SportPress.kz Qazaqstan sport jańalyqtary
Qazaq mýzyka áleminde qanshama sazger, kúmis kómeı ánshi, týma talanttar ózderiniń Alla bergen aıyryqsha umytylmastaı qasıetterimen el esinde saqtalynynyp qalǵan. Olardyń ózderine tán án salý ereksheligi, kópten bólip, daryndylyǵyn pash etedi. Sol sekildi árbir salanyń óz sańlaǵy, óz topjarar talantty tulǵasy bolady. Olardy óziniń týma talanttymen ortadan oqshaý ozyp turary anyq. Mysaly, elimizdegi sport kommentatorlyq salasynyń negizin qalaǵandardyń biri, ataqty kommentator, fýtbol ardageri Dıas Ilııasuly Omarovty sol kúmis kómeı úni bar, baıtaǵy keń, sóz baılyǵy bar tulǵa retinde bólip jaryp aıtar edim.
«Tektiden tekti týar shań jýytpas», demekshi, ákesi Ilııas Qaz KSR Mádenıet mınıstri, Qazaqstan Ortalyq komıtetiniń hatshysy bolǵan adam. Zııaly otbasynda dúnıege kelgen Dıas ákesi Ilııastan mádenıettilik pen eńbekqorlyqty, anasy Gúlshattan meıirimdilik pen adamgershilikti boıyna sińirip ósedi. Bala kezinen fýtbolǵa jany qumar Dıas bozbala shaǵynan aýla fýtbolynda aldyna jan salmaı dopty tamasha ıgerip alyp túrli oıyn sheberligin pash etip, qurby-qurdastaryn tánti etedi.
Balalyqtyń aýylynan alystap erjetken shaǵynda Dıas Omarov S.M.Kırov atyndaǵy Qazaq Memlekettik ýnıversıtetiniń fılologııa fakýltetiniń jýrnalıstıka bólimine oqýǵa túsip, aıtýly bilim shańyraǵyn jaqsymen baǵamen aıaqtap bitedi. Dıastyń bala kúnge armany – halyqtyń súıikti komandasy «Qaırattyń» qurmanda óner kórsetý edi. Sol armany oryndalyp, Alla násip etip, synaqtan súrinbeı ótken daryn ıesi 1965 jyly «Qaırat» komandasynyń oıynshysy bolyp shyǵa keledi. «Oıana ketsem, oıaz ekem», degendeı bala kúngi armany oryndalǵan Dıas endi bar kúsh jigerin salyp tek tamasha oıyn kórsetýge bel baılaıdy. Iá, qatarynda Sergeı Kvochkın, Leonıd Ostroýshko, Tımýr Segizbaev, Oleg Malev, Evgenıı Kýzneov sekildi búkil halyqtyń súıikti oıynshylary bar komanda quramynda tek baryńdy salyp óner kórsetpeseń qosalqy topta qalyp qoıary sózsiz edi. Degenmen Dıas Ilııasuly attarynan at úrketin áıgili áriptesteriniń qatarynda eleýsiz qalýǵa namysy jibermeı, tamasha tartysty oıyn órnegin kórsetip, sol kezdegi stadıon toly keletin jankúıerleriniń qurmetine ıe bola bilgen. Sporttyń ishinen bolattaı qaınap shyqqan aıaq dobynyń alyby Dıas Omarov ómirden alǵan tájirbıesin sport jýrnalıstıka salasyna arnap kórmekshi bolady. Sodan keıin eńbek jolyn aqparattyq gazet-jýrnaldardan bastaıdy. Keıin kele, Qazaq teledıadary men qazaq radıohabarlar tolqynynan fýtbol reportajdaryn júrgizip, mıllıondaǵan kóreremeni men tyńdaýshylarynyń ystyq yqylasyna bólenip, súıikti kommentatoryna aınalady. Reseıde Vadım Sınıavskıı, Nıkolaı Ozerov, Vladımır Maslachenko, Vladımır Peretýrın, Evgenıı Maıorov sekildi áıgili kommentatorlar jumys istese, Grýzııada Kote Maharadze, Qazaqstanda Vladımır Tolchınskıı, Seıdahmet Berdiqulov, Dıas Omarov, Rabat Jánibekov, Sultanǵalı Qarataıuly, О́mirzaq Jolymbetov syndy qazaq sport jýrnalıstıkasynyń qadaý-qadaý qabyrǵaly qaıtalanbas tulǵalary óz izderin el esinde qaldyryp ketti. Mysaly, Reseıdiń 1950-1960 jyldardaǵy aty shyqqan qaqpashysy Vladımır Maslachenko óziniń sporttaǵy mansabyn sátti aıaqtaǵannan keıin, sport kommentatory bolyp ketken. Bul salany da tamasha meńgerip alyp ketken ataqty sportshy óziniń ómirdegi jıǵan baı tájirbıesin tartymdy reportajdarynda qoldana bilip kópshiliktiń súıispenshiligine bólene bilgen. Sol sekildi bizdiń Dıas Omarov ta «Qaırat» komandasynyń qatarynda júrip tamasha oıyndarymen Qazaqstandaǵy fýtbol jankúıerleriniń júreginen oryn taba bilse, úlken fýtboldan ketken soń óziniń fýtboldyń bar ǵajabyn boıyna sińirip qalǵan áıgili oıynshy, kommentatorlyq salada da aldyna jan salmaı halqyna ǵajaıyp daýysymen tamasha, tartymdy reportajdardy tartý etip el sport tarıhynda esimi umytylmastaı bolyp qaldy.
Dıas atamyz kommentatorlyq mamandyqtyń kerjorǵasy bola júrip, osy bir salaǵa tyń soqpaq sala bilgen jan. Efırge shyqqanda nemese radıotolqynynda fýtbol reportajdaryn júrgizgende eshqandaı artyq aýyz sóz aıtpaıtyn Dıastyń sıqyrlanǵan ǵajap daýysy tyńdaýshylaryn ózine baýrap alatyn ózine ǵana tán bir qasıeti bar edi. Sodan keıin keıin sóılemdi shubyrtyp sorpasyn sapyryp otyrmaı, qysqasha az sózben kóp maǵyna bildiretin (lokonıchno), oıdy jyldam jetkize biletin ereksheligi tańǵaldyratyn. Árbir sózi ornyn tapqan kirpishteı jarasa ketetin. Al, ǵajaıyp daýysy óz aldyna bir tóbe. Ardaqty atamyzdyń taǵy bir erekshelegi, reportaj kezinde paıda bolatyn úziliste elimizdiń jer-jerinde bolyp jatqan sport jarystarynan qysqasha aqparatty ýaqytymen jedel bere otyryp efırdiń qyzyqtylyǵyn arttyra túsetin. Sport kommentatory bir bólmede jantaıa jatyp alyp eshqandaı qyzyqty maqalalar jaza almasy belgili. Bul baǵytta da Dıas Ilııasulyn kópshilik ortasynan jıi kóretinmin, ásirese dúbirli jarystarda ózine ǵana jarasatyn, jymıyp qana qoıatyn jyly kúlkisimen bel ortasynda tamashalap otyratyn. Dıas aǵamen bir jarysta kezdesip áńgimelesip otyrǵanda, munyń syryn bylaı dep aıtyp bergeni bar.
– Sport jýrnalısi jarystarǵa jıi baryp, sportshymen bel jaqyn aralasyp bilgende ǵana jaqsy materıal dúnıege keledi. Al, ǵalamtordan qalqyp alyp jazǵan maqalanyń bir tuzdyǵy jetispegen tamaq sııaqty tatymsyz bolyp turady, deýshi edi ardager aqsaqal.
Dıas Ilııasuly Mıýnhen, Máskeý, Atlanta, Naganodaǵy Olımpıada oıyndarynan alǵash bolyp reportajdar júrgizdi. Sondaı-aq, ol voleıboldan Almatynyń «Býrevestnık» komandasy KSRO chempıony atanǵanda, bizdiń voleıbolshylar Eýropa chempıony kýbogyn jeńip alǵanda, qýana súıinshilep halyqqa alǵash bolyp jarııa etken sport jýrnalısi. Dıas Ilııasuly, Reseıdiń ataqty kommentatory Nıkolaı Ozerovpen de jaqsy syılas bolǵan adam. Bir mysal, 1972 jyly Máskeýde aty álemge taraǵan sport kommentatory Nıkolaı Ozerovtyń 70 jasqa tolýyna oraı shaǵyn fýtboldan jýrnalıster arasynda «Pas ot Ozerova» degen halyqaralyq jarysy ótedi. Qazaqstan komandasy túńǵysh ret osyndaı halyqaralyq jarysqa saıdyń tasyndaı qalamgerlerin iriktep alyp, Arystan Salın men Dıas Ilııasulynyń basshylyǵymen attanyp ketedi. Sol jarysqa qatysýǵa kelgen Qazaqstandyq áriptesine áıgili kommentator erekshe qurmet kórsetip, tipti qonaq úıge arnaıy óziniń kóligimen aparǵan sátter de bolǵan eken. Sol baıraqty jarysta Dıas atamyzdyń komandasy «Komsomolskoı pravda», «ITAR-TASS», «Moskovskaıa pravda», «Sankt-Peterbýrg televıdenıesi» sekildi qurama komandalardy aıqyn basymdyqpen jeńip, aıtýly týrnırdiń mereıtoı ıesi Nıkolaı Nıkolaevıch Ozerovtyń qolynan bas kýbokty qurmetpen alyp, jeńispen elge oralypty. Iá, bul keshegi kúnniń tarıhy. Biraq osyndaı halyqaralyq synda jeńimpaz atanyp kelgen Dıas Omarov bastaǵan jýrnalısterimiz jasampaz egemendi elimizdiń alǵashqy altyn býyndary edi. Dıas Ilııasulynyń qarapaıymdylyǵy, adamgershiligi men ótkir ázilderi meniń esimnen eshqashan kete qoımas. Bir joly, bir top sport jýrnalıster Semeı qalasyna jolymyz túsip, qaqaǵan aqboran qys aıynda saparlatyp bara qaldyq. Umytpasam sol qalada sporttan úlken bir shara ótken edi. Semeıge kelgen soń bárimizdi kútip alýshylar qonaq úıge jaıǵastyrdy. Dalada azynaǵan qys aıy bolǵandyqtan ba qonaq úıdiń ishi kádimgideı sýyq bolyp shyqty. Kesh batyp ketken edi. Bir kezde bizdiń bólmege jarysty uıymdastyrýshylardyń ókilderi keldi. Olar kelgen boıda Dıas Omarov osy bólmede me suraǵan edi. Negizi, biz Almatydan barǵan jýrnalıster ortamyzda Rabat Jánibekov pen Dıas Omarov sekildi elge belgili eki aqsaqalymyz bar bárimiz bir bólmede bolatynbyz.
– Iá, Dıas menmin, biz áli eshnárse búldirgen joqpyz ǵoı, – dep, bárimizdi bir kúldirtip aldy. Sosyn álgi kelgen jigitter;
– Dıas aǵa, siz bizben birge júrińiz. Sizge arnaıy dastarhan jaıylyp jatyr. Sol jaqta bolasyz degeni sol edi.
— Keshirińder jigitter! Men eshqaıda barmaımyn. Barsam áriptesterimen birge baramyn, dep qysqa ǵana jaýap berip burylyp ketti. Sodan álgi jigtter qaıta aılanyp kelip, keshirim surap Dıas aǵamen birge bárimizdi birge alyp ketpekshi boldy. Sonda men Dıas atamyzdyń qaıda júrse de qasyndaǵy dostaryna degen adaldyǵy men qarapaıymdylyǵyn kórip qatty tánti boldym.
Al endi ardaqty atamyzdyń utymdy qysqa ázlideri týraly bir estelikti aıta ketsem. Negizi, jarystarda Dıas aǵamen men jıi-jıi kezdesip qalatynmyn. Birde ol kisimen qatarlasyp otyryp jasóspirimderdiń fýtbol oıyndaryn tamashaladyq. Oıynǵa tesilip qarap otyrǵan atamyz maǵan burylyp, «Aqyn, sen baıqaǵan joqsyń ba myna komandalardyń arasyna bóten oıynshy kirip ketipti. Sirá, olar tyńshylar bolsa kerek», degeni. Men baıqap qarasam rasymen de komanda oıynshylarynyń arasynda arqasynda nomeri bar, biraq jeıdesiniń túsi ózgeshe eki oıynshyny kórdim. Sosyn baryp qana ol kisiniń áziliniń mánisin túsinip al kep kúlgenim. Sondaı bir tamasha utymdy, utqyr ázilderimen de Dıas atamyz erekshelenip turýshy edi. Dıas Omaruly kóp jyldar boıy qazaq teledıdarynda qyzmet istep, kommentatorlyqpen birge kóptegen tartymdy telehabarlardyń avtory boldy. «Qundy sóz qunarly oıdan týady», degen eken L.N.Tolstoı. О́ziniń sóz qorynyń tereńdigi men sport salasyndaǵy saýattylyǵynyń nátıjesinde Dıas atamyz jasaǵan reportajdar altyn qorda saqtalynyp qaldy. Qazaq sport kommentatorlyq salasynda ózine ǵana tán ıirimder men óz stılin qalyptastyra bilgen aqjarma perzentin halyq eshqashan umytpasy lázim.
Qazir fýtboldan jýrnalıster arasynda Dıas Omarovty eske alýǵa arnalǵan týrnır ótkizilip turady. Biraq bul jarys turaqty emes. Bul jarysqa turaqty demeýshi tabylyp, týrnırdiń órisin keńeıtip TMD elderiniń jan-jaǵynan sport taqyrybynda jazar qalamgerlerdiń basyn qosatyn iri jarysqa aınalýyn tiler edim. Bolashaqta áıgili kommentator, sıqyrly daýysty serke sózdiń sardary Dıas Omarovtyń atynda kóshe berilip, murajaı ashylyp, ózi dáris alǵan ál-Farabı atyndaǵy Qazaq Ulttyq ýnıversıteti jýrnalıstıka fakýletetiniń janynan Dıastyń kommentatorlyq mektebi týraly dáris ótkizilip jatsa, qazaq sport jýrnalıstıkasy úshin baǵasy sheksiz qýanysh bolar edi. Elim aman jurtym tynysh bolsa ol kúnde kelip jeter.
Aqyn ORDABAIULY,
ALMATY
