О́mirden kim ótkenin bilesiz be?

29 jeltoqsan. Brazılııa. San-Paýlý qalasy. Fýtboldan álemniń úsh dúrkin chempıony, Brazılııa qurama komandasynyń burynǵy dańqty shabýylshysy Pele uzaqqa sozylǵan naýqastan qaıtys boldy.

Adamzattyń teńdessiz fýtbolshysy Pele on jylǵa jýyq ýaqyttan beri toq ishektiń obyr aýrýymen aýyrdy. Birneshe ret otaǵa da tústi. Ol bıylǵy qazan aıynyń 23-i kúni 82 jasqa tolyp edi.

Pele (shyn aty-jóni – Edson Arantes dý Nasımentý) 1940 jyly Brazılııanyń Mınam-Jeraıs shtatyndaǵy Tres-Korasoıns qalasynda týǵan. Ol óziniń fýtboldaǵy karerasyn San-Paýlý shtatyndaǵy Santos qalasynyń «Santos» klýbynda ótkizdi. Odan keıin AQSh-tyń Nıý-Iork qalasynyń «Kosmos» klýbynda oınady.

Pele Brazılııa quramasy sapynda 92 match ótkizip, 77 gol saldy. Ol – fýtboldan álemniń úsh dúrkin chempıony (1958, 1962, 1970) atanǵan jalǵyz oıynshy. Jalpy, Pele tórt álem chempıonatyna qatysty (tórtinshisi – 1966). Birinshi ret altyn júldeger atanǵan kezde, 1958 jyly onyń jasy 17-de edi. Mundaı jasta álem chempıonatyna qatysqan fýtbolshy munan keıin de bolǵan joq. Keshirińizder, bolǵan eken. 1994 jyly AQSh-ta ótken álem chempıonatynda Brazılııa quramasynyń jeıdesin 17 jastaǵy Ronaldo kıip júrdi. Ol alańǵa shyqpaǵanymen, qosalqy quramda otyrdy. Keıin Ronaldo 1998 jyly Franııada jalaýy jelbiregen mýndıalǵa qatysyp, kúmis júldeger atandy. Odan keıin 2002 jyly Ońtústik Koreıa men Japonııada uıymdastyrylǵan álemdik dodany jeńip aldy. Endi keıin sheginip, 17 jastaǵy Pelege keler bolsaq, ol 1958 jyly fınaldyq matchta alań ıeleri – Shveııa quramasynyń qaqpasyna eki gol salyp, qorytyndy eseptiń 5:2 bolyp aıaqtalýyna úles qosqany úshin komandalas aǵalary ony ıyqtaryna mingizip, alańnan alyp shyqty.

Pele FIFA komıssııasynyń sheshimi boıynsha XX ǵasyrdyń eń úzdik fýtbolshysy atandy. Ony jurt «Fýtbol koroli» dep te ataýshy edi. Halyqaralyq Olımpııalyq komıtettiń versııasy boıynsha XX ǵasyrdyń eń úzdik sportshysy bolyp ta tanyldy. Sonymen qatar adamzat balasynyń eń tanymal júzdigi quramyna kirdi.

Búgin Pele otbasynyń músheleri halyqqa arnap úndeý jarııalady.

«Búgin ómirden tynysh ótken korol Peleniń joly shabyt pen súıispenshilikke toly boldy. Edson óziniń ómir jolynda álemdi sporttaǵy danyshpandyǵymen qaıran qaldyrdy. Soǵystardy toqtatty. Búkil jer júzinde áleýmettik jumystar júrgizdi. Bizdiń bárimizdi aýrýdan jazatyn dári – mahabbat ekenin uǵyndyryp ótti. Onyń búgingi joldaýy bolashaq urpaqqa ósıet bolyp qalady. Mahabbat, mahabbat jáne mahabbat», – delingen onda.

«Santos» fýtbol klýby Peleniń denesi dúısenbi, 2 qańtar kúni aýrýhanadan shyǵarylyp, «Vıla Belmıro» stadıonyna aparylatynyn habarlady. Onyń denesi salynǵan tabyt alańnyń ortasyna qoıylady. Is-shara jergilikti ýaqytpen saǵat 10.00-de bastalady. Sońynan qaraly sherý tabytty Santos kóshelerimen alyp júredi. Sosyn Keńistik mazaratyna aparyp jerlenedi. Oǵan tek otbasy músheleri ǵana qatysady.

Peleni kózi tirisinde ataqty fýtbolshylardyń bári moıyndady. Adamzattyń fýtboldaǵy teńdessizi týraly áıgili sportshylar jyly lebizderin aıtyp otyratyn. Mysaly, argentınalyq fýtbolshy, Ispanııanyń «Real» klýbynda oınaǵan Alfredo Dı Stefano Peleni myqtynyń myqtysy dep aıtqan.  Oǵan «Fýtbol tarıhyndaǵy eń myqty oıynshy dep kimdi aıtar edińiz? Messı me, Ronaldý ma, álde Pele me?», degen suraqqa ol birden «Árıne, Pele. Messı men Krıshtıaný Ronaldý ózderiniń jeke dara qabiletterimen erekshelenip júrgen myqty oıynshylar. Biraq, Peleniń aty Pele», dep jaýap bergen. Sol sııaqty búgin Brazılııa qurama komandasynyń shabýylshysy Neımar da ataqty otandasy týraly bir aýyz sózge syıdyrǵan pikir bildirdi. Ol «Pelege deıin fýtbol qatardaǵy sport túriniń biri bolatyn. Al Pele kelgende fýtbol múldem ózgerdi», — dedi.

Neımardan basqa Lıonel Messı men Krıshtıaný Ronaldý da Peleniń qazasyna qaıǵyryp, onyń otbasyna kóńil aıtty. Peleniń qazasy mıllıardtaǵan fýtbol jankúıerlerine aýyr tıdi. Osydan eki jyl buryn argentınalyq ataqty fýtbolshy Dıego Armando Maradona qaıtys bolǵanda Pele jazba qaldyrǵan edi. Onda: «Men jaqsy dosymnan, al jer júzi ańyz adamnan aıyryldy. Árıne, kóp nárseni aıtýǵa bolady. Men Qudaıǵa onyń otbasyna kúsh-qýat bershi dep suraımyn. Kúnderdiń bir kúni ekeýmiz kókte fýtbol oınaımyz», degen bolatyn.

Endi mine, búgin Peleniń ózi de dúnıeden ozdy. Qazir álem jurtynyń bári «Ańyz adamnan aıyryldyq», dep Peleniń qazasyna qaıǵyryp, onyń otbasyna kóńil aıtyp jatyr. Iá, ańyz adam, adamzattyń fýtboldaǵy teńdessizi, fýtbol koroli Peleni jer júziniń halqy eshqashan umytpaı, ony áli saǵyna eske alady. Solaı bolǵan, solaı bola beredi.

Dastan KENJALIN,

ASTANA