О́lmeıdi Maradona!!!  (foto)

О́zi ólgenmen onyń ǵalamat fýtboly ólmeıdi! Men úshin MARADONA álemdik fýtboldyń eń jaryq juldyzy bop qala beredi! О́ıtkeni men onyń ULY FÝTBOLYNA  kýá bolǵan janmyn! Mine,oqyńyzdar! Mundaı jannyń О́ZI О́LGENMEN  О́NERI О́LMEIDI!!!

Men kórgen Maradona

O, toba, ol maǵan tipti taıaý keldi. Jınalǵandarǵa janaryn jarq etkizip bir qarady da, ún-túnsiz oryndyqqa otyra ketti. Jonylǵan aǵashtyń burǵysha buralǵan qabyǵyndaı bop uıysqan buıra shashynyń ıyǵyna deıin túsken salalarynan ter tamshylaıdy. Entigi áli basylmapty. Mańdaıy men bet-júzinde de álgideı júzdegen tamshylar jylt-jylt etip, jarqyraǵan shamdarǵa shaǵylysqanda, zertastaı san qubylady. Moınyna altynnan baý taǵyp alypty. Burshaq-burshaq ter sony qýalap, domalap túsip jatyr. Men osynyń bárin kórip turmyn…

Ol degenim – Maradona. Meksıkanyń Pýebla qalasyndaǵy stadıonynyń aýmaqty baspasóz ortalyǵy demde tarylǵandaı boldy. Jınalǵan jýrnalısterde esep joq. Kınooperatorlar men fototilshiler jarq-jarq etkizip sýretke, beınetaspaǵa basyp, onyń jan-jaǵynan qaýmalap alǵan. HIII álemdik dop dodasynyń kezekti oıynynan sońǵy baspasóz májilisine Argentına qurama komandasynyń bapkeri Karlos Bılardo áıgili Maradonany erte kelgen edi.

Konferenııaǵa úzdik oıynshyny erte kelý dástúri burynnan bar. Kıevtik jýrnalıst Iýra Gaıdar ekeýimiz munda burynyraq kelip, aldyńǵy qatarǵa otyryp alǵanbyz. Aldyńǵy qatar men fýtbolshylar otyrǵan ústeldiń arasy esik pen tórdeı jer, Maradonany tym jaqynnan kórip otyrǵan sebebim sol. Sonaý qıyrdan muhıt keship izdep kelgenimiz fýtbol men fýtboldyń dál Maradonadaı jaryq juldyzy ǵoı. Sondyqtan onyń júzine qumarta qaraımyn. Esterińizde me, Maradona jasyl alańda som bilegin, ádeıi el kórsin degendeı, denesinen sál bóleksheleý ustap júredi. Sol bilekti Iýrık Vardanıannyń bilegimen oısha salystyrýshy edim. Búgin baıqadym, alyp bara jatqan bilek joq. Qoly qysqa, biraq etti, keń jaýyryndy, uzaqqa shabatyn júırikteı tósi shalqaqtaý eken. Elge bildirmeı eppen aıaǵyna qaraımyn. Ol da qysqa, biraq tegeýrindi ekeni bilinedi. San etiniń dirili áli basylmapty. Qos sandaǵy burq-sarq qaınaǵan ǵalamat kúshti sezdirgendeı, álsin-álsin búlkildep qoıady. Bul etter tizege jete bergende qaq aıyrylyp, týra urshyq súıektiń ishki jaǵyna judyryqtaı túıilipti. Eki aıaǵyndaǵy sondaı bulshyq etter kisini ózine eriksiz qaratady. Bul dopqa siltegende aıaqtyń basyna kúsh beretin bulshyq etter ǵoı. Tizesi… ortasynan opyrǵan qosaýyzdaı tizeniń urshyq súıegi bolar-bolmas qana bilinip tur. Kerisinshe, tizeden tómengi qol jilikterdi tartyp bosatyp turatyn qos jiptiń ekeýi de bas barmaqtaı jýan eken. Bul – dopty qansha tepse de, ebil-sebil bop qansha júgirse de sharshamaıdy degen sóz. Búkil oıyn boıy tizeden tómen býnap turatyn toqyma fýtbol shulyǵyn Maradona tómen túsirip jiberipti. Bul jiliktiń terisi dem alsyn degeni bolar. Sıraqtaǵy bulshyq etteri dáp bir kúsh beretin akkýmýlıator sekildi me, qalaı?..

Tobyqtan jarty qarys joǵary ala bastalatyn bul bulshyq etter sıraqtyń qos jotasy sekildi, tóńkerilip jatyr.

…Baspasóz konferenııasy ótetin bólme tar. Al jınalǵan jýrnalısterde esep joq. Bálen qalada birdeńe satyp jatyr dep eliktirse de barmaıtyndar túgel osynda júr. Kınoshylar, fototilshiler zý-zý etkizip kınoǵa, jarq-jurq etkizip sýretke túsirip jatyr. Maradona áli terlep otyr. Alaıda súrtineıin degen ol joq. «Ár kezdesýdegi jeńis bizge osylaı keledi. Jýrnalıster sony kórsin» degendeı tym tákappar otyr ol.

Alǵashqy suraq tosynnan qoıyldy:

– Sizdi Platınımen salystyrady. Soǵan qalaı qaraısyz?

Maradona sál jymıdy. Az-kem únsizdikten soń:

– Salystyratyn sebebi – ekeýmiz de Italııada oınaımyz ǵoı. Siz bul másele jaıly Platınıdiń ózi ne aıtqanyn bilesiz be? – dedi.

…Osydan tórt jyl buryn Ispanııa chempıonatyna jarq etýge tıis juldyz bop barǵan Maradona tentek baladaı alańnan qýylyp, eline abyroısyz qaıtty. Biraq araǵa jyl salmaı onyń aty qaıta aspandady. Álemdik fýtbol komandalary Maradonany arman qyldy. Aqyry Ispanııanyń «Barselona» klýby segiz mıllıon dollarǵa satyp aldy. Biraq Maradona onda kóp turaqtaı almady. О́zderiniń jıyp-tergenin bir-aq kúnde simirip salǵan keremet qymbat oıynshy «Barselonadaǵy» qalǵan 21 fýtbolshyǵa unaǵan joq. Alańda dop tastamaı bosqa salpaqtatty, sóılespeıtindi shyǵardy, jandaryna ertpeı, kóńiline qaıaý saldy. Qysqasy, segiz mıllıon dollardy olar aınalasy segiz-aq aıda syǵyp aldy. Oıynshylar birin-biri ishten shalǵan soń komanda qarsylasyn qaıdan jeńsin?.. Shaqshadaı basy sharadaı bolǵan olar tezirek, quny túspeı turǵanda Maradonadan qutylýdy oılady. Osy kezde Italııanyń «Napolı» komandasy «sóz saldy». Sál báldengen boldy da, sońynda: «Jaraıdy», – dedi. Qýanyshtaryn jasyryp qaldy. Kem alǵan eki mıllıondy sadaqa dedi, alty mıllıondy taǵy da kassaǵa toǵytty. Sóıtip, Maradona dám-tuz aıdap, Italııaǵa ketti.

Mine, osy kezde onyń atyna ǵaıbat sóz keldi. Bul kezde Platınıdiń juldyzy jaryq janyp turǵan edi. Evropa chempıony boldy. Italııanyń «Iýventýs» komandasynyń quramynda evropalyq kýboktardyń birinen soń birin aldy. Biraq Platını jel sózge ermeı, kórgendilik tanytty. «Saǵan jeter eshkim joq», – degenderge: «Mende Maradonaǵa tabıǵat bergen kóz arbar tehnıkalyq sheberlik joq, meniń atymnyń aýyzdan túspeýiniń sebebi – men oınaıtyn komanda keremet kúshti. Sondyqtan da Maradonadan góri meniń jarq etip kózge túsýim ońaıyraq. «Barselona» ony alýyn alsa da túrtpektep, maza bermedi. Al «Napolı» (Maradona sonda oınaıtyn) syrttan kelgen oıynshyny uzaq ýaqyt qushaǵyna tarta qoımady. Onyń kóleńkede qalyp turǵany osydan. Biraq Maradona, ol – Maradona ǵoı», – degen edi. Meniń oıymsha, dop alańy saıypqyranynyń Maradonaǵa bergen baǵasy oryndy!

Rasynda «Napolıge» eti úırengen soń-aq Maradonanyń basyna baq qaıta qondy. Batys baspasózi Maradona jaıly shýlap qoıa berdi.

«Napolı» komandasyndaǵylar Maradonaǵa alty mıllıondy jalmaǵan dep emes, qosymsha alty mıllıon ákeletin altyn bulaq degen úmitpen qarady.

Meksıka chempıonatynyń dúbiri qulaqqa talyp jetetin kúnderi Italııaǵa Argentına qurama komandasynyń aǵa jattyqtyrýshysy Karlos Bılardo ushyp keldi. Maradona ekeýi esikti tars jaýyp alyp, uzaq sóılesti. Ereteńine Bılardo kóńildi attandy. Tipti keterinde búkil «Napolı» komandasyna tegin tústik as berdi. Bul tústikte otyrǵan «Napolı» komandasy basshylarynyń oıy san saqqa júgirip edi. Otandastardyń olardy oraǵytyp ketkeni belgili boldy. Kóp uzamaı áńgimeniń sheti de shyqty. Bılardo Maradonadan Argentına qurama komandasynda oınaıtyny jaıly rızashylyǵyn alýǵa kelgenin málim etti. Birde: «Argentına qurama komandasy daıarlyq oıynyn ótkizedi, Maradona tez jetsin», – degen bir aýyz sóz ǵana jazylǵan alǵashqy habar keldi.

Maradona irkilgen joq, qojalaryna eskertti de eline tartty. Araǵa apta salmaı Italııaǵa qaıta oraldy.

Bılardo ony taǵy shaqyrtty. Klýb basshylary salqyn qabaq tanytty. Qansha aıtqanmen nan jep otyrǵan jeri ǵoı, Maradona da sasyp qaldy. Eline telefon shalyp edi, erteńine Bılardonyń ózi ushyp keldi. Áýeli komanda ıelerimen kelissóz júrgizip kórdi. Olar bettetpegen soń Maradona ekeýi taǵy ońasha qaldy. «Men óz elimniń quramasy úshin oınamasam sol eldiń uly ekendigim qaısy? Shirigen bir jumyrtqamyn da», – dep jylarman boldy Maradona. «Báse, saǵan sengen edim, Dıego. Saspa, shaqyrsaq batyl kele ber. Ary-beri jol qarajatyn da, alda-jalda at quıryǵyn úzisip jatsań, alty mıllıondy da quramanyń qaltasynan tólep jiberemin. Sen bizge kereksiń!» – dedi Bılardo. О́zi erteńine ushyp ketti.

Kóp uzamaı-aq: «Tez jet, oıyn bar!» – degen telegramma aldy da, Maradona Argentına qaıdasyń dep qaıta tartty. Qaıtyp kelgende teris qabaqqa jolyqty. Araǵa aı salmaı Bılardo taǵy shaqyrdy. Birden samoletke bılet aldy. Komanda basshylarymen kelisken de joq. Báribir bara ǵoı demesin bildi. Bul joly týra ushqaly turǵanda, aeroportta polıeıler etegine jarmasty. Olarǵa bul eshteńe deı almady. Muny estigen Bılardo taǵy ushyp keldi. Qoltyǵynda qapshyǵy, qapshyǵynda alty mıllıon dollar bar. Qapshyqty «Napolıdiń» qojalarynyń aldyna tastady da, Maradonany jetekteı jóneldi. Italıandyqtardyń júzinde qan-sól qalǵan joq. Maradonanyń arqasynda aıyna alty mıllıon dollar taýyp otyrǵanda ony ólmeı bersin be?! Bılardony qýyp jetti, aıaǵyna jyǵyldy, aqyry raıynan qaıyrdy.

Bılardo eline ushyp ketti. «Napolıdiń» qojalary onyń beıbitshilikpen ketý qurmetine saltanatty túrde erteńgilik as berdi.

…Álem chempıonaty taıaǵan saıyn Maradona Argentınaǵa tipti barǵyshtap ketti. Bul ádeti «Napolıdiń» basshylaryn tipten tıtyqtatty. Aptasyna Atlant muhıtyn eki ret kesip ótip júretin kúnderi de boldy. Klýb ony esebin taýyp aqshalaı aıypqa jyqty.

…Keshe ǵana sýǵa un salyp, bylamyq ishken Maradonanyń aqshasy búgin qalaı shashsa da jetkilikti. Baılyǵy bárine jetip jatyr. Sondyqtan Maradona eshteńeden tartynǵan joq. «Men úshin óz elimniń quramasynyń sapynda oınaý bárinen de qymbat, – dedi ol suraǵandarǵa, – sondyqtan meni aqshamen qorqytamyn deý aqymaqtyq. Menen fýtboldy tartyp alý arqyly ǵana baqytsyz etýge bolady. Biraq búginde bul áreket Qudaıdan basqanyń qolynan kelmeıdi!»

…Zaldaǵylar shý ete qaldy. Maradona áli sóılep tur eken.

– Argentına chempıon bola ala ma deısiz be? Árıne. Eger biz chempıon atanbasaq munda nege júrmiz? Qate aıtsam, qatarymda aǵa jattyqtyrýshy Bılardo otyr ǵoı, sol túzeter. Sebebi, ázirge Meksıkada bizden jaqsy oınaıtyn komandany kórip otyrǵan joqpyn. Bizdiń jigitter saıdyń tasyndaı, jeke-jeke jiberseń de, kollektıvtik fýtbolda da olar eshkimdi teń keltirmeıdi.

– Argentına fýtbolyndaǵy búgingi basty kemshilik ne?

– Argentına – talantty fýtbolshyǵa baı el. Búkil Argentına fýtbolshy! Bizdiń kez kelgen jankúıer ortaqol komandaǵa bapker bola alar edi. Bul artyq aıtý emes, soǵan dálel – bizde talantty jastar jaýynnan keıingi kókteı bop shyǵady. Bizdegi kemshilik – osyndaı talantty kóre sala jer-kókke tıgizbeı maqtaımyz. Álgi talant budan tez buzylady.

– 1982 jylǵy óziń sekildi ǵoı…

– Dáni bar sóz. Men qazir edáýir eseıdim… jaýapkershilikpen qaraıtyn boldym bárine. Biraq basty ózgergen men emespin, Argentına qurama komandasy. 1982 jylǵy qurama óńsheń dopty jýsatyp-órgizetin sheberlerden turýshy edi. Biraq olarda birlik bolmady. «Birlik bolmaı – tirlik bolmaıdy» dep ár elde-aq aıtatyn bolar…

– Sonda Karlos Bılardo Lýıs Menottıden myqty bolǵany ǵoı?

Bárimiz artymyzǵa jalt-jalt qaradyq. Zaldyń eń shetinde Lýıs Menottı turǵan. Uzyn boıly, shashy ıyǵyna túsken Menottıdiń júzinen sál tolqý bilindi. Kezinde «bolattaı adam» dep atalyp ketken Menottı bul synǵa shydamady. Bılardo da júzin tómen saldy. Maradona ǵana sasqan joq:

– Múldem olaı emes! Bul jerdegi másele ár mamannyń ustanǵan taktıkasynda. Menottı 90 mınýt boıy tizgindi bir tartpaıtyn shabýyldyń adamy edi. Al Bılardo bolsa shabýyl men qorǵanysty qatar oılaıdy. О́tirik dese ózderi aıtsyn. Eger nazar sala qarasańyzdar, osy chempıonattaǵy úzdik komandalar – Brazılııa men Franııa osy ádispen oınap júr.

– Eń qatty qýanǵan jáne ókingen kezińiz qashan?

– 1978 jyly óz elimde ótken álem chempıonatyna sonsha daıyndalyp, týra bastalady degen kúni bapkerler meni tizimnen syzyp tastaǵanyn áli umytpaımyn. Munan úlken ókinish bola ma? Fýtboly qurysyn dep, dopty bir-aq teýip, basqa sportqa kete jazdadym. Biraq bári túsinikti ǵoı. Ol kezde 18-ge de tolǵan joqpyn… Al eń qatty qýanatyn kúnim alda dep oılaımyn. Á-á, bala kezimde bir aǵaıym naǵyz bylǵary dop ákep syılaǵanda sol dopty tozǵansha teýip qýanǵanym esimde…

– Búgingi oıyn jaıly oıyńyz qalaı, Dıego? Argentına qurama komandasynyń osy qarqyny chempıondyqqa deıin jete me?

– Búgingi oıyndy ózderińiz kórdińizder. Al chempıondyqqa jetemiz demesek, búgin-aq utylyp, erterek elimizge qaıta bergenimiz jón dep oılaımyn óz basym.

…Pýeblonyń kóshesine kirgen kezde birden baıqaǵanymyz – korol palmalardyń sapqa qoıǵan soldattardaı qaz-qatar boı túzep turǵandary. Ári ózderi bir jyly týǵan balalardaı birinen-biri bıik emes, birtegis. Sol palmalardyń saltanatyna tańdanyp otyryp, stadıonǵa da tez jettik. Pýeblo – Ispanııanyń Toledo degen qalasy sekildi sulý ári tarıhı oryn eken. Fýtbolǵa da sabyrlylaý ma dedim. Ár kósheden sanap alǵandaı ǵana jankúıer ketip jatty stadıonǵa.

Biz stadıonnyń aldyna avtobýsymyzdy qańtarǵan kezde kórgen sýret búgingideı esimde: tas tóselgen alańǵa uzyndyǵy 25-30 metr, eni 4-5 metrlik matany jaıyp tastapty. Mata bolǵanda jaı mata emes, Argentına qurama komandasynyń ulttyq fýtbol jeıdesiniń túsindeı aqshyl-kógildir jolaq mata. Sonyń betine arbanyń dóńgelegindeı áriptermen «Argentına! Sen jeńiske shóldediń! Alǵa! Seni bul jeńiske Maradona jetkizedi! Ras qoı, Dıego!» degen sózdi kestelep jazyp jatyr eken. Maradona bolsa búkil match boıy tutas bir trıbýnaǵa kilemdeı jabylǵan bul matadaǵy suraqqa múltiksiz oıynymen jaýap berdi.

Stadıondy Argentına men Ýrýgvaıdyń jankúıerleri teń bólip alypty. Pýeblolyqtardyń stadıonǵa az shubyrǵanyna da sebep osy eken-aý. Stadıondy mynalar kótere satyp alǵan ǵoı. Argentınalyqtar óz jaqtarynan dúrsildetip salıýt atyp jatyr. Týra ózderimen birge zeńbirek ala kelgen sekildi.

Ysqyryq beriler aldynda Maradona jasyl shópke tizerleı otyryp, aıaqkıimniń baýyn qaıta tartty. Kókparǵa túserde atynyń tartpasyn qatty tartqany bolar. On mınýt óter-ótpesten Maradona Ýrýgvaıdyń aıyp alańyna jaqyn jerden eki oıynshyny qapy qaldyryp, alǵa sytylyp shyqqan Valdanonyń aldyna dopty saldy da berdi. Valdano asyǵyp syrtqa soqty. Aqyry, birinshi taım taýsyla bere Maradona tereńnen bastaǵan shabýyldy taǵy sol Valdano sátti aıaqtady – 1:0.

Alǵashqy úsh oıynnan keıin synǵa ushyraǵan Batıstanyń oıynyna sengen Maradona endi úzdik-úzdik alǵa kete berdi. Birinshi taımda ol qorǵanystyń da kirpishin qalasyp júrgen. Ekinshi mınýt óte bere Hıýstı oń qaptalǵa qarǵyp shyǵyp ketken Maradonaǵa berdi dopty. Úsh qorǵaýshy biriniń sońynan biri tura qalyp, Maradonanyń jolyn kes-kestedi. Bireýin ońaı aldady da, ekinshisiniń aıaǵynyń arasynan ıtere saldy dopty. О́zi qaptal syzyqqa tym jaqyn júrgen. Úshinshi qorǵaýshy endi oń jaǵyn, alań jaǵyn baǵa berdi. Biraq Maradona qolsozym taıap keldi de solǵa, qaptal syzyq jaǵyna aldady. Eni nebári 5-10 santımetr ǵana alańqaıdan ol dopty da ótkizdi, ózi de ótti, qorǵaýshyny da sońynda qaldyrdy. …Aldyna endi qaraǵan Maradona aıaǵyna oralǵaly kele jatqan qaqpashyny kórdi. Qorǵaýshylarmen bolyp júrgende qaqpashy buqpantaılap kelip qalypty. Ony da etpetinen túsirip ketti. Biraq ózi qaqpaǵa jete alatyn emes – qaqpa qaptalynda qaldy. Oǵan umtylar bolsa álgi úsh qorǵaýshy, taǵy ánebir ekeýi aldan kes-kesteri anyq. Aıyp alańyna qarap edi, Hıýstıdiń ózi eń urymtal tusta tur eken. Dopty qolmen laqtyrǵandaı Hıýstıge tastady. Mundaı dál pas sırek bolady. Hıýstı apandaı qaqpa aldynda jalǵyz turyp-aq jer soǵyp qaldy. О́zi ońbaı qulady. Maradona ony turǵyzýǵa barǵan da joq.

Pýeblodan attanǵan kezde biz bul kezdesýde dara kózge túsken Maradonanyń osy chempıonattyń jarqyraǵan juldyzy bolatynyn bilgen joq edik. О́ıtkeni, bul ataqqa eń kem degende alty-jeti fýtbolshy laıyq bolatyn. Eń aldynda ataqty Platını kele jatyr edi… 1982 jyly da onyń oıynyna kýá bolǵam: Maradona óziniń quryq boılamas shyńyraý sheberligimen bar túıindi sheshe júrip, sol komandadaǵy 11 oıynshynyń biri ekenin esten shyǵarmaıdy. Shyǵarmaý bir basqa da, sol qalǵan ondyqty oıynǵa qosa bilý, solar moıynǵa ilgen qamytty birge kıe alý bar emes pe? Bul jerde de ol bıikten kórindi. Árıne, Platınıde bul qasıetter molynan tabylatyn. Ol da naǵyz «komandanyń júregi» deýge laıyq jigit. Sodan bolar, búkil Meksıka tek Platını men Maradonany salystyrýmen boldy.

…Maradona Anglııa qurama komandasynyń qaqpasyna eki dop soqty. Ásirese ekinshi doby jankúıerdiń aýzynan sý aǵyzǵan.

Alǵashqy dopty soqqan kezdegi qýanyshy áli sýymaǵan bolatyn. О́zge bireý bolsa sol qýanyshtyń shoǵyna jylynyp, biraz júrip qalar edi. Ol, Maradona, taǵy da jasyl alańdaǵy alapat aıqastyń arasyna enip ketti.

…Ol dop alǵan jerden qaqpaǵa deıingi aralyq kem degende elý metr bolatyn. Eń áýeli esin jıǵan Batcher boldy. Maradona Batcherdi bir-aq qımylmen jolda qaldyrdy. О́zi qaqpaǵa qaraı tarta berdi. Batcherdiń jolda qalǵanyn kórip, Stevens, Fenvık, Sensom jáne Haddl qoparyla aldynan shyqty. Bul jerde biz bolsaq, dopty tezirek joldasymyzǵa tastap, páleden tez qutylar edik… Maradona – naǵyz qas batyr. Sol jyldamdyǵyn úzbeı, tórteýine tike tartyp barady. Sensom kózge túser kezdiń kelgenin kezdi. Ol zý etip alǵa shyqty da Maradonanyń shylaýyna oraldy. Bir sekýnd ótpeı, Sensom jibekteı sýsyp qala berdi… Fenvık – Maradonany biletin oıynshy. Bapkeri Robson buǵan ony qalaı baǵýdy úıretken. Maradona Sensomdy da muny da qapy qaldyrdy. Fenvık sol jaǵyn baqqan bop qısaıa berdi. Sóıtti de týra aıaqqa jetedi-aý degen kezde kóz ilespes jyldamdyqpen oń jaǵyn tarpydy. Kózin qatty ashyp dopty izdedi. Áli Maradonanyń aıaǵynda bara jatyr. Onyń aldynda Stevens pen Shılton ǵana qalypty. Janushyra sońynan júgirdi. Jete alar emes. Bul bosqa júgirip keledi. Maradona dopty qaqpaqyldap barady. Qarap tursań, keremet! Aıaǵy dopqa tıgeni bilinbeıdi. Beıne bir teńbil dopty jetektep bara jatqandaı. Dop júgirip bara jatqan Maradonamen qatar domalap barady. Mine, dop alyp júrýdiń klassıkalyq úlgisi bul. Maradona dopqa, dop Maradonaǵa esh kedergi keltirmeıdi. Qaradaı dopqa súrinip ketip, etpetinen túsetinder nemese dopty baǵyndyrý úshin bir júgirip, bir toqtap jatatyndar az ba?!

…Stevens óziniń sońǵy qorǵan ekenin sezdi. Sezdi de bar qýatyn jınady. Maradona bolsa budan qashqaqtamaı, qaqpaǵa qaq mańdaıdan týra tartyp keledi. Bul áreketi Stevensti sıqyrlap tastapty. Ol ornynda qatty da qaldy. Maradona áli kele jatyr, aıaǵynda doby bar. Bul múldem bos, sol dopty syrtqa qaǵyp jiberýi ǵana kerek. «Mine, keldi… al, tep!..» Teýip qaldy. Jerdi teýipti. Maradona Shıltonmen betpe-bet shyqty. Shılton munan ári shydamady. Baǵanadan bárin kórip turǵan. Bes jigittiń beseýin birdeı qýraıdaı qulatyp ketken myna Maradonaǵa tosqaýyl bolar endi ózi ǵana. Qaqpadan atylyp shyqty. Seskenip, tez uryp jibersin degeni. Maradona sasqan joq. Qasqaıyp tarta berdi. Shıltonǵa qol jeter jerge keldi. Mine, mine… Dopty ustaımyn dep umtylǵan qos qolyna alańdaǵy shóp qana ilikti. Dereý aýnap túsip, Maradonanyń aıaǵyna qol sozdy… Ol da joq. Qaqpaǵa baryp qalypty. Maradonamen ıyq tiresken Fenvıkti kórdi. Úmit oty qaıta jandy.

Fenvıktiń kózi qyp-qyzyl edi. Ol dopty da, Maradonany da kórgen joq, áıteýir osy adamdy etpetinen túsirýi kerek ekenin ǵana emis-emis sezedi. Ol kelip ıyǵynan ura bergende Maradona da, «meniń spektaklim osymen bitti» degendeı, sol aıaǵynyń alqymymen dopty torǵa atty da jiberdi. О́zi bult etip ońǵa oıysa qoıdy. Fenvık soǵysatyn qabyrǵa taba almaı, óz-ózinen gúrs etip jerge qulady. Maradona atylyp aspanǵa shyǵyp ketti.

Toptyq týrnır aıaqtalǵan kezde búkil sholýshylar men bar mamandar biraýyzdan: «Maradona óz komandalas joldastaryna gol soǵatyn jaǵdaı jasaýdan sharshaǵan shyǵar, endi olarǵa pas bermeı, qaqpaǵa qasqaıyp ózi tartatyn bolar», – degen qorytyndyǵa kelgen. Bul pikirdiń jany bar edi. Maradona munan burynǵy úsh kezdesýde-aq talassyz gol soǵýǵa tıis pas berýden eldiń bárin basyp ozyp ketti. Eger hokkeıdegi sekildi soǵylǵan gol ǵana emes, berilgen pas ta sanalatyn bolsa, Maradona bas mergen atanar edi.

Maradona ómiriniń bir qubylysy sońǵy aqtyq oıynda tolyq ashyldy. Arada biraz ýaqyt ótse de sol kún, sol match kóz aldymnan áli ketpeıdi.

…Chempıonattyń bas stadıony «Ateka» teńselip tur. Endi she, ózi álemdik dop dodasynyń fınaly bolsa, fınalǵa boıyndaǵy qany basyna shapshyǵan 120 myńǵa taıaý adam jınalsa, «Ateka» teńselmegende qaıtsin?

«Ateka» teńselip turǵan joq, bılep tur. Meksıkadaǵy fýtbol toıynyń sońǵy bıi bul. Sondyqtan da «Ateka» álem jurtshylyǵynyń kóz aldynda, stadıondaǵy ǵana emes, teleekrandaǵy mıllıard janarlar da onyń bıine jasaýraı qaraıtyny da sol.

Jasyl alańǵa 22 fýtbolshy júgirip shyqqan kezde 120 myń jankúıer ornynan dúr etip kóterilip, stadıon qaq aıyrylardaı kórinedi. Áne, 15 mınýttyq boı qyzdyrý jattyǵýlary bastaldy. Araǵa bes mınýt saldy ma, joq pa, stadıon taǵy bir silkindi – alań jıeginde Fran Bekkenbaýer men onyń serikteri kórindi. Taǵy tórt mınýtteı ótti. Endi bir sát stadıon shyn máninde jer silkingendeı, ornynan sekirip-sekirip tústi. Oıynshylaryn jáne kómekshilerin ertip, Karlos Bılardo shyqty alań jıegine. Stadıonnyń soltústik-batys trıbýnasynan kún kózin kólegeılerdeı úlken plakat kórinedi: «Keshir, Bılardo, raqmet saǵan!» dep oqydy el. Kez kelgen argentınalyq jankúıer dál osy sát otyrǵan ornynan sekirip túsip, Karlos Bılardony betten súıýge ázir edi. Muny kórgen jannyń denesi dirildeıdi…

Sol Bılardonyń búginge deıin aıtqan bir-eki aýyz pikirleri qyzyqty-aq. «Maradona – búgingi fýtboldyń eń bıik tulǵasy. Ol bar jaǵynan úzdik. Onyń aǵylshyndarǵa soqqan ekinshi doby ne degen keremet?! Men mundaı goldy óz ómirimde kórgen emespin. Ol dopty ortadan alyp ketken de-aq biz kirpik qaǵýǵa da qorqyp otyryp qaldyq», – degen edi ol aǵylshyndarmen kezdesýden soń. «Maradonanyń bul joly kórsetkeni fýtbol tóresiniń qolynan ǵana keledi. – Belgııa quramasymen kezdesýden soń bul sózderdi kózine jas ala otyryp aıtty. – Men álem kýbogynyń Maradonanyń qolynda jarqyldaıtynyna senemin!» «Biz FRG komandasyn tehnıkalyq jaǵynan da, psıhologııalyq jaǵynan da jeńýge saqadaı saımyz…» Bul – Bılardonyń fınaldyq match bastalarda aıtqan sózi.

«Ateka» aýnaı kóship jatyr. Fınaldyń bastalýyna áli baqandaı bir mınýt bar. Sanada chempıonattyń bar boıaýy sapyrylysady.

…Komandalar alań ortasyna kelip turdy. Fınaldyq kezdesýdiń bas tóreshisi, brazılııalyq R. Felonnyń ysqyryq berýine áli jarty mınýt bar. 120 myń jankúıer bul jarty mınýtty jeke-jeke saǵyzdaı sozyp, oıynnyń bastalýyna jete almaı otyr. Olardyń bári Maradona men Rýmmenıgeniń, Bekkenbaýer men Bılardonyń, Valdano men Shýmaherdiń jekpe-jegin tamsana kútip otyr. Mine, ysqyryq berildi, FRG komandasynyń ortalyq shabýylshysy Karl-Haın Rýmmennıge dopty aıaǵynyń alqymymen teýip, oıynǵa qosty.

Birden bas salyp shabýylǵa shyǵar degen Argentına fýtbolshylary óz qaqpalaryna baratyn joldardy jaýyp, «beıbit» minez tanytty. Tipti Maradonanyń ózi qorǵaýshylarmen qanattasyp júr. Nemis fýtbolshylary da basa-kóktep, alǵa umtylǵan joq. Dop alańnyń ortasynda basy aınalǵandaı ary-beri domalady da júrdi. Uzamaı ortalyq alańda argentınalyq Valdano men Býrrýchaganyń basymdyǵy biline bastady. Al Magat pen Bertoldter óz qorǵanystaryna jaltaqtady ma, batyl shabýyldar uıymdastyra almady.

…Jurttyń bári Maradonaǵa qaraıtyndaı. Maradona da óziniń aqtyq ándi shyrqap salar sáti kelgenin seze me, sáıgúlik shabyspen alańnyń ár tusynan burq-burq shań berip júr. Dop aıaǵyna tıse boldy, Maradona túlep shyǵa keledi. «Qaı jaǵymda kim bar eken?» dep qaraý atymen joq, jeldeı esip júre beredi. Bir kez ózine kóleńke bop baılanǵan Matteýsti jer soqtyryp, qaqpaǵa umtyldy. Matteýs qýyp jetip, tobyqtan tepti. Ysqyryq! Aıyp doby! Bul dopqa Býrrýchaga bardy. Oń qaptaldan qaqpanyń aldyna doǵasha ıip tastaǵan dopqa Shýmaher umtyldy. Sekirdi, biraq jete almady. Dop odan ótip, artynda turǵan Maradonaǵa dál keldi. Tura umtylǵan qorǵaýshydan sasqan joq, Maradona dopty baspen uryp torǵa túsirdi. Stadıonnyń teń jartysyn jaýlap alǵan argentınalyq jankúıerler aspanǵa sekirdi. Stadıon tórinde «Maradona – álem chempıony!» degen uran jelmen jelbiredi. Bul oıynnyń 22-mınýty edi.

FRG fýtbolshylary sonda da basa-kóktep alǵa umtyla qoımady. Ortalyq alańda olar argentınalyqtardan utyla berdi. Ádette Matteýs jartylaı qorǵanystyń sheberi bolatyn. Ol shep endi onsyz oıly shabýyl uıymdastyra alar emes. Al argentınalyqtar birte-birte qyspaqty kúsheıtip kele jatyr. 29-mınýtta Býrrýchaga Maradonaǵa tamasha pas berdi. Maradona dopqa qanatty qustaı-aq atyldy. Biraq Matteýs kóz almaı tur eken, dopty syrtqa teýip jiberdi. Bekkenbaýer munan ári shydamady da, otyrǵan jerinen atyp shyǵyp, alań jıegine umtyldy. Eki qaptaldan FIFA-nyń ókilderi qýyp jetip, ornyna ákep otyrǵyzdy. Osy kezde Bekkenbaýerge «sheshinip tastap, alańǵa óziń shyq» dese taısalmas edi. Biraq Bekkenbaýer sekildi teńbil doptyń teńdessiz sheberiniń biri alań syrtynda arystansha alasurǵanynda eshkimniń sharýasy joq, oıyn jalǵasa berdi.

Úziliste jasyl alańnyń jıegi ánshiler men bıshilerge tolyp ketti. Meksıka halqy erteń-aq saǵynatyn bul fýtbol merekesiniń sońǵy kúniniń saltanatyn tipten asyrdy. Bir kezde elektrondy tablo: «Meksıka – qonaqjaılyqtan chempıon!» degen sózderdi jarq etkizdi. Búkil stadıon dúr etip, bir aýnap tústi. Bul sózdi rastaǵandaı búkil 120 myń adam oryndarynan turyp, qurmet jasady.

Fýtbolshylar qaıta shyqqanda baıqadyq, Allofstyń ornyna alańǵa Feller shyǵypty. Bekkenbaýerdiń shabýyl shebin kúsheıtýdi oılaǵany qupııa emes.

Ekinshi taımnyń on mınýty ótti. Argentınalyqtar qaqpaǵa tórt ret qaýipti shabýyl jasady. Besinshi ret taǵy da Maradona bastady. Ol Magattan tartyp alǵan dopty Enrıkege berdi. Enrıke alǵa umtylǵan Valdanoǵa tamasha pas tastady. Valdanonyń aldynan Shýmaher umtyldy. Valdano sasqan joq, Shýmaher qaqpanyń kózinen shyqty-aý degen kezde asqan sheberlikpen dopty qaqpaǵa domalata saldy – 2:0!

Mundaı esep kimniń bolsa da saǵyn syndyrar edi. Biraq FRG komandasy tize búge qoımady. Metteýs Maradonany Fersterge tapsyryp, ózi alǵa ketti. Oǵan Magattyń ornyna shyqqan Hennes, qorǵaýshy Breme, Bertold, árıne, Rýmmenıge tize qosty. 73-mınýtta Bertold tastaǵan dopty uzyn boıly Hennes baspen soqty. Pýmpıdo áreń degende syrtqa qaǵyp úlgerdi. Dopty buryshtan Breme berdi. Feller bárinen bıik sekirip, dopty baspen uryp, qaqpanyń oń buryshyna jetkizdi. Bul jerde de dopqa bes adam birdeı umtyldy. Qulshynys qanat boldy ma, bárinen Rýmmenıge buryn jetti. Pýmpıdo alǵash Feller sekirgen kezde sonda umtylǵan edi. Rýmmenıge urǵan doptyń jolyna turyp úlgermedi. Gol! Esep – 2:1! Rýmmenıge bul golǵa qýanyp, qol shapalaqtaǵan joq, qaqpa torynda áli de týlap jatqan dopty ilip alyp, ortaǵa júgirdi. Ýaqyttyń tyǵyz ekeni esinde, oıynnyń tezirek bastalýyn tiledi.

Arada bes-alty mınýt ótti. Argentına fýtbolshylary sol syrbaz qalpy. Nemister shabýylda. Shabýyl ótinde Rýmmenıge. Ol dopty Fellerge tastady. Feller Henneske berip edi, onyń urǵan doby taǵy da syrtqa ketti. Taǵy da buryshtan dop berýge Breme keldi. Taǵy da dop qaqpaǵa kólbeı tastaldy. Taǵy da dopqa birinshi bop Bertold jetip, baspen árirek asyryp tastady. Pýmpıdo taǵy da jolda qaldy. Dopqa Feller buryn jetip, taǵy da baspen uryp torǵa túsirdi – 2:2. Osyǵan deıin stadıondy túp-tamyrymen qoparyp keterdeı bop turǵan 120 myń adam bir ǵana sátke tyna qaldy. Álem chempıonatynyń fınaldyq kezdesý endi eń basynan qaıta bastaldy.

Dál osy sátte júıkesi juqaryp, bilgeninen jańylsa, Argentına komandasy jańylýy kerek edi. Sońǵy eki dop sumdyq soqqy bolǵany óz aldyna, jańa qoldaryna ustap turǵandaı bolǵan álem kýbogy da aspanǵa ushqandaı joq bolypty… Alańdaǵy 11 adamy da seń soqqandaı kúıde. Tek Maradona ǵana esin elden buryn jınady. Alań ortasyna oıqastap shyǵa berdi. Nemis fýtbolshylary qýanyshtaryn qoıyndaryna syıǵyza almaı, beıbereket júgirip júrgen. Dop Maradonaǵa baǵyttalyp edi, oǵan tórt-beseýi birdeı júgirdi. Qalǵan bes mınýtty dopty toqtatpaı qýyp júrip-aq ótkizemiz degen syńaılary bar. Maradona dopqa bir, jan-jaǵyna bir qaraıtyn qasıetten ada. Ol áýelde-aq alańdy qyran janarymen sholyp ótip, kimniń qaıda júrgenin, endi bir sátten soń ne bolatynyn sanasynda salmaqtap úlgergen. Dop ta aıaǵyna kelip tıdi. Jańaǵy tórt oıynshy da jan-jaǵynan qorshaı berdi. Dopty bir sekýndqa da toqtatpaı eki oıynshyny artqa tastap, jartylaı qorǵaýshy Býrrýchaganyń aıaǵyna kese tastady. Býrrýchaga dopty ilip ketip, qaqpa qaıdasyń dedi. Onyń oıqastap baryp-aq qalǵanyn eń áýeli Hans-Peter Bıgel baıqaıdy. Jańa ǵana óz oıynshylaryn ortaǵa qaraı shaqyryp, qarsylastardyń biri shabýyldaı qalsa, oıynnan tys qalsyn dep júrgen Brıgeldiń ózi Býrrýchagany kórgende Qudaıdyń tas tóbeden urǵanyn bildi. Buryla salyp, sońynan qýdy.

Býrrýchaga ekinshi taım boıy bir tynbaı júgirip, ábden boldyrǵan edi. «Endi-endi entigimdi bassam, ysqyryq bolsa, jasyl shópke qulaı ketip, aıaq-qoldy sozatyn kún týar ma eken?..» degennen basqa túk oılamaı, biraq bar jaýapkershilikti sezinip júgirýin toqtatpaı júrgen bir sátte doptyń Maradonaǵa baǵyttalǵanyn kórdi. FRG komandasynyń bar oıynshysynyń kózi dopta bolatyn. Maradonanyń syry ózine belgili, oń qanattan zý etip alǵa júgirdi. Qaıran Maradona, dopty qolmen qoıǵandaı etip aıaǵyna saldy da berdi.

…Býrrýchagaǵa dop aldyna túsken bette bar kúshin sala júgirdi. Qaqpaǵa deıin áli qashyq. Sol búıirden bireý zaýlap keledi. Shýmaher shyqsa, mynaý qýyp jetse, ekeýlep tartyp alyp qoıary anyq.

Aıyp alańyna taıap qaldy. Sol qaptalynan qaýsyryp kelip qalǵan Hans-Peter Brıgeldi kórdi. Qarqyny sumdyq. Jetse-aq ıyqpen soǵatyny belgili. Áıteýir qaqpaǵa dop urǵyzbaýy kerek.

Qaqpaǵa julqynyp bir shyǵyp, qaıta ornyna kelip turǵan Shýmaher munyń ishki oıyna arbalǵandaı, aldynan tura júgirdi. Ol da aıyp alańyna ene berdi, Brıgel de kep ıyǵyna súıkendi. Shýmaher de qaqpa kózinen alystap, qol jeter jerge keldi. Býrrýchagaǵa da keregi osy eken, ózin ıterip tastamaý úshin Brıgeldi sol qolymen tireı turdy da, taıap qalǵan Shýmaherdiń joldan tosyp qalýǵa shamasy jetpeıtindeı etip, sol aıaǵynyń alqymymen ala dopty qaqpaǵa atty da jiberdi. Shýmaher doptyń jolyna qulady. Biraq sonshama qushtarlyqpen soǵylǵan dop oǵan jalyn ǵana sıpatty. Osy kezde Brıgel de kep soqty ony. Qulaı bergende búkil stadıonnyń qaq aıyrylǵan úni ony jerge jetkizbeı ornynan tik kóterip áketti. Gol! Go-o-o-o-o-l-l! Argentına fýtbolshylary 3:2 esebimen alǵa tústi.

Maradonada arman kóp. Ásirese búginde teńbil doptyń bar tylsymyn ózine jeteqabyl meńgergen 17 jasar baýyry Ýgomen kóp syrlasady. Ýgo da batyr. Maradonaǵa Bılardonyń ózi batyp aıta almaıtyn kemshilikterin betine shyjǵyryp talaı aıtty. «Jaraıdy, Ýgo, – deıdi mundaıda Maradona, – óziń qurama komandaǵa kirgende kináratsyz bolýdyń qandaı qıyn ekenin túsinersiń». Shynynda ol bul kúndi asyǵa kútýde. Jýrnalısterdiń: «Qurama komandada kimmen birge oınaǵyńyz keler edi?» – degen suraǵyna: «Eger eki-úsh fýtbolshyny bólip aıtsam, ózgeler renjir. Meniń basty armanym – baýyrym Ýgomen bir quramada oınaý!» – dedi.

Men kórgen Maradona, mine, osyndaı. Kóz aldymda sheberligimen keste tikken jigitti men qansha maqtasam da jaı tamsaný ǵana bolyp kóriner. Endi sóz sońynda myna bir úsh pikirdi túıin retinde usynaıyn.

Karlos Bılardo: «Maradonany álemdegi eń úzdik fýtbolshy dep jar salǵanyma, mine, úsh jyl boldy. Sendińder me? Meksıkada ol meniń úsh jylǵy sózimdi úsh-aq oıynda dáleldedi!»

Bobbı Robson: «Maradonanyń bizdiń qaqpaǵa soqqan ekinshi doby meni baqytty etti. Goldyń qurmettiligi sonsha, meniń tamaǵyma tas tyǵylyp, qýanyshtan jylaǵym keldi!»

Lýıs Menottı: «Meksıkada Maradona kórsetken fýtbol kimdi de es-aqylynan adastyrardaı. Bilmeımin, ol ekinshi Pele bola ma, joq pa, biraq uly brazılııalyq jasyl alańnan ketken soń álemdik fýtbolda paıda bolǵan olqylyqtyń ornyn sol ǵana toltyra alady».

(1986 jyl)

Nesip JÚNISBAIULY,

jýrnalıst-jazýshy, sport qaıratkeri,

Qazaqstan Respýblıkasynyń eńbek sińirgen qaıratkeri.