ۇلتتىق ءباسپاسوز كۇنىن قالاي اتاپ وتەمىز؟

ەرتەڭ، 2 اقپاندا ەلىمىزدە العاش رەت ۇلتتىق ءباسپاسوز كۇنى اتالىپ وتىلەدى.

ۇلتتىق ءباسپاسوز كۇنى تۋرالى ۇسىنىستى بەلگىلى جۋرناليست، «استانا اقشامى» گازەتىنىڭ شەف-رەداكتورى، قازاقستان جۋرناليستەر وداعىنىڭ جانە «باس رەداكتورلار كلۋبى» قوعامدىق بىرلەستىگىنىڭ مۇشەسى تولەن تىلەۋباي 2009 جىلدان بەرى ايتىپ كەلدى. ول 15 جىل بويى باسپاسوزدە، الەۋمەتتىك جەلىلەردە ۇلتتىق ءباسپاسوز كۇنى تۋرالى يدەيانى قوعامنىڭ ەسىنە سالىپ وتىردى. گازەتكە ماقالا، الەۋمەتتىك جەلىگە پوست جازىپ، تاريحي ادىلەتتىلىكتىڭ سالتانات قۇرۋىنا تيتتەي دە بولسا ۇلەسىن قوسقىسى كەلىپ، ەڭبەك ەتتى.

سودان كەيىن ونىڭ ايتۋىنشا، بۇل يدەيانى 2013 جىلى «امانات» ينتەللەكتۋالدى پىكىرسايىس كلۋبىنىڭ وتىرىسىندا بەلگىلى الاشتانۋشى عالىم، قر ۇعا كوررەسپوندەنت-مۇشەسى، فيلولوگيا عىلىمدارىنىڭ دوكتورى، پروفەسسور، «قازاق گازەتتەرى» جشس-نىڭ باس ديرەكتورى ديحان قامزابەك ۇلى كوپشىلىك الدىندا ايتىپ، «قازاقستانداعى ءباسپاسوز كۇنىن «قازاق» گازەتىنىڭ ءبىرىنشى سانى شىققان 2-اقپانعا اۋىستىرايىق» دەگەن ۇسىنىس ايتتى. ال بىلتىر ەلىمىزدى بىرلىككە، ىنتىماققا، ادىلەتتىلىككە باستايتىن ۇسىنىستى سول كەزدەگى قازاقستان رەسپۋبليكاسى پرەزيدەنتى اكىمشىلىگى باسشىسىنىڭ ورىنباسارى ايدا بالاەۆا مەن اقپارات جانە قوعامدىق دامۋ مينيسترلىگى بىردەن قولدادى.

ەندى وقىرمان نازارىنا بەلگىلى قالامگەر، «استانا اقشامى» گازەتىنىڭ شەف-رەداكتورى، قازاقستان جۋرناليستەر وداعىنىڭ جانە «باس رەداكتورلار كلۋبى» قوعامدىق بىرلەستىگىنىڭ مۇشەسى تولەن تىلەۋبايدىڭ ءوزى قىزمەت ەتەتىن «استانا اقشامى» گازەتىندە ۇلتتىق ءباسپاسوز كۇنىنە ارناپ جاريالاعان ماقالاسىن ۇسىنۋدى ءجون كورىپ وتىرمىز. ماقالانىڭ تاقىرىبى — «ۇلتتىق ءباسپاسوز كۇنىن قالاي اتاپ وتەمىز؟» دەپ اتالادى.

اقپان – قازاق ءباسپاسوزى ءۇشىن ەرەكشە قادىرلى اي. سەبەبى 2 اقپان – ۇلتتىق ءباسپاسوزدىڭ باستاۋىندا تۇرعان «قازاق» گازەتىنىڭ العاشقى سانى جارىققا شىققان كۇن. وتكەن جىلدىڭ 30 ماۋسىمىندا وسى ايتۋلى داتا ۇلتتىق باسىلىم كۇنى بولىپ ەلىمىزدەگى مەرەكەلىك كۇندەر تىزىمىنە كىردى.

«قازاق» گازەتى قاشان شىقتى؟

بۇل كۇندى تاريحي جانە ماڭىزدى داتاعا اينالدىرۋدىڭ قاجەتىنە تولىعىراق توقتالايىق. ەڭ الدىمەن «قازاق» گازەتىنىڭ تاريحىنا ۇڭىلە­يىك. ۇلتتىق ءباسپاسوز تاريحشىلارى ۇشكىلتاي سۇبحانبەردينا مەن سارسەنبى ءداۋىتوۆ 1907 جىلى ناۋ­رىز ايىندا ترويتسك قالاسىندا «قازاق» گازەتىنىڭ ءبىر عانا ءنومىرى شىعىپ، توقتاپ قالعانىن جازادى. شىعارۋشىسى – حايم شۋملوۆ-سوسنوۆسكي، باستىرۋشىلار – جەتپىسباي اندرەەۆ، ەشمۇحامەت يمانباەۆ. گازەتتىڭ باسىلۋى، قاي قالادا شىعارىلۋى، رەداكتورى جايىندا كوپ داۋ بولعانى، اقىرى ءبىر مامىلەگە كەلگەنى جونىندەگى ماعلۇماتتى ءۇ.سۇبحانبەردينا مەن س.ءداۋىتوۆ راميەۆتىڭ «ۋاقىتىلى تاتار ماتبۇعاتى» دەگەن البومىنان العانىن ايتادى. وكىنىشكە قاراي، عالىمدار گازەتتىڭ سول سانىن تاۋىپ، وقي الماعان.

«كەزىندە قالىڭ قازاق ەلىنىڭ ايناسى، شامشىراعى بولعان، ءبىلىم مەن ونەردى، مادەنيەتتى ناسيحاتتاپ، جۇرتشىلىققا تانىستىرعان «قازاق» گازەتى احمەت بايتۇرسىنوۆ پەن مىرجاقىپ دۋلاتوۆتىڭ ارقاسىندا وقىرماندارىمەن قايتا قاۋىشتى. «ايقاپ»، «دالا ءۋالاياتىنىڭ گازەتى»، «تۇركىستان ءۋالاياتىنىڭ گازەتى»، «قازاقستان» گازەتىنىڭ بەتتەرىندە جاريالانعان ماقالالار مەن حات-حابارلاردىڭ بيبليوگرافياسىندا «قازاق» گازەتى ورىنبوردا 1913 جىلى 2 اقپاننان باستاپ شىعا باستادى. تيراجى 3000، كەيبىر ماعلۇماتتاردا 8000-عا جەتكەنى تۋرالى دەرەك بار. رەداكتورى – احمەت بايتۇرسىنوۆ، باستىرۋشى – «ازامات» سەرىكتەستىگى، قۇسايىنوۆ-كارىموۆ باسپاحاناسى» دەپ جازادى ءباسپاسوز تاريحشىلارى «ايقاپ» اتتى ەنتسيكلوپەديادا.

ارحيۆ دەرەكتەرىنە سۇيەنسەك، 1914 جىلدان مىرجاقىپ دۋلات ۇلى گازەتتىڭ ەكىنشى رەداكتورى قىزمەتىن اتقارعان. ال گازەتتىڭ 1918 جىلعى 261-265 ساندارىنا جان­ۇزاق جانىبەكوۆ رەداكتور بولعان. 1913-1918 جىلدار ارالىعىندا «قازاق» گازەتىنىڭ 266 سانى جارىق كوردى. ا.بايتۇرسىن ۇلىنىڭ «قازاق» گازەتىنىڭ №1 سانىندا شىققان «قۇرمەتتى وقۋشىلار» اتتى كىرىسپە ماقالاسىنداعى: «وزعاندارعا جەتۋ كەرەك، جەتكەندەردەن وزۋ كەرەك. دۇنيەنىڭ تورىنە قىزىققاندار توردەن ورىن الىپ جاتىر. تىرمىسپاعاندار ەسىكتە قالىپ جاتىر. ەسىكتە قالماي، تورگە تىرمىسالىق، باسقالار تورگە قاراي بارا جاتقانىنا قاراپ، ءبىز دە سولاردىڭ ىستەگەنىن ىستەيىك. باسقالاردىڭ زامانعا قاراي ءوتىپ جاتقان امالىن كورۋىمىزگە گازەت-جۋرنال كەرەك» دەپ قازاق ءۇشىن ءباسپاسوزدىڭ قاجەتى تۋرالى ايتقان ءسوزى ارادا 111 جىل وتسە دە ءالى ەشبىر ماڭىزىن جويعان جوق.

ىزگى ءداستۇر كىمدە بار؟

تۇڭعىش ۇلتتىق باسىلىم شىققان كۇندى قۇرمەتتەيتىن ىزگى ءداستۇر وزىمىزبەن تامىرى ءبىر ازەربايجان، قىرعىز، قالماق، ساحا، ۋدمۋرت حالىقتارىندا بار. ازەربايجاندار 22 شىلدەدە ۇلتتىق ءباسپاسوز كۇنىن اتاپ وتەدى. 1875 جىلى 22 شىلدەدە ازەربايجان ينتەلليگەنتسياسىنىڭ كورنەكتى اعارتۋشىسى عاسان بەك زاردابي «ەكينچي» گازەتىنىڭ تۇڭعىش سانىن شىعارعان. وسى كۇنى ازەربايجاندا ۇلتتىق ءباسپاسوزدىڭ نەگىزى قالاندى. ازەربايجاندار انا تىلىندە جارىققا شىققان گازەتتىڭ تۋعان كۇنىن 149 جىل بويى قۇرمەتپەن اتاپ ءوتىپ كەلەدى. ەل باسشىسى يلحام اليەۆ بۇل كۇنى ەلدەگى بارلىق باق-تارعا بىرجولعى كومەك بەرۋ، ءباسپاسوز قىزمەتكەرلەرىن الەۋمەتتىك جاعىنان قولداۋدى نىعايتۋ، مەملەكەتتى دامىتۋعا زور ۇلەس قوسقان جۋرناليستەردى ماراپاتتاۋ تۋرالى بۇيرىق شىعاردى. 2013 جانە 2017 جىلدارى باكۋدە ەل باسشىسىنىڭ پارمەنىمەن ەكى تۇرعىن ءۇي سالىندى. ي.اليەۆ 22 شىلدەدە جۋرناليستەرگە پاتەر بەرۋ راسىمىنە ءوزى قاتىستى. قازىر وسىنداي 3-ءۇي سالىنىپ جاتىر.

قىرعىزستاندا «7 قاراشا – اقپارات جانە ءباسپاسوز كۇنى» دەگەن رەسمي مەرەكە بار. 1924 جىلى 7 قاراشادا «ەركين توو» ۇلتتىق باسىلىمىنىڭ ءبىرىنشى سانى جارىققا شىققان. 1991 جىلدان بەرى ول «كىزىل تۋسۋ» دەپ اتالدى. تۇڭعىش قىرعىز تىلىندە شىققان «ەركين توو» گازەتى ەلدەگى ساۋاتسىزدىقتى جويۋعا، اعارتۋشىلىق جۇمىس جۇرگىزۋگە، قىرعىزستان جۋرناليستيكاسى مەن ادەبيەتىن دامىتۋعا ولشەۋسىز ۇلەس قوستى. قازىرگى كەزدە قىرعىز­ستاندا 7 قاراشا – بارلىق باق، پوليگرافيا، كىتاپ ساۋداسى، راديو مەن تەلەديدار قىزمەتكەرلەرىنىڭ كاسىبي مەرەكەسى. ويتكەنى بۇل كۇن 1993 جىلعى 1 قاراشاداعى قر ۇكىمەتىنىڭ قاۋلىسىمەن بەكىتىلگەن.

رەسەيدەگى قالماق، ياكۋت، ۋدمۋرت حالىقتارى دا انا تىلىندە تۇڭعىش باسىلىم شىققان كۇنگە زور قۇرمەت كورسەتەدى. قالماقتار 106 جىل بۇرىن جارىققا شىققان قالماق تىلىندەگى «ءووردين زاڭگ» – «ويراتسكيە يزۆەستيا» گازەتىنىڭ تۋعان كۇنىن قالماق ءباسپاسوزىنىڭ كۇنى دەپ بەلگىلەدى. قالماق ۇكىمەتى جىل سايىن بۇل ايرىقشا داتانى سالتاناتتى تۇردە اتاپ وتەدى. 1907 جىلى 12 شىلدەدە ياكۋت تىلىندەگى «ساحا دويدۋتا» («ياكۋتسكي كراي») گازەتىنىڭ العاشقى سانى جارىق كوردى. ساحا رەسپۋبليكاسىنىڭ باسشىسى ايسەن نيكولاەۆ 2020 جىلى بۇل كۇندى ۇلتتىق ءباسپاسوز كۇنى دەپ بەلگىلەدى. ساحالار بۇل كۇنى ۇلتتىق ءباسپاسوز بەن ادەبيەتتىڭ نەگىزىن قالاعان نيكيفوروۆ-كيۋليۋمنيۋر مەن ءىزباسارلارىنا ەرەكشە قۇرمەت كورسەتەدى. 2022 جىلدىڭ 2 ناۋرىزىندا ۋدمۋرتيادا تۇڭعىش رەت ۇلتتىق ءباسپاسوز كۇنى اتاپ ءوتىلدى. بۇل كۇن وسىدان 106 جىل بۇرىن ۋدمۋرت تىلىندە شىققان «ۆويناىس يۆور» («ۆەستي ۆ ۆوينى»، قازىرگى اتاۋى «ۋدمۋرت دۋننە») گازەتىنىڭ قۇرمەتىنە قويىلعان. جاڭا مەرەكە كۇنى ۋدمۋرتيا بيلىگى ۇلتتىق ءباسپاسوزدىڭ دامۋىنا ەرەكشە ۇلەس قوسىپ جۇرگەن جۋرناليستەردى ماراپاتتايدى.

ءسىز نە دەيسىز؟

وسى ماسەلەگە قاتىستى قوعامنىڭ ويىن بىلمەك بولىپ، ۇلتتىق ءباسپاسوزدىڭ قايراتكەر-تۇلعالارىنىڭ پىكىرىن جيناقتادىق.

زارقىن تايشىباي، 63 جىلدىق ەڭبەك ءوتىلى بار جۋرناليست، م.قوزىباەۆ اتىنداعى سولتۇستىك قازاقستان ۋنيۆەرسيتەتىنىڭ پروفەسسورى، قازاقستاننىڭ ەڭبەك سىڭىرگەن قايراتكەرى:

«1913 جىل­عى 2 اقپاندا «قازاق» گازەتىنىڭ ءبىرىنشى سانى جارىق كوردى. «اتالى جۇرتىمىزدىڭ، اۋداندى ۇلتىمىزدىڭ ارۋاقتى اتى دەپ، گازەتىمىزدىڭ ەسىمىن «قازاق» قويدىق» دەپ ءاليحان، احمەت، مىرجاقىپ اتالارىمىز جارىق دۇنيەگە جار سالدى. تۇتاس ۇلتتى بولمەي-جارماي الاش تۋىنىڭ، تاۋەلسىزدىك تۋىنىڭ استىنا جيىپ، قانشاما قانتوگىس، قۇرباندىق كەشكەن الاش كوسەمدەرى اڭساعان تاۋەلسىزدىكتىڭ ءدامىن ءبىز تاتىپ وتىرمىز. الاش ءباسپاسوزىنىڭ تۋعان كۇنىن سالتاناتپەن اتاپ وتەمىز. بۇل – قازاقتىڭ ءتىلى تاس بۇعاۋدان بوساعان كۇن. الەم حالىقتارىمەن بوي تالاستىرا شىعىپ، الاش ءسوزىن، الاشتىڭ تاۋەلسىزدىك يدەياسىمەن شىنىققان ۇلتتىق مەملەكەت قۇرۋ يدەياسىن 6 ميلليون قازاققا نۇسقاپ كورسەتكەن، ۇلتتى ءوز تىلىندە بىرلىككە شاقىرىپ، بوستاندىق پەن تەڭدىككە ۇندەگەن كۇن. وسىنداي اتاۋلى كۇنى قازاق ءباسپاسوزىنىڭ جايىنا ءبىر-ەكى اۋىز ءسوز ارناۋدىڭ ءجونى كەلىپ تۇرعان سياقتى. ەلىمىزدە بۇقارالىق اقپارات قۇرالدارى اتالاتىن حابار تاراتۋ مەكەمەلەرى جەتكىلىكتى. ولارعا ءسوز جازاتىن ماماندار دا بارشىلىق. كەڭەس زامانىندا «ءباسپاسوزدىڭ پارمەنى» دەگەن تۇسىنىك بولۋشى ەدى. كوممۋنيستەردىڭ كوسەمى كارل ماركس ايتىپتى دەگەن «جۋرناليست – مەملەكەتتىك ساناتتاعى قىزمەتكەر» دەگەن انىقتاما بولعان. «جۋرناليستەر – كومپارتيانىڭ جاۋىنگەر-كومەكشىلەرى» دەگەنگە ءماز بولاتىنبىز. گازەتتە جازىلعان، تەلەديداردان كورسەتىپ، راديودان بۇگىن ايتىلعان ءسوز ەرتەڭىندە مەملەكەت دەڭگەيىندە نازارعا ىلىگىپ، جاۋاپتى ادامدار قوزعالىپ جاتۋشى ەدى. قازاقستاننىڭ ءدال قازىرگى جاعدايىندا ءباسپاسوزدىڭ پارمەنى وتە قاجەت. الدىمەن ايتىلعان ءسوزدىڭ دالاعا كەتىپ جاتپاعانىنا حالىقتى تاربيەلەۋ ءۇشىن. قابىلدانعان زاڭدار ورىندالماسا، پرەزيدەنتتەن باستاپ پرەمەر-ءمينيستردىڭ، مينيسترلەردىڭ، اكىمدەردىڭ ايتقان ءسوزى، بەرگەن نۇسقاۋى ورىندالماسا، نە قايىر، نە ءۇمىت؟ باق، ونىڭ جۋرناليستەرى دە سول ىڭعايمەن، سامارقاۋ، سالعىرت. ويتكەنى ولاردىڭ حالىق اتىنان جازعانى، سىناعانى ەشكىمگە قاجەتى جوق، ەرىككەننىڭ ەرمەگى سياقتى. گازەت وقىرماندارى، تەلەۆيزيا كورەرمەندەرى، راديو تىڭدارماندارى حات جازبايدى. سەبەبى ولاردىڭ پىكىرى ەشكىمگە كەرەك ەمەس. ءبىر-ەكى جىلدا اۋىسىپ وتىراتىن اقپارات ءمينيسترى دەگەن لاۋازىم يەسىندە ەشقانداي پارمەن جوق. نەگە اقپارات مينيسترلىگى اتالاتىنىن ءوزى دە بىلمەيتىن سياقتى. باق جۇمىسىنا كوڭىلىم تولماي وتىر. وسى ورايدا مەن سياقتى قارت ءجۋرناليستىڭ ۇسىنىسى دا ەسكەرۋسىز قالا ما دەپ وتىرمىن. سوندا دا ايتايىن. جوعارى وقۋ ورىندارىندا جۋرناليستەر قاي جەردە، قانشا، قالاي دايىندالىپ جاتقانىن اقپارات ءمينيسترى بىلە مە ەكەن، بىلمەسە – نازار اۋدارىپ، كورسىن. قاجەت بولسا، كومەكتەسسىن. دايىندالاتىن كادر­لاردىڭ يەسى – سول مينيسترلىك. باق-تاردىڭ قۇرالدارى، ماتەريال­دىق جاعدايى قالاي؟ وبلىستىق، اۋداندىق باق-تاردىڭ حال-كۇيى سوڭعى 25 جىلدا ءبىر رەت قارالعان جوق. اكىمدەر قالاي باسقارادى اۋداندىق، وبلىستىق گازەتتەردى، تەلەۆيزيانى، راديونى؟ جەرگىلىكتى جۋرناليستەردىڭ جاعدايى قالاي؟ الاش ءباسپاسوزىنىڭ تۋعان كۇنى قازاقستان ۇكىمەتىنە، پارلامەنت ءماجىلىسىنىڭ دەپۋتاتتارىنا ارناعان ءسوزىم وسىنداي. ەلىمىزدىڭ بۇگىنى دە، كەلەشەگى دە بۇقارالىق اقپارات قۇرالدارىنىڭ قانداي ەكەنىنە بايلانىستى. پارلامەنت زاڭ قابىلداپ جاتقانىن دا بىلەمىز. ءومىر ءوتىپ جاتىر، مىناۋ – سول ءومىردىڭ كۇندەلىكتى كورىنىسى».

نۇرتورە ءجۇسىپ، پارلامەنت سەناتىنىڭ دەپۋتاتى:

«قازاق ءباسپاسوزى ءبىر عاسىردان استام قيلى كەزەڭدى باسىنان وتكەردى. «قازاق» گازەتىنىڭ شىققان كۇنىن ۇلتتىق باسىلىم كۇنى ەتىپ بەلگىلەيىك دەپ ءبىراز دۇڭكىلدەتكەن دە كەز كەلدى. جارايدى، اتاۋسىز قالماسىن دەگەن نيەت دۇرىس شىعار. بىراق بىزدە بارىمىزگە ورتاق كاسىبي مەرەكە كۇنى بار. 28 ماۋسىم. وسىعان تاعى ءبىر كۇندى مەرەكەلەۋگە قوساقتاۋدىڭ قانداي قيسىنى بار؟ جاقسى. مۇنداي كۇن وزگە ەلدەردە، ماسەلەن، ازەربايجاندا بار ەكەن. كۇندى اتاۋلى داتا رەتىندە بەلگىلەگەننەن كەيىن نە ىستەيمىز؟ جالپىۇلتتىق توي جاسالا ما؟ ۇلتتىق باسىلىمدارعا ارنايى جاعداي جاسالا ما؟ كۇمان كوپ. ونسىز دا قازىر ۇلتتىق باسىلىمدار «شىقپا، جانىم، شىقپا» دەگەن كۇيدە تۇر. رەسپۋبليكالىق، ايماقتىق گازەت-جۋرنالدار جىل سايىن تيراجىن جوعالتىپ، قارجى قيىندىعىنان كوز اشپاي كەلەدى. ازەربايجان ءباسپاسوزى مەن جۋرناليستەرىنە مەملەكەت تاراپىنان جاسالىپ وتىرعان جاعداي مۇلدەم بولەك. جۋرناليستەرگە ارناپ ارنايى بىرنەشە تۇرعىن ءۇي كەشەنى سالىنعان. وسى فاكتىنى تىلگە تيەك ەتىپ، وتاندىق قۇرىلىس كومپانيالارى جۋرناليستەرگە ارناپ ءۇي تۇرعىزسا دەگەن ۇسىنىس­تى ءوز دەپۋتاتتىق ساۋالىمدا كوتەرگەن ەدىم. قۇلاق اسقان ءتىرى پەندە جوق. جۋرناليستەرگە ارناپ قىرعىزستان دا ءۇي سالدى. ۇلتتىق باسىلىم كۇنى دەپ اتاۋ بەرىپ، ايدار تاققاننان ەشتەڭە وزگەرمەيدى. ودان گورى ۇلتتىق باسىلىم قىزمەتكەرلەرىنىڭ الەۋمەتتىك پاكەتىن قالىپتاستىرۋ جاعىن ويلاستىرعان ءجون سەكىلدى. قازىر ەڭ قورعانسىز تۇرعان سالا – ءداستۇرلى باق، قازاقتىڭ گازەت-جۋرنالدارىنىڭ جاعدايى. مۇنايدان تۇسكەن تابىستان ازەربايجان ەلى ارنايى قور قۇرىپ، بۇكىل الەۋمەتتىك مۇقتاجدىقتى وڭدى شەشىپ وتىر. قازاقستان سونى جاساي الا ما؟ جۋرناليستەر مارتەبەسى سول كۇيى انىقتالمادى. وسى ماسەلەگە وراي ۇكىمەت باسشىسىنا جاساعان دەپۋتاتتىق ساۋالعا سىرعىتپا جاۋاپ الدىم. وعان قوسا، ءبىزدىڭ جۋرناليستىك كورپۋس اراسىندا اۋىزبىرشىلىك جوق. بىرەۋ بىلاي، بىرەۋ ولاي تارتادى. سونىڭ سالدارىنان جۋرناليستەر مۇددەسى اياقاستى بولىپ جاتىر. جۋرناليستەردىڭ كاسىبي مىندەتىن اتقارۋ، دەنساۋلىق، باسپانا جاعدايىن جاقسارتۋ باعىتىندا نە ىستەي الامىز؟ قالاي تىزە قوسىپ، كۇش بىرىكتىرۋ كەرەك؟ بۇل كۇندە سوت، پوليتسيا، پروكۋراتۋرا ءتارىزدى قۇقىق قورعاۋ سالاسى وكىلدەرى ءوزىنىڭ الەۋمەت، تۇرمىس ماسەلەسىن قۇقىق تۇرعىسىنان شەشىپ الدى. باس-باسىنا بي بوپ تۇرعان ءوز ارىپتەستەرىمىز. مۇندايدا «قارعايىن دەسەم جالعىزىم، قارعامايىن دەسەم جالماۋىزىم» دەگەن ءبىر كەمپىردىڭ اڭگىمەسى ەسكە تۇسەدى».

ديحان قامزابەك ۇلى، «قازاق گازەتتەرى» جشس باس ديرەكتورى:

«بىزدە 28 ماۋسىم – باق قىزمەتكەرلەرى كۇنى بار، ەندى 2 اقپان – ۇلتتىق باسىلىم كۇنى بولىپ بەلگىلەندى. جالپى ءباسپاسوز كۇنىن ءبىر كۇنگە كەلتىرۋگە قاتىستى ايتارىم، ءبىراز ءتۇسىندىرۋ جۇمىسىن جۇرگىزىپ، بەلگىلى ءبىر كەزەڭدەردەن ءوتىپ بارىپ سونداي دەڭگەيگە جەتەرمىز. ازىرشە بۇل ماسەلە ەكى قالىپتا، ەكى دەڭگەيدە، ەكى مارتەبەدە قالا بەرەدى. سەبەبى 28 ماۋسىم اقپارات ءمينيسترى التىنبەك سارسەنباەۆتىڭ تۇسىندا ەرەن كۇشپەن قابىلدانعان سالالىق زاڭنىڭ قۇرمەتىنە ورايلاستىرعان مەرەكە بولىپ ەندى. ال ۇلتتىق ءباسپاسوز كۇنىنىڭ «قازاق» گازەتىنىڭ مارتەبەسى، تاريحىن جاڭعىرتۋ تۇرعىسىنان وتە ماڭىزدى. بالكىم، كەزىندە وسى ماسەلەنى دۇرىس ءتۇسىندىرىپ، دۇرىس تالقىلاساق، قوعامنىڭ قابىلداۋى دا باسقاشا بولىپ، مەرەكەنى ءبىر كۇنگە ىڭعايلاۋعا بولار ەدى. ودان بەرى ءبىراز كەزەڭ ءوتتى. سوندىقتان وسى باعىتتا جۇمىس جۇرگىزە بەرۋىمىز كەرەك. ول – «قازاق» گازەتىنىڭ مارتەبەسى مەن تاريحي ورنىن ايقىنداۋ دەگەن باعىت. قازىر بۇعان ءبىزدىڭ مۇمكىندىگىمىز مول. مىسالى، ەۋرازيا ۇلتتىق ۋنيۆەرسيتەتىنىڭ «الاش» مادەنيەت جانە رۋحاني دامۋ ينستيتۋتى «قازاق» گازەتىنىڭ بارلىق نومىرلەرىن، «قازاقتىڭ» شەكپەنىنەن شىققان باسىلىمداردىڭ ءبارىن كوپتومدىق ەتىپ شىعارىپ كەلەدى. مەنىڭشە، ەندى ارقايسىسىنان ەڭ ماڭىزدى، كوكەيتەستى دەگەن ماقالالاردى جۇيەلەپ، ورىسشا جانە اعىلشىنشا ەكى كوپتومدىق «تاڭدامالىسىن» شىعارۋعا بولار ەدى. سول كەزدە قازاقستانداعى باق اتاۋلى «قازاق» گازەتىنىڭ ماڭىزىن تۇسىنەر ەدى. مەنىڭ پىكىرىمدە بۇل – ءبىراز ۋاقىت كۇتەتىن شارۋا. ەكىنشىدەن، بىزدە قازىر 28 ماۋسىم – باق قىزمەتكەرلەرى كۇنى، 1 قازان – راديو كۇنى دەگەن بىرنەشە مەيرام بار. مەيرامنىڭ كوپ بولعانىن ءبىزدىڭ حالىق اسا دۇرىس كورمەگەن. وعان قوسا، ەڭبەكتىڭ قۇندىلىعى، ەڭبەك ادامى ناسيحاتتالىپ جاتقان كەزدە دەمالىس، مەيرامنىڭ كوبەيۋىن قالاي قابىلدايمىز؟ سونىمەن قاتار ءبىر كەزدەگى بار مەيرامىمىز نەگە جوق بولادى دەپ رەنىش بىلدىرەتىندەر دە بارى انىق. بۇل پسيحولوگيانى دا ەسكەرۋ كەرەك. بىرنەشە كەزەڭنەن ءوتۋىمىز كەرەك دەگەنىمنىڭ ءبىر سەبەبى وسى. ال ءوزىم الاشتانۋشى عالىم رەتىندە ۇلتتىق ءباسپاسوز كۇنىن ەرەكشە باعالايمىن. ءباسپاسوز ارقىلى جۋرناليستيكانىڭ باسقا جانرلارى قالىپتاسىپ، دامىدى. مۇنى وتە ماڭىزدى دەپ ەسەپتەيمىز. ءبىز ءۇشىن «قازاققا» دەيىنگى باسىلىمدار «تۇركىستان ءۋالاياتىنىڭ گازەتى»، «دالا ءۋا­لاياتىنىڭ گازەتى»، تاريحي گازەتتىڭ الدى-ارتىنداعى «ايقاپ» جۋرنالى – ءبارىنىڭ سالماعى، تاريحى، ورنى، مارتەبەسى – ۇلت جۋرناليستيكاسىنىڭ باس­تاۋى. مۇنى ەشقاشان ۇمىتۋعا بولمايدى. زامانىندا الاش تۇلعاسى قوشكە كەمەڭگەر ۇلى «قازاق تاريحىنان» اتتى ەڭبەك جازعاندا قازاقتىڭ جاڭا تاريحىن «قازاق» گازەتىنە دەيىن جانە «قازاق» گازەتىنەن كەيىن دەپ بولگەن. سول زەرتتەۋىندە «قازاق» گازەتىمەن بىرگە ءتىلدىڭ، ساياسي ويدىڭ جۇيە­لەنۋى جاڭا كەزەڭگە ءوتتى» دەپ وي ايتتى. ەگەر ءتۇسىنىپ قاراساق، مۇنىڭ ءمانى تەرەڭ. قازىر ءبىز ۇلتتىڭ بىرەگەيلىگى، ادىلەتتى ­قازاقستان قۇرامىز دەگەن باس­تاما كوتەرىپ جاتقان تۇستا تاريحي شىندىقتىڭ ايتىلۋى، جۇيەلەنۋى جانە حالىققا جەتۋى ماڭىزدى دەپ سانايمىن».