ۇلاعاتتى ۇستازدىڭ ءجۇز جىلدىعى ۇلىقتالدى

«ءولى ريزا بولماي، ءتىرى بايىمايدى» – دەگەن بابالارىمىز. ارتىنان ىزگىلىكتى ءىز قالدىرىپ كەتكەن جاندارعا قۇران باعىشتاپ، يگىلىكتى شارالارمەن ەسكە الىپ وتىرۋدىڭ ۇلكەن ءمانى بار. ەڭ باستىسى جاستارعا وتكەندى ۇلگە ەتىپ، تاربيە ءدانىن ەگە ءبىلۋ. بۇگىن ءبىزدىڭ  ەسكە الىپ وتىرعان ارداقتى ازاماتىمىز – 45 جىل بويى اۋىل مەكتەبىندە بالا وقىتىپ، ۇرپاق تاربيەلەۋدە ولشەۋسىز ۇلەس قوسقان اياۋلى ۇستاز، كازاق كسر وقۋ-اعارتۋ ءىسىنىڭ ۇزدىك قايراتكەرى، ۇلى وتان سوعىسىنىڭ ارداگەرى، قورداي اۋدانىنىڭ قۇرمەتتى ازاماتى، اباي اتىنداعى قازاق ۇلتتىق پەداگوگيكالىق ۋنيۆەرسيتەتىنىڭ  1948-1951 جىلدارداعى تۇلەگى  ورداباي سادىبەكوۆ.

ۇلاعاتتى ۇستاز بيىل ءتىرى بولسا 100 جاسقا تولماق ەكەن. وسىعان وراي، ورداباي اقساقالدىڭ تۋعان ۇلى، بەلگىلى سپورت ءجۋرناليسى، اقىن ورداباي ۇلى  شاعىن فۋتبولدان باق وكىلدەرى اراسىنداعى رەسپۋبليكالىق  اشىق ءتۋرنيردى ۇيىمداستىرىپتى. ول جايلى اڭگىمە بارىسىندا ايتا جاتارمىز. ال قازىر الدىمەن ورداباي سادىبەكوۆ تۋرالى از-كەم ماع ۇلىمات بەرە كەتسەك.

«ۇستازدىق ەتكەن  جالىقباس، ۇيرەتۋدەن بالاعا»، دەپ دانىشپان اباي ايتقانداي، ۇستاز – اياۋلى جان، قۇرمەتتى ادام. سولاردىڭ ءبىرى – ورداباي سادىبەكوۆ. قازاقتىڭ وقۋ وردالارىنىڭ ىشىندەگى ەڭ العاشقى كيەلى قارا شاڭىراعى بولىپ سانالاتىن اباي اتىنداعى قازاق ۇلتتىق پەداگوگيكالىق ۋنيۆەرسيتەتىن ءتامامداپ بار  عۇمىرىن بالا تاربيەسىنە ارناعان جاندار جەتەدى. ورداباي سادىبەكوۆ سونداي ادامداردىڭ ءبىرى ەدى. ورداباي اتامىز ۇلى وتان سوعىسىنان تۋعان ەلگە جەڭىسپەن ورالعاننان كەيىن، 1948-1951 جىلدارى قازاق ۇلتتىق پەداگوگيكالىق ۋنيۆەرسيتەتىنە ءتۇسىپ،  ءبىلىم الادى. سودان كەيىن تۋعان اۋىلى جامبىل وبلىسى، قورداي اۋدانى، يرسۋ، ۆوروشيلوۆ ەلدى-مەكەندەرىنە بارىپ، اۋىل بالالارىن وقىتىپ، ساۋاتىن اشادى. ءسويتىپ، ۇستازدىق جولعا تۇسەدى. سودان تابانى كۇرەكتەي 45 جىل مۇعالىم بولىپ، ەل قادىرلەگەن  ۇلاعاتتى ۇستازعا اينالادى. ورداباي اعايدان وقىپ، ءبىلىم العان شاكىرتتەر بۇگىنگى تاڭدا ەلىمىزدىڭ ءار وڭىرىندە ءتۇرلى قىزمەتتە، ءار سالادا ەڭبەك ەتىپ ءجۇر. ماسەلەن، بۇگىندە ارامىزدا جوق قوعام قايراتكەرلەرى ءبيلىباي قاشاعانوۆ،  شابان ءبازىلوۆ، ساتيريك بەكتۇرسىن ماديەۆ، اقىن رزا قۋناقوۆا مەن باسقا دا ەلگە تانىمال ادامدار سول كىسىنىڭ بەل شاكىرتتەرى. تاجىريبەلى ۇستاز جاس بۋىندارعا ءبىلىم بەرۋدە پەداگوگيكانىڭ سوڭعى جاڭالىقتارىن شەبەر پايدالانىپ، ءوز تاجىربيەسىن دە ورتاعا سالىپ ەرىنبەي ەڭبەك ەتكەنى ەلەۋسىز قالماعان. قورداي اۋدانى بويىنشا ەڭ ۇزدىك مۇعالىم اتانىپ، كسر وقۋ اعارتۋ ءىسىنىڭ ۇزدىك قايراتكەرى دەگەن اتاققا يە بولادى. سونىمەن قاتار، قورداي اۋدانىنىڭ قۇرمەتتى ازاماتى اتاعىمەن دە ماراپاتتالعان. ۇلى وتان سوعىسىندا تۋعان ەلدى فاشيستەردەن ازات ەتۋدە باتىرلىعى ءۇشىن العان وردەن-مەدالداردىڭ ورنى ءبىر توبە. سوناۋ 1932 جىلدارى ەل باسىنا تونگەن ناۋبەت اشارشىلىقتى كوزبەن كورىپ، ۇلى وتان سوعىسىندا مايدان شەبىندە قانتوگىستى باسىنان كەشىرگەن ارداقتى ۇستاز، 1939 جىلدان اسكەرگە الىنىپ، 1946 جىلى جاپون، فين  سوعىسىنا دا قاتىسىپ،  تۋعان ەلگە امان-ەسەن  ورالادى. جىر الىبى جامبىلدىڭ باتاسىن الىپ، اقيىق اقىن-كومپوزيتور، الاتاۋدىڭ بۇلب ۇلى اتانعان كەنەن ازىرباەۆپەن ءبىر اۋىلدا ءبىر اۋانى جۇتىپ، ەتەنە جاقىن تۋىس بولعان ءىنىسى ورداباي سادىبەكوۆ مىنە، وسىنداي ادام بولعان. ول كىسى جەتى بالانى ۇلگىلى ەتىپ  ءوسىرىپ قاتارعا قوسىپتى. ءبارى دە قازاق قوعامىنىڭ زيالى ازاماتتارى. ال، زايىبى ءراپيا حالىقوۆا بۇگىندە سەكسەننىڭ سەڭگىرىنە كەلىپ وتىر. ەل اناسى اتانعان اپامىز قازاق ايەلدەرى اراسىنان شىققان تۇڭعىش  كينومەحانيك – كسرو كينوموتوگرافياسىنىڭ ۇزدىگى. جەمىستى ەڭبەكتىڭ يەسى. باقىتتى اپانىڭ ومىراۋىندا «قۇرمەت بەلگىسى»، «وكتيابر رەۆوليۋتسياسى» — وردەندەرى جارقىرايدى.

ورداباي اقساقال جاسى توقسانعا تاياعان شاعىنا دەيىن ومىرلىك ۇستانىمى سالاۋاتتى ءومىر ءسۇرۋ بولعان ەكەن. ەندەشە، ارداقتى ۇستازدىڭ اتىندا ۇيىمداستىرىلعان شارانىڭ وسكەلەڭ ۇرپاق ءۇشىن ءمانى ايىرىقشا دەپ بىلەمىز. رەسپۋبليكالىق باسىلىمداردا قىزمەت ەتەتىن قالامگەرلەردىڭ باسىن قوسقان الامان جارىس الماتى قالاسىنىڭ م.گوركي اتىنداعى ورتالىق مادەنيەت جانە دەمالىس ساياباعىندا ورنالاسقان «سپارتاك» ستاديونىندا بولدى.

جارىسقا ءتۇسىپ باعىن سىناۋعا كەلگەن  10 كوماندا ەكى توپقا ءبولىنىپ تاڭازاننان العاشقى ويىندارىن باستاپ كەتتى. ءتۋرنيردىڭ اشىلۋ سالتاناتىنا  اباي اتىنداعى قازاق ۇلتتىق پەداگوگيكالىق ۋنيۆەرسيتەتتىڭ رەكتورى، پەداگوگيكا عىلىمدارىنىڭ دوكتورى، پروفەسسور تاحير وسپان ۇلى بالىقباەۆ، قازاق سپورت جۋرناليستيكاسىنىڭ ارداگەر مايتالماندارى، بەلگىلى كوممەنتاتورلار رابات جانىبەك، دياس وماروۆ، كيكبوكسينگتەن ەۋروپا چەمپيونى ەلمۇرات قايىپجانوۆ، الماتى وبلىسى تالعار اۋدانى سپورت مەكتەبىنىڭ ديرەكتورى داۋرەن ۇشكەمپىروۆ سىندى قادىرلى قوناقتار كەلىپ قاتىستى.

راسىمدە  اقىن ورداباي ۇلى «سپورت جۇلدىزدارى» رەسپۋبليكالىق جۋرنالىنىڭ باس رەداكتورى مۇساعالي تاسقاليەۆتىڭ قۇرمەتپەن بەرىپ جىبەرگەن «پاتريوتتىق بەلسەندىلىگى» ءۇشىن دەگەن مەدالى مەن ورداباي  سادىبەكوۆتىڭ 100 جىلدىق مەرەيتويىنا ارنايى  جاساپ شىعارىلعان توسبەلگىنى ايتۋلى جارىستىڭ  وتۋىنە زور ۇلەسىن قوسقان، سالاۋاتتى ءومىر سالتىنىڭ جارشىسى  قازاق ۇپۋ رەكتورى تاحير بالىقباەۆ مىرزاعا سالتاناتپەن تابىس ەتتى. ەلگە بەلگىلى قۇرمەتتى قوناقتار جارىسقا اق تىلەكتەرىن ايتىپ، قاتىسۋشىلارعا اقجول تىلەگەننەن كەيىن، ەلىمىزدىڭ ءانۇرانى وينالىپ، جارىس شىمىلدىعى اشىلدى. سونان كەيىن، كوماندالار جاسىل الاڭدا ويىندارىن باستاپ كەتتى.

ءيا، تاريحى تەرەڭنەن تامىر العان «سپارتاك» ستاديونى كوپ جىلدان بەرى توزىعى جەتىپ، ايانىشتى جاعداي كەلگەن ەدى. ول نەگىزى اباي اتىنداعى قازاق ۇلتتىق پەداگوگيكالىق ۋرنيۆەرسيتەتىنىڭ يەلىگىندە بولاتىن. سوندىقتان وسى قازاقتىڭ العاشقى كيەلى ءبىلىم شاڭىراعىنىڭ رەكتورى تاحير وسپان ۇلى بالىقباەۆ مىرزا بىردەن وسى سپورت كەشەنىنىڭ قۇرىلىسىن جاڭا زامان اعىمىنا ساي جاساپ جاڭعىرتۋ جولىندا بەلسەنە ىسكە كىرىسىپ، كونە ستاديوندى قاراساڭ  كوز تويماس كەيىپكە كەلتىرۋگە بارىنشا ەڭبەك سىڭىرگەن ەكەن. وسىلايشا، سۋ جاڭا ستاديوندا ويىن كورسەتۋ مارتەبەسىنە يە بولعان قالامگەر قاۋىمى تارتىستى دا تاماشا ونەر كورسەتۋ ءۇشىن بار شەبەرلىكتەرىن ورتاعا سالدى. جۋرناليستەر ءۇشىن شاعىن فۋتبولدان ۇيىمداستىرىلاتىن جارىستاردىڭ ءمانى ەرەكشە. ويتكەنى، اقپارات ايدىنىندا جۇرگەن قالامگەرلەر ءبىرى-بىرىمەن  ارالاسىپ، شەر تارقاساتىن ورىندار ارينە، وسىنداي ءدۇبىرلى جارىستار ەكەنى راس. مىنە، وسىنداي الامان جارىستاردى اڭساپ قالعان قالامگەرلەر ءۇشىن ايتۋلى دوپ دوداسىنىڭ  ورنى ايىرىقشا ەدى.

حوش، سونىمەن كۇن كوتەرىلە باستالعان تۋرنير كەش باتا بىراق مارەسىنە جەتتى. فينالدا جارىس يەسىنىڭ تۋعان اۋىلى قورداي اۋدانى كەنەننەن كەلگەن «كەنەن-1» كومانداسىنىڭ  ويىنشىلارى مەن «قالامگەر» جۋرناليستەر قۇراماسى كەزدەستى. ەكى ۇجىم دا فينالعا دەيىنگى كەزدەسۋلەرىنىڭ بارلىعىن جەڭىسپەن اياقتاپ، تارتىستى ويىندارىمەن كورەرمەندەردىڭ كوزايىمىنا اينالعان جۇپتار بولاتىن. سوندىقتان دا فينالدىڭ وتە شيەلىنىستى وتەتىنىنە كۇمان بولمادى. سولاي بولىپ شىقتى دا. جاناربەك ءاشىمجان، جاندوس ايتباي ۇلى، وڭعار قابدەنوۆ سىندى تانىمال جۋرناليستەردەن تۇراتىن تىسقاققان ويىنشىلار جەڭىس ءۇشىن بارىن سالدى. دەگەنمەن دە اۋدانارالىق سايىستاردا قارسىلاستارىن سان سوقتىرىپ، جەڭىسپەن جەلپىنىپ جۇرگەن ايدار اۋەزتاي ۇلى سىندى اۋىل سپورتىنىڭ ساڭلاقتارى جۇپ قۇرعان «كەنەن-1»  كومانداسى 2:1 ەسەبىمەن جەڭىسكە جەتىپ، ايتۋلى ءتۋرنيردىڭ باس كۋبوگىن جەڭىپ الدى. ويىن سوڭىندا وسىنداي كەرەمەت دودانى ۇيىمداستىرۋعا قولدان كەلگەنشە كومەكتەرىن جاساعان، تۋرنيرگە باس  دەمەۋشىلىك ەتكەن اباي اتىنداعى قازاق ۇلتتىق پەداگويكالىق ۋنيۆەرسيتەتىنىڭ  ۇجىمىنا قاتىسۋشىلاردىڭ دا ايتار العىستارى كوپ بولدى. راسىمەن دە سۋ جاڭا ستاديونداعى  جاڭا زاماناۋي تەحنولوگيالىق توسەلگەن توسەنىشتەر ۇستىندە دوپ تەپكەن جۋرناليستەردىڭ العان اسەرەلەرىن ايتىپ جەتكىزۋ مۇمكىن ەمەس ەدى.

سونىمەن تارتىسقا تولى وتكەن بۇل تۋرنير دە مارەسىنە جەتىپ، جەڭىمپازدار مەن جۇلدەگەرلەر باعالى سىيلىقتارمەن ماراپاتتالدى. باس جۇلدەنى قوردايدان ايدار اۋەزتاي ۇلى باستاپ كەلگەن «كەنەن-1» كومانداسى يەلەنسە، جۇلدەلى ەكىنشى ورىندى جاناربەك ءاشىمجان باستاعان «قالامگەر» كومانداسى جەڭىپ الدى. ال قولا جۇلدە الاڭ يەلەرى  «اباي اتىنداعى «قاز ۇپۋ» كومانداسىنا بۇيىردى. كەلەسى كەزەكتە ويىن بارىسىندا كورەرمەندەردىڭ قوشەمەتىنە بولەنگەن تالانتتى ويىنشىلاردى ماراپاتتايتىن ءسات تە كەلىپ جەتتى. تۋرنيردە «ەڭ ۇزدىك ويىنشى» اتاعىنا «قالامگەر» كومانداسىنىڭ ويىنشىسى دياس قاپجاپپاروۆ يە بولسا، «ەڭ ۇزدىك شابۋىلشى» بولىپ نۇرلان اقىنبەكوۆ تانىلدى.  ال «ەڭ ۇزدىك قاقپاشى» نوميناتسياسى بويىنشا «كەنەن-1» كومانداسىنىڭ ارداگەر قاقپاشىسى مۇرات كەنەنوۆ لايىقتى دەپ تانىلدى. سونىمەن قاتار ويىن الاڭىندا بەلسەندىك تانىتقان ويىنشىلارعا دا نازاردان تىس قالماي ماقتاۋ گراموتالارى تابىس ەتىلدى. نەگىزى ءتۋرنيردى ۇيىمداستىرۋشى  قازاقستان جۋرناليستەر وداعىنىڭ مۇشەسى، س.بەردىقۇلوۆ سىيلىعىنىڭ لاۋرەاتى، تۋرنير يەسىنىڭ بالاسى اقىن وردابايۇىلىنىڭ ماقساتى — وسىنداي جارىس ارقىلى جۋرناليستەر اراسىندا سالاۋاتتى ءومىر سالتىن دارىپتەپ، سپورتقا، سونىڭ ىشىندە فۋتبولعا دەگەن سۇيسپەنشىلىكتى ارتتىرۋ بولسا، ول ماقسات ورىندالدى دەپ ايتۋعا تولىق نەگىز بار. جارىستان ۇلكەن اسەر العان قاتىسۋشىلار ۇيىمداستىرۋشىلارعا العىستارىن شەكسىز جەتكىزىپ جاتتى.

ءتۋرنيردىڭ  جابىلۋ سالتاناتىنان كەيىن اسپاندا بۇلت تورلاپ، اق جاۋىن  سەبەلەپ جاۋا باستادى. كوڭىلدى كۇيمەن تاراپ بارا جاتقان حالىق، تابيعاتتىڭ بۇل كورىنىسىن  نۇر جاۋدى دەپ جاقسىلىققا باعالادى.

 

قۋانىش باجاق،

الماتى