Kósemsóz sheberiniń konferenııasy

Búgin Astanadaǵy L. N. Gýmılev atyndaǵy Eýrazııa ulttyq ýnıversıteti Jýrnalıstıka jáne Saıasattaný fakýlteti Teleradıo jáne qoǵammen baılanys kafedrasynda qazaq sport jýrnalıstıkasynyń negizin qalaǵan kórnekti qalamger Seıdahmet Berdiqulovtyń 90 jyldyǵyna arnalǵan «Qazirgi qazaq sport jýrnalıstıkasy jáne medıakommýnıkaııa máseleleri» atty halyqaralyq ǵylymı-tájirıbelik konferenııa bolyp, el sportyn nasıhattaýǵa telegeı-teńiz eńbek sińirgen qalamgerdiń qurmetine sport jýrnalıstıkasy aýdıtorııasy ashyldy.

Konferenııa men aýdıtorııanyń ashylý saltanatyna Eýrazııa ulttyq ýnıversıtetiniń rektory, UǴA-nyń akademıgi, tarıh ǵylymdarynyń doktory Erlan Sydyqov, memleket jáne qoǵam qaıratkeri, Abaı atyndaǵy Memlekettik syılyqtyń laýreaty Saýytbek Abdrahmanov, UǴA-nyń akademıgi Ýálıhan Qalıjan, sport jýrnalıstıkasynyń ardageri Nesip Júnisbaıuly, Qazaqstan Respýblıkasy Prezıdentiniń keńesshisi Baýyrjan Omarov, professor Serik Negımov, belgili qalamgerler Qydyrbek Rysbekuly, Talǵat Batyrhan, Ilııas Omarov, Altyn Qyran Foundation qoǵamdyq qorynyń dırektory Rınat Kertaev, QazSport telearnasynyń dırektory Naǵı Baqytbek, Seıdahmet Berdiqulovtyń jıeni Mádı Ámirjanov, О́zbekstan Reseıbltkasy men Reseı Federaııasynyń Bashqurtstan Respýblıkasynan kelgen oqytýshylar qatysty.

Konferenııany ýnıversıtet rektory kirispe sózben ashty. Jıyndy L.N. Gýmılev atyndaǵy Eýrazııa ulttyq ýnıversıteti Jýrnalıstıka jáne saıasattaný fakýltetiniń dekany Qaırat Saq júrgizip otyrdy. Al basqosýdy kirispe sózben ashqan oqý ornynyń rektory Erlan Báttashuly qalamgerdiń shyǵarmashylyǵy men onyń qazaq sport jýrnalıstıkasynyń qalyptasýyna sińirgen eńbegin aıtyp, gazet redaktory bolǵan kezdegi taqyryp qoıýy, materıaldy jerine jetkizip, qyzyqty da tartymdy etip jazýy kez kelgen qalam ustaǵan adamǵa úlgi bolatynyn aıtyp, búgingi jıynnyń máni men mańyzyna keńirek toqtaldy. Sonymen birge ol Seıdaǵańnyń atyndaǵy aýdıtorııanyń ashylýyna qoldaý kórsetken Altyn Qyran Foundation qoǵamdyq qoryna, onyń basshysy belgili meenat Islambek Saljanovqa alǵys bildirdi. Sodan keıin Seıdaǵańmen qazaq basylymdarynda tize qosyp, jumys istegen qalamgerler Ýálıhan Qalıjan, Saýytbek Abdrahmanov, Berdiqulovtyń beshpetinen shyqqan shákirtteri Nesip Júnisbaıuly, Baýyrjan Omarov pen Qydyrbek Rysbekuly sóz alyp,  ustazdarynyń adamı qasıetin, redaktorlyq mektebi, azamattyq bolmysy, qyzmet joly, ózinen keıingilerge kórsetken janashyrlyǵy, uıymdastyrýshylyq qabileti men shyǵarmashylyǵy týraly aıtty.

Belgili pýblııst Ýálıhan Qalıjan «Lenınshil jas» gazetiniń bas redaktory bolǵan. Ol Seıdaǵańmen birge istegen kezderin eske alyp, onyń qalamgerligi men qaıratkerligin aıtyp berdi. Onyń aıtýynsha, Berdiqulov ıedıaǵa baı adam bolǵan. Onyń tula boıy ıdeıa edi. Jazýshynyń joljazbalary men ocherkteri kezinde oqyrman izdep júrip oqıtyn dúnıelerge aınalǵan. Sol sebepti qazirgi jýrnalıster Seıdaǵańnyń eńbekterin jata jatsanyp oqyp, odan kóp nárse úırense qalyń oqyrmannyń yqylasyna bólenip, naǵyz maıtalman qalamgerge aınalar edi. Al qaıratkerligi týraly aıtqanda ol Berdiqulovtyń joǵary qyzmettegi kózdiń astymen, kózildiriktiń ústimen qaraıtyn «qaıratkerlerge» qarsy tura alatyn minezin mysal etip keltirdi.

Men bir ǵana mysal keltireıin, Seıdaǵań KOKP OK janyndaǵy Ortalyq baqylaý komıssııasynyń tóraǵasy Mıhaıl Solomenevke saýsaǵyńdy shoshaıtpa degen.  Komsomoldyń Ortalyq Komıtetiniń bıýrosy ótip jatqan. Bıýroǵa KPSS Ortalyq komıtetinen Solomenev qatysty. «Qazaqstan komsomolynyń Ortalyq Komıteti jastardyń arasynda ınternaıonaldyq tárbıe júrgizbegen. Joǵary oqý oryndaryna kil qazaq ultynyń ókilderi qabyldanady. Qazaq ultshyldyǵyna sender tosqaýyl qoıa almadyńdar»» degen mazmunda sóılep, saýsaǵyn birinshi hatshy Serik Ábdirahmanovqa qarap shoshaıtty. Únsizdik. Osy kezde Seıdaǵań pańdaý, syrbaz minezinen aıyrylyp qaldy.

– Joldas Solomenev! Siz saýsaǵyńyzdy shoshaıtpańyz. Bizdi tuqyrtyp kele jatqan da osy nusqaǵysh saýsaqtar. Qazaq ultshyldyǵy degen – jabylǵan jala. Dál osy kezeńde Seıdaǵań baspaǵa dırektor bolyp aýysyp bara jatqan. Úndemeı qalýǵa da bolar ma edi. Biraq mundaıda ol únsiz qala almaıdy. Mine, minez, — dedi ol.

Kezdesýde Memlekettik syılyqtyń laýreaty Saýytbek Abdrahmanov ta Ýálıhan Qalıjanulynyń oıyn ári qaraı jalǵap, Berdiqulovtyń qalamgerligimen qosa qaıratkerligin, onyń basshylyq qyzmetin, redaktorlyǵyn jan-jaqty qyzyqty etip aıtty.

Seıdahmet Berdiqulov kózi tirisinde ańyzǵa aınalǵan adam. Ol eshqashan umyt qalǵan joq. Seıdaǵań jan-jaqty kisi edi. Onyń redaktorlyǵynyń ózi bir tóbe. Redaktor degen jazý jazyp qana qoımaı, ujymdy uıystyra alatyn ishki jumysty uıymdastyrýshy, qabilet-qarymy mol, janashyr adam bolý kerek. Seıdaǵań sondaı adam bolǵan. Ol KSRO kezinde Odaqtyq deńgeıge kóterilgen. Odaq kezinde 30 sport jýrnalısi bolsa, sonyń biri Berdiqulov bolǵan.

Seıdaǵań sport uǵymyn ózgertti. Ol kisi fýtboldy sport túri ǵana emes, ulttyń uly uǵymyna aınaldyryp, búkil qazaq jýrnalısterine standart jasap berdi. Ol qazaq jastarynyń boıyna namysshyldyqty sińirý jolynda erekshe eńbek etti. Fýtbol fenomenin qazaqqa alǵash túsindirip bergen de — Seıdahmet Berdiqulov. Búkil sport álemi onyń namysshyldyǵyn erekshe baǵalaıdy, — dedi S.Abdrahmanov.

Kelesi kezekte sóz alǵan ǵalym Serik Negımov Seıdaǵańnyń tálimgerligi men adamgershiligi týraly esteligin aıtty.

Konferenııada qalamgerdiń tól shákirti, búginde ózi qazaqtyń talaı sport jýrnalısteriniń jolbasshysyna aınalǵan Nesip Júnisbaıulynyń da ustazy týraly esteligi qyzyqty da tartymdy bolyp shyqty. Nesaǵań osy jıynǵa arnap 60 bettik materıal daıyndap kelgen eken. Biraq ýaqyttyń tyǵyzdyǵyna baılanysty onyń bárin oqyp jatpady. Bul estelikti ol Seıdaǵań týraly shyǵatyn estelikter jınaǵyna daıyndap beretinin aıtty. Al basqosýda Nesaǵań jınalǵan qaýymǵa Berdiqulovtyń qaıtalanbas tulǵa ekenin, ony elimizdegi nomeri birinshi jýrnalıst sanaıtynyn, onyń adamı bolmysyn, janashyrlyǵyn, qamqorlyǵyn aıtyp, ustazymen birge qyzmet etken jyldaryn, onymen birge ótkizgen ýaqytyn eske aldy. Sol estelikten birneshe oqıǵany aıtyp berdi.

Seıdahmet Berdiqulov men úshin ómirde jol kórsetip bergen ákemmen birdeı adam. Men ony ómir boıy solaı sezinip kele jatyrmyn. О́mir oıy solaı jazyp kele jatyrmyn. Al endi bul kisiniń qazaq sport jýrnalıstıkasynda men úshin orny bólek. Qazir menimen talasatyn adamdar da tabylyp qalar, biraq Seıdahmet Berdiqulovtan asqan jýrnalıstti men qazaq halqynan kórgen emespin. Bul kisi kezinde ózi qoıǵan taqyrypqa saı, jýrnalıstıkadaǵy tórt aıaǵy teń jorǵa bolatyn. Jýrnalıstıkada ózi jazǵan, ózi uıymdastyrǵan, ózi basqarǵan adamdy kórgen joqpyn. Men úshin Seıdahmet Berdiqulov qazaq jýrnalıstıkasynda nomeri birinshi adam bolyp ketedi. Al ol kisiniń atqarǵan jumysy, jazǵan dúnıeleri, ol — bir ǵylymı-zertteý ınstıtýtynyń sharýasy. Ol kisiniń taqyryp qoıysy, ol kisiniń keýdesi tolǵan ıdeıa bolatyn. Aıaq astynan tabatyn. Men ol kisimen 16 jyl birge istedim. Sol kezde bul kisiniń ıdeıasy bir kún taýsylǵan emes. Keshke úıge ketip, tańerteń jumysqa kelgende bir ıdeıany taýyp keledi. Birden shaqyryp alyp, tapsyrma beretin. Ol kisi jýrnalıstıkada qudiret adam boldy. Jazǵandary qandaı… Sol kezde «Lenınshil jas» gazeti 300 myń tırajǵa jetti. Qazaq baspasózinde ondaı tırajǵa jetken gazet bolǵan joq. Osynyń bári Seıdahmet aǵanyń keremet uıymdastyrýshylyq qasıeti edi. Men ózim taǵy da aıtamyn, Seıdahmet Berdiqulov sekildi jýrnalısi bolǵan qazaq baspasózi eshqashan tutam tartpaý kerek dep oılaımyn. Ol kisi sport jýrnalısi boldy degender qatelesedi. Sport jýrnalıstıkasy ol kisiniń myń óneriniń biri boldy. Ol kisiniń jazǵandary qandaı… «Tuıǵyn» povesi qandaı…Qudaı-aý sony oqyp otyryp, bir adamnyń ishinen myń qazyna shyǵady dep eshkim oılamaıdy, — dedi ol.

Odan ári Nesaǵa ustazynyń myń óneriniń biri maqalaǵa taqyryp qoıýyn aıtyp, bir-eki mysal keltire ketti.

Bul kisi taqyryp qoıýdyń úlken sheberi edi. Taqyryp qoıýda aldyna jan salmaıtyn. Maqalanyń taqyryby nashar bolsa, qaramaıtyn. Bir kúni «Lenınshil jasta» Shyńǵys Aıtmatovpen kezdesý boldy. Kelesi kúni gazettiń aıqara betine «Adamzattyń Aıtmatovy» degen dúnıe jaryqqa shyqty. Men 1979 jyly boksshy Serik Qonaqbaev týraly maqala daıyndap, óz taqyrybymdy usynǵanda ol materıaldy qarap, «Bardy. Kórdi. Jeńdi» dep taqyrybyn ózgertip shyǵarǵan. Odan keıin de «Kilemnen ketip barady…», «Kelimsekter qurama komandasy», basqa da materıaldar Seıdaǵańnyń taqyrybymen shyqqan, — dedi N.Júnisbaıuly.

Osy rette qalamger ustazymyz adamǵa janashyr, qaramaǵyndaǵy qyzmetkerge qamqor bola bilgen basshy bolǵanyn da tilge tıek etti.

Ol tilshi shetelde is-saparda júrse redakııanyń telefonynan habarlasyp, qal-jaǵdaıyn bilip otyratyn. Onyń adamgershiligi týraly kóp áńgime aıtýǵa bolady. Ol besaspap jýrnalıst edi. Ol naǵyz qazaqtyń qaıratker uly edi. Qazirgi jastar, jastar ǵana emes, basqa da jasy kelgen adamdar Seıdaǵańnyń eńbekterimen tanysyp, oqysa kóp nárseni úırener edi. Eń bastysy sózdi, sóılemdi orny orynmen qoldanýdy úırenetin edi. Jalpy, Berdiqulov týraly aıtatyn adam kóp, biraq dóp aıtatyn adam az. Ustazymyz sanaly ǵumyrynda eline eńbek etken, jýrnalıstıka salasyna janyn bergen, sport jýrnalıstıkasyn qalyptastyrǵan, basshylyq qyzmetterdi atqara otyryp, izbasarlaryn daıyndap, shákirt tárbıelegen erekshe qaıratker. Onyń shákirtterge degen janashyrlyǵy, qamqorlyǵy kópke úlgi, — dedi ol.

Sóz sońynda Nesip Júnisbaıuly Eýrazııa ýnıversıtetiniń ustazyna arnap konferenııa ótkizip, Altyn Qyran Foundation qoǵamdyq qorynyń qoldaýymen aýdıtorııanyń ashylyp jatqanyna rızashylyǵyn bildirip, kelesi joly Seıdaǵańnyń kafedrasy da ashylsa degen tilegin aıtty.

Kezdesýde qalamgerdiń taǵy bir shákirti, Qazaqstan Respýblıkasy Prezıdentiniń keńesshisi,  UǴA akademıgi, fılologııa ǵylymdarynyń doktory, professor Baýyrjan Omarov ta esteligin aıtty. Ol ardaqty ustazynyń on alty jyl «Lenınshil jasty» basqarǵanyn, osynaý kezeńde qazaq jýrnalıstıkasynda eki mektep qalyptastyrǵanyn, alǵashqysy – jazý sheberliginiń mektebi bolsa, ekinshisi —  qazaq sport jýrnalısteriniń mektebi ekenin atap ótti.

Seıdaǵańnyń jazý sheberliginiń mektebiniń ókilderi kóbirek. Al onyń ekinshi talaby asa qatal edi. Osy jolǵa túsken adamnyń ne beli, ne belbeýi ketetin-di. Sondyqtan az boldy onyń shynaıy shákirtteri. Tipti bir qoldyń saýsaǵy da jetip qalady túgeldeýge. Bar-joǵy úsheý-aq. Nesip Júnisbaev, Dúráli Dúısebaev, Qydyrbek Rysbekov. Suńǵyla Sákeńniń óz kindiginen taraǵan, túr-túsine, minez-qulqyna, is-áreketine deıin ózinen aýmaı qalǵan týǵan shákirti osy úsheýi ǵana. Bulardyń joly basqalardan sál bólekteý. О́zgelerdiń eńbektenýi eńbekke uqsaıdy. Al bulardyń eńbektenýi jan alyp, jan berisken jankeshti jattyǵýǵa uqsaıdy. Ustazdyń kózin kórdi. Úlgisin úırendi. Jolyn jalǵady. Taıaǵyna jon terisin tildirdi. Qamshysyna qyr arqasyn tosty. Naızasyna shanshyldy, shoqparyna janshyldy. Qıyn synaqtyń bárine shydady. Berdiqulovtyń aldyna bóltirik bop kirip, bóri bop shyqty. Búginde azýy alty qarys abadanǵa aınaldy. Berdiqulovtyń bar bolmysyn boıyna sińirdi. Biz olarǵa qyzyǵamyz. Qýanamyz. Qurmetteımiz! Amandyǵyn tileımiz! Endi olardyń shákirtteri Seıdaǵańnyń dástúrin ári qaraı jalǵaıdy dep senemiz!

Al, bizder, Berdiqulovtyń beshpentinen shyqqan ózge shákirtteri, sirá, baspasózdiń bapkerinen erekshe stıl izdeýdi, tosyn taqyryp qoıýdy, keıipkerdi aıalaı bilýdi, maqalany tartymdy etip jazýdy, ómir men ıýmordy úılestirýdi úırengen shyǵarmyz. Eger úırensek, árıne…, — dedi ol.

Odan ári Baýyrjan Jumahanuly «Jas alashta» segiz jyl jumys istegenin, sonyń bir jylǵa jeter-jetpes ýaqytynda ǵana Seıdaǵańnyń qaramaǵynda bolǵanyn, sheberlikti sanaǵa sińirý turǵysynan kelsek, sol bir jyl ana jeti jyldy on orap alatynyn jasyrmady.

Berdiqulovtyń sol qolymen jazylǵan sońǵy buıryqtary arqyly qyzmetke alynǵan biz shynynda da sheksiz baqytty edik, — dedi qalamger.

Onyń aıtýynsha, Seıdaǵań batyr bas redaktor boldy. Eshkimmen yqpady. Týyn jyqpady. Sarbazdaryn árkez qorǵap júrdi. Kezinde bir oblystyń basshysynyń aty-jóninen óreskel qate jiberip, moıny qylqıyp, áne-mine jumystan ketem ǵoı dep kózi mólıip otyrǵan Ánýarbek Áýelbekovti jazalaýǵa usynǵandardyń ekpinin basty.

Ol asa batyl, qajyrly qaıratker boldy. Bir kezde Almaty qalasynyń basshysy bolǵan, biz biletin jerdegi Shýlıko ma, álde «shyǵysym batys bop ketti» degendeı, keıingi versııadaǵy Solomenev pe, másele onda emes, shikireıgen shoń sheneýnikke eldiń kózinshe «Saýsaǵyńyzdy shoshaıtpańyz, bizdi qurtqan osy suq saýsaqtar» deý úshin de arystannyń aıbaty, jolbarystyń júregi kerek shyǵar, — dedi ol odan ári.

Sonymen birge ol Berdiqulovtyń keremet maketshi bolǵanyn, «Lenınshil jastyń» ár sany toıǵa baratyn qyzdaı jasanyp turatynyn, onyń maketke talaby joǵary ekenin biletin sekretarıat qyzmetkerleri basylymdy árleýge baryn salatynyn, Seıdaǵannyń taqyryp qoıýǵa óte sheber bolǵanyn da jetkizdi.

Onyń tapqan taqyryptary alshysynan túsken asyqtaı shıyryla qalatyn. «Osyndaı taqyryp, Turady ózine shaqyryp» degen tirkes Seıdaǵańnyń ǵalamat qabiletine arnalǵandaı kórinetin.

Ol inilerge qamqor, aqylshy aǵa boldy. О́z basym elý úshtegi Seıdahmet Berdiqulovtyń otyz bestegi Nesip Júnisbaevqa kabınetindegi 33-92-56 nómerli tikeleı telefonynan «Áı, qaraǵym, Nesipjan, sheteldesiń, abaılap júr», – dep aǵalyq meıirimin tógip, sonaý Meksıkadaǵy fýtbol toıynan reportaj berip jatqan jas áriptesin saqtandyryp otyrǵanyn óz qulaǵymmen estidim.

Biz ony ustaz sanadyq. Ol kisi bizdi shákirtim dep eseptedi me, joq pa, onsha mańyzdy emes. Jalpy, ónegeli ustazdyń eshkimdi de shákirtim dep jarııaǵa jar salmaǵany jaqsy. Eger ustazdy moıyndasa, sol sózdi shákirttiń ózi aıtqany jón. Mine, biz de sóıttik…, — dedi ol sóz sońynda.

Berdiqulovtyń beshpetinen shyqqan taǵy bir qalamger, Týrızm jáne sport mınıstrliginiń Dene shynyqtyrý jáne sport boıynsha respýblıkalyq oqý-ádistemelik jáne taldaý ortalyǵynyń dırektory Qydyrbek Rysbekuly da ustazy týraly jyly estelikterin aıtty.

Biz oqyrmannyń nazaryna baıandamany tolyq berýdi jón kórip otyrmyz.

«Namys sardary»

Halqymen birge ǵumyr keshetin tulǵalar bolady. Qazaqtyń sport jýrnalıstıkasy men ádebıetiniń negizin qalaǵan ardaqty ustazymyz Seıdahmet Berdiqul osyndaı baqytqa kenelgen adam. Bul Alla Taǵalanyń Seıdahmet Berdiqulǵa jasaǵan uly syıy, erekshe taǵdyry.

Seıdaǵańdy qazaq sporty atty ǵajap salanyń kóshbasshysy, rýhanı kósemi  desek, artyq aıtqandyq emes. Ustazymyz ultymyzdyń aqtanger uldary Shoqyr Bóltekuly, Hamza Muhamedjanov, Oktıabr Jarylǵapov, Ǵusman Qosanov, Tımýr Segizbaev, Ábdisalan Nurmahanov, Oleg Túsimhanov, Jaqsylyq Úshkempirov, Serik Qonaqbaev, taǵy basqa sańlaqtar týraly keremet tartymdy, kórkemdik qýaty kúshti, sezimge toly dúnıeler jazdy.

Mysaly, qazaqtyń tuńǵysh kásibı sportshysy, eń alǵashqy SSRO sport sheberi Shoqyr Bóltekuly týraly áńgimege aıaldaıyqshy. Nebary tórt bettik  áńgime. Oqı bastaǵannan  Bóltekulyna degen qurmetińiz eriksiz oıandy. Sebebi, er Shoqań tek qurǵaq kúshtiń, soıqan judyryqtyń  ǵana ıesi emes, aýyz ádebıetine júırik, rýhanı baı adam eken. Seıdaǵań qalyń oqyrmanyna ańyzǵa aınalǵan ataqty boksshynyń, aıtýly bapkerdiń osy qasıetin aldymen kórsetedi. Sondaǵy meńzegeni sportshy aqyl-oıdyń ıesi, ult mádenıetinen habardar, bilimdi bolsyn degeni. Endi osy áńgimeden úzindi oqyp kóreıik.

Maqsut ekeýmiz Remark pe, álde Somosed Moem be, áıteýir sol ekeýiniń bireýi týraly aıtyp qoımadyq. Sonda Shoqań ornynan jolbaryssha lyp turyp ketti de… bir kezde:

Qalmaqtan shyqqan batyrdyń

Eń kenjesi men dedi,

Qazaqtan shyqqan batyrdyń

Ekinshisi sen dedi,

Kezegimdi ber dedi,

Qaıratymdy kór dedi,

Attyń basyn burady,

Kezegińdi al dedi,

Qasqaıyp qarap turady.

Bizge tý syrtyn berip zýlata jóneldi. Oqys buryldy da «bul kim týraly hıssa» demesi bar ma? Ekeýmiz de eki eli tómendep qaldyq. Shalqaıa tastap taǵy aıta jóneldi.

Qalyń qazaq úshin ańyzǵa aınalǵan Shoqyr Bóltekulyn Seıdaǵań osylaısha múldem basqa qyrynan sýrettep berdi. Bul jerde jurtqa sesti kórinetin aıbarly Shoqań ult murasynan habary mol ıntellıgent bapker, názik jandy azamat. Qazirgi kóp sportshy, kóp bapker Shoqańnyń osy bıigine jete almaı júr.

Bul áńgimeniń ataýy «Bastaý baryn muhıt ta biledi». Qazaq sportynyń tuma bulaǵyn, bastaý kózin óz qolymen ashqan adam týraly budan artyq taqyryp tabý múmkin emesteı kórinedi bizge.

Oktıabr Jarylǵapov. Seıdaǵańnyń keıipkeri. Bútin alashtyń ardaqty uly. Voleıboldan SSRO quramasynyń bapkeri bolǵan aıtýly maman. SSRO-nyń eńbek sińirgen jattyqtyrýshysy atanǵan birinshi qazaq jattyqtyrýshysy. Ol negizin qalaǵan «Býrevestnık» komandasy 1968-1971 jyldary dúnıe júzindegi eń kúshti voleıbol klýbynyń biri boldy. Oktıabr týraly Seıdahmet Berdiquldyń «Aldymen seni quttyqtar edik» degen shynaıy sezimge toly ádemi áńgimesi bar.

«Taý shaıqalǵan jekpe-jek». Halqymyzdyń eńsegeı boıly, ataqty boksshysy Ábdisalan Nurmahanov týraly áńgimesin Seıdaǵań osylaı atapty.  Al myna joldar qazirgi kommentatorlarǵa keremet úlgi der edik: «Gıldın áli de jaza baspaı, tap-tap berýde. Burynǵydaı kirsh-kirsh, gúrs-gúrs soqqy joq, maıysqaq. Ábdisalan árýaqtanyp alǵan. Kes-kestep júrip, qapysyz tıgizedi. Rıngti bılep-tóstep alǵan. Kermeniń syrtyna sekirip ketpesin dep jolyn taryltady. Gong ekeýin qaq ortada birin biri qaqyrata soqqan kúıde toqtatty. Sál bógelisten keıingi habarlaýshy tóreshiniń: «Jeńiske aıqyn basymdylyqpen Ábdisalan Nurmahanov ıe boldy», degen dilger sózin eshkim estigen joq».

Qadirli aǵaıyn, bizde Seıdaǵańnan qalǵan osyndaı ǵajap mura bar. О́kinishtisi, qazirgi jas jýrnalıster ustazdy oqymaıdy. Tipti elge tanymal, orta býyn qalamgerlerdiń kóbiniń jazýy jadaǵaı, suıyq, tatymsyz sorpa tárizdi.

Seıdahmet aǵanyń «35 001-shi jankúıer» degen áńgimesindegi myna joldardy shyn jankúıerdiń beı-jaı oqýy múmkin emes: «Strelov oıqastap dara shyqqan Batanovtyń aıaǵyna dopty dál túsirdi. Batanov sur jebedeı ortany buzǵan Brednevke asyrdy. Stepanov jetkenshe Brednev perdi de jiberdi. Kosenkov eki tizesin ustaǵan kúıi tómen qarady. Stadıonnyń  túgel basy salbyrady». Naǵyz sýretker sheberligi osyndaı-aq bolar!

Men kommentator bolsam, Seıdaǵańnyń osy áńgimedegi myna úzindisin jattap alyp, fýtbol matchynyń ońtaıly sátinde sál óńin ózgertip aıtyp jiberer edim: «Jetinshi mınýtta bir qıyrdan Strelov kólbete jiberdi deısiń dopty. Doby dop emes, radıomen basqarǵan avıamodel. Ush dese — ushyp, toqta dese — kidirip, Batanovtyń aıaǵyna ádemi ilikti. Ol jazǵan da shirene tartty. Gol!»

«Tımýr jáne onyń komandasy». Qazaqstyń tuńǵysh kásibı fýtbolshysy Tımýr Segizbaev týraly ádemi, móldiregen derekti áńgime. Sóz kezegin taǵy ustazǵa bereıik: «Chenovtyń kólbeı jibergen dobyn Tımýr jerge túsirmeı ilip alyp, burqyrata jónelgende Ivan Varlamov yshqyna qýdy. Qos qaptaldan taǵy eki sportshy. Fýtboldyń názik zergeri, kereginde tikireıgen kókjal Igor Netto, qaıdan kelgeni belgisiz, kóldeneńdeı bergende, Tımýr dem saǵatta sheshim qabyldady. Sekýnd aıaldasa dop joq. Shirene tartty. Shamamen 27-30 metr. Myna keremetti qoısańyzshy, taǵy da dop oń jaqtaǵy «toǵyzdyqqa» kirsh ete qaldy. Atylýǵa úlgire almaǵan Vladımır Lısıyn kóp jyl birge oınaǵan dosyna, beıtanysqa qaraǵandaı uzaq tesilip turyp aldy…» Fýtboldyń qan qyzý sáti, qym-qıǵash arpalysy kóz aldyńda kólbeń etkendeı bir sezim. Jazýshy sheberligi, sýretker tapqyrlyǵy degenmiz osyndaıaq bolar.

«Jelaıaq». Qazaqtyń tuńǵysh Olımpıada júldegeri Ǵusman Qosanov týraly. Bul áńgimede avtor Ǵusman aǵanyń «meniń startym onsha emes» degen sózin keltiredi. Olımpıada júldegeri, SSRO chempıonynyń startynda qandaı kemshilik bolýy múmkin, dep biraz oılandym. Aqyry, sheshimin tapqandaı boldym. Estafetada Qosanov jeldeı esedi. Al sóreden ytqyp jarysýdan Ámın aǵa tárizdi ushqyr emes. Ámın Tuıaqov alty ret odaqta top jarsa, Qosanov bir márte ǵana SSRO chempıony boldy. Estafetada. Seıdaǵań osyny bizge jumbaq qylyp qaldyrǵan eken.

«Sońynan qos at minip qýsam ba eken?» Serik Qonaqbaevtyń Máskeý Olımpıadasyndaǵy ókinishti sátin sýretteıdi. Oqyp otyryp Seriktiń kúıin keshesiń, Serik bolyp Patrııo Olıvamen aıqasasyń, Serikpen birge Olımpıada dýyna túskendeı kúı keshesiń. Seıdaǵań sizdi dedektetip jetelep otyrady.

Jaqsylyq Úshkempirov. «Qyzyq, Olımpıada chempıony! Aldaǵy ýaqytta bizdiń aýylda da sansyz kóp bolady olar. Biraq, átteń, basqa bir tulǵasy kelisken qazaqtyń nar kóterer jigiti bastasa qaıter edi, men bastamaı bul tizimdi…»

Aldy qozǵalǵan kerýenniń sońy kidirmeıdi. Seıdaǵańdaı sardary bar qazaqtyń sport ádebıeti Alla jazsa, áli talaı asýlardan asady.

Qalamger Qydyrbek Rysbekuly ustazy týraly baıandamasyn osylaı aıaqtady.

Jıynda belgili qalamger, Egemen Qazaqstan gazeti bas redaktorynyń orynbasary Talǵat Batyrhan sóz sóılep, sanaly ǵumyrynda kópke úlgi bolǵan qalamger-qaıratkerdiń shyǵarmashylyǵy men basshylyq qyry, adamı jáne ustazdyq bolmysy týraly oılaryn ortaǵa saldy.

Osydan keıin týrızm jáne sport mınıstri Ermek Marjyqpaevtyń, Qazaqstan fýtbol federaııasynyń prezıdenti Ádilet Bármenqulovtyń «Qazirgi qazaq sport jýrnalıstıkasy jáne medıakommýnıkaııa máseleleri» atty halyqaralyq ǵylymı-tájirıbelik konferenııaǵa arnaǵan quttyqtaý hattary oqylsa, Parlament Senatynyń depýtaty, Sheteldegi qazaq tildi buqaralyq aqparat quraldary assoıaııasynyń tóraǵasy Nurtóre Júsip onlaın arqyly Seıdaǵańnyń qazaq jýrnalıstıkasyn damytýdaǵa ólsheýsiz eńbegi týraly aıtty. Odan ári Qazaqstan teleradıokorporaııasy quramyndaǵy Qazsport telearnasynyń dırektory Naǵı Baqytbek, Qazaqstan sport jýrnalısteri federaııasynyń atynan Ilııas Omarov, О́zbekstan Respýblıkasynyń Ferǵana memlekettik ýnıversıteti men RF Bashqurtstan Respýblıkasynan kelgen oqytýshylar sport jýrnalıstıkasy taqyrybynda sóz sóılep, baıandama jasady.

Konferenııa keshke taman aıaqtaldy. Onda «Seıdahmet Berdiqulov -qazaq baspasóziniń qaıtalanbas tulǵasy», «Seıdahmet Berdiqulov – qazaq sport jýrnalıstıkasynyń atasy», «Seıdahmet Berdiqulov negizin qalaǵan sport jýrnalıstıkanyń búgingi aıaqalysy», «Seıdahmet Berdiqulov qazaq ádebıetiniń jańa baǵytyn ashqan jańashyl qalamger», «Seıdahmet Berdiqulovtyń ádebı shyǵarmashylyq murasy», «Qazaq sport jýrnalısteriniń til sheberligi», «Qazaq sport jýrnalıstıkasyn a sporttyq termınder eńgizgen tulǵa», «Qazirgi sport jýrnalıstıkasyn yń ózekti máseleleri», «Sport taqyrybyndaǵy medıa materıaldar: derek jáne pikir birligi», «Salamatty ómir saltyn dáripteýdegi sport jýrnalıstıkasynyń roli men orny», «Dúráli Dúısebaıdyń sport jýrnalıstıkasyna qosqan úlesi jáne «sport jýrnalıstıkasy» mamandyǵyn ashýdaǵy róli» men basqa taqyryptarda baıandama jasaldy. Osy jerde Seıdahmet Berdiqulovtyń shákirteriniń biri Dúráli Dúısebaı aǵamyzdyń da sport jýrnalıstıkasyna qosqan ólsheýsiz eńbegi týraly baıandama jasalǵany qýantty.

Konferenııa sońynda qarar qabyldandy.

Kelesi jyly L. N. Gýmılev atyndaǵy Eýrazııa ulttyq ýnıversıtetinde kórnekti qalamger, qoǵam qaıratkeri Seıdahmet Berdiqulovtyń oqýlary ótkizilip, jınaq shyǵady. Sonymen birge stýdentterge jazýshynyń atyndaǵy stıpendııa taǵaıyndalady, — dedi Jýrnalıstıka jáne saıasattaný fakýlteti teleradıo jáne qoǵammen baılanys kafedrasynyń meńgerýshisi, fılologııa ǵylymdarynyń kandıdaty, doent Serikzat Dúısenǵazy.

Sonymen birge ol konferenııada Seıdahmet Berdiqulov  atyndaǵy sport jýrnalısteriniń aýdıtorııasynyń ashylýyna qoldaý kórsetken Altyn Qyran Foundation qoǵamdyq qoryna jáne onyń basshysy Islambek Saljanovqa alǵysyn aıtty.

Biz aýdıtorııanyń ashylýy týraly usynys aıttyq. Ony Altyn Qyran Foundation qoǵamdyq qory birden qoldady. Usynysty  Jýrnalıstıka jáne saıasattaný fakýlteti teleradıo jáne qoǵammen baılanys kafedrasynyń oqytýshysy, belgili sport kommentatory Ermuhamed Máýlen aıtty. Endi kelesi jyldan bastap Seıdahmet Berdiqulovtyń qazaq jýrnalıstıkasyna eńbegi odan saıyn nasıhattalyp, dáriptelip, oqýlary ótkizilip, estelik jınaǵy shyǵyp, stýdentterge jazýshynyń atyndaǵy stıpendııa taǵaıyndalsa bul biz úshin úlken jumystyń biri bolady, — dedi ol.

Konferenııa bastalar aldynda Altyn Qyran Foundation qoǵamdyq qorynyń qoldaýymen ashylǵan Seıdahmet Berdiqulov  atyndaǵy sport jýrnalısteriniń aýdıtorııasy tartymdy etip bezendirilgen eken. Dızaıny da óte jaqsy shyǵypty.  Onyń bir jaǵynan stýdııa etip bezendirilse, ekinshi jaǵynan qalamgerdiń ómirbaıanynan syr shertetin dúnıeler qoıylǵan burysh bolyp ashylǵan. Aýdıtorııa stýdııasynda qonaqtarymen suqbat alýǵa, ony nasıhattaýǵa jaǵdaı jasalǵan.

Seıdahmet Berdiqulov 1933 jyly 9 mamyrda Almaty oblysy, Jambyl aýdany, Qaraqastek qystaǵynda týǵan. 1994 jyly Almatyda qaıtys boldy.

1956 jyly QazMÝdiń jýrnalıstıka fakýltetin bitirgen.

1965 – 1970 jyldary «Qazaqstan pıoneri» gazetiniń redaktory, 1970 – 1986 jyldary «Lenınshil jas» (qazirgi «Jas alash») gazetiniń redaktory, 1986 – 1994 jyldary «Jalyn», «Balaýsa» baspalarynyń dırektory boldy.

Ol 1960 jyldan bastap ádebıkórkem shyǵarmalar jazýmen aınalysqan. Orys tilinde «Ostryı klınok» jınaǵy jaryq kórdi. Birtalaı týyndylary týysqan halyqtar tiline aýdaryldy.

Seıdaǵań «Qurmet Belgisi» ordenimen, medaldarmen marapattalǵan. Ol «Sol oramal joǵalmaıdy», «Júrek uıyqtaýdy bilmeıdi», «Egeýli naıza», «Jumyr jerde teńbil dop», «Aspannan shuǵa jaýǵan kún», «Muńaıyp oıanǵan qala», «№3 podezd. Povester, áńgimeler», «Perdesiz kóńil», «Arbaǵan meni bir sıqyr» kitaptaryn jazǵan.

Seıdahmet Berdiqulov – 1966 jyly Ulybrıtanııa jáne Soltústik Irlandııa Koroldiginiń astanasy – London qalasyna, odan keıin 1970 jyly Meksıkaǵa baryp, fýtboldan álem chempıonaty jaıly qalam tartqan alǵashqy qazaq. Seıdaǵańnyń qazaq sporty ádebıeti men jýrnalıstıkasyna qosqan úlesi, ólsheýsiz eńbegi eshqashan umytylmaıdy!

 

Dastan KENJALIN,

ASTANA

FOTO: Ilııas OMAROV, Marjan ÁBIShEVA