SportPress.kz Qazaqstan sport jańalyqtary
Gandbol – olımpıadalyq sport túri bolǵandyqtan, jarystyń bul túrin damytý óńirlerde durys jolǵa qoıylyp keledi. Aldymen osy qol doby sportynyń shyǵý tarıhy týraly az-kem toqtala ketsek. Onyń paıda bolý ýaqyty 1898 jyl dep esepteledi. Bul sportty dene shynyqtyrý muǵalimi Holger Nılsen oılap tapty.
Bul oıynda árbir komandada jeti oıynshydan bolady. Gandbol toptyq oıyn, munda dopty qolmen ǵana oınaıdy. Oıynnyń basty maqsaty – múmkindiginshe qarsylas toptyń qaqpasyna kóbirek dop laqtyrý. Oıyn jabyq alańda ótedi. Ol tiktórtburysh sekildi bolyp keledi jáne de onyń uzyndyǵy 40 m, al eni bolsa 20 m.
Gandbol doby taza teriden jáne sıntetıkalyq materıaldan jasalady. Ol domalaq jáne taıǵanamaıtyn, jyltyrap turatyn bolmaý qajet. Gandbol dobynyń ár jastaǵa balalarǵa arnalǵan úsh ólshemi bar. Sporttyń bul túri tuńǵysh ret 1936 jyly Berlınde ótken Olımpıada oıyndarynyń baǵdarlamasyna kirdi. 11oıynshydan turatyn jarystarǵa Germanııa, AQSh, Avstrııa, Shveıarııa, Rýmynııa sekildi 6 komanda qatysqan bolatyn.
Olımpıadada gandbol jarysynda Germanııa quramasy jeńiske jetti. Al, áıelder arasyndaǵy básekeler 1976 jyly Monrealda ótken Olımpıada oıyndaryna qosylǵan edi. Bul synda Keńester odaǵynyń qurama komandasy altyn júldeni jeńip aldy. Olar bul jeńisin 1980 jyly Máskeýdegi tórt jyldyqtyń jarysynda qaıtalady. Ilgeride qol doby jarysyna 11 oıynshymen oınasa, 1946 jyldan bastap gandbol 7h7 formaty boıynsha jańa oıyn erejesimen oınalatyn bolǵan. Al, Qazaqstanǵa gandbol 1992 jyly keldi dese bolady. Qazaqstan federaııasy qurylyp, 2009 – 2011 jyldary tuńǵysh ret jastar men boıjetken qyzdar arasynda 3 kezeńdik aımaqtyq, kontınentaldyq fınaldyq týrnıri –halyqaralyq gandbol federaııasynyń «Aýyspaly trofeı HGF» bolyp ótti.
Qazaqstan quramasynyń gandboldan úlken jetistigi ol 2010 jyly Azııa chempıonatynda aıtýly aýyspaly trofeı júldesiniń kúmis medaldaryn jeńip alǵan edi. Al, bıyl Japonııada ótetin HHHII jazǵy Tokıo Olımpıada oıyndary taıap qaldy. Shirkin, osyndaıda gandboldan Qazaqstan quramasynyń erler men áıelder komandalarynyń biri aldaǵy Olımpıada oıyndaryna joldama alsa dep armandaıtyn jankúıerler jetedi. Degenmen ýaqyt bárine tóreshi. Aldymen elimizdegi qoldobyn damyta otyryp, halyqarlyq, álemdik jarystarda júldeli orynnan kórinýdiń mańyzy zor ekenin jaqsy bilemiz.
Elimizde sporttyń bul túriniń qarqyndy damýyna gandbol federaııasynyń ár jyldardaǵy basshylary E.A. Ámirjanov ,B.M.Saparbaev pen qol doby federaııasynyń qurmetti prezıdentti Gúlnár Turlyhanova ólsheýsiz úles qosty deýge bolady. Gúlnár Ysmaǵulqyzynyń jetekshiligimen sońǵy on jylda Qazaqstannyń qyzdar qurama komandasy kóptegen halyqaralyq, azııalyq jarystarda jeńimpaz atanyp, júldeli oryndardan túsken emes. Sonymen birge úsh ret álem chempıonatyna tikeleı joldamany jeńip aldy. Al, 2008 jyly Beıjiń Olımpıdasyna qatysqan álemdegi 12 úzdik komandanyń qatarynan kórine bildi. Mine, Qazaqstanda gandboldyń ósý, damý qarqyny osy jyldary bir sátte te baıaýlaǵan emes. Onyń basty sebebi, óńirlerde bul sport túrine qyzyǵýshylyq birtindep bilikti mamandardyń belsendi jumystarynyń arqasynda sátti jalǵasyn taýyp keledi. Aıtalyq, búgingi tańda qyzdar arasynda Almaty oblysynyń qurama komandasynyń negizin quraýshy «Ile» gandbol komandasynyń talantty oıynshylary tamasha oıyn órnegimen el chempıonatynda kózge túsýde. Negizi, qandaı sport túri bolmasyn, shyn berilip, jaǵdaı jasalǵanda ǵana nátıje bolatynyny belgili.
«Ile» klýbynyń jarqyn qadamdary osy sport túrin jaqsy kórip, jany ashıtyn shyn berilgen basshylyq pen óz isiniń bilikti jattyqtyrýshylardyń jumysynyń nátıjesi arqyly jemisin berýde deýge keletin sııaqty. Mysaly, «Ile» gandbol komandasyna jetekshilik etip otyrǵan Almaty oblysy Denshynyqtyrý jáne sport basqarmasy, gandboldan mamandandyrylǵan №12 Balalar men jasóspirimder sport mektebiniń dırektory Darhan Áshirovtyń belsendi jumysynyń nátıjesinde aıtýly mekteptiń ul-qyzdary tamasha jetistikterge jetip keledi. Bilikti basshy, tanymal sportshy ózge saladan emes, sporttyń qazanynda qaınap, tájirıbesi tolyqqan jas maman. Gandbol sport túrine bar yntasymen berilgendigi sonshalaqty komandany árbir jarysqa ózi bastap aparyp, qyzdarynyń oıynǵa jan-jaqty daıyndyqpen shyńdalýyn qadaǵalap, zor úlesin qosyp júr. Kezinde bokstan álem chempıonatynda el qorjynyna olja salǵan daryndy bylǵary qolǵap sheberi, ózi jıǵan tájirbıesin óńirdegi qol dobynyń damýyna salǵan eken. Iá, sport dese ishken asyn jerge qoıatyn jannyń óz isine adaldyǵy, sheberligi, jasap jatqan jumystarynan kóringendeı.
Qazirgi tańda «Ile» gandbol komandasynyń qatary talantty arýlarmen tolyǵa túsken eken. Sonymen qatar tájirbıesi joǵary mamandardy jan-jaqtan komandaǵa tartý bas qatyratyn sharý ekeni anyq. Bapkerge bar jaǵdaı jasalǵanda ǵana jumysyna tyńǵylyqty kirisetini belgili. Aılyǵy shaılyǵyna jetpese qandaı bapker bolmasyn óz isine qulyqsyz qaraıtyny beseneden belgili. Osyndaı kúrmeýli máselelerdi bilikti basshylyq túıinin tarqatyp sheshimin taýyp bergen eken. «Qazanǵa ne salmań – shómishińe sol iliner», demekshi gandboldyń damýyna bar jaǵdaı týǵyzyp, shapqylap júrgen Darhan syndy janashyr azamattyń belsendi tirligi kún sanap biline bastaǵandaı. Mysaly, bilikti mamandardy komandaǵa ákelý arqyly úlken nátıje kútýge bolatynyn bilgen bilikti maman ol jaǵynda muqııat qarastyra bilgen eken. Aıtalyq, QR sport sheberi, gandboldyń izdeseń taba almas mamandary Evgenıı Shıshkın, Aleksandr Krasılnıkov, Zarına Baıǵabylova men halyqaralyq dárejedegi sport sheberleri Irına Aleksandrova, Anastasııa Nurjaýbaeva jáne Qazaqstanǵa eńbegi sińgen sport sheberi Natalıa Kefer sııaqty óz isine uqypty, bilgir mamandardyń ujymǵa kelip qosylýy óz nátıjesin bere bastapty. О́ıtkeni, árbir salada bilikti óz mamany bolmaı, belgili bir nátıjege jetý múmkin emes ekeni jaqsy bilemiz. Sondyqtan da osyndaı ıgilikti qadamdar kópke úlgi bolsa jarar edi.
Almaty oblysy Deneshynyqtyrý jáne sport basqaramasynyń qoldaýymen gandbol federaııasy 2017 jyly qurylǵan bolatyn. Sodan bergi bul sport túrinen «Ile» jastar men jasóspirimder komandalarynyń shyqqan belesteri kóńil qýantady. Mysaly, 2018 jyly Ile aýdany О́tegen kentinde 2003 jylǵy qyzdar arasynda ótken respbýlıka birinshiliginde topjaryp birinshi oryndy jeńip alsa, 2019 jyly Qostanaı qalasynda 2002 jyly týǵan qyzdar arasynda ótken Qazaqstan chempıonatynda ekinshi oryndy ıelenegen eken. Sonymen birge uldar da qyzdardyń tamasha jetistiginen artta qalýdy namys kórip, Rıder qalasynda ótken el birinshiliginde qola júldeni jeńip alady.
«Ile» gandbol komandasy halyqaralyq deńgeıde de jeńistiń bas tuǵyrynan kórine bilgen. О́zbekstannyń Namangan qalasynda «Táýelsizdik kýbogy» úshin ótken synda jeńimpaz atanyp, Qazaqstannyń abyroıyn bir kóterip tastady. Búgingi tańda Almaty oblysynyń Alakól, Panfılov, Raıymbek, Qarasaı, Eńbekshiqazaq,Talǵar jáne Qarasaı aýdandarynda gandboldan bólimsheler ashylǵan .Ol gandbol fılıaldary jalpy bilim beretin mektepterdiń bazasynda jumys istep keledi. Búgingi kúni jasópirimderdiń gandbol sportyna qyzyǵýshylyǵy arta túsýde. О́ıtkeni, qol doby sporty naǵyz ter tógip, sheberlikti pash etetin olımpıadalyq sport oıyny.
Qazirgi kezde «Ile» gandbol komandasy ulttyq quramaǵa óz talanttaryn daıarlap berip otyrǵan berekeli ustahanǵa aınalýda. Aıtýly sport mektebiniń úsh birdeı burymdylary Qazaqstan ulttyq qurama komandasynyń sapynda óner kórsetedi. Almaty oblysy Deneshynqtyrý jáne sport basqarmasynyń qoldaýymen talantty qyzdar jastar arasynda Azııa chempıonatyna qatysyp, tórtinshi orynǵa kóterilgen eken. Munyń ózin úlken jetistik dep baǵalaýǵa bolady. О́ıtkeni, jer-júzinde ótken ǵasyrdyń aıaǵynan bastap bastaý alǵan aıtýly sport túri, bizdiń elde táýelsizdigimizdi alǵaly beri eńsesin tik kóterip endi ǵana qarqyndy damý ústinde. Aldymen aýyl-aımaqtaǵy osyndaı olımpıadalyq sport túrin keńinen nasıhattaý búgingi kúni erekshe qoldaý alýda. Aýyl qazaqtyń kúre tamyry, altyn besigi desek, aýyl talanttaryn arshyp shyǵaryp, uly dodaǵy daıarlap qosý, el sportynyń bolashaǵy úshin mańyzy zor. Osy baǵytta Almaty oblysy Denshynyqtyrý jáne sport basqaramasynyń bastyǵy, Olımpıadanyń kúmis júldegeri, jas ta bolsa bas bolyp, óńir sportynyń damýyna jańa serpin ákelip zor úlesin qosyp jatqan Nurbaqyt Teńizbaev úshin buqaralyq sportpen qosa gandbol sekildi olımpıadalyq sport túrlerin eldi-mekenderde kóterý ýaqyt kúttirmeıtin jotaly másele bolyp otyr.
«Bulaq kórseń kózin ash», demekshi, el ishinde talantty jastar jeterlik.Tek sol kózinde oty bar, súıikti sportyna degen súıispenshiligi joǵary, talantty ul-qyzdardy tanı bilý bapkerge úlken syn. Ol úshin aýdanaralyq, oblystyq jarystardy jıi ótkizý arqyly úzdikterdi anyqtaýǵa bolady. Qazirgi kezde oblystaǵy árbir sport salasyna boıynda jalyny bar, óz isiniń jas mamandaryn tartý máselesin qolǵa alǵan Nurbaqyt Teńizbaevtyń irgeli isteri óz jemisin berip keledi. Ásirese, jastardyń sportqa degen qumarlyqtary ósip, talantty jastardyń tasada qalmaýyna bar jaǵdaı jasalynýda. Sondaı-aq, olımpıadalyq sport túrindegi alar orny erekshe qol doby sporty da aıyryqsha damyp, qarqyn alyp keledi. Bul sport túrine oblys tarapynan úlken qarjy bólinip, bilikti bapkerler shaqyrylýda. Iá, qoldaý, kómek bolǵan jerde, tabys ta jaılap kele beritini anyq. Búgingi kúni «Ile» gandbol komandasynyń alǵa qoıǵan basty maqsaty, el birinshiliginde top jaryp, ulttyq quramaǵa óz talanttarynyń qataryn kóptep qosý arqyly, el chempıonatynda qara úzip alǵa shyǵa ekeni anyq bilinedi.
Iá, aıtýly gandbol sport mektebiniń qabyrǵasynan ushyp shyǵyp, ulttyq quramanyń jeıdesin kıgen daryndy jastardyń armany árıne, Azııa, Eýropa, álem jarystarynda tabysty óner kórsetip, Qazaqstannyń namysyn qorǵaý ekenine sóz joq. «Barlyq jol Rımge aparady», demekshi, Olımpıada asýyn baǵyndyratyn kúnde nege armandamasqa. «Armansyz adam – qanatsyz quspen teń», degendeı, Tokıo Olımpıdasyna barmasaq ta, aldaǵy bir onjyldyqta gandboldan Qazaqstan quramasy Olımpıada da bir alaman oıyndardy kórseter degen úmitimizdi úkilip qoısaq artyqtyǵy bolmas. Endeshe, ulttyq quramanyń deńgeıi nyǵaısa, elimizdiń de abyroıy asqaqtaı túsetini málim. Sondyqtan da Qazaqstannyń ár óńirinde joǵaryda aıtqan «Ile» gandbol komandasy sekildi sheberlikteri uıysqan ujymdardyń kóptep qalyptasýyn tileımiz. El ishindegi talanttarǵa jol ashyp, tabysty oıyn kórsetýge oqtalǵan «Ile» klýbynyń alar asýlary áli alda dep bilemiz.
Aqyn ORDABAIULY,
ALMATY
