وقۋشىلاردى شاڭعى سپورتىنا ۇيرەتۋ مەن بەيىمدەۋدىڭ ادىس-تاسىلدەرى

ەلىمىزدە شاڭعى سپورتى مەملەكەتتىك باعدارلاما بويىنشا مەكتەپتە وقىتىلادى. شاڭعى سپورتىن وقۋ پروتسەسىندە جۇرگىزۋدىڭ نەگىزگى ماقساتى — سپورتتىڭ وسى ءتۇرىن دامىتا وتىرىپ، دەنى ساۋ ۇرپاقتى تاربيەلەپ، ءبىلىم بەرۋ ساپاسىن جوعارىلاتۋ.

شاڭعى سپورتىنىڭ مازمۇنىن، ەرەجەلەرىن، ەرەكشەلىكتەرىن شاڭعى تەبۋدىڭ ءادىس — تاسىلدەرىن، شاڭعىنى كۇتىپ ۇستاۋدى تەوريا جۇزىندە ۇيرەتۋ. سپورتقا دەگەن قىزىعۋشىلىعىن ارتتىرۋ. وتانىن سۇيۋگە، ەلىن، جەرىن قورعاۋعا، ادامگەرشىلىككە، ۇقىپتىلىققا، سالاۋاتتى ءومىر سالتىن ۇستانۋعا تاربيەلەۋ. ي. بۋتين «لىجنىي سپورت» دەگەن ەڭبەگىندە: «وقۋشىلاردىڭ دەنەن تاربيەسىندە شاڭعى دايىندىعى ماڭىزدى ورىن الادى»، — دەپ جازادى.

جالپى ساباقتا كورنەكىلىكتەردى ءتيىمدى قولدانىلعاننىڭ پايداسى كوپ. وقۋشى كوزبەن كورۋ ارقىلى كوپ نارسەنى ۇيرەنەدى، ويىنا تۇيەدى.  مىسالى: سۋرەتتەر، بەينەروليك، سلايدقا قاراپ كورۋ ادىسىمەن ۇيرەتۋگە بولادى جانە ايناعا قاراپ ىستەۋ ءوز قاتەسىن ءوزى جوندەۋى مەن ۇمتىلۋى كەرەك. وقۋشىعا شاڭعىمەن جىلدام جانە باياۋ ءجۇرۋىن كورسەتۋ.  مۇعالىم وقۋشىنىڭ نازارىندا بولۋى قاجەت.

سونىمەن قاتار، اۋىزشا ايتىپ ءتۇسىندىرۋدىڭ دە ماڭىزى زور. اۋىزشا ايتۋ بارىسىندا شاڭعى سپورتىنىڭ تەحنيكالىق  جاتتىعۋلارىن ايتۋ، قاتەسىن جوندەۋ، تولىقتاي ءوزىنىڭ قيمىل قوزعالىسىن ءتۇسىندىرۋ.

ساباقتا پراكتيكالىق ءتۇر نەگىزگى  ماقساتتىڭ ءبىرى بولىپ تابىلادى. ءار تەحنيكالىق جاتتىعۋدى پراكتيكا جۇزىندە كورسەتىپ دايىنداۋ. جالپى پراكتيكالىق ءتۇردىڭ ءوزىن ەكىگە بولۋگە بولادى تولىق جاتتىعۋ ءادىسى مەن جاتتىعۋدى ءبولىپ جاساۋ ادىستەرى.

تولىق جاتتىعۋ ءادىسى  دەگەنىمىز ءبىر جاتتىعۋدى ۇزبەي كورسەتۋ، تولىق جاتتىعۋ شاڭعىمەن جۇرگەندە ەڭ قيىن ءجۇرۋ بۇرىلىستارىندا تولىقتاي ءجۇرۋدى مەڭگەرۋ. وسى ماقسات بويىنشا قيىن قوزعالىستى جاتتىعۋ رەتىندە تولىقتاي كورسەتۋگە بولادى.

جاتتىعۋدى ءبولىپ جاساۋ شاڭعى سپورتىنىڭ ءاربىر مەكتەپتەگى وقۋ پروتسەسس ساپاسىن جوعارىلاتۋ، جاتتىعۋدى ءبولىپ جاساۋ ول قيمىل قوزعالىستىڭ ەڭ قيىن قوزعالىستاردى ءبولىپ كورسەتىپ، ۇيرەتۋ بولىپ تابىلادى. كورسەتۋ، وقىتۋ فاكتورلارى ەڭ ماڭىزدى بولعاندىقتان كورسەتۋ جانە سويلەۋ ادىستەرى ءار ءتۇرلى نۇسقالاردا كەزدەسەدى. 1. شاڭعى مەن ءارتۇرلى  ءجۇرۋ ادىستەرىن ۇيرەنۋ ءۇشىن مۇعالىم كورسەتەدى. بۇنداي جاعدايدا قيىنداتىلعان  جاتتىعۋلاردا قولدانىلادى. 2. وڭايلاتىلعان قيمىل قوزعالىس ادىستەرىن مۇعالىم كورسەتىپ، قيمىل قوزعالىستى ءار ساباق سايىن قايتالاۋ. 3. شاڭعىمەن ءجۇرۋ قيمىل قوزعالىستاردى ناقتى ءتۇسىندىرۋ.

مۇعالىم وقۋشىلاردى قاداعالاپ، باقىلاپ، شاڭعىمەن ءجۇرۋ شەڭبەرىندە وقۋشىلاردىڭ تەحنيكالىق قاتەسىنە ءمان بەرىپ ەسكەرتۋگە ءتيىس. ەگەر قاۋىپسىزدىك ەرەجەسىن بۇزعان جاعدايدا ەسكەرتۋ سودان سوڭ قاتاڭ سوگىس جاريالانادى.

سويلەۋ، كورسەتۋ ادىستەرى وقۋشىنىڭ جاسىنا ءارى كوپ جاتتىققاندىعىنا بايلانىستى ساباق جۇرگىزىلەدى، بۇل ۇيىرمەدە قوزعالىس كوپ.

شاڭعى سپورتىنىڭ ساباقتا ءوتۋ بارىسى 3 بولىمنەن تۇرادى: كىرىسپە ءبولىم، نەگىزگى ءبولىم جانە قورىتىندى ءبولىم. وسى بولىمدەر ءبىر –بىرىمەن تىعىز بايلانىستا. ساباقتىڭ ءوتىلۋ بارىسى 45 مينۋت.  ۇلكەن سىنىپ توپتارىندا كوپتەگەن فيزيكالىق دامىتۋ جاتتىعۋلارىنا بايلانىستى 45 مين ءتيىمسىز. جوعارعى سىنىپ توپتارىندا ساباق بارىسىندا وقۋشىلارعا وزىندىك ءۇي جۇمىسىن بەرۋ سونىمەن قاتار ءوز قاتەلەرىنە ءمان بەرۋ سول قاتەنى جويۋ. جالپى شاڭعى سپورتىنا بايلانىستى اپتاسىنا 1 ساباق قوسىمشا وتكىزىلسە سول ءتيىمدى. وسى ساباقتىڭ ءوتىلۋ ماقساتىنا بايلانىستى، ساباقتىڭ ءتۇرى، وتەتىن ورنى، قويىلعان شارتتارى، جاتتىعۋدىڭ جۇرگىزىلۋ بارىسى جانە وقۋشىنىڭ جاتتىقانىنا قاراي ساباقتىڭ ءاربىر ءبولىمى وزگەرەدى. وقۋشىلاردىڭ ساباققا دايىندالۋ بارىسىندا قوسىمشا ۋاقىتتار قاجەت ەتەدى، وقۋشىنىڭ كيىنۋگە ۋاقىت ءبولىنۋى كەرەك، مىندەتتى تۇردە، باس كيىم كيۋ، قولعاپتىڭ جانە بوكەبايلار (شارف) بولۋى قاجەت ەتەدى.  قاۋىپسىزدىك ەرەجەسىنە بايلانىستى وسى دۇنيەلەرگە مۇقيات ءمان بەرۋ قاجەت.

كىرىسپە ءبولىم (8-12 مين). بۇل ءبولىم وقۋشىنىڭ نەگىزگى بولىمىندەگى فيزيكالىق جۇكتەمەگە اعزاسىن بەيىمدەۋ. ساباق ءوتۋ پروتسەسىندە وقۋشىعا پسيحولوگيالىق  دايىندىقتى قاجەت ەتەدى، شاڭعىمەن ءجۇرۋ ادىستەرى مەن تەحنيكالارىن وقۋشىعا ايتىپ ءتۇسىندىرۋ ارقىلى وقۋشىنىڭ نازارىندا بولۋ جانە ىنتالاندىرۋ. ساباق دۇرىس ۇيىمداستىرىلعان جاعدايدا ساباق ءوتۋ پروتسەسى ساپالى بولادى. ساباقتىڭ باستاما بارىسىندا كەزەكشى وقۋشىلاردى ساپقا تۇرعىزىپ، وقىتۋشىعا مالىمەت بەرىپ، تەكسەرەدى. مالىمدەمەدەن كەيىن مۇعالىم ساباقتىڭ بارىسىن جانە ماقساتىن، مازمۇنىن، تەوريا جۇزىندە ايتىپ وتەدى.  ساباقتى شاڭعىمەن ءجۇرۋ شەڭبەرىنە بەت الۋ سونىمەن قاتار كىرىسپە مازمۇنىندا ساپتىق جاتتىعۋ جاساۋ، وقۋشىلاردى ساپقا تۇرعىزىپ شاڭعى مەن كلاسسيكالىق ءجۇرىس ءبىر ادىمدى ءبىر مەزگىلدى ءجۇرىس، ەكى ادىمدى اۋىسپالى ءجۇرىس، كونكي ءجۇرىسى، شىرشا ءادىسى، الما-كەزەك اۋىسپالى ءجۇرىس، جوعارىدان تومەن ءتۇسۋ، جۇرىستەرىن تەوريا جانە پراكتيكا جۇزىندە ايتىپ ءوتۋ.

نەگىزگى ءبولىم (25-35 مين). وتكەن ساباقتاعى قيمىل قوزعالىستاردى قايتالاۋ ءۇشىن 3-5 مينۋت قاجەت. قيمىل قوزعالىستىڭ قيىندىعىنا بايلانىستى بۇل 15 مينۋتقا دەيىن دە سوزىلۋى مۇمكىن.

قايتالاۋدان كەيىن ساباقتىڭ نەگىزگى بولىمىنە قاراي نەگىزدەلۋ. وقۋشىنىڭ تەحنيكالىق قيمىل-قوزعالىستارىن جەتىلدىرۋ بارىسىندا، جاڭا تاقىرىپپەن وتكەن تاقىرىپتى بايلانىستىرا وتىرىپ، مەڭگەرتۋ. وقىتۋ بارىسىندا وقۋشىنىڭ تەحنيكالىق جانە كۇش قۋات جوعارلاتۋ ساپاسىن قوسا جۇرگىزۋ. ادەتتە جىلدامدىق جانە توزىمدىلىك جاتتىعۋلارىن دامىتۋ شاڭعى دايىندىعىنىڭ ءار ءتۇرلى ساباقتارىنا جوسپارلانادى. تاقىرىپقا بايلانىستى جىلدامدىقپەن جۇمىس جەكە جۇرگىزىلەدى، سودان سوڭ توزىمدىلىككە ارنالعان جۇمىس جۇرگىزىلەدى.

شاڭعى تەبۋدىڭ ءادىس — تاسىلدەرى:

1. تاياقسىز ءجۇرۋ، الما — كەزەك ەكى ادىمدى ءجۇرىس (تابيعي ءجۇرىس)، ءبىر مەزگىلدەگى ەكى ادىمدى ءجۇرىس، كونكي ءجۇرىسى.

2. شىرشا ءادىسى، جارتىلاي شىرشا ءادىسى، ساتى ءادىسى.

3. سوقا ءتاسىلى، سىرعاناي ءتۇسۋ.

(شاڭعى تەبۋدىڭ ادىستەرىنە جەكە — جەكە توقتالىپ ۆيدەودان كورسەتۋ)

نەگىزگى بولىمدە وقۋشىلاردىڭ قىزىعۋشىلىقتارىن ارتتىرۋ بارىسىندا ساباق ويىن تۇرىندە دە وتكىزىلىپ وتىرادى. ويىن تاپسىرمالارىنا بەرىلگەن جاتتىعۋ جۇمىستارىنىڭ  تىكەلەي تەحنيكالىق جانە فيزيكالىق دامىتۋ ساپاسىنا نەگىزدەگەن دۇرىس. ويىن ماڭىزدى بولۋ ءۇشىن،  ساباق جارىس تۇرىندە وتكەنى ابزال.

قورىتىندى ءبولىم  (2-4 مين). بۇل بولىمدە ساباقتىڭ جۇكتەمەسىن بىرتىندەپ ازايتۋ قاجەت، شاڭعىمەن ءجۇرۋ قيمىل-قوزعالىستارىناڭ تۋىنداعان قارقىندى باقىلاۋ. وسى ماقساتقا بايلانىستى  شاڭعىمەن باياۋلاتىلعان قيمىل قوزعالىس جاساۋ، كەرەك اسىرەسە جاتتىعۋ جاساۋ ورنىنان مەكتەپكە قايتار جولدا. ۇيىمداستىرىلعان ساباق جوسپار بويىنشا اياقتالۋى كەرەك. ساباقتى قورىتىندىلاۋ بارىسىندا مۇعالىم ساباققا بايلانىستى ەسكەرتۋلەر ايتىپ، وقۋشىلاردىڭ جالپى قاتەلەرىن،  كەمشىلىكتەرىن اتاپ، سول قاتەنى تۇزەتۋ جاتتىعۋلارىن ءۇي تاپسىرماسىنا بەرۋ قاجەت.

ەركەجان تىلەۋبەرگەنوۆا،

الكەي مارعۇلان اتىنداعى № 40 

ورتا مەكتەبىنىڭ دەنە شىنىقتىرۋ ءپانى مۇعالىمى،

استانا قالاسى