Ańyz adam – Tımýr Segizbaev

«Basqalardy baqytty etýge tyrysa otyryp, óz baqytymyzdy tabamyz»

Platon

Qazaqtan shyqqan teńbil doptyń sheberi, aty ańyzǵa aınalǵan Tımýr Segizbaevtyń rýhyna arnalady

Úlken sportta tórtkúl dúnıe kóz tigip tamashalaıtyn sport ol árıne, fýtbol. «Bolmasań da uqsap baq», dep Abaı aıtqandaı, bala kezimizden Pele, Garrıncha, Zıko degen attardy estip, kórmesek te solarǵa uqsasaq dep, kóshe boıynda dop qýalap óstik. Fýtboldy aǵylshyndar oılap tapqanymen ony álemge úlken óner retinde  tanyta bilgen árıne, aıaq dobynyń sheberi Peleniń Otany Brazılııa ekeni aqıqat. Fýtboldy jaqsy kórip, oǵan degen súıispenshiligimizdiń oıanýy baldaýren balalyq kezden bastaý alǵan edi. Menińshe, fýtboldy jaqsy kórmeý múmkin emes sııaqty. Aýylda kún eńkeıe bere kósheniń shańyn kókke kóterip, dop qýalamaǵan bala joq shyǵar. Solardyń biri men edim. Áli esimde, álem chempıonatyn tamashalaý úshin aýyldan alshaq 5-10 shaqyrym jerde jatqan qoıshylardyń úıine baryp, tartysty oıyndardy kógilder ekrannan qaraǵanymyz bar. Sonda teledıdar jóndi kórsetpeı, bir jigit shatyrdyń ústine shyǵyp antennany aınaldyryp tursa, birimiz tómennen daýystap, áıteýir kórip qaıtqan edik. Sonda bizdi sonshama shaqyrym jerge alyp barǵan fýtbolǵa degen qushtarlyq bolsa kerek. Sol kezderi ár aýylda ózderiniń en taǵyp qoıǵan óz Pelesi bolǵan. Aýyldaǵy bizdiń kósheniń dop qýalaǵan qara domalaq balalarynyń enshilep qoıǵan Pelemiz de boldy. Ol Maılybek degen jigit edi. Maılybektiń dopty alyp júrip, qarsylastaryn túrli fınttermen aldap ótip, soqqan joıqyn goldaryn tamashalap, tánti bolatynbyz. Sodan ol el arasynda Pele dep atalyp ketti. «Qasqa bıeden qasqa týmasa da tóbel týady» demekeshi, Maılybektiń bel balasy Beısaqan da ákesi sııaqty aıaq dobynyń sheberi bolyp ósti. Degenmen de talanttardyń kóbisi qoldaý, kómektiń joqtyǵynan aýyl tasasynda qalyp qoıatyny belgili. Beısaq   aýyl, aýdan kóleminen asa almaı elde turaqtap qaldy. Keıin tipti dopty tastaǵan eken. Árıne, bala-shaǵa órbigen soń, otbasylyq ómir basty bolyp qala bereri haq.

Qazaqstan fýtblyna kelsek, elimizde nómiri birinshi sport túriniń damý qarqyny sonaý 1950-70 jyldary bastalǵanyn bilemiz. Al, qazaq jerinde barsha jankúıerlerdiń osy bir ǵajap sport túrine degen qumarlyǵy Tımýr Segizbaev arqyly súıispenshiligi arta túste desek qatelespespiz. Árıne, ár balanyń  ár sporttyń túrinde pir tutyp tulǵa etetin sportshysy bolary haq. Al fýtbolda Tımýr sııaqty sheber oıynshy bolǵysy kelgen balada esep bolmaǵanyn bilemiz. Sol jyldary qazaq elinde jańa týǵan balanyń atyn Tımýr dep qoıý kóptep kezdesedi. Tımýr Sanjaruly týraly túrli ańyzdardy estýshi edik. Sonyń biri oń aıaǵymen dop tepkende qaqpaǵa qoıyp qoıǵan maımyl murttaı ushyp jan tásilim bolady dese, oń aıaǵyna myqtylyǵy sonshalyqty qarsylasqa ses bolsyn dep, tipti shúberek baılap qoıady eken. Sol kezde aty áıgili fýtbol juldyzyn kózimizben kórmesekte gazet, jýrnaldan oqyp, sýretin qıyp alyp albomǵa da japsyrǵanymyz shyndyq. Iá, Tımýrdyń sol jyldardaǵy atynan at úrketindeı, el ishinde túrli ańyz-áńimelermen áserletip aıtylýshy edi. Biz qazaq, bir adamdy maqtasaq aspanǵa bir shyǵaryp, dattasaq jerge bir-aq kirgizetindeı halyqpyz ǵoı. Biraq, Tımýrǵa aıtylǵan ańyzdar ras bolmasa da bir anyǵy bar edi. Ol fýtboldan qazaq jastary arasynan shyqqan alǵashqy KSRO  sport sheberi atanyp, ózi oınaǵan «Qaırat» komandasynda tamasha oıyn órnegimen mıllıondaǵan jankúırelerin tánti etken ataqty fýtbolshy bolǵanyn barsha jurt jaqsy biledi.

Qazaqstan fýtbolynyń tarıhy  týraly sóz qozǵaǵanda mindetti túrde «Qaırat» komandasyn tilge tıek eterimiz haq. Sonymen qatar, «Qaırat» komandasy men qazaq fýtbolynyń balamasy retinde aty áıgili aıaq dobynyń sheberi Tımýr Segizbaev aǵamyzdy mindetti túrde eske alamyz. «Qaırat» komandasynyń  quramynda sonaý 1960 jyly alǵash ret  alańǵa shyqqannan bastap, Tımýr Sanjarulynyń ómiri úlken ózgeristen bastalady. Aldymen osy jyly el fýtboly tarıhynda tuńǵysh ret  «Qaırat» komandasy KSRO chempıonatyna qatysý mártebesine ıe bolady. Sol jyly Mınskide «Belarýs» klýbyna qarsy shyqqan oıynda, 19 jasar Tımýr qarsylas komandaǵa eki birdeı gol salady. Al, 1964 jyly Almatyda Máskeýdiń «Spartagyna» qarsy ótkizgen keskilesken kezdesýde Tımýr Sanjaruly tarıhı jetistigine  jetedi. 1960 jyldary «Spartak» komandasyn utý bylaı tursyn teń oınaýdy ózi qarsylastarǵa muń bolǵan edi. Mine, osyndaı aýzyn aıǵa bilgen alyp komandaǵa qarsy oıynda jas talant Tımýr tamasha oıyn órnegin kórsetip, «Qaırat» jasaǵynyń burynǵy qaqpashysy Vladımır Lısıyn qorǵaǵan  qaqpaǵa  qos gol salyp kózge túsedi. Oıyn aıaqtalǵanda Keńes Odaǵy fýtbolynyń metri, qaıratkeri Nıkolaı Starostın oıynshylardyń kıim aýystyratyn bólmesine kelip, Tımýr Segizbaevtyń qolyn alyp, asa rızashylyǵyn bildirgen eken. Keńes Odaǵy aımaǵyna keń taralǵan basylym «Izvestııa» gazetiniń kezekti shyǵarylymynda «Tımýr ı ego komanda» degen maqala jaryq kórip, fýtbol súıer qaýym ǵana emes, barsha qazaqstandyqtardyń mereıin bir kóterip tastaıdy. Osy oıynnan keıin, Qazaqstan fýtbolyna muryn shúıirip qaraıtyn reseılikter «Qaırat» komandasyna onyń ishindegi jaryq juldyzdaı jaryq etip shyqqan, teńbil doptyń teńdesiz sheberi Tımýrǵa erekshe qurmetpen qaraı bastaıdy. Sol dúbirli oıynnan keıin Tımýrǵa Máskeýdiń tanymal fýtbol fýnkıonerleri kelip, usynys aıtyp, óz komandasyna shaqyrsa kerek. «О́zge eldiń sultany bolǵansha, óz elimniń ultany bolǵanym abzal» ustanymmen  ataqty fýtbolshy týǵan jerindegi mıllıondaǵan jankúıerlerin qıyp tastap ketý úlken qatelik dep eseptep, súıikti komandasynda qalyp qoıady. Osyndaı qadamǵa barýy  naǵyz elin súıetin patrıottyń qolynan keletin janǵa ǵana tán is.  Máskeýdegi matchtan keıin elimizde fýbolǵa kózqaras erekshe jaqsaryp, daryndy fýtbolshynyń oıynyn kórýge respýblıkanyń ár aımaǵynan jankúıerler aǵyla bastaıdy. Almatydaǵy ortalyq stadıonnyń aldy qumyrsqanyń ıleýindeı qaınap jatatynyn kózben kórgen kónekóz jankúılerler kúni búginge deıin saǵyna aıtady. Tipti, oıyn bıletteri birneshe kún buryn satylyp, stadıonda ıne shanshyr jer bolmaı anshlag bolǵan eken. Sondaı-aq, ata-analar súıikti oıynshysyna degen qurmetpen balalaryn fýtbol úıirmelerine bere bastaıdy. Osylaısha, Tımýr oınaıtyn «Qaırat» komandasy naǵyz halyqtyq komandaǵa aınalady. Iá, qazaq jastary arasynan Tımýrdan keıin, izin basyp Quralbek Ordabaev, Seıildá Baıshaqov sekildi talantty oıynshylar elge belgili boldy. Ol aǵalarymyzdyń da Qazaqstan fýtbolynyń damýyna qosqan úlesteri zor bolǵany aqıqat. Qanashama qarakóz jastarymyz Quralbek sekildi qaqpashy Seıildá sekildi tamasha oıynshy bolǵysy keldi deseńshi. Al, Tımýr Segizbaev ol bir orny erekshe, taý basynda jyraq ósken shynaradaı jeke tulǵa dese kelispeıtin jan joq shyǵar.

Tımýrdyń anasy 14 qursaq kótergen kópbalaly ardaqty ana bolǵan. Semeı qalasynda dúnıege kelgen birtýar fýtbolshy bala kezinen jaratylysy erekshe, qabileti zor óte zerek bala bolyp ósedi.  Jastaıynan fýtbolǵa erekshe qumar bolyp ósken Tımýr, alǵa qoıǵan maqsatyna  tabyndy eńbegi men alla bergen talantynyń arqasynda jete biledi.

Fýtboldaǵy karerasyn belinen alǵan jaraqatqa baılanysty 29 jasynda aıaqtaýǵa májbúr bolǵan Tımýr Sanjaruly bar sanaly ǵumyryn fýtboldyń damýyna arnaǵan jan. Áıgili fýtbol sheberi 1970 jyly sońǵy ret alańǵa óziniń qoshtasý matchnda Bakýdyń «Neftchı»  komandasyna qarsy shyǵady. Sol kezdesýden keıin Tımýr birjola fýtbolmen qosh aıtysyp, jıǵan tájirbıesin kóp jyldar boıy bapkerlik qyzmette synaıdy.

Qyzylordanyń «Avtomobılıst»,  Qaraǵandynyń «Shahter»  jáne Almatynyń «Qaırat» komandalaryn jattyqtyrady. Bapkerlik qyrynan da jaqsy kórinip, tájirbıeli fýtbol mamany klýbtardy ájepteýir jetistikterge jetkize bilgen. Al, Tımýr Sanjarulynyń bapkerlik qyzmetindegi eń úlken jetistigi ol KSRO chempıonatynda Tımýrdyń jattyqtyrǵan «Qaırat» komandasynyń týrnır kestesinde 7 orynǵa kóterilýi edi. Bul Qazaqstan fýtboly úshin tarıhı shyqqan  belestiń biri bolǵanyn jaqsy bilemiz. Bul kórsetkish «Qaırat» komandasy ǵana emes, qazaq fýtbolynyń sol jyldardaǵy baǵyndyrǵan asqaraly bıigi edi. Sonymen qatar Tımýr atamyzdyń taǵy bir aıtar keter eńbegi, aty áıgili  oıynshy, Qazannyń «Rýbın» komandasyn Reseı sýper lıgasynda  jeńiske jetkizgen bilikti bapker Qurban Berdyevty kezinde  Ashhabadta júrgen jerinen elge alyp kelip, Almatynyń komandasynyń jıdesin kııýine zor yqpal jasaǵan eken. Sodan, Qurban Berdyev «Qaırat» komandasynda da eki jyldaı tamasha oıyn kórsetedi. Negizinde sondaı ataqty bapkerdiń jarqyn bolashaǵy «Qaırat» komandasynan bastaý alady dese durys bolar.

Birde, umytpasam 2005 jyldary ǵoı deımin, el fýtbolynyń 60 jyldardaǵy jaryq juldyzdarynyń biri, Keńes Odaǵy quramasynyń sapynda aty áıgili Marakana stadıonynda Brazılııanyń olımpıadalyq quramasynyń qaqpasyna jeńis golyn soqqan fýtbol ardageri Sergeı Kvochkınmen kezdesip, sóz arasynda  Tımýr aǵamyz týraly suraǵan edim. Ol kezde Sergeı Prokofevıch Kvochkın Almaty qalasyndaǵy Balalar men  jasóspirimder sport mektebinde  fýtboldan  jattyqtyrýshy bolyp qyzmet etip júrgen bolatyn. Qashanda kúlip júretin júzi jyly jan, Tımýr Segizbaevtyń qandaı ǵalamat fýtbolshy  ekenin maqtanyshpen maıyn tamyza aıtyp bergen edi. Tımýrdyń ala dopty aldyna salyp alyp, qarsylastarynan túlki bulańmen aınalyp ótip baryp, qaqpaǵa  qatyryp soqqan goldaryn  kózimen kórgen kónekóz fýtbolshy, «ondaı fýtbolshy ǵasyrda bir týady», dep oıyn aıtqan bolatyn.  Rasymen de keıingi jyldardaǵy fýtboldyń baǵyt baǵdaryn qaraı otyryp, Tımýr aǵamyzdaı komandaǵa jan bitirip, komanda men ulttyq quramany súırep alǵa shyǵatyn múıizi qaraǵaıdaı  aty elden erek, serke jannyń jetispeı jatqandyǵyn kórip jatyrmyz. Eger de 1960-70 jyldary Tımýr aǵamyz, fýtboly damyǵan Eýropa elderinde shaqyrtý alyp  dop tepken jaǵdaı bolsa, onda aty álemge jaıylmaq pa  edi degen armanda oı túbinen qylań beredi.

Biz, adamnyń qanshalyqty qadirli, qurmetti ekenin tiri kezinde kóńil aýdarmaı júre beremiz. Tek baqılyq dúnıege ótip ketkende qabyrǵamyz qaıysyp eske alyp jatamyz. Múmkin bul pendeshilik bolar. Tabıǵatynan zııalylyǵy men  parasattylyǵy erekshe kórinip turatyn jandy halyqtyń jaqsy kórmeýi múmkin emes edi. Tımýr Sanjaruly qaıtys bolar aldyndaǵy jyldary qatty aýyryp tósek tartyp kóp jatyp qalǵan bolatyn. Men ol kisimen sońǵy ret Qaz UAÝ ýnıversıtetiniń  fýtbol alańynda ótken bir sharada kezdesip, biraz áńgimelesken edim. Ataqty fýtbol ardagerimen  ótkizgen sol kezdesýde dalada nóserlep jaýyn jaýyp, aýa-raıy birashama sýytyp ketken edi. Sol kúni aýa-raıynyń qolaısyzdyǵy men Tımýr aǵamyzdyń densaýlyǵynyń nasharlap turǵandyǵyna baılanysty biz suhbatty keıinge shegerdik. Qý tirliktiń qamymen shapqylap ketip, áıgili fýtbolshymen kezdese almaı qaldym. О́z aýzynan kóp nárseni surap bilgim kelgen edi. Keıin, bir habarlasqanymda aýyryp jatqanyn  bildim. О́kinishke qaraı, kóp uzamaı mıllıondaǵyn halyqty tamasha oıynymen tánti etken, uly fýtbol ardageri máńgilikke kóz jumdy. Semeıde kindik qany tamyp dúnıege kelgen áıgili aıaq dobynyń sheberi Almatyda baqılyq dúnıege attanyp kete bardy. Iá, elimizde ol kisiniń atynda fýtboldan jasóspirimder arasynda  halyqaralyq jarys ótedi. Aty ańyzǵa aınalǵan fýtbolshynyń esimi jasópirimder «Qaırat» fýtbol klýby akademııasyna berildi.  «Baqyt baryn salyp eńbektengenge buıyrady», degen eken I.Gete. Bar ǵumyryn ózi tańdap alǵan súıikti sportyna berip, bar kúsh-jigerin sportqa sarp etip óz bıigine shyǵa bilgen fýtbol ardageri baqytty  jannyń biri boldy dep aıta alamyz. Sebebi, eńbeginiń ónbegin kóre bildi. Tókken ter, qylǵan eńbegiń  el ıgiligine jarap jatsa, odan asqan ne bar. Degenmen de, Qazaqstandaǵy fýtboldyń damýyna ólsheýsiz úlesin qosyp ketken aıtýly tulǵanyń atynda kórkem fılm túsirilip, kóshe berilip, jeke eskertkish ornatylsa da artyq bolmas edi.  Mysaly, kórshi reseılikter ózderiniń ataqty qaqpashysy Lev Iashın týraly qandaı tamasha tarıhı derekti kórkem fılmdi  túsirip jaryqqa shyǵardy. Tımýr Sanjaruly týraly kórkem fılm nege túsirilmeske. Tımýr da Iashın sekildi ultymyzdyń  maqtanyshy emes pe?! Olaı bolsa ol  ultjandy atymtaı jomarttarǵa qulaq qaǵys dep aıtamyz. О́ıtkeni, «Jaqsynyń ózi ólse de qaldyrǵan izi ólmeıdi», demekshi keler urpaq uly fýtbolshynyń esimin umytpaı, úlgi etip aıtyp júrýge mindetti dep oılaımyn.

Aqyn ORDABAIULY,

ALMATY