SportPress.kz Qazaqstan sport jańalyqtary
Aýylda ulttyq sport túrleriniń kóbin oınap ósken bala retinde olardyń orasan zor paıdasy bar ekenin, ásirese fýtbol degen sıqyrly sportqa kelgeli túsindim. Sózimdi myna bir bolǵan oqıǵamen naqtylaǵym kelip tur…
Portýgalııa. 2018 jylǵy maýsym aıy. «Bragalona» – «Arlandar» matchy. Azýly qarsylas. 1/8 fınal. Sheshýshi oıyn. «Bragalona» klýby – Braga qalasynyń balalar fýtbol komandasy. Bul match solardyń stadıonynda ótip jatqan. Iaǵnı, túsingenderińizdeı trýbınasy bar, syrtynda qarap turǵany bar, barlyǵy «Bragalonaǵa» jankúıerlik tanytýda. Onyń ústine «Arlandarda» ońaılyqpen shaǵyla qoımaıtynyn baıqaǵan portýgaldyqtar jankúıerligin údete tústi. Bálkim, fýtboldan kóshtiń sońynda júrgen eldiń komandasyn qalpaqpen qaǵyp alamyz dep oılady ma, match ta trıbýna da qyza tústi. Jankúıerler, balalarynyń rýhyn kóterý úshin bir aǵza sekildi birge demin alyp, birge aıqaılap, birge gýildep jatty. Ekinshi taımnyń sońyna jaqyndaǵanda esep 2:1 edi. «Arlandar» utylyp jatqan. Negizinde biz óz deńgeıimizde oıyn kórsete almaı jatqanbyz. Sebebi, osy matchqa deıingi matchtarda bar kúshimizdi jumsap, birazy travma alyp, túgimiz qalmaı qur súlderimizben shyqqandaı edik. Dep jan alysyp berisip, oılarym astań kesteń bolyp jatqan bir sátte Álıhan degen fýtbolshymyz qarsylas komandanyń aıyp doby alańyna jaqyn jerde qaqpasyna teris qaraǵan kúıi láńgi tepkendeı dopty tepti. О́zinen asyryp emes. Dop «Bragalona» qaqpasynyń toǵyzdyǵyna dóp tústi. Álıhan teris qarap turǵandyqtan qaqpashy doptyń qaqpaǵa qalaı ushqanyn baıqamaı qaldy. Jáne mundaı jaǵdaıda eýropalyq balalar dopty alǵa qaraı tebedi nemese aınalasyndaǵylarǵa pas beredi. Al bul dop basynan joǵary aınalyp, qısaıa áýelete artqa ushty. Eýropalyq balalar mundaı trıýkti birinshi kórgen shyǵar dep oılaımyn. Quddy bir álem chempıonatynynyń fınalynda gol salǵandaı sezimmen barlyǵymyz Álıhanǵa qaraı júgirdik. Baıqaımyn, jankúıerleri de aýyzdaryn ashyp qaldy. «Jańa ne boldy, qalaı gol boldy?» degendeı. Nátıjesinde negizgi oıyn 2:2 esebimen teń aıaqtalyp, penaltıge qaldyq. Penaltıde 3:2 esebimen «Arlandar» jeńiske jetti. Sebebi, ózderińiz biletindeı qaqpashymyz áıgili Erasyl batyr edi. Balalar jeńisti toılap, bir-birin aspanǵa laqtyryp, alańnyń «shańyn» shyǵaryp bolyp, trıbýnaǵa qaraı bardy. Qaz qatar turyp bastaryn ıip jankúıerlerge qurmet kórsetti. Trýbınadan «Kazakıstao» degen daýystar shyqty (vıdeolary bar). Alańda qýanyshymyzdy ábden tarqatyp bolyp kıiný bólmesine barsaq, artymyzsha «Bragalona» klýbynyń prezıdenti Joze Manýel myrza kirip keldi. Kózi baqyraıǵan kúıi balasha «Bul qalaı? Sender shynymen «Bragalonany» jeńdińder me?» dep tańyrqaýshylyǵyn jasyra almaı turdy. О́zi de sondaı qarapaıym azamat edi. Qansha degenmen Braga qalasyndaǵy ataqty balalar klýby ǵoı. Bul týraly «Braganyń» kóptegen gazetteri jazdy. Radıodan habarlady. Bul match tańerteń bolǵan edi. Matchtan keıin bir jýrnalıst bir-eki suraq qoıyp ketken. Keshke qaraı sol qysqasha suhbatymyz jarııalanǵan gazetti qolyma ustatyp ketti. Aqparatty shapshań taratatyndaryna ishteı qatty tań qaldym, Balalardyń osyndaı asqan jankeshtilikteriniń arqasynda Portýgalııanyń medıasy kóbirek jazyp, tıisti mamandardyń kózine tústik. Keıinnen ózderińiz biletindeı, Portýgalııa fýtbol federaııasynyń shaqyrtýymen Lıssabonda qonaqta boldym. Braga týrnırin uıymdastyrýshylar tarapynan keremet qoldaý-usynys aldyq (Balalarymyzdyń osy erlikterine qatysty Qazaqstandaǵy jıirkenishti jaǵdaılardy jazbaı-aq qoıaıynshy. Adam shoshıdy. Balalar baıǵus, shetelde júrgende patrıottyq sezimi kúsheıip «elim jerim úshin janym qurban» dep fýtbol oınaıdy. Mundaı jıirkenishti jaǵdaılardy balalardan jasyryp júrmin. Sebebi, bıliktiń shyn bet beınesin bilse, júrekteri «Qazaqstanym» dep soqpaı qala ma dep qorqamyn).
Baıqaǵanym, portýgaldyq mamandar áńgime arasynda balalarymyzdyń jankeshtiligin, fýtbolǵa degen súıispenshiligin, motıvaııasyn, ózderi tańsyq kóringen bizdiń keıbir trıýkterimiz týraly barynsha sýyrtpaqtaıdy. Áńgime arasynda bizdiń ulttyq sportymyz týraly da aıtyldy. Sonyń ishinde olardyń nazaryn láńgi oıyny aýdardy. Láńgini teýip kórsetip edim, kózderi sharasynan shyǵyp kete jazdady. О́z tilderinde kúbirlep ketti. Endigi olar láńgini ǵylymı turǵydan zerttep, láńgini patenttep alǵan da shyǵar…
Osylaısha láńgi tebýge beıimdiliktiń bir paıdasy tıdi. Týrnırdiń úzdik goly degen nomınaııa shyǵarsa, sózsiz Álıhanǵa berer edi. Ol komandamyzdyń kapıtany, mıy, basy. Komandany basqarýy, oıyn júrgizýi, aýyzdy ashtyryp tańdaıdy qaqtyrady. Til-kózim tasqa. Qansha jerden aıaǵynan soqqy alyp, aýyryp tursa da komanda úshin jan pıda dep alańǵa shyqty. Jasyratyny joq, biz Portýgalııaǵa eshqandaı qosalqy oıynshysyz barǵan edik. Sol úshin kúnine 1-2 matchtan demalyssyz ár oıyn saıyn kúshimiz kemip, qur súlderimiz qaldy. Týrnırge kelgen ár komandanyń sońynan qosalqy quramnan bólek dárigeri bar, bas jattyqtyrýshysy, kómekshisi, psıhology, massajısi bar keminde 5-6 qyzmetkerden qyzmet kórsetedi. Solardyń janynda beıshara sekildi biz júremiz, eshqandaı qyzmetkerlersiz, qosalqy quramsyz. Sebebi, bizde demeýshimiz joq. Biraq talanty tas jaratyn fýtbolshylarymyz bar. Baılyǵy asyp tasyǵan elde turyp, beıshara bolý, shetelde tipti qatty namysqa tıedi eken…
Aıtqym kelgeni fýtbolda Qazaqstannyń, qazaq halqynyń óz erekshelikterin eskergenimiz durys. Álıhannyń dopty láńgi tepken sekildi teýip gol salýy óte kóp oı saldy. Mysaly, láńgi tebýdi, asyq atýdy, kókpardy fýtbolmen sıntezdep, aýyl balalaryna úıretsek. Sebebi, qazaqtyń kez-kelgen ulttyq sportynyń adamnyń densaýlyǵyna paıdasy orasan. Aıtyp jetkizý múmkin emes. Qazir biraz aýrýlardy atqa mingizip shaptyrý arqyly emdep jatqanyn da estigen shyǵarsyzdar. Láńgi tebýdegi qyzdyrynýdyń ornyn eshqandaı sport almastyra almaıdy. Eptilikke, tepe teńdik saqtaýǵa, shapshańdyqqa, koordınaııaǵa, barlyq dene músheleriniń qozǵalysyn qamtamasyz etýge taptyrmas jattyǵý…
Aınalyp kelgende 100 jyl boıy fýtbolda brazılııalyq, ıtalııalyq, aǵylshyndyq bolýǵa tyrystyq. Nátıje shyqpady. Tabıǵat erekshelikteri, halyqtyń tabıǵaty, mentalıteti, mádenı erekshelikterine saı fýtbol modelderi jasalǵanyn eskermedik…
Fazylbek ÁBSATTARULY
