قۇت قونعان قورداي جەرى

كەڭ بايتاق قازاق ەلىنىڭ ءاربىر جەرى قاسيەتتى مەكەن. قازاقتىڭ سايىن دالاسىندا ەلىمىزدىڭ وسىنداي قوي ۇستىنە بوزتورعاي جۇمىرتقالاعان بەيبىت زاماندا ءومىر ءسۇرىپ جاتقاندىعى، قازاقتىڭ  كەڭ پەيىلىنە قاراي اللا تاعالانىڭ بەرىپ وتىرعان سىيى ما  دەپ ويلايمىن. «تاسى دا التىن قوردايدىڭ، تاۋى دا التىن. باسى دا التىن قوردايدىڭ، باۋىرى دا التىن» – دەپ كەزىندە قىرعىز-قازاققا اتى ءماشھۇر، اقىن كومپوزيتور كەنەن ازىرباەۆ اتامىز جىرلاعانداي، راسىمەن دە قوينى-باۋىرى  قۇت-بەرەكەگە تولى  قورداي تۋرالى قانشا جازىپ-جىرلاساق تا ارتىق بولماس.

بۇگىنگى اڭگىمە جەلىسىن قازىرگى زامان اعىمىنا ساي دامىپ، ءوسىپ كەلە جاتقان جاڭاشا جارقىراي تۇسكەن جاسامپاز جاس قورداي ەلدى-مەكەنى مەن وسى وڭىردە تۇرىپ جاتقان ادامدار تۋرالى  سوز ەتكەلى وتىرمىز. سونىمەن بىرگە، ايتۋلى وڭىردەن اتتارى ەلگە تانىلعان ازاماتتار تۋرالى دا تىلگە تيەك ەتەمىز. قورداي كورشىلەس جاتقان قىرعىز اعايىندارمەن قويى-قورالاس، توسكەيدى مالى، توسەكتە باسى قوسىلىپ جاتقان ەلىمىزدىڭ وڭتۇستىك وڭىرىندە  ورنالاسقان ەلدى مەكەن. سوندىقتان ول ەلىمىزگە كەدەن ارقىلى تابىس اكەلىپ جاتقان بەرەكەلى كىرىس كوزىنىڭ ءبىرى. كەزىندە ايتۋلى ولكەدەن قازاق ەلىنە تانىلعان بىرقاتار تۇلعالى ادامدار شىقتى. ولاردىڭ اراسىندا ەرتەرەكتە كەبەكباي شەشەن، ەركەباي قاشاعانوۆ، سارباس اقىن، كەنەن ازىرباەۆ، المەن اقىن، نوعايباي شەشەن، جولبارىس، قىبىراي مەن قورداي سەكىلدى باتىرلاردىڭ كىندىك قانى تامىپ، ءجۇرىپ وتكەن ىزدەرى قالعان بولسا، كەڭەس ءداۋىرى تۇسىندا  اقىن رزا قۋناقوۆا، قوعام قايراتكەرلەرى ومىربەك بايگەلدى، قۇرمانعالي ۋاليەۆ، ءانشى كومپوزيتور، حالىق ءسۇيىپ تىڭدايتىن «دوس مۇقاسان» ۆيا قۇرۋشىسىنىڭ ءبىرى مۇرات قۇسايىنوۆ سىندى كوپتەگەن ەلگە تانىمال ءار سالانىڭ ساڭلاقتارى بار. قۇنانبايدىڭ كوپ كەلىندەرىنىڭ ءبىرى، كۇيەۋى ەرتە قايتىس بولعان اقماي سۇلۋ قوردايداعى ءسۇلۋتور جەرىندە تۇراتىن، ەل باسقارىپ، قىرعىز-قازاققا بىردەي اتى شىعىپ، پاتشادان شەن العان، جەتىسۋ جەرىنە اتى كەڭىنەن تانىلعان نوعايبايعا ەكىنشى ايەل بولىپ كۇيەۋگە شىققاندا، ارتىنان ۇلى اباي ىزدەپ كەلىپ، بىرنەشە كۇن سۇلۋتوردە قوناق بولىپ كەتكەن ەكەن. اقىلىنا  كوركى ساي اقماي سۇلۋدى ەل ىشىندە «ارعىن اپا» — دەپ اتاپ كەتسە كەرەك. سوندا سۇلۋتورگە كەلىپ، نوعايبايدىڭ ەل بولىپ قوشامەتپەن كۇتىپ العان ءسان-سالتاناتتى  قوناقجايلىعىنا زور العىسىن بىلدىرگەن حاكىم اباي:  «الاتاۋ اسقار بەل ەكەن، ءۇيسىن اتتى ەل ەكەن. ەتەك-جەڭى كەڭ ەكەن. ءسۇلۋتور قۇتتى جەر ەكەن. ەلدەن-ەلدىڭ كەمى جوق، ءتورت دۋلاتتىڭ پەيىلى توبىقتىداي كەڭ ەكەن. ەردەن-ەردىڭ كەمى جوق، نوعايبايداي ۇلىڭىز قىدىر قونعان ەر ەكەن. باقىتتى بولسىن اقمايىم، كەلگەن جەرىڭ قۇت ەكەن. قوش امان بول ەر نوقا، ارتا بەرسىن بەرەكەڭ» — دەپ ولەڭدەتىپ، قيماي قوشتاسقان ەكەن.

مىنە، قازاقتىڭ عاسىردا  ءبىرتۋار ۇلى، داناگوي ابايدىڭ — قۇتتى قونىس قورداي جەرىن، ءسۇلۋتوردى وسىلاي سيپاتتاپ كەتكەن.

سونىمەن قاتار قورداي جەرى قازاق ەلىنە اتتارى ءمالىم جۇلدىزدى سپورتشىلارمەن دە بەلگىلى. ايتالىق، كاسىپقوي بوكستان كەزىندە الدىنا جان سالماعان بىلعارى قولعاپ شەبەرى مارات مازىمباەۆ، ۋشۋ-ساندو جەكپە-جەگىنەن الەم چەمپيونى، ازيا ويىندارىنىڭ جەڭىمپازى  دياس جاماش، ەركىن كۇرەستەن 1998 جىلى ۇلىبريتانيادا جاسوپىرىمدەر اراسىندا وتكەن الەم چەمپيوناتىنىڭ  كۇمىس جۇلدەگەرى تولەگەن اقىلبەكوۆ سىندى سپورت ساڭلاقتارى وسى قورداي ولكەسىنەن ءوسىپ ونگەن ازاماتتار.

بۇگىنگى تاڭدا قورداي اۋدانى جاڭا زامان اعىمىنا ساي جاڭاشا سەرپىلىسپەن بيىك جەتىستىكتەرگە جەتىپ كەلەدى. وعان سەبەپ الدىمەن بۇقارا حالىقتىڭ سپورتقا دەگەن جاقسى كوزقاراسى بولسا، ەكىنشى جاعىنان جاڭادان تۇرعىزىلىپ،  حالىقتىڭ يگىلىگىنە بەرىلىپ جاتقان سپورت نىساندارى. مىسالى، سۋ جاڭا سوعىلعان  320 كورەرمەنگە ارنالعان دەنە شىنىقتىرۋ-ساۋىقتىرۋ سپورت كەشەنىن ايتساق، بۇل ءزاۋلىم  سپورت ورداسىندا   ۆولەيبول، باسكەتبول، ۇلكەن تەننيس، جەڭىل اتلەتيكا، كىشى فۋتبول، دزيۋدو، قازاق كۇرەسى جانە ەركىن كۇرەسى تۇرلەرىنەن جاسورەندەر جاتتىعىپ، ۇلكەن سپورتقا قادام باسۋدا.

قورداي اۋدانىندا سپورتپەن جۇيەلى تۇردە شۇعىلدانۋشىلار سانى — 42110 ادامعا نەمەسە 29،3 پايىزعا جەتتى. اۋدان تۇرعىندارىنىڭ بوس ۋاقىتتارىن ءتيىمدى وتكىزۋ جانە بۇقارالىق سپورتپەن شۇعىلدانۋشىلارعا جالپى ءبىلىم بەرەتىن مەكتەپتەردىڭ سپورت زالدارى مەن سپورت نىساندارى كەشكى مەزگىلدە اۋدان تۇرعىندارىنا ەسىگىن ايقارا اشقان، بارىنە قولجەتىمدى.  جىل قورىتىندىسى بويىنشا 216 سپورتتىق ءىس-شارا وتكىزىلىپ، وعان 23050 ادام قامتىلۋ دەگەن ۇلكەن كورسەتكىش. نەگىزى اۋدانداعى ءۇش سپورت مەكتەبىندە سپورتتىڭ 18 تۇرىنەن  126  توپتا 1694  وقۋشى 48 جاتتىقتىرۋشىنىڭ قول استىندا شەبەرلىكتەرىن شىڭدايدى. ال بۇعان اۋلا كلۋبتارىن دا قوسساق بولادى.

قورداي اۋدانى اسىرەسە، ۇلتتىق سپورتقا باسا نازار اۋدارعان. كەزىندە بۇل وڭىردە  تاليسمان، قاراتوبەل،  دايار سەكىلدى اۋزىمەنەن قۇس تىستەگەن، جال قۇيرىعى توگىلگەن جۇزدەن جۇيرىك تۇلپارلار تالاي الامان جارىستىڭ الدىن بەرمەي، قورداي جەرىن قازاقستانعا تانىتقانى بەلگىلى. قوردايلىقتار ات سپورتىمەن بىرگە باسقا دا ۇلتتىق ويىنداردى جاڭعىرتىپ كەلەدى. ايتالىق، 2018 جىلدىڭ ناۋرىز ايىنان باستاپ ۇلتتىق سپورت تۇرلەرى بويىنشا توعىزقۇمالاق، اسىق اتۋ، اۋدارىسپاق، قازاق كۇرەسى، قۇسبەگىلىك، قىز قۋ، تەڭگە ءىلۋ، كوكپار تارتۋ ويىندارىن دامىتۋ ماقساتىندا №3 بالالار – جاسوسپىرىمدەر سپورت مەكتەبى ءوز الدىنا  شاڭىراق كوتەرسە، بۇگىنگى تاڭدا ۇلتتىق سپورت تۇرلەرىنەن اۋداندىق دەڭگەيدە 4 بىردەي ءدۇبىرلى جارىس وتكىزىلىپ، وبلىس بويىنشا ەكى بىردەي الامان جارىسقا قاتىسىپ قانجىعالارى مايلانا تۇسكەن ەكەن.

قازاقستان رەسپۋبليكاسى دامۋىنىڭ ستراتەگيالىق جوسپارىندا ەلباسى  2020 جىلعا دەيىن رەسپۋبليكامىزدا دەنە شىنىقتىرۋمەن شۇعىلداناتىن حالىقتىڭ پايىزدىق كورسەتكىشى 30% جەتكىزۋدى تاپسىرعان بولاتىن. وسى ماقساتتا قورداي اۋىلىندا 320 كورەرمەنگە ارنالعان  دەنە شىنىقتىرۋ-ساۋىقتىرۋ كەشەنىڭ قۇرىلىسى اياقتالىپ، استانا قالاسىنىڭ 20 جىلدىعىنا وراي سالتاناتتى تۇردە اشىلۋى ءوتىپ، تۇرعىلىقتى  ەل ءبىر قۋانىپ قالدى. سپورت كەشەنىندە اۋداندىق، وبلىستىق، حالىقارالىق تۋرنيرلەر وتكىزىلەتىن بولعاندىقتان، جوباعا ساي ول بۇقارالىق سپورتتىق ءىس-شارالار وتكىزۋ ورتالىعى بولىپ قۇرىلدى. ايتۋلى سپورت كومپلەكسى ءبىر جاعىنان قانشاما تالانتتى جاس سپورتشىلاردىڭ توماعىسىن سىپىرۋعا سەبەپ بولاتىن بولسا، ەكىنشى جاعىنان قانشاما ادامعا جۇمىس ورنى تابىلىپ كۇرمەۋى قيىن جۇمىسسىزدىقتىڭ ءتۇيىنى شەشىلۋدە. بۇگىنگى تاڭدا بۇل سپورت ورنىندا  24 شتاتتىق بىرلىك جانە 19 اۋىلدىق وكرۋگتەردە سپورت ادىسكەرلەرى جۇمىس ىستەيدى.

سونداي-اق، سپورت كەشەنىندە مۇمكىندىگى شەكتەۋلى ازاماتتاردىڭ جانە ارداگەر سپورتشىلاردىڭ سپورتپەن شۇعىلدانۋلارىنا جاعداي جاسالىپ، ارنايى كەستە بەكىتىلىپ،  سپورت زالدارمەن قامتاماسىز ەتىلگەن ەكەن. بۇل دا كوڭىلگە قۋانىش سىيلايتىن يگىلىكتى قادام دەپ بىلەمىز.

جامبىل وبلىسى اكىمدىگىنىڭ دەنە شىنىقتىرۋ جانە سپورت باسقارماسى تاراپىنان وبلىستىق بيۋدجەتتەن 2019-2021 جىلدار ارالىعىندا قورداي اۋدانىنداعى 5 اۋىلدىق وكرۋگكە كەزەڭ-كەزەڭىمەن سپورت كەشەنىن سالۋ جوسپارعا الىنىپ بەكتىلىپتى. وتار اۋىلىنا 2019 جىلى، قورداي، بەتقاينار اۋىلدارىنا 2020 جىلدارى، سورتوبە، اۋحاتتى اۋىلدارىنا 2021 جىلدارىندا سالۋ جوسپاردا بار ەكەن. ەندەشە، قورداي ءوڭىرى سپورتقا، سالاۋاتتى ءومىر ءسۇرۋ باعىتىندا بەرەكەلى ىستەرمەن بولاشاققا بەتتەپ كەلەدى.

ال ەندى وسى قۇتتى قورداي جەرىندە تۋىپ ءوسىپ، ەلىمىزدىڭ نامىسىن الەمدىك، حالىقارالىق جارىستاردا ابىرويمەن قورعاپ جۇرگەن جالىندى جاستاردىڭ ەسىمدەرىندە ايتپاي كەتۋ مۇمكىن ەمەس.

وتكەن جىلى 1-3 اقپان  ارالىعىندا يران مەملەكەتىندە تەگەران قالاسىندا وتكەن جەڭىل اتلەتيكادان ءXXIIى ازيا چەمپيوناتىندا سۆەتلانا گولەندوۆا 4ح100 مەتر ەستافەتالىق جۇگىرۋدەن جانە جەكەلەي جۇگىرۋدەن  ءبىرىنشى ورىن جانە تامىز ايىندا يندونەزيا مەملەكەتىنىڭ دجاكارتا قالاسىندا وتكەن  جەڭىل اتلەتيكادان ازيا ويىندارىندا جۇلدەلى ءۇشىنشى ورىندى يەلەنگەن.

سونىمەن قاتار رەسەي فەدەراتسياسى اناپا قالاسىندا كيكبوكسينگتان وتكەن الەم كۋبوگى جارىسىندا بەيسەنبەك ماقسات كۇمىس جۇلدەنى، ايدىن تۇردىبەكوۆ قولا مەدالدى جەڭىپ الىپ، قورداي عانا ەمەس قازاقستاننىڭ مارتەبەسىن كوتەرىپ تاستاسا، 2018 جىلدىڭ ءساۋىر ايىندا اۋلا ويىندارىنان تاراز قالاسىندا وتكەن ءىىى كەزەڭ وبلىستىق فەستيۆالىندە قورداي اۋدانى جالپى كوماندالىق ەسەپتە ءبىرىنشى ورىنعا يە بولىپتى.

وتكەن جىلداعى اۋدان ءۇشىن تاعى ماقتانا ايتار جاڭالىق، تاراز قالاسىندا وتكەن كوشە ويىندارىنان ءىىى كەزەڭ وبلىستىق چەمپيوناتىندا  قورداي اۋدانى 16-21 جاس ارالىعىندا كوماندالىق ەسەپتە ءبىرىنشى ورىندى السا، تاراز قالاسىندا الاڭداعى توعىزقۇمالاقتان جامبىل وبلىسىنىڭ چەمپيوناتىندا قورداي اۋدانى جالپى كوماندالىق ەسەپتە  ءبىرىنشى ورىنعا يەلەندى.

سونىمەن بىرگە ماۋسىم ايىندا وبلىس ورتالىعىندا  وتكەن تىرەك-قيمىل اپپاراتى زاقىمدانعان جانە كورۋ قابىلەتى تومەن مۇمكىندىگى شەكتەۋلى سپورتشىلار اراسىندا قازاقستاننىڭ بەسىنشى سپارتاكياداسىنا جامبىل وبلىسىنىڭ ىرىكتەۋ جارىسىندا توعىزقۇمالاقتان شاميل ريشات باس جۇلدەنى جەڭىپ العان. ال جالپى اۋدان بويىنشا جەكەلەي تۇرعىداعى جەتىستىكتەر تۋرالى ءسوز ەتكەندە تومەندەگى سپورتشىلاردىڭ اتى-جوندەرىن العا تارتۋعا بولادى. قازاقستانىڭ جەپكە-جەك سپورت تۇرىنەن بەس دۇركىن چەمپيونى،  پانكراتيوننان الەم چەمپيونى، ONE FC جەكپە-جەگىنەن الەم چەمپيونى، كوپتەگەن حالىقارالىق جارىستاردىڭ جەڭىمپازى، قورداي اۋدانى قاراسۋ اۋىلىندا دۇنيەگە كەلگەن يگور سۆيريد، پانكراتيوننان  الەم چەمپيونى، كيكبوكسينگتان  حالىقارالىق دارەجەدەگى سپورت شەبەرى، قازاقستانىڭ پانكراتيونان ءۇش دۇركىن چەمپيونى، قولمەن كۇرەس سپورت تۇرىنەن حالىقارالىق دارەجەدەگى سپورت شەبەرى، قورداي اۋدانى قورداي اۋىلىندا تۋعان ساعىن قازبەك، الەم كۋبوگىنىڭ يەگەرى، پانكراتيوننان حالىقارالىق دارەجەدەگى سپورت شەبەرى، التى دۇركىن قازاقستان چەمپيونى، قازىرگى تاڭدا كاسىپقوي بوكستا  ءۇش كەزدەسۋ وتكىزىپ، ۇشەۋىندە  دە جەڭىسكە جەتكەن، قورداي اۋدانى اۋحاتتى اۋىلىنىڭ تۋماسى اسحات جانتۇرسىنوۆ، كيكبوكسينگتان  الەم چەمپيونى، سپورتتىڭ وسى تۇرىنەن قازاقستان چەمپيونى، كيكبوكسينگتەن سپورت شەبەرى، قورداي اۋدانى بۋلار باتىر اۋىلىندا دۇنيەگە كەلگەن راشيد داۋروۆ، الەم چەمپيوناتىنىڭ كۇمىس جۇلدەگەرى، قازاقستانىڭ ەركىن كۇرەستەن ءۇش دۇركىن چەمپيونى، كوپتەگەن حالىقارالىق جارىستاردىڭ جەڭىمپازى، ەركىن كۇرەستەن سپورت شەبەرى، جەكپە-جەك سپورت تۇرىنەن حالىقارالىق دارەجەدەگى سپورت شەبەرى، قورداي اۋدانى قورداي اۋىلىندا تۋعان تولەگەن اقىلبەكوۆ، ازيا ويىندارىنىڭ ەستافەتالىق جۇگىرۋدەن كۇمىس جۇلدەگەرى، قورداي اۋىلىنىڭ تۋماسى سۆەتلانا يۆاچۋكوۆا جانە كاسىپقوي بوكستان IBا چەمپيونى، حالىقارالىق دارەجەدەگى سپورت شەبەرى، شىعىس ازيا ويىندارىنىڭ جەڭىمپازى، قارۋلى كۇشتەر اراسىنداعى الەم چەمپيوناتىنىڭ كۇمىس جۇلدەگەرى، ازيا ويىندارىنىڭ قولا جۇلدەگەرى، قورداي اۋدانى قورداي اۋىلىندا دۇنيەگە كەلگەن مارات مازىمباەۆتاردى جەرگىلىكتى جۇرت ماقتانىشپەن ايتادى.

«بىتەر ءىستىڭ قاسىنا جاقسى كەلەر قاسىنا» — دەمەكشى، قورداي اۋدانىنىڭ وسىنداي قارقىندى دامي تۇسۋىنە جوعارى باسشىلىقتىڭ دا ۇلەسى ءبىر تۇيەگە جۇك ارتقانداي. ايتالىق، اۋدان اكىمى بايتولە بولاتبەك بايقونىس ۇلىنىڭ بىلىكتىلىگىنىڭ ارقاسىندا كوپتەگەن ىرگەلى جاڭا جوبالار دۇنيەگە كەلىپ ىسكە اسۋدا.

جۋىردا عانا قازاقتىڭ سپورت جانە تۋريزم اكادەمياسىنىڭ قارا شاڭىراعىندا ايتۋلى وقۋ ورنى مەن رەسپۋبليكالىق «سپورت جۇلدىزدارى» رەداكتسياسى بىرىگىپ، جىل ۇزدىكتەرىن انىقتاعان بولاتىن. سول شارا بارىسىندا ەلىمىز بويىنشا «ۇزدىك اۋدان اكىمى» جۇلدەسى قورداي اۋدانىنىڭ اكىمى بايتولە بولاتبەك بايقونىس ۇلىنا بەرىلگەن ەدى. سونىمەن قاتار جامبىل وبلىسى بويىنشا «ەڭ ۇزدىك سپورت ءبولىمى» — دەگەن قۇرمەتتى ماراپاتتى قورداي اۋدانى اكىمدىگىنىڭ دەنەشىنىقتىرۋ جانە سپورت ءبولىمىنىڭ باسشىسى، جاسوسپىرىمدەر اراسىندا سامبودان الەم چەمپيونى، ەرسەكتەر اراسىندا كۇمىس جۇلدەگەر ديدار مولداعاليەۆتىڭ  ەرەن ەڭبەگى ەلەنىپ، وسىنداي ماقتان بولار جەتىستىكتەرگە جەتىپ وتىر ەكەن. بۇل ەڭبەكتىڭ جەمىسىنىڭ باعالانۋى دەپ بىلەمىز. وسىنداي سپورت سالاسىنداعى سەرپىندى قوزعالىستىڭ بايقالۋى، تاباندى جۇمىستىڭ ناتيجەسى ەكەنىن باسا ايتقان ءجون. ياعني، «قارعا سويسا دا قاساپشى سويسىن» — دەگەن ۇعىم بار. ءار سالادا ءوز مامانى عانا بولىپ قويماي،  يننوۆاتسيالىق جاڭا وي-يدەيالاردى ىسكە اسىرۋدا قورداي  ءوڭىرى مىنە، وسىنداي ىرگەلى ىستەرمەن وبلىس بويىنشا  قامشى سالدىرماي الدا كەلەدى.

«اسىل تاستار اسقار تاۋدا تۋادى» — دەگەن قاناتتى ءسوز بار. قويىنى قۇت-بەرەكەگە تۇنعان قورداي جەرىندە ەكونوميكالىق ورلەۋ مەن بىرگە ۇلكەن سپورتتىڭ دا  دامىپ بارا جاتقانىنىڭ وسىلايشا كۇاسى بولىپ وتىرمىز. «بۇگىنگى كۇن-كەشەگى كۇننىڭ كولەڭكەسى» — دەپ بابالارىمىز تەگىن ايتپاسا كەرەك. بۇگىنگى كۇنى قورداي ءوڭىرىنىڭ كۇننەن كۇنگە  جاسارا-جاقسارا ءتۇسۋى، كەشەگى وتكەن التىن ءىزدى بابالارىمىزدىڭ قالدىرعان مۇرالارىن جاڭعىرتا وتىرىپ، زامان اعىمىنان قالىسپاي  جانجاقتى دامۋدى ماقسات ەتۋ دەپ ويلايمىز.

 

اقىن ورداباي ۇلى،

قازاقستان رەسپۋبليكاسى جۋرناليستەر وداعىنىڭ مۇشەسى، سەيداحمەت بەردىقۇلوۆ اتىنداعى سىيلىقتىڭ لاۋرەاتى