Qut qonǵan Qordaı jeri

Keń baıtaq Qazaq eliniń árbir jeri qasıetti meken. Qazaqtyń saıyn dalasynda elimizdiń osyndaı qoı ústine boztorǵaı jumyrtqalaǵan beıbit zamanda ómir súrip jatqandyǵy, qazaqtyń  keń peıiline qaraı Alla taǵalanyń berip otyrǵan syıy ma  dep oılaımyn. «Tasy da altyn Qordaıdyń, taýy da altyn. Basy da altyn Qordaıdyń, baýyry da altyn» – dep kezinde qyrǵyz-qazaqqa aty máshhúr, aqyn kompozıtor Kenen Ázirbaev atamyz jyrlaǵandaı, rasymen de qoıny-baýyry  qut-berekege toly  Qordaı týraly qansha jazyp-jyrlasaq ta artyq bolmas.

Búgingi áńgime jelisin qazirgi zaman aǵymyna saı damyp, ósip kele jatqan jańasha jarqyraı túsken jasampaz jas Qordaı eldi-mekeni men osy óńirde turyp jatqan adamdar týraly  sóz etkeli otyrmyz. Sonymen birge, aıtýly óńirden attary elge tanylǵan azamattar týraly da tilge tıek etemiz. Qordaı kórshiles jatqan qyrǵyz aǵaıyndarmen qoıy-qoralas, tóskeıdi maly, tósekte basy qosylyp jatqan elimizdiń ońtústik óńirinde  ornalasqan eldi meken. Sondyqtan ol elimizge keden arqyly tabys ákelip jatqan berekeli kiris kóziniń biri. Kezinde aıtýly ólkeden qazaq eline tanylǵan birqatar tulǵaly adamdar shyqty. Olardyń arasynda erterekte Kebekbaı sheshen, Erkebaı Qashaǵanov, Sarbas aqyn, Kenen Ázirbaev, Álmen aqyn, Noǵaıbaı sheshen, Jolbarys, Qybyraı men Qordaı sekildi batyrlardyń kindik qany tamyp, júrip ótken izderi qalǵan bolsa, Keńes dáýiri tusynda  aqyn Rza Qýnaqova, qoǵam qaıratkerleri О́mirbek Báıgeldi, Qurmanǵalı Ýalıev, ánshi kompozıtor, halyq súıip tyńdaıtyn «Dos Muqasan» VIA qurýshysynyń biri Murat Qusaıynov syndy kóptegen elge tanymal ár salanyń sańlaqtary bar. Qunanbaıdyń kóp kelinderiniń biri, kúıeýi erte qaıtys bolǵan Aqmaı sulý Qordaıdaǵy Sulýtór jerinde turatyn, el basqaryp, qyrǵyz-qazaqqa birdeı aty shyǵyp, patshadan shen alǵan, Jetisý jerine aty keńinen tanylǵan Noǵaıbaıǵa ekinshi áıel bolyp kúıeýge shyqqanda, artynan Uly Abaı izdep kelip, birneshe kún Sulýtórde qonaq bolyp ketken eken. Aqylyna  kórki saı Aqmaı sulýdy el ishinde «Arǵyn apa» — dep atap ketse kerek. Sonda Sulýtórge kelip, Noǵaıbaıdyń el bolyp qoshametpen kútip alǵan sán-saltanatty  qonaqjaılyǵyna zor alǵysyn bildirgen hákim Abaı:  «Alataý asqar bel eken, Úısin atty el eken. Etek-jeńi keń eken. Sulýtór qutty jer eken. Elden-eldiń kemi joq, tórt Dýlattyń peıili Tobyqtydaı keń eken. Erden-erdiń kemi joq, Noǵaıbaıdaı ulyńyz qydyr qonǵan er eken. Baqytty bolsyn Aqmaıym, kelgen jeriń qut eken. Qosh aman bol er Noqa, arta bersin berekeń» — dep óleńdetip, qımaı qoshtasqan eken.

Mine, qazaqtyń ǵasyrda  birtýar uly, danagóı Abaıdyń — qutty qonys Qordaı jerin, Sulýtórdi osylaı sıpattap ketken.

Sonymen qatar Qordaı jeri qazaq eline attary málim juldyzdy sportshylarmen de belgili. Aıtalyq, kásipqoı bokstan kezinde aldyna jan salmaǵan bylǵary qolǵap sheberi Marat Mázimbaev, Ýshý-sando jekpe-jeginen álem chempıony, Azııa oıyndarynyń jeńimpazy  Dıas Jamash, erkin kúresten 1998 jyly Ulybrıtanııada jasópirimder arasynda ótken álem chempıonatynyń  kúmis júldegeri Tólegen Aqylbekov syndy sport sańlaqtary osy Qordaı ólkesinen ósip óngen azamattar.

Búgingi tańda Qordaı aýdany jańa zaman aǵymyna saı jańasha serpilispen bıik jetistikterge jetip keledi. Oǵan sebep aldymen buqara halyqtyń sportqa degen jaqsy kózqarasy bolsa, ekinshi jaǵynan jańadan turǵyzylyp,  halyqtyń ıgiligine berilip jatqan sport nysandary. Mysaly, sý jańa soǵylǵan  320 kórermenge arnalǵan dene shynyqtyrý-saýyqtyrý sport keshenin aıtsaq, bul záýlim  sport ordasynda   voleıbol, basketbol, úlken tennıs, jeńil atletıka, kishi fýtbol, dzıýdo, qazaq kúresi jáne erkin kúresi túrlerinen jasórender jattyǵyp, úlken sportqa qadam basýda.

Qordaı aýdanynda sportpen júıeli túrde shuǵyldanýshylar sany — 42110 adamǵa nemese 29,3 paıyzǵa jetti. Aýdan turǵyndarynyń bos ýaqyttaryn tıimdi ótkizý jáne buqaralyq sportpen shuǵyldanýshylarǵa jalpy bilim beretin mektepterdiń sport zaldary men sport nysandary keshki mezgilde aýdan turǵyndaryna esigin aıqara ashqan, bárine qoljetimdi.  Jyl qorytyndysy boıynsha 216 sporttyq is-shara ótkizilip, oǵan 23050 adam qamtylý degen úlken kórsetkish. Negizi aýdandaǵy úsh sport mektebinde sporttyń 18 túrinen  126  topta 1694  oqýshy 48 jattyqtyrýshynyń qol astynda sheberlikterin shyńdaıdy. Al buǵan aýla klýbtaryn da qossaq bolady.

Qordaı aýdany ásirese, ulttyq sportqa basa nazar aýdarǵan. Kezinde bul óńirde  Talısman, Qaratóbel,  Daıar sekildi aýzymenen qus tistegen, jal quıryǵy tógilgen júzden júırik tulparlar talaı alaman jarystyń aldyn bermeı, Qordaı jerin Qazaqstanǵa tanytqany belgili. Qordaılyqtar at sportymen birge basqa da ulttyq oıyndardy jańǵyrtyp keledi. Aıtalyq, 2018 jyldyń naýryz aıynan bastap ulttyq sport túrleri boıynsha toǵyzqumalaq, asyq atý, aýdaryspaq, qazaq kúresi, qusbegilik, qyz qýý, teńge ilý, kókpar tartý oıyndaryn damytý maqsatynda №3 balalar – jasóspirimder sport mektebi óz aldyna  shańyraq kóterse, búgingi tańda ulttyq sport túrlerinen aýdandyq deńgeıde 4 birdeı dúbirli jarys ótkizilip, oblys boıynsha eki birdeı alaman jarysqa qatysyp qanjyǵalary maılana túsken eken.

Qazaqstan Respýblıkasy damýynyń Strategııalyq josparynda Elbasy  2020 jylǵa deıin respýblıkamyzda dene shynyqtyrýmen shuǵyldanatyn halyqtyń paıyzdyq kórsetkishi 30% jetkizýdi tapsyrǵan bolatyn. Osy maqsatta Qordaı aýylynda 320 kórermenge arnalǵan  dene shynyqtyrý-saýyqtyrý kesheniń qurylysy aıaqtalyp, Astana qalasynyń 20 jyldyǵyna oraı saltanatty túrde ashylýy ótip, turǵylyqty  el bir qýanyp qaldy. Sport kesheninde aýdandyq, oblystyq, halyqaralyq týrnırler ótkiziletin bolǵandyqtan, jobaǵa saı ol buqaralyq sporttyq is-sharalar ótkizý ortalyǵy bolyp quryldy. Aıtýly sport kompleksi bir jaǵynan qanshama talantty jas sportshylardyń tomaǵysyn sypyrýǵa sebep bolatyn bolsa, ekinshi jaǵynan qanshama adamǵa jumys orny tabylyp kúrmeýi qıyn jumyssyzdyqtyń túıini sheshilýde. Búgingi tańda bul sport ornynda  24 shtattyq birlik jáne 19 aýyldyq okrýgterde sport ádiskerleri jumys isteıdi.

Sondaı-aq, sport kesheninde múmkindigi shekteýli azamattardyń jáne ardager sportshylardyń sportpen shuǵyldanýlaryna jaǵdaı jasalyp, arnaıy keste bekitilip,  sport zaldarmen qamtamasyz etilgen eken. Bul da kóńilge qýanysh syılaıtyn ıgilikti qadam dep bilemiz.

Jambyl oblysy ákimdiginiń dene shynyqtyrý jáne sport basqarmasy tarapynan oblystyq bıýdjetten 2019-2021 jyldar aralyǵynda Qordaı aýdanyndaǵy 5 aýyldyq okrýgke kezeń-kezeńimen sport keshenin salý josparǵa alynyp bektilipti. Otar aýylyna 2019 jyly, Qordaı, Betqaınar aýyldaryna 2020 jyldary, Sortóbe, Aýhatty aýyldaryna 2021 jyldarynda salý josparda bar eken. Endeshe, Qordaı óńiri sportqa, salaýatty ómir súrý baǵytynda berekeli istermen bolashaqqa bettep keledi.

Al endi osy Qutty Qordaı jerinde týyp ósip, elimizdiń namysyn álemdik, halyqaralyq jarystarda abyroımen qorǵap júrgen jalyndy jastardyń esimderinde aıtpaı ketý múmkin emes.

О́tken jyly 1-3 aqpan  aralyǵynda Iran memleketinde Tegeran qalasynda ótken jeńil atletıkadan XXIII Azııa chempıonatynda Svetlana Golendova 4h100 metr estafetalyq júgirýden jáne jekeleı júgirýden  birinshi oryn jáne tamyz aıynda Indonezııa memleketiniń Djakarta qalasynda ótken  jeńil atletıkadan Azııa oıyndarynda júldeli úshinshi oryndy ıelengen.

Sonymen qatar Reseı Federaııasy Anapa qalasynda kıkboksıngtan ótken Álem kýbogy jarysynda Beısenbek Maqsat kúmis júldeni, Aıdyn Turdybekov qola medaldi jeńip alyp, Qordaı ǵana emes Qazaqstannyń mártebesin kóterip tastasa, 2018 jyldyń sáýir aıynda aýla oıyndarynan Taraz qalasynda ótken III kezeń oblystyq festıvalinde Qordaı aýdany jalpy komandalyq esepte birinshi orynǵa ıe bolypty.

О́tken jyldaǵy aýdan úshin taǵy maqtana aıtar jańalyq, Taraz qalasynda ótken kóshe oıyndarynan III kezeń oblystyq chempıonatynda  Qordaı aýdany 16-21 jas aralyǵynda komandalyq esepte birinshi oryndy alsa, Taraz qalasynda alańdaǵy toǵyzqumalaqtan Jambyl oblysynyń chempıonatynda Qordaı aýdany jalpy komandalyq esepte  birinshi orynǵa ıelendi.

Sonymen birge maýsym aıynda oblys ortalyǵynda  ótken tirek-qımyl apparaty zaqymdanǵan jáne kórý qabileti tómen múmkindigi shekteýli sportshylar arasynda Qazaqstannyń besinshi Spartakıadasyna Jambyl oblysynyń irikteý jarysynda toǵyzqumalaqtan Shamıl Rıshat bas júldeni jeńip alǵan. Al jalpy aýdan boıynsha jekeleı turǵydaǵy jetistikter týraly sóz etkende tómendegi sportshylardyń aty-jónderin alǵa tartýǵa bolady. Qazaqstanyń jepke-jek sport túrinen bes dúrkin chempıony,  pankratıonnan álem chempıony, ONE FC jekpe-jeginen álem chempıony, kóptegen halyqaralyq jarystardyń jeńimpazy, Qordaı aýdany Qarasý aýylynda dúnıege kelgen Igor Svırıd, pankratıonnan  álem chempıony, kıkboksıngtan  halyqaralyq dárejedegi sport sheberi, Qazaqstanyń pankratıonan úsh dúrkin chempıony, qolmen kúres sport túrinen halyqaralyq dárejedegi sport sheberi, Qordaı aýdany Qordaı aýylynda týǵan Saǵyn Qazbek, Álem kýbogynyń ıegeri, pankratıonnan halyqaralyq dárejedegi sport sheberi, alty dúrkin Qazaqstan chempıony, qazirgi tańda kásipqoı boksta  úsh kezdesý ótkizip, úsheýinde  de jeńiske jetken, Qordaı aýdany Aýhatty aýylynyń týmasy Ashat Jantursynov, kıkboksıngtan  álem chempıony, sporttyń osy túrinen Qazaqstan chempıony, kıkboksıngten sport sheberi, Qordaı aýdany Býlar batyr aýylynda dúnıege kelgen Rashıd Daýrov, álem chempıonatynyń kúmis júldegeri, Qazaqstanyń erkin kúresten úsh dúrkin chempıony, kóptegen halyqaralyq jarystardyń jeńimpazy, erkin kúresten sport sheberi, jekpe-jek sport túrinen halyqaralyq dárejedegi sport sheberi, Qordaı aýdany Qordaı aýylynda týǵan Tólegen Aqylbekov, Azııa oıyndarynyń estafetalyq júgirýden kúmis júldegeri, Qordaı aýylynyń týmasy Svetlana Ivachýkova jáne kásipqoı bokstan IBA chempıony, halyqaralyq dárejedegi sport sheberi, Shyǵys Azııa oıyndarynyń jeńimpazy, Qarýly Kúshter arasyndaǵy álem chempıonatynyń kúmis júldegeri, Azııa oıyndarynyń qola júldegeri, Qordaı aýdany Qordaı aýylynda dúnıege kelgen Marat Mázimbaevtardy jergilikti jurt maqtanyshpen aıtady.

«Biter istiń qasyna jaqsy keler qasyna» — demekshi, Qordaı aýdanynyń osyndaı qarqyndy damı túsýine joǵary basshylyqtyń da úlesi bir túıege júk artqandaı. Aıtalyq, aýdan ákimi Baıtóle Bolatbek Baıqonysulynyń biliktiliginiń arqasynda kóptegen irgeli jańa jobalar dúnıege kelip iske asýda.

Jýyrda ǵana Qazaqtyń Sport jáne týrızm akademııasynyń qara shańyraǵynda aıtýly oqý orny men Respýblıkalyq «Sport juldyzdary» redakııasy birigip, jyl úzdikterin anyqtaǵan bolatyn. Sol shara barysynda elimiz boıynsha «Úzdik aýdan ákimi» júldesi Qordaı aýdanynyń ákimi Baıtóle Bolatbek Baıqonysulyna berilgen edi. Sonymen qatar Jambyl oblysy boıynsha «Eń úzdik sport bólimi» — degen qurmetti marapatty Qordaı aýdany ákimdiginiń Deneshynyqtyrý jáne sport bóliminiń basshysy, jasóspirimder arasynda sambodan álem chempıony, ersekter arasynda kúmis júldeger Dıdar Moldaǵalıevtiń  eren eńbegi elenip, osyndaı maqtan bolar jetistikterge jetip otyr eken. Bul eńbektiń jemisiniń baǵalanýy dep bilemiz. Osyndaı sport salasyndaǵy serpindi qozǵalystyń baıqalýy, tabandy jumystyń nátıjesi ekenin basa aıtqan jón. Iaǵnı, «qarǵa soısa da qasapshy soısyn» — degen uǵym bar. Ár salada óz mamany ǵana bolyp qoımaı,  ınnovaııalyq jańa oı-ıdeıalardy iske asyrýda Qordaı  óńiri mine, osyndaı irgeli istermen oblys boıynsha  qamshy saldyrmaı alda keledi.

«Asyl tastar asqar taýda týady» — degen qanatty sóz bar. Qoıyny qut-berekege tunǵan Qordaı jerinde ekonomıkalyq órleý men birge úlken sporttyń da  damyp bara jatqanynyń osylaısha kúási bolyp otyrmyz. «Búgingi kún-keshegi kúnniń kóleńkesi» — dep babalarymyz tegin aıtpasa kerek. Búgingi kúni Qordaı óńiriniń kúnnen kúnge  jasara-jaqsara túsýi, keshegi ótken altyn izdi babalarymyzdyń qaldyrǵan muralaryn jańǵyrta otyryp, zaman aǵymynan qalyspaı  janjaqty damýdy maqsat etý dep oılaımyz.

 

Aqyn ORDABAIULY,

Qazaqstan Respýblıkasy Jýrnalıster Odaǵynyń múshesi, Seıdahmet Berdiqulov atyndaǵy syılyqtyń laýreaty