جاقسىلىق. 40 جىل بۇرىنعى وليمپيادانىڭ التىن جۇلدەسى!

«وليمپيادا جىلى» دەگەن ايشىعىمەن سەكسەنىنشى جىل كەلدى. جيىرما توعىزعا يەك ارتقان جاقسىلىق تاس-ءتۇيىن! سسرو چەمپيوناتىنا نە بەل، نە بەلبەۋ كەتەدى، دەپ اتويلاي كىرگەن.

ءشۇۋ دەگەننەن ءۇش بىردەي قارسىلاسىن بەت قاراتپاي جىققان جاقسىلىق كەزەكتى سىندا رەسەيلىك ۆىلەجانيندى 22:0 ەسەبىمەن ويسىراتا جەڭدى. ودان كەيىن ەۋروپا چەمپيوناتىنىڭ ەكى مارتە كۇمىس جۇلدەگەرى، 26 جاستاعى قازاندىق اناتولي ءبوزيندى 11:1 ەسەبىمەن تاس-تالقان قىلدى.

فينالداعى قارسىلاس – وداق چەمپيوناتىنىڭ قولا جۇلدەگەرى ۆيكتور ساۆچۋك. ناعىز وتتاي جانىپ تۇرعان شاعى، جاسى – 25-تە. ءوزى ماسكەۋلىك سپورتشى. ياعني، ەكەۋى تەڭ تارتىسقان جاعدايدا تورەشىلەردىڭ بۇيرەگى ساۆچۋكقا بۇراتىنى داۋسىز. جاقسىلىق جانىن سالىپ ايقاستى. ساۆچۋكقا سوقىر ۇپاي ۇستاتپاي، 12:0 ەسەبىمەن كۇمانسىز ۇتىپ شىقتى!

ءسويتىپ، جاقسىلىق باتىر ەكىنشى مارتە سسرو چەمپيونى اتاندى. قازىر عوي، اللاعا شۇكىر، قازاقتان اي سايىن ازيا چەمپيوندارى تۋ كوتەرىپ جاتقانى. ول كەزدە الاش بالاسىنىڭ سوۆەت وداعىنىڭ چەمپيونى بولۋى تىم سيرەك كەزدەسەتىن جاعداي ەدى.

جۇيكە جونعان جارتى جىل

قىر استىندا ماسكەۋ وليمپياداسى قىلاڭىتادى. كلاسسيكالىق كۇرەستەن سسرو قۇراماسىنداعى ون سالماقتىڭ ەكەۋىن قازاق جىگىتتەرى جامباسقا باسىپ العان. جاقسىلىق ۇشكەمپىروۆ پەن ءشامىل سەرىكوۆ! ءشامىل 1978-1979 جىلدارى قاتارىنان ەكى رەت الەم چەمپيونى اتانعان جامپوز. 57 كيلوداعى كىلەڭ مىقتىنىڭ ساعىن سىندىرعان ءشامىل وليمپياداعا الاڭسىز ازىرلىككە كىرىسكەن. ال، 48 كيلوداعى جاقسىلىقتىڭ كوڭىلى الاڭ. سەبەبى، اعا جاتتىقتىرۋشى گەننادي ساپۋنوۆتىڭ قاباعى قىرىستاۋ.

جاتتىعۋ جيىنىندا جاقسىلىق باستى قارسىلاستارىن تەگىس جەڭىپ شىقتى. شۋماكوۆ، بوزين، ساۆچۋك، انيكين، كازاراشۆيلي. كىلەڭ سەن تۇر، مەن اتايىن سايىپقىراندار.

سەكسەنىنشى جىلدىڭ ساۋىرىندە جاقسىلىق چەحوسلوۆاكياعا — ەۋروپا چەمپيوناتىنا اتتاندى. قانشاما جىل جالىنان سيپاتپاعان قۇرىلىق بىرىنشىلىگىن قارقىندى باستاعان. فينالعا دەيىن ەشكىمدى دارگەيىنە كەلتىرگەن جوق. ال، باس جۇلدە ءۇشىن تالاستا الەم چەمپيوناتىنىڭ قولا جۇلدەگەرى، پولياك رومان كەرپاچپەن بەتپە-بەت قالدى.

بەلدەسۋ بىتۋگە ون سەكۋندتاي قالعاندا جاقسىلىق روماننان ءبىر ۇپاي وزىپ تۇرعان. تىزگىندى تەجەپ، ەسكەرتۋ العاننىڭ وزىندە چەمپيون! بىراق تالاسسىز ۇتسام دەگەن نيەتپەن كەرپاچقا وقشا اتىلدى. قاس-قاعىمدا پولياكتى يىقتان اسىرا ديىرمەن ادىسىنە ىڭعايلاي بەرگەندە، باس بارماعى قارسىلاسىنىڭ تريكوسىنا ءىلىنىپ قالىپ، تۇبىنەن مورت سىندى. ءبىزدىڭ بالۋان قولىن اۋىرسىنا ەڭكەيە بەرگەندە، كەرپاچ تۋ سىرتىنا شىعىپ ۇلگەردى. ءسويتىپ، الاقاندا تۇرعان التىن مەدال سۋسىپ كەتتى. ءىشى قان جىلادى.

ەلگە ورالعان سوڭ ۇشكەمپىروۆ توڭىرەگىندەگى اڭگىمە قايتا گۋلەدى. «ەۋروپادا كۇمىس العان ادام وليمپيادانى قالاي ۇتادى؟» وسى جەلەۋمەن باس جاتتىقتىرۋشى 48 كەلىدەگى بالۋانداردى تاعى ءوزارا سىناپ كورۋگە بەل بۋعان. جاقسىلىق تاعى دا سىپىرا جەڭدى. ءدال وسى جەردە وليمپيادا جەڭىمپازى، الەم چەمپيونى الەكسەي شۋماكوۆ مارتتىك تانىتتى. «بۇل جولى جاقسىلىق بارىمىزدەن كۇشتى، باعىن بايلامايىق»، دەپ ەر جىگىتكە ءتان مىنەزبەن ءادىلىن ايتقان.

شۋماكوۆتىڭ مارتتىگى جاقسىلىقتىڭ جولىن اشقانداي ەدى. بىراق باپكەرلەر القاسى كەسىمدى ءسوزدى ايتۋعا اسىعار ەمەس. ءبىر كۇنى ويدا-جوقتا ون سەگىز جاستاعى گرۋزين بالۋانى تەمو كازاراشۆيلي شىقتى جۇلقىنىپ. مۇندايدا گرۋزيندەر كەرەمەت ۇيىمشىل عوي. تەمونىڭ ۇستازى، ءبىر كەزدەگى الەم چەمپيونى رومان رۋرۋا باس جاتتىقتىرۋشى گەننادي ساپۋنوۆتىڭ جاقىن دوسى. ساپۋنوۆ رۋرۋانىڭ ءسوزىن جەرگە تاستاي الماي، جاقسىلىق پەن تەمونى جاتتىقتىرۋشىلار القاسىنىڭ داۋىسىنا سالدى. مىنە، قىزىق، 6:2 ەسەبىمەن كازاراشۆيلي ۇتىپ كەتتى. قازاقستاننىڭ سسرو قۇراماسىنداعى جاتتىقتىرۋشىسى، الەمگە ايگىلى مامان ۆاديم پسارەۆ داۋىس بەرۋ ناتيجەسىن ەستىگەندە، ەسىنەن تانىپ قالا جازدادى. ال ۇشكەمپىروۆتىڭ جاعدايىن سۇراماي-اق قويىڭىز.
وليمپيادا باستالۋعا جارتى ايداي ۋاقىت قالعاندا كۇرەسەتىن بالۋاندار جاريا بولدى. توعىز سالماقتاعى مىقتىلاردىڭ اتى اتالىپ، ەڭ جەڭىل سالماق قانا بەلگىسىز جاعدايدا قالعان. جاقسىلىقتا مازا جوق.

قۇراما جاريا بولعان سوڭ اراعا ەكى كۇن سالىپ، بازاعا سسرو سپورت كوميتەتى توراعاسىنىڭ ورىنباسارى اناتولي كولەسوۆ كەلدى. كۇرەس جولىن قازاق ەلىندە، ايگىلى باپكەر پەتر ماتۋششاكتىڭ قول استىندا باستاعان كولەسوۆ الەمنىڭ ءۇش مارتە چەمپيونى. بۇگىندە وداق مويىنداعان ءداۋ باستىق. بۇل ءجۇرىسى تەگىن ەمەس، جاتتىقتىرۋشىلار القاسىنىڭ الدىندا جاقسىلىقتىڭ جاعدايىن تالقىعا سالۋعا ادەيى كەلگەن ەكەن. ءىستىڭ انىق-قانىعىنا جەتكەن كولەسوۆ قانشاما ۋاقىت جۇيكەنى جۇندەي تۇتكەن ماسەلەگە نۇكتە قويىپ كەتتى. ۇشكەمپىروۆ وليمپيادا كىلەمىنە شىعاتىن بولدى!

مىنە، ادامعا اقىل ايتۋدان، جۇرتتى ادالدىققا ۇندەۋدەن الدىنا جان سالماعان سوۆەتتىك يدەولوگيانىڭ سسرو كۇرەس قۇراماسىنداعى سيپاتى وسىنداي ەدى.

قالاۋىم – ءبىر كەسە قىمىز!

وليمپيادا جەرەبەسىن سۋىرعان ءساتى ءالى ەسىندە. ون ءۇشىنشى ءنومىر قولىنا تيگەن. الەمنىڭ ەكى دۇركىن چەمپيونى كونستانتين الەكساندرۋ ون ءبىردى الدى. «جولىم نەگە سونشا اۋىر؟!» ءشۇۋ دەگەندە وليمپياداداعى ەڭ كۇشتى قارسىلاس تاپ بولىپ وتىر. الەكساندرۋ 78-79-داعى ەكى الەم چەمپيوناتىنىڭ فينالىندا الەكسەي شۋماكوۆتى سان سوقتىردى ەمەس پە! بەس رەت ەۋروپا چەمپيوناتىندا جەكە-دارا شىققان جامپوز. كونستانتيننەن قورىققان جوق، بىراق قاۋىپتەنگەنى راس.

اۆتوبۋستا ەكى دۇركىن وليمپيادا جەڭىمپازى ۆالەري رەزانتسەۆ جولىعا كەتتى. «و-و، جاكە، قۇتتىقتايمىن! جەرەبەڭ ساتىمەن ءتۇستى!» جاقسىلىق تۇك تۇسىنبەي، ءداۋ بالۋانعا ءۇنسىز قاراعان. «جاكە، كوتەر باسىڭدى، كونستانتين ساعان قاراعاندا سالماقتى كوپ قۋادى. سوندىقتان، ەكى ساعاتتا كۇشى قالپىنا كەلۋى قيىن. ءبىرىنشى بەلدەسۋدە ونىڭ تىنىسى اشىلمايدى. كورەسىڭ، سەن ۇتىپ الاسىڭ. قۇتتىقتايمىن!» ۆالەرا اڭقىلداعان قالپى جۇدىرىقتاي جاقسىلىقتى باۋىرىنا قىستى.

ويلاپ قاراسا، رەزانتسەۆتىڭ ءسوزىنىڭ جانى بار. كۇرەس باستالۋعا ەكى ساعاتتان از قالدى. بۇل 5-6 كەلىدەن ارىلسا، رۋمىن 7-8 كەلى «قۋدى». ول كۇش-قۋاتىن بويىنا جيناپ ۇلگەرمەيدى. ەندەشە، قاتتى كۇيىنەتىن ەشتەڭە جوق. تولقىماي، بوساڭسىماي، جيناقى كۇرەسۋ كەرەك. ەڭ باستىسى، تايساقتاماۋ قاجەت.

ءزاۋلىم سپورت سارايىنىڭ تورىنە قادام باسقان ساتتە تۇلا بويى الابوتەن دۋ ەتە قالدى. ون بەس مىڭ جانكۇيەردىڭ ون مىڭى قازاق بوپ كورىندى كوزىنە. «جەڭەمىن! — دەدى جاقسىلىق تىستەنىپ. – نە، وسى كىلەمدە ولەمىن!»

جاقسىلىق كونستانتينگە قارسى جولبارىستاي شابىنىپ شىقتى. قارسى الدىمدا الەم چەمپيونى تۇر دەپ، السىزدىك تانىتقان جوق. قۇددى، ءجۇز مارتە جۇلقىسقان سىرالعى قارسىلاسىمەن ۇستاسقانداي، ەركىن سىلتەدى. كەيىنگى ەكى جىلدا جەر جۇزىندە جان بالاسىن شىداتپاعان رۋمىن بالۋانى ماڭدايى تاسقا ءتيىپ، بىلگەنىنەن جاڭىلا بەردى. ءيا، ول جاڭىلايىن دەگەن جوق، ونى جولدان تايدىرعان ءبىزدىڭ جانكەشتى، قايسار باۋىرىمىز بولاتىن.

ۇشكەمپىروۆ الەكساندرۋدان 6:2 ەسەبىمەن باسىم ءتۇستى. سونداعى قۋانعانى ءالى ەسىنەن كەتپەيدى. ءدال سولاي ومىرىندە شاتتانىپ كورمەپتى. ءدال سول كەزدەگىدەي بار قۋاتىن سارقىپ تاستاپ، شاتقاياقتاعانى ەسىندە جوق. بەلدەسۋ بىتكەن بويدا جاڭا تۋعان ق ۇلىنداي بۋىن-بۋىنى ءدىرىل قاعىپ، اياعىندا تۇرا السايشى. توبىعى تايىپ كەتىپتى. كەمەرىنەن اسا شالقىعان قۋانىشتان ونى دا ەلەڭ قىلعان جوق. جارتى ساعات ەسىن جيا الماي جاتتى.

ءبىر كەزدە قازاقستان كومسومولىنىڭ ءبىرىنشى حاتشىسى قۋانىش سۇلتانوۆ جەتتى بال-بۇل جايناپ. جاقسىلىقتى قۇشاعىنا قىسىپ، ريزالىعىن بىلدىرگەن. سوسىن سەلت ەتكىزەر جاڭالىعىن جەتكىزدى. وسىلاي قاراي قازاق سسر مينيسترلەر كەڭەسىنىڭ توراعاسى بايكەن ءاشىموۆ (قازىرگى ۇعىممەن – قازاقستاننىڭ پرەمەر-ءمينيسترى) كەلە جاتىر ەكەن. جاقسىلىق پەن قاسىندا شىر-پىر بوپ جۇرگەن جاناشىر اعاسى قابدەن بايدوسوۆ اڭ-تاڭ.

كوپ ۇزاماي قالىڭ نوكەرىمەن بايكەن ءاشىموۆ كىرىپ كەلدى.

–مەنى دىنمۇحاممەد قوناەۆ جىبەردى، — دەدى بايكەن ءاشىموۆ اماندىق سۇراسقاننان كەيىن. – ول كىسى سەنى ءوزى قاداعالاپ وتىر. قالاي، جاقسىلىق، جەڭەمىز بە؟

–جەڭەمىز، اعا! – جاقسىلىقتىڭ جانارى جارق ەتە قالدى. — چەمپيون بولادى دەگەن جىگىتتى جىقتىم. سەنەسىز بە، الەكساندرۋدى ۇتقانىما ءالى سەنبەي وتىرمىن. جاسىم جيىرما توعىزدا. ەندى شەگىنەر جايىم جوق. كوڭىلدەرىڭىزگە شەكسىز ريزامىن!

– جارايسىڭ، باۋىرىم! دىنمۇحاممەد احمەت ۇلى ساعان جانە سەرىك قوناقباەۆقا زور ءۇمىت ارتىپ وتىر.

– ۇمىتتەرىڭىزدى اقتايمىن، اعا! بۇكىل ەل بوپ قولداپ جاتىرسىزدار. سول ەلدىڭ تىلەگىنىڭ ارقاسىندا ەڭ قيىن اسۋدان استىم. بارىڭىزگە مىڭ دا ءبىر راحمەت! ەلدى ساعىندىم، اعا! اۋىلدى اڭساپ وتىرمىن. جانى قالماي قولداپ جاتقان حالىققا راحمەت! بارىنە سالەم ايتىڭىزدار. اللا قولداسا، ەندى جىعىلمايمىن. نە جەڭەمىن، نە وسى جەردە ولەمىن، اعا! ۇلكەن كىسىگە ءدال وسىلاي دەپ سالەم ايتىڭىز.

– سابىر، سابىر ەت، باتىر!

– ەۋروپادا ەسەم كەتكەن كەرپاچتى دا جىعامىن. سول جولى ءوز قاتەلىگىمنەن ءسۇرىندىم. ەندى ولاي بولمايدى.

– راحمەت، جاقسىلىق! قانداي تىلەگىڭ بار، ساعان نە بەرەيىك، نە سۇرايسىڭ، اينالايىن؟!

– ءبىر تىلەگىم بار، ايتسام، ورىندايسىز با؟

مۇندايدى كۇتپەسە كەرەك، اشىموۆكە ەرىپ كەلگەن جىگىتتەر بۇعان ۇدىرەيىسە جالت قاراستى. بايكەن ءاشىموۆ جىميعان قالپى جاقسىلىققا سۇراۋلى جۇزبەن قاراعان. ءسال ءۇنسىز قالعان جايدارى جىگىت الدىنداعى اسقار تاۋداي اعاسىنا ەركەلەي ءۇن قاتتى:

–اعا، ءدال وسى جەردە ءبىر كەسە قىمىز بولسا عوي، شىركىن!

بايكەن اعاسى ءبىر راحاتتانىپ كۇلدى دەيسىڭ! جىگىتتەردىڭ دە ەزۋىنە كۇلكى ۇيىرىلگەن.

ءبۇتىن ءبىر ۇلتتىڭ اقجارما كوڭىلى مەن تاڭعى شىقتاي ءموپ-ءمولدىر سەزىمىن جەتكىزگەن اعالاردان كەيىن جاقسىلىقتىڭ جان-دۇنيەسى الاپات كۇي كەشكەن. تۇتاس ءبىر حالىقتىڭ قۋاتى بويىنا دارىعانداي، ءاي ءبىر، بۋىرقاندى دەيسىڭ. كوڭىلدە تيتتەي دە كۇمان جوق. عايىپتان قۇيىلعان الدەبىر كۇش قولتىعىنان دەمەپ تۇرعانداي.

سول ەكپىنمەن وليمپيادا كىلەمىنە ءۇش مارتە قادام باستى. ۇشەۋىندە دە قارسىلاستارىن سەڭ سوققانداي سانسىراتقان. الەم چەمپيوناتىنىڭ جۇلدەگەرى، ەۋروپا چەمپيونى رومان كەرپاچتى، الەم چەمپيوناتىندا ولجا سالعان، ەۋروپانىڭ اتاقتى كوكجالدارى ۆەنگر فەرەنتس شەرەش پەن بولگار پاۆەل حريستوۆتى جاقسىلىق كۇمانسىز ۇتىپ الدى.

ءسويتىپ، قولتوقپاقتاي عانا جىگىت بارشا قازاق جۇرتىن شات-شادىمان قۋانىشقا بولەپ، ۇلتىنىڭ سپورت تاريحىنىڭ تورىنەن ءبىر-اق شىقتى. فينالدا تورەشى ىسقىرىق شالىسىمەن تالاي جىلعى بەينەتتىڭ وتەۋىندەي بوپ ەكى كوزىنەن ىستىق جاس پارلادى. بۋىن-بۋىننان ءال كەتىپ، بوز كىلەمنەن تۇرا الماي قالعان جاقسىلىقتى ءبىر كەزدەگى ايتۋلى بالۋان قابدەن بايدوسوۆ اعاسى الاقانىنا سالىپ، ايالاي كوتەرىپ اكەتكەن. سول ساتتە اۋماعى اتشاپتىرىم سارايعا جينالعان مىڭ سان قازاقتان باستاپ الىستاعى الاش جۇرتىنىڭ جانارىنا مونشاق-مونشاق جاس تۇنىپ ەدى-اۋ. سول ساتتەن باستاپ جاقسىلىق تۋعان حالقىنىڭ الاقانىنا قوندى. اللاعا شۇكىر، سول ابىرويىنا قىلاۋداي داق تۇسىرمەي ءالى ەركەلەپ كەلەدى.

ال، 29 جىل بۇرىن ازاتتىعىن العان الاش جۇرتى جاقسىلىقتان كەيىن كۇرەستەن ءبىر وليمپيادا چەمپيونى قاشان شىعادى، دەپ سارعايا توسىپ ءالى ءجۇر…

 

قىدىربەك رىسبەك،

سپورت تاريحشىسى.