جانىڭدا ءجۇر جاقسى ادام

قارعا تامىرلى قازاقپىز. ءبىر-بىرىمىزگە ايىرلاماس جاقىن اعايىن-تۋىس، اجىراماس، دوس-قۇرداس بولىپ ارالاسىپ جاتامىز. ءبىزدىڭ قازاقتىڭ وزگە ۇلتتان وزگەشىلىگى، قۇدىرەتتىلىگى دە وسىندا ما دەيمىن. قاراپ تۇرساڭ وزىڭە دەگەن سەنىمدى، ءار كەزدە قاسىڭنان تابىلاتىن، قامقورشى دوستارىڭ تۋعان باۋىرداي بولىپ كەتىپ جاتادى. قازاق دوستىڭ كوڭىلى ءبىر اتىم ناسىبايدان قالادى دەپ دوستىقتىڭ كەي كەزدە سىناپتاي سىرعىپ كەتەتىن سەنىمنەن شىعاتىندارى دا بولاتىندىعىن ەسكەرتەدى. اڭگىمە بارىسى  جانىڭدا سالاۋاتتى ومىرگە  دوس-جاراندى تارتىپ جۇرگەن، دوس دەسە جانىن پيدا ەتۋگە ازەر ادال دوس، سەگىز قىرلى ءبىر سىرلى ارداگەر سپورتشى، ارداقتى ازامات  سايفۋددين شامسۋددينوۆ تۋرالى بولماق. ءسايفۋدديننىڭ ومىردەگى ۇستانىمى جاس بۋىنعا ۇلكەن ونەگە دەپ ايتۋعا بولادى.

دوستىق ەكى ءتۇرلى بولادى ەكەن. ادال دوستىق پەن امال دوستىق. ادال دوس سەنى ءولىپ بارا جاتسا دا ساتپايتىن، دوستىق جانىنداي بەرىك ادام بولسا، امال دوستىق كۇنى ءتۇسىپ تۇرعان كەزدە جانىڭنان  تابىلىپ، باسىڭدى قايعى ۇيىرگەندە ءىزىن تابا الماي قالاتىن باس پايداسى ءۇشىن سىيلاساتىن دوستاردى ايتسا كەرەك. ادال دوستىق تۋرالى بابامىز «ءبىر دوس بار كوزىڭنەن قان شىققانشا، ءبىر دوس بار قورادان مال شىققانشا، ءبىر دوس بار كەۋدەڭنەن جان شىققانشا»، دەگەن ەمەس پە. مەنىڭ ايتايىن دەگەنىم، جانىڭدا جۇرگەن جاناشىر دوسىم سايفۋددين تۋرالى.

ەشقاشان تاكاپپارلانبايتىن، ماقتانىپ، ماساتتانبايتىن، قاراپايىم جايدارلى جايما-شۋاق مىنەزى بار، ۇلكەنگە قۇرمەت، كىشىگە ىزەتى زور، كىشىپەيىل، ادامگەرشىلىگى، پاراساتتىلىعى، مادەنيەتتىلىگى وتە جوعارى بۇل دوسىمنىڭ جاقسى تۇستارىن ءتىزىپ ايتسا، بىرەۋگە ۇلگى بولا ما دەگەن وي ەدى. ەڭ ءبىرىنشى، ادامي قاسيەتى ءسايفۋدديننىڭ اتا-اناسىنا دەگەن قۇرمەتى مەنى تاڭ قالدىرادى. جاستارى 100-گە كەلىپ قالعان اكەسى مەن اناسى اللاعا شۇكىر التىنداي بالاسىنىڭ قامقورىندا قامسىز باقۋاتتى ءومىر ءسۇرىپ، قارا شاڭىراقتارىنىڭ بەرەكەسىن كىرگىزىپ وتىر. كەيدە حابارلاسىپ، الدىمەن  اتامىز بەن اپامىزدىڭ حالىن سۇرايتىنمىن. سوندا: «اقا، ءبارى جاقسى. تەك  مەن انامنىڭ ءدارىسىن تاۋىپ الىپ بارا جاتىر ەدىم. قازىر قاستارىندا ءبىراز بولىپ، سوسىن جۇمىسىما شاپقىلاپ كەتەمىن» دەپ قوياتىن. سوندا مەن ازىلدەپ: «وي، ساكە، سەندەي بالاسى بار اپامىزدىڭ ارمانى جوق شىعار، ءالى جۇزدەن اسادى»، دەپ ريزاشىلىقپەن ايتاتىنمىن. ساكەڭ كەي-كەزدە جۇمىسىندا جينالىستا وتىرعاندا توقساننان اسقان اناسى تەلەفونمەن حابارلاسىپ قال-جاعادايىن سۇراپ جاتادى ەكەن. ساكەڭ كۇن سايىن  تاڭازاندا اناسىنا بارىپ، ماڭدايىنان ءسۇيىپ، سوسىن جۇمىسىنا كەتەتىن كورىنەدى. اناعا دەگەن مەيىر، قۇرمەت، جاقسى كورۋ دەگەن وسى بولار. ال، انانىڭ ويى بالادا دەمەكشى، اناسى كۇن ۇزاق بىرنەشە مارتە سارى بالاسىنىڭ  ءحالىن ءبىلىپ حابارلاسىپ وتىرۋدى بۇرىننان ادەتكە اينالدىرسا كەرەك. قانداي انا مەن بالا اراسىنداعى كەرەمەت سۇيىسپەنشىلىك دەسەڭشى.

«اناسى بار ادامدار راسىمەن ەشقاشان قارتايمايدى»، دەگەن ولەڭ جولدارى وسىندايدا ويعا ورالادى. انانىڭ بالاعا دەگەن ماحابباتىنىڭ شەكسىز ەكەندىگىنە ءتانتى بولاسىڭ. «ەسەيىپ كەتسەڭ دە سەن ماعان ءسابيسىڭ»، دەگەن وسى بولار. ءبىز قانشاما بيىككە كوتەرىلىپ قىزمەتتە وتىرساق تا، التىن قۇرساقتا اياۋلى انامىز ءۇشىن باياعى كىشكەنتاي عانا قارادومالاق بالاسى بولىپ قالا بەرىمىز. حاديستە: «كىمدە-كىم اتا-اناسىنىڭ ريزالىعىن العان بولسا، اللا ونىڭ ءومىرىن ۇزارتادى»، دەگەن ءسوز بار. مەنىڭشە، اتا-اناسىنىڭ اق باتاسىن الىپ، جۇزدەرىنە كىربىڭ تۇسىرمەي ايالاپ باعىپ-قاعىپ وتىرعان سايفۋددين دوسىمنىڭ اينالاسىنا جۇعىمدى، سىيلى، قادىرلى بولىپ ءجۇرۋى سول اتا-اناسىنىڭ اقجولتاي اق باتالارىنىڭ ارقاسى دا بولار دەگەن ويدامىن. ءيا، مۇنداي اسىل ازاماتتىڭ ءومىرى وزگەگە ۇلكەن ۇلگى ەمەس پە. «ادامدا نە قاسيەت بولسا، ءبارى كۇننىڭ كوزى مەن انانىڭ اق سۇتىنەن الىنعان قاسيەت»، دەگەن ەكەن عابيت مۇسىرەپوۆ. ەندەشە، ساكەڭنىڭ بويىندا بار جاقسى قاسيەتتەرى اناسىنىڭ اق سۇتىنەن  دارىعان بولۋ كەرەك.

ساكەڭنىڭ ەكىنشى ادامي قاسيەتى دوسقا دەگەن شىنايى جاناشىرلىعى. ەلىمىزگە كەلگەن قاتەرلى جامان ىندەتتەن حالىق قاتتى اۋىرىپ، قانشا ارىستارىمىز ورتامىزدان كەتىپ قايعىرىپ جاتقان كەز بولاتىن. سوندا مەن دە اياق استىنان اۋىرىپ قالدىم. ءۇش-ءتورت ايداي جازىلىپ كەتە الماي، قاتتى ءبىر كۇيزەلىستە بولدىم. دارىگەرگە بارىپ تەكسەرىلگەنىمدە الگى ەل اۋرىپ جاتقان كوۆيد دەگەن بالەكەت اۋرۋدان ءدىن-
امان تازا ەكەنىمدى ايتىپ قۋانتتى. دەگەنمەن دە كەۋدەمنەن دەمىم اندا-ساندا تارىعىپ قىسىپ وتكەندەي مازالاپ قويماي ءجۇر كەز ەدى. سوندا ساكەڭ كۇندە كولىگىمەن شاۋىپ كەلىپ، مەنى الىپ جونەلەدى. سوندا قالا سىرتىنداعى جەر استىنان اتقىلاپ جاتقان ىستىق سۋعا اكەلىپ: «اقا وسى ساعان شيپا-ەم بولادى» دەپ جانى قالماي بىرنەشە مارتە الىپ بارىپ، ىستىق سۋعا  تۇستىك. ءيا، اللاعا تاۋبە دەيمىن. «ادامدىقتىڭ بەلگىسى ءيىلىپ سالەم بەرگەنى، شىن دوستىقتىڭ بەلگىسى كوپ كەشىكپەي كەلگەنى»، دەگەن ەكەن بابالارىمىز. وسىنداي قينالعاندا جانىڭنان تابىلعان ساكەڭدەي ادال ءارى قامقورشى دوستى ءومىرىمنىڭ قيلى جولىندا كەزدەستىرگەن  اللاعا سانسىز راحمەت ايتقان ەدىم.

ونىڭ ءۇشىنشى ءبىر قىرى – جان-جاقتىلىعى. بالداۋرەن البىرت جاستىق كەزىندە ۆوكالدى-ينسترۋمەنتالدى ءانسامبلدىڭ باس اسپاپتارىندا ويناپ كورەمەندەرىن ءان-جىرمەن سۇيسىندىرگەن ەكەن. سونىمەن قاتار ساكەڭنىڭ سپورت سالاسىنداعى جەمىستى جولدارى دا جەتەرلىك. كىلەمگە شىقسا تۇرلەنىپ، ءتۇرلى ءادىس-ايلا جاسايتىن ناعىز بالۋاندى كورسەم، فۋتبول الاڭىنداعى ونەرىنە ءالى كۇنگە دەيىن ءتانتى بولۋدان جالىققان ەمەسپىن. تەڭبىل دوپتى ۇرشىقشا ءيىرىپ الىپ كەتىپ، ورتا جارىپ بارىپ سالعان گولدارىنا ەرىكسىز قول سوعاسىز. ەرىكسىز دەگەنىم مەن ساكەڭنىڭ الاڭدا قارسى كوماندادا وينايتىن باستى قارسىلاسىمىن. سوندىقتان كوماندام جەڭىسكە جەتۋ ءۇشىن مەندە ايانىپ قالماي جاتامىن. دەگەنمەن دە ادەمى گولدى سوققان ساكەڭدەي دوسىما ريزا بولماسقا شارا جوق. تەڭبىل دوپتى اياعىنا جەلىمدەپ العانداي جابىستىرىپ الىپ، ءتۇرلى فينتتەرمەن الداپ ءوتىپ بارىپ سالىپ جاتقان گولدارى دوسىمنىڭ فۋتبولدا دا حاس شەبەر جاننىڭ ءبىرى ەكەنىن بايقاتادى. «سەگىز قىرلى، ءبىر سىرلى» دەپ سايفۋدديندەي دوسىمدى ايتسا كەرەك.

«جاقسىعا جاقىن جۇرسەڭ جانىڭ جادىرايدى»، دەگەن ەمەس پە. جاقسى دوس ، جاناشىر جان جانىڭدا جۇرسە ءومىرىڭ دە كوڭىلىڭ دە جاقسارا تۇسەرى داۋسىز. ەندەشە، «جاقسىنىڭ جاقسىلىعىن ايت، نۇرى تاسىسىن»، دەگەندەي، اللا سايفۋدديندەي جاقسى جانمەن دوستىعىمدى ۇزاعىنان ءسۇيىندىرسىن دەيمىن.

اقىن ورداباي ۇلى،

الماتى