Aýyl jattyqtyrýshysynan Alashqa tanylǵan ustaz

Ár salada kásibı maman bolý úshin bilimdi, bilgir qamqorshy ustazyń bolý kerek. «Ustazsyz shákirt tul», demekshi ustazy myqtynyń ustamy myqty bolady.

Men mektepte oqyp júrgende bizge sabaqty kóbinese soǵys ardegerleri berdi. Uly Otan úshin ot keshken maıdangerlerden alǵan tálim-tárbıemiz ómirimizge úlken baǵdarsham boldy. Maıdanger ustazdar bizdi otansúıgishtikke, adaldyqqa, eljandylyqqa úıretýde kóp eńbek sińirdi. Al, sol ardager ustazdardyń arasynda jas ta bolsa jalyny ottaı sharpyǵan, sport dese ishken asyn jerge qoıatyn, bárimizdi sportqa tartyp baýlyǵan Asylhan Raqymjanuly Ábishevtiń alar orny erekshe edi. Asylhan Rahymjanuly ásirese, fýtbol sabaǵyna zor kóńil bólip, bizdiń aramyzdan sol kezde KSRO chempıonatynda 7-orynǵa deıin kóterilgen «Qaırat» komandasynda oınaıtyn qazaq jastaryn tárbıelep shyǵarýdy arman etetin. Árıne, biz ondaı bıikke kóterilip shyǵa almadyq. Degenmen kúni búginge deıin sportqa degen qumarlyǵymyzdyń bastaý bulaǵyn boıymyzǵa sińirgen sol Asylhan aǵaıymyz dep maqtanyshpen aıtamyz. Aýyldan uzap qalaǵa ketken soń da biz ustazymyzdan qol úzbeı, áli kúnge deıin habarlasyp, kezdesip turamyz.

Men úshin ustazymnyń orny aıyryqsha. Al, endi Asylhan aǵaıymyzdyń aýyldan Almatyǵa kelip, sport bilimin shyńdap jetken jetistikteri týraly sóz etýge týra kelip otyr. Jalpy, ómiri sportpen órnektelgen ardaqty ustazymyzdyń ómir jolyn qalam ushyna túsirip kóreıik.

Asylhan Raqymjanuly Ábishev 1951 jyly 22 qyrkúıekte Jambyl oblysy, Qordaı aýdany Kırov kolhozynda (qazirgi Kenen aýylynda) dúnıege kelgen. Aty barsha qazaqqa áıgili aqyn, kompozıtor Kenen Ázirbaevtyń  aýylynda 1968 jyly 10 jyldyq mektepti bitirgennen keıin bir jyl  kolhozda jumys istedi. Armany sport salasynda joǵary bilim alý bolǵandyqtan 1969 jyly Almaty qalasyndaǵy Qazaqtyń dene shynyqtyrý ınstıtýtyndaǵy  pedagogıka bóliminiń fýtbol mamandyǵy boıynsha oqýǵa kelip túsedi. Osy oqý ornyn 1973 jyly bitirip, «Dene shynyqtyrý jáne sport» mamandyǵy boıynsha aıaqtap, eńbek jolyna qadam jasaıdy. Alǵashqy eńbek jolyn alǵan mamandyǵy boıynsha Qordaı aýdanyndaǵy Balalar men jasóspirimder sport mektebinde fýtboldan jattyqtyrýshy qyzmetin atqarady.

1974 jyly Jambyl oblysynda Krasnogor aýdany ashylýymen, sol kezdegi aýdandyq tárbıe koıtetiniń shaqyrýyna baılanysty aýdandyq sport komıtetine tóraǵa bolyp taǵaıyndalady. Asylhan Rahymjanuly aýdanda sport salasyn basqarǵan jyldary Krasnogor aýdanynyń jalynda jas sportshylary oblys tipti, respbýlıkalyq jarystarǵa qatysyp, joǵary nátıjeler kórsete bastaıdy.

1979 jyldan 1983 jyldar arasynda aýdandyq halyq aǵartý bólimine qarasty sport mektebinde oqytýshy, jattyqtyrýshy jáne dırektordyń orynbasary qyzmetin atqarǵan kezderde de aýdan sporty erekshe damı túsken. Qaıda júrse de týǵan aýylynyń sportyn órkendetýdi arman etken jalynda jas maman 1981 — 1986 jyldary týǵan aýylyna oralyp,  Kırov kolhozyndaǵy orta mektepte dene shynyqtyrý páninen muǵalimdik jumysyn bastaıdy. О́zi oqyp bitirgen mektep qashanda adam balasyna ystyq bolatyny belgili. Mektep oqýshylaryna tek qana sabaq berýmen shektelmeı, aýdandyq sport mektebinen fýtbol mamandyǵy boıynsha aýylda sport mektebiniń fılıalyn ashyp, oqýshylardy fýtbol úıirmesine baýlap, tárbeleı bastaıdy. Tek qana fýtbolmen shektelmeı mektepte doıby, voleıbol úıirmelerin de ashyp, aýyl  jastarynyń sportqa qyzyǵýshylyǵyn arttyrýdy kózdeıdi. Bilikti mamannan jattyqqan aýyl balalary  fýtboldan aýdandyq, oblystyq jarystarda chempıon atanyp,  respýblıkalyq birinshilikterde júldeli oryndar alady. Doıbydan, kýresten, voleıboldan uldar men qyzdardyń komandalary aýdan chempıony atanyp, oblystyq jarystarda júldeli oryndardy oljalaýdy dástúrge aınaldyrady.

Tolaǵaı tabystyń barlyǵy mektepte dene shynyqtyrý jumystaryn durys jolǵa qoıǵannyń arqasynda  jetkize bilgen Asylhan Raqymjanuly aýdandyq , oblystyq bilim berý basqarmalarynyń  qurmet gramotalarymen  marapattalady. Sol kezdegi aǵaıymyzdyń bel shákirtteri búginde elimizdiń ár óńirlerinde ár qalada sport salasynda eńbek etip, shákirt tárbıelep jetistikterge jetip júr. Aıtalyq, fýtboldan Murat Kenenov, Tóken Soltanaev, Maılybek О́mirzaqov, Arman Elibaev, Aqyn Ordabaıuly men Qazaqtyń dene shynyqtyrý ınıstýtyn támamdaǵan soń «týǵan jerge týyńdy tik» demekshi, aýylǵa oralyp, Asylhan aǵaıynyń izin jalǵastyryp, kóptegen talantty jastardyń tomaǵasyn sypyryp sport degen uly sıqyrǵa baýlaǵan Aıdar Turǵanqulovty da erekshe atap ótken jón shyǵar. Ásirese, shákirtteriniń ishinde Tóken Soltanaev Pavlodardyń «Traktor» klýbynda, sodan keıin «Namys» komandasynda tabysty óner kórsetip, elimizdiń namysyn qorǵady. Sonymen qatar, óner salasynda  Maqsat Bazarbaev, Aıgúl Imanbaeva, Saıat Medeýov sekildi elge tanymal ánshiler Asylhan aǵaıymyzdyń  dene shynyqtyrý sabaǵynan tálim alǵan. Olar búginde barsha qazaq tanyp bilgen ónerpazdarǵa aınaldy.

Asylhan Raqymjanuly 1986 jyly qyrkýıek aıynan bastap otbasy jaǵdaıyna baılanysty Almaty qalasyna kóship kelip, 1993 jylǵa deıin qaladaǵy №62 mektepte dene shynyqtyrý páninen muǵalimdik qyzmet atqarady. Barǵan jerininiń baǵyn ashýǵa joly bolyp turatyn bilikti ustazdyń bul mektepte shákirtteri fýtboldan 1988 jyly qalalyq alaman jarysta chempıon atanady. Osy mektepte jumys atqaryp, ártúrli-qalalyq is -sharalarǵa qatysyp jaqsy kórsetkishterge qol jetkizip, tasy órge domalaı túsedi. Qala ákimshiliginiń bilim basqarmasynyń sheshimimen 1992 jyly tynymsyz etken eńbegi eskerilip, úzdik muǵalim atanyp, mekteptiń abyroıyn arttyrady. 1993-1998 jyldar Túrkistan qalasyndaǵy Kentaý bóliminde Iassaýı atyndaǵy Qazaq túrik ýnıversıtetinde aǵa oqytýshy qyzmetin atqara júrip, ýnıversıtettiń fýtbol komandasynyń oqytýshy-jattyqtyrýshy qyzmetin qosymsha atqaryp ol jaqta da talanttardy tanytýǵa úlesin qosady.

Sodan dám tartyp, Almaty shaharyna qaıta oralyp, 1998 — 2000 jyldarǵa deıin balalar men jasóspirimder sport mektebinde jattyqtyrýshy, ádisker qyzmetin atqarady.

2000 — 2007 jyldary Almaty qalasyndaǵy energetıka jáne elektrondy aspap jasaý kolledjinde oqytýshy qyzmetin atqara otyryp, qosymsha fýtboldan jattyqtyrýshy bolyp isteıdi. Súıgen isiniń súıinishin kórmeı qoımaıtyn jattyqtyrýshy, kolledj fýtbol komandasyn daıyndap kolledjder arasynda ótip turatyn qalalyq jarystyń, birneshe dúrkin jeńimpazy atanady. Biz osy jerde ardaqty ustazdyń qaıda barmasa da óziniń júrek qalaýy tartyp turatyn fýtboldan bir qol úzbegenin baıqaımyz.

2008 jyldan beri 2014 jylǵa deıin Bilim jáne ǵylym mınıstrligine qarasty Ulttyq ǵylymı praktıkasy dene tárbıesi ortalyǵynda uıymdastyrý-taldaý bóliminiń qyzmetine keledi. Bar ǵumyryn sportqa arnaǵan bapker ári ustaz Asylhan Raqymjanuly sporttaǵy jyldar boıy jınaǵan tájirbıesin ǵylymmen ushtastyrýdy kózdeıdi.  «Gıgıena» mamandyǵy boıynsha 2007 jyly «Gıgıenıcheskaıa oenka fızıcheskogo razvıtııa deteı ı podrostkov shkolnogo vozrasta s razlıchnym dvıgatelnym rejımov» atty taqyrypta kandıdanttyq dısertaııa qorǵaıdy. Osy kúnge deıin 6 ádistemelik usynym, 6 ǵylymı ádistemelik oqýlyq, 8 oqýlyq jáne 145 ǵylymı maqalalar jazyp shyǵarady. Avtordyń negizinde ǵylymı maqalalary, sonyń ishinde halyqaralyq konferenııalarda, kongresterde jazǵan jazbalary alys jáne jaqyn shet elderde basylyp shyǵyp, oqyrmannyń oń baǵasyn alady. Sonymen qatar, elimizdegi joǵarǵy oqý oryndarynyń basylymdarynda respýblıkalyq ǵylymı praktıkalyq jáne ǵylymı oqý ádistemelik basylymdarynda jaryq kórgenin aıtqanymyz oryndy. Osy atalǵan uıymdarda 15 jýyq baıandama jasap, 10 jýyq ǵylymı uıymdarda halyqaralyq jáne respýblıkalyq konferenııa ótkizýdi uıymdastyrý komıtetiniń múshesi bolǵany taǵy bar. 2004 — 2010 jyldary arasynda elimizde ótkizilgen fýtboldan álem, Eýropa irikteý chempıonatynda uıymdastyrý komıtetiniń múshesi bolǵanyny týraly da aıyryqsha aıta ketken jón.

2010 — 2020 jyldary arasynda Qazaqstan Respýblıkasy joǵary oqý oryndary arasynda jazǵy jáne qysqy stýdentter ýnıversıadasynda jáne mektep oqýshylary arasynda respýblıkalyq jarystarda Appelıaıalyq komıtetiniń tóraǵasy bolyp qyzmet atqarǵan. Al, 2021 jyldan beri Abaı atyndaǵy Qazaq ulttyq pedagogıka ýnıversıtetinde qyzmet atqaryp keledi.

Ardaqty ustazdyń ómir jolyndaǵy eń bir qol jetken bıigi ol, 2022 jyldyń 26 tamyzynda Reseıdiń Sankt Peterbýrg qalasyndaǵy Petrovskıı ǵylym jáne óner akademııasynyń tolyq múshesi bolyp «Akademık» degen ataqtyń berilýi edi. Asylhan Raqymjanuly Ábishev Lezgaft atyndaǵy ýnıversıtettiń ǵylymı uıymdarymen dene shynyqtyrý jáne sport salasy boıynsha tyǵyz jumys jasaǵan. Qazaqstan boıynsha joǵaryda atalǵan akademııamen 2010 jyldan beri ǵylymı jumystardy birge istep keledi eken. Ǵylymı jumysta bolǵanda qosymsha kandıdattyq jáne doktorlyq dessertaııa qorǵaıtyndarǵa reenııa pen pikir jazyp otyrǵan. Ǵylymı zertteý jumystaryna aralasyp, jumystardy atqarý jóninde uıymdastyrý komıtetiniń múshesi bolǵan. Mine, osy eńbekteri eskerilip ǵylymı «Akademık» ataǵy berilgen.

Al endi ulaǵatty ustaz, ári jalyndy jattyqtyrýshy retinde alǵan nagradalary da bir tóbe. 2010 jyly Týrızm jáne sport mınıstriniń alǵys hatymen, 2012 jyly Bilim jáne ǵylym mınıstrliginiń  Y.Altynsarın tósbelgisimen, «Qazaqstan Respýblıkasy bilim berý isiniń úzdik qyzmetkeri» tósbelgisimen. 2016 jyly jáne 2021 jyly eki ret Bilim jáne ǵylym mınıstirligine qarasty Ulttyq ǵylymı praktıkalyq dene tárbıesi ortalyǵynyń tósbelgisimen, 2015 jyly Ulttyq Olımpıadalyq komıtettiń tósbelgisimen marapattaldy. 2019 jyly Bilim jáne ǵylym mınıstiriniń Qurmet gramotasymen, 2018 jyly Bilim jáne ǵylym mınıstriniń gramotasymen marapattalǵan.

«Er jigitke jarasar eline tıse paıdasy», degen eken Shoraıaqtyń Omary. Aýyldan shyǵyp, barsha Alash jurtyna tanylǵan Asylhan Rahymjanulynyń ómir jolynda eline tıgen paıdasyn sportqa ǵylymı kózqaraspen qaraı otyryp, jasaǵan eńbekterin ótken joldary arqyly kóremiz. Uly Abaıdyń «Aqyryn júrip anyq bas, eńbegiń ketpes dalaǵa. Ustazdyq qylǵan jalyqpas, úıretýden balaǵa, -degeni bizdiń Asylhan aǵamyzǵa arnalǵandaı. Alymdy da alǵyr ustaz, jany jaısań azamat, aınalasyna qadirli ustazdyń jas urpaqqa bereri áli jetedi. Endeshe, jumysyna asyǵa basyp ketip bara jatqan ardaqty aǵaıǵa qajyr, qaırat tilesek artyq bolmas.

Aqyn ORDABAIULY,

ALMATY