استانادا توزىعى جەتكەن ۇيلەر بىرتە-بىرتە بۇزىلادى – بايقوڭىر اۋدانىنىڭ اكىمى

كەشە پرەزيدەنت قاسىم-جومارت توقاەۆ استانا قالاسىن دامىتۋ جونىندە كەڭەس وتكىزىپ، ەلوردا اكىمى جەڭىس قاسىمبەككە قالانىڭ الەۋمەتتىك-تۇرمىستىق جاعدايىن جاقسارتۋعا ءبىر جىل ۋاقىت بەرەتىنىن، وسى ۋاقىتتا استانانى وركەندەتۋ ءۇشىن ەڭ الدىمەن اكىمدىك، كاسىپكەرلەر مەن تۇرعىندار اراسىندا سەنىمدى سەرىكتەستىك ورناتىپ، ءاربىر ازاماتتىڭ تۇرمىس دەڭگەيىن جاقسارتۋدى تاپسىرعان بولاتىن.

وسىعان بايلانىستى بۇگىن ءبىز قالانىڭ بايقوڭىر اۋدانىنىڭ اكىمى ەرلان جاۋلىباەۆپەن كەزدەسىپ، اۋدانداعى توزىعى جەتكەن جەر ۇيلەردىڭ پروبلەماسى تۋرالى ايتىپ بەرۋىن وتىنگەن ەدىك.

ەرلان ءالىمباي ۇلى اڭگىمەگە اشىق اكىم ەكەن. ونىڭ ءبىزدىڭ ءوتىنىشىمىزدى ەسكەرىپ، كەزدەسۋگە بىردەن كەلىسكەنى قۋانتتى. كەزدەسۋدە ونىڭ بويىنان اداممەن اشىق سويلەسەتىن، كەز كەلگەن سۇراققا جاۋاپ بەرۋگە دايىن تۇراتىن قاسيەتىن بايقادىق. بۇل اكىمدى ماقتاعاندىق ەمەس. بۇل كەزدەسۋدەن تۇيگەن ويىمىز. مەملەكەت باسشىسى قاسىم-جومارت توقاەۆ تا ۇنەمى اكىمدەردىڭ حالىقپەن جاقىن ارالاسىپ، اشىق بولۋىن ايتىپ كەلەدى. وسى رەتتە اكىمدەردىڭ ءبارى ەرلان جاۋلىباەۆ سياقتى قاراپايىم حالىققا، ونىڭ ىشىندە ءبىز سياقتى باق وكىلدەرىنە دە اشىق بولسا ەكەن دەيمىز.

-كەشە پرەزيدەنت استانانى دامىتۋ جونىندە وتكىزگەن كەڭەستە قالانىڭ وڭ جاعالاۋىنا باسا نازار اۋدارۋ كەرەك دەگەن ەدى.  ياعني، قالانىڭ وڭ جانە سول جاعالاۋىن بىردەي دامىتۋ تۋرالى تاپسىرما بەردى. ارينە، قالانىڭ وڭ جاعالاۋىندا ءبىراز جۇمىستار ىستەلىندى. ونى كورىپ تە ءجۇرمىز. بىراق، ەل ىشىندە «ارتەم» بازارى اتالىپ كەتكەن بازاردىڭ ماڭىنداعى ءبيشى قايىڭ (كۇلتەگىن)، اسان قايعى، سىرداريا، لەرمونتوۆ جانە باسقا دا كوشەلەردە ورنالاسقان ۇيلەرگە قاتىستى پروبلەمالار ءالى دە باس قىلتيتىپ، كوتەرىلىپ كەلەدى. جاقىندا قالا اكىمى جەڭىس قاسىمبەك تە وسى كوشەدەگى ۇيلەردىڭ بۇزىلاتىن ۇيلەردىڭ تىزىمىندە بار ەكەنىن، ماسەلەن، الداعى ءۇش جىلدا اپاتتى ۇيلەردىڭ تۇرعىندارى ءۇشىن 2،5 مىڭنان 3 مىڭعا دەيىن پاتەر سالۋدى جوسپارلانىپ وتىرعانىن ايتتى. قازىر وسى كوشەلەردەگى ۇيلەردى بۇزۋعا بايلانىستى قانداي جۇمىستار ىستەلىنىپ جاتىر؟

-ءيا، ءبيشى قايىڭ (كۇلتەگىن)، اسان قايعى، سىرداريا، لەرمونتوۆ جانە باسقا دا كوشەلەردە ورنالاسقان ۇيلەرگە قاتىستى پروبلەمالار جەتەدى. ءبىزدىڭ اۋداندا وتكەن عاسىردىڭ باس كەزىندە سالىنعان جەر ۇيلەر مەن ابدەن توزىعى جەتكەن ەكى قاباتتى، بەس قاباتتى ۇيلەر بار. ونى وزدەرىڭىز دە كورىپ، ءبىلىپ جۇرسىزدەر. مىسالى، 1954 جىلى سالىنعان ۇيلەر بار. ولاردىڭ ءبارى سۇرىلەدى. قازىر  ءبىز، جاڭا ءوزىڭىز ايتىپ كەتكەندەي، ەل ىشىندە «ارتەم» بازارى اتالىپ كەتكەن بازاردىڭ ماڭىنداعى ۇيلەردىڭ ماسەلەسىمەن اينالىسىپ جاتىرمىز. مىسالى، اسان قايعى كوشەسىندەگى تاق ساندى ۇيلەردى بۇزىپ، جەردى قازىپ، جارىقتى جەتكىزۋ جولىن (لينيا ەلەكتروپەرەداچي، لەپ ) سالامىز. وعان رەسپۋبليكالىق بيۋدجەتتەن 4،5 ملرد تەڭگە، جەرگىلىكتى بيۋدجەتتەن 1،5 ملرد تەڭگە ءبولىندى. سول كەزدە اسان قايعى كوشەسىندەگى 270 ءۇيدىڭ 130-ى بۇزىلادى.

جارىقتى جەتكىزۋ جولى سىرداريا، شارا جيەنقۇلوۆا، ءبيشى قايىڭ، ياعني بۇرىنعى كۇلتەگىن كوشەلەرىنە دەيىن بارادى.  بايقوڭىر اۋدانىندا «لەسوزاۆود» دەپ اتالىپ كەتكەن جەر بار. وسى جەردەگى ۇيلەردى بۇزۋعا دا ءبىراز اقشا كەتەدى. وعان 12 ملرد تەڭگە كەتەدى ەكەن. جاھانشا دوسمۇحامەدوۆ كوشەسىندە قۇلاۋدىڭ الدىندا تۇرعان 1 200 پاتەرلى 6 ءۇي بار. ونى بۇزباساق ول ءبىر كۇنى قۇلاۋى مۇمكىن. بۇل كوشە اقجول مەن جەتىگەن كوشەلەرىمەن قيىلىسادى. سول سياقتى تەلجان شونان ۇلى كوشەسىندە 900 پاتەر سىن كوتەرمەيدى. چەحوەۆ كوشەسىندە 1 ءۇيدىڭ 24 پاتەرى اپاتتى جاعدايدى تۇر. وسىنداي مىسالدار كوپ. وسىنىڭ بارىمەن اينالىسۋ كەرەك. ال اسان قايعى كوشەسىندە ، جارىقتى جەتكىزۋ جولىن جۇرگىزسەك، «تۇلپار» ساۋدا ورتالىعىنىڭ ارت جاعىنداعى كوشەلەردەگى رادياتسيادان قۇتىلامىز.

-رادياتسيا دەمەكشى، ونى halyq-uni.kz اقپارات پورتالى دا جازعان بولاتىن. ەندى قازىر بايقوڭىر اۋدانىندا توزىعى جەتكەن، ابدەن ەسكىرىپ، تۇرۋعا بولمايتىن ۇيلەر بۇزىلىپ جاتىر ما؟

-ءبيشى قايىڭ كوشەسى، شارا جيەنقۇلوۆا كوشەسىنەن باستاپ اسان قايعى كوشەسىنە دەيىنگى جەر ۋچاسكەلەرى قۇرىلىسقا بەرىلەدى. بۇل جەردە 38 تۇرعىن ءۇيدىڭ 58 يەسى بار ەكەن. سونىڭ ىشىندە 20 ءۇي مەملەكەتتىڭ قاجەتتىلىگى ءۇشىن ساتىپ الىندى.

استانالىق بازاردىڭ ماڭىنداعى سىرداريا كوشەسىن ءبيشى قايىڭ كوشەسىنەن باستاپ ءالىبي جانگەلدين كوشەسىنە دەيىن كەڭەيتۋ جوسپارلانىپ وتىر. بۇل جەردە 14 ءۇي بۇزىلۋعا سۇرانىپ تۇر. 14 ءۇيدىڭ 16 يەسى بار ەكەن. سونىڭ ىشىندە ەكى ءۇي ساتىپ الىندى. بيىل 24 ساۋىردە بەس ءۇي باعالاندى. سونىمەن بىرگە شارا جيەنقۇلوۆا كوشەسىن كەڭەيتۋ دە جوسپاردا بار. ونىڭ قۇرىلىسى الاش شوسسەسىنەن باستالىپ، ابىرالى جولاعىنا دەيىن بولادى. وسى جەردەگى 7 تۇرعىن ءۇي بۇزىلادى. قازىر ەكى ءۇيدى بۇزۋ ماسەلەسى شەشىلگەن. تاعى ەكى ءۇيدىڭ ماسەلەسى سوت ارقىلى شەشىلىپ جاتىر.

-الداعى ۋاقىتتا استانادا ەسكى ۇيلەر ينۆەستورلار ەسەبىنەن سۇرىلەدى دەگەن ءسوز راس پا؟

-ءيا، ول ءسوز راس. مىسالى، بىزگە قازىردىڭ وزىندە جان-جاقتان ينۆەستورلار حابارلاسىپ جاتىر. جاڭا اسان قايعى كوشەسى تۋرالى ايتىپ ەدىم عوي. سول كوشەگە ينۆەستورلار كەلگىسى كەلەدى. ولار: «بىزگە سۋ قۇبىرىن جۇرگىزىپ بەرسەڭىزدەر، ەسكى ۇيلەردى ءوزىمىز-اق ساتىپ الامىز»، دەيدى.

-سوندا وڭ جاعالاۋداعى جەرگە «تالاس» باستالادى دەسەڭىزشى.

-ءيا، سولاي بولىپ تۇر.

اڭگىمەڭىزگە راحمەت!

بۇعان دەيىن حابارلانعانداي، استانا اكىمى جەڭىس قاسىمبەك قالانىڭ قۇرامىنا كىرەتىن «كيرپيچنىي» جانە «ءوندىرىس» ەلدى مەكەندەرىنىڭ تۇرعىندارمەن كەزدەسىپ، اتالعان ەلدى مەكەندەردە ابدەن توزىعى جەتكەن، اپاتتى تۇرعىن ۇيلەردى بۇزىلاتىنىن ايتقان بولاتىن.

اڭگىمەلەسكەن داستان كەنجالين،

استانا