Erkin kúrestiń Qulageri

Elimizdegi erkin kúres tarıhynda aty altyn árippen jazylǵan aıshyqty balýan, qazaq jastary arasynan tuńǵysh ret Atlanta Olımpıadasynyń qola júldegeri, sonymen qatar, qandastarymyzdyń arasynan  Azııa oıyndarynyń  alǵash ret altyn júldesin jeńip alǵan qazaqtyń dańqty balýany Máýlen Satymbaıuly Mamyrovtyń dańǵyl joly.

Keń baıtaq jerimizdi syrtqy jaýdan qorǵaýda qazaq batyrlarynyń jaýyngerlik ónerdi tereń meńgergendikteri týraly búginde tolassyz aıtylyp, jazylyp keledi. Árıne, batyr babalarymyzdyń jaýyngerlik óneri jas urpaqqa úlken ónege sabaq bolsa ıgi. Sol jaýyngerlik ónerdiń ishinde jekpe-jek saıysyna aıyryqsha toqtalsaq. Endeshe, osy jaýmen ońashada jekpe-jekke shyqqanda kúres ónerine súıenetini belgili bolǵan. Sol kezde qazaqtyń dala batyrlary kúrestiń túrli aıla-tásilderin qoldana otyryp, jaýyn tizerletken.

Biz búgin sóz etkeli otyrǵanymyz da osy kúres óneri men onyń ishindegi erkin kúres túri. Erkin kúres degende birden oıymyzǵa Qajymuqan atamyzdan bastap, Ábilseıit Aıqanov, Amangeldi Ǵapsattarov, Amanjol Buǵybaev, Asqantaı Imanqulov, Ramazan Nurmanov, Málik Nádirbekov, Jaqsyjol Kórpebaevty jáne basqada aıta berseń attary taýsylmaıtyn qazaqtyń apaıtós balýandaryn birden eske alarymyz anyq. Osylardyń kópshiligi kezinde KSRO aımaǵynda ótken baıraqty jarystarda topjaryp, elimizdiń atyn shyǵarǵan birtýar balýandar. Shapshańdyqty, eptilikti, kúshtilikti, jan-jaqtylyqty talap etetin bul kúres bizge ata-babalarymyzdan urpaqtan urpaqqa jalǵasyp jetken janymyzǵa jaqyn kúres túri deýge bolatyn shyǵar. Joǵaryda attary atalǵan qazaqtyń aıshyqty balýandarynyń biri búginde ortamyzda joq bolsa, biri  áli de sol bozkilemdi jaǵalap, áli de sol bel shákirtterin tárbıelep júr. О́ıtkeni, olar bar ǵumyryn kúreske arnaǵan abzal jandar. Aıtýly aǵalarymyzdyń tárbıelegen shákirtteriniń arasynan Olımpıada asýyn baǵyndyrǵan balýandar da joq emes. Iá, ózderi kezinde Keńes úkimetiniń solaqaı saıasatynyń saldarynan álem, Olımpıada jarystaryna bara almaı qalǵanyn biz jaqsy bilemiz. Degenmen de, ózderi shyqpaǵan Olımpıada bıigine ózderiniń tól shákirtteri jetkenderine erkin kúres túriniń ardaqty ardagerleri dán razy. Sonymen qatar, Aqıyqtan shyqqan aqıyq balýan Máýlen Satymbaıuly Mamyrovtyń esimi  erekshe atalary anyq. Máýlennen keıin, erkin kúresten eleýli úles kórsetken, erkin kúres túrinen Sıdneı Olımpıadasynyń kúmis júldegeri, Azııa chempıony Islam Baıramýkov pen London Olımpıadasy men Parıjde ótken álem chempıonatynyń qola júldegeri, Azııa chempıony Aqjúrek Tańatarovty mindetti túrde aıtýǵa bolady.

Al, endi Máýlenniń úlken sporttaǵy ómir jolynan áńgimemizdi bastaıyq. Máýlen Almaty oblysy, Qaratal aýdany, Aqıyq aýylynda 1970 jyly 14 jeltoqsanda dúnıege keledi. Ákesi Satymbaı Makeıuly Mamyrov 1922 jyly 2 qazanda Almaty oblysy, Narynqol aýdany, Saryjaz aýylynda týǵan. Al, anasy Zeınesh Maqsutqyzy Mamyrova  1936 jyly dúnıe esigin ashqan. Máýlen 1978 jyly Taldyqorǵan oblysy, Kırov aýdany, Jetijal aýylyna otbasymen kóship baryp, osy  aýylda alǵash mektep tabaldyryǵyn attap, orta mektepti 6 synypqa deıin oqyǵan. Daryndy jas 1984 jyly Almaty qalasyndaǵy Q. Muńaıtpasov atyndaǵy  Respýblıkalyq sport mektep-ınternatyna kelip oqýǵa túsedi. Bul mektep-ınternatty aıaqtaǵannan keıin Olımpıadalyq rezervter kásiptik mektebinde bilimin jalǵastyryp, ony 1990 jyly bitiredi. «Ustazsyz shákirt tul» demekshi, qandaı adamǵa bolmasyn alǵashqy bilim bergen ustazy ystyq bolary sózsiz. Máýlen osy mektep-ınternatty aıaqtap attanyp ketkenshe, bilim nárin shákirtiniń boıyna ege bilgen synyp jetekshisi, Qazaqstan Bilim berý isiniń úzdigi, pedagogıka salasynda  «Ybyraı Altynsarın»  atyndaǵy belginiń ıegeri, qazirgi tańda zeınetker, qurmetti ustazy Aıym Esenhanqyzy Muratovany eshqashan umytpaı, ystyq yqylaspen eske alyp otyrady eken. Bul da ustazǵa degen daryndy balýannyń bir jaqsy qyry bolsa kerek. Máýlenniń endi joǵary oqý ornyna  túsý armany oı túbinen qylań beredi. Ol Taldyqorǵan qalasyndaǵy I. Jansúgirov atyndaǵy ýnıversıtetke «Dene shynyqtyrý»  fakýltetine túsip, joǵary oqý ornyn 1994 jyly aıaqtap shyǵady. Máýlenniń erkin kúres túrinde jetken jetistikteri týraly aıtyp taýysý az ýaqytty almaıtyny anyq. О́mirin kúressiz elestete almaıtyn dara tulǵanyń, endi  ómir jolyndaǵy tolaǵaı tabystarymen sózimizdi jalǵastyraıyq. Mysaly, KSRO chempıony atanǵan Amanjol Buǵybaevtaı ardager balýannyń shákirti, erkin kúresten halyqaralyq dárejedegi sport sheberi, Qazaqstanǵa eńbek sińirgen sport sheberi Máýlen Mamyrov (1990 –2002) jyldary Qazaqstan chempıonatyn 13 ret jeńip, Olımpıada  oıyndarynda qola medaldi alǵan elimizdiń maqtanyshyna aınalǵan birtýar balýannyń biri. Erkin kúresten 1988 jyldan bastap, baıraqty jarystarda aldyna jan salmaǵan Máýlenniń aty qazaq sport tarıhynda óshpesteı bolyp iz qaldyrdy desek bolady. Al, endi ret-retimen jeńisti jolyna nazar salsaq.

Ol – jasóspirimder arasynda KSRO chempıony,  jastar arasynda KSRO chempıony, jastar arasynda álem birinshiliginiń qola júldegeri (Avstrııa, 1988 jyl), Búkilodaqtyq jastar oıyndarynyń kúmis júldegeri (1989 jyl), jastar arasynda  álem kýbogynyń qola júldegeri (Kanada, 1990 jyl), KSRO kýbogynyń ıegeri (Tbılısı, 1990 jyl ), KSRO chempıony  (Gomel, 1990 jyl), KSRO halyqtary spartakıadasynyń  kúmis júldegeri (Zaporoje, 1991jyl), KSRO chempıonatynyń qola júldegeri (Zaporoje, 1991 jyl), TMD elderi chempıonatynyń qola júldegeri (Máskeý, 1992 jyl), Azııa kýbogynyń 1994, 1995, 1996, 1997, 1999 jyldardaǵy chempıony, Ortalyq Azııa oıyndarynyń jeńimpazy (Tashkent, 1995 jyl), Ortalyq Azııa oıyndarynyń jeńimpazy (Almaty, 1997 jyl), Shyǵys Azııa oıyndarynyń jeńimpazy (Pýsan, Koreıa, 1997 jyl), Shyǵys Azııa oıyndarynyń jeńimpazy (Osaka, Japonııa, 2001 jyl), HII Azııa oıyndarynyń chempıony (Hırosıma, Japonııa, 1994 jyl), HIII Azııa oıyndarynyń qola júldegeri (Bangkok, Taıland, 1998 jyl), Azııa chempıony (Tashkent, О́zbekstan, 1999 jyl),  Álem chempıonatynyń qola júldegeri (Krasnoıark, Reseı, 1997 jyl), Olımpıada oıyndarynyń qola júldegeri (Atlanta, AQSh, 1996 jyl).

Sonymen birge ol «A» klasy boıynsha ótken halyqaralyq  «Gran-prı» týrnırleriniń birneshe dúrkin jeńimpazy, 1-dárejeli «Aıbyn» ordeniniń ıgeri, QR Qurmet gramotasymen, Taldyqorǵan qalasynyń qurmetti azamaty jáne «Qurmetti sport qaıratkeri» degen ataqtarmen marapattalǵan balýan.

Búgingi áńgime ózegi de osy qazaqtyń qaradomalaq balýany týraly bolǵaly otyr.  Endi, ıisi qazaqqa aty málim dańqty balýan Máýlen Satymbaıuly Mamyrovpen  suhbatty nazarlaryńyzǵa usynamyn.

«Kúres – meniń ómirim»

–«Tulpar bolar júırik, taıynan-aq belgili» degendeı, Máýlen Satymbaıuly sporttyń kóptegen túrleri tolyp jatqanda nege osy erkin kúresti tańdap aldyń? Osy kúreske kelýińe ne sebep boldy?

–Bala kezimizden kókmaısa shópte kúresip oınap óstik qoı. Men ózim ózge sporttan góri kúreske ıyǵym buryp turatyn. Qandaı jekpe-jekter, oıyndar  bola qalsa, men áıteýir alysa ketkende jyldamdylyǵymnyń jaqsy bolǵanynyń arqasynda eshkimge aldyrmaıtynmyn.  Iá, aýyl balalary arasynan  bala kezinde kúrespegeni joq shyǵar.

–Alǵashqy bapkeriń týraly aıtyp ótseń?

–Almatydaǵy Qajymuqan Muńaıtpasov atyndaǵy sport mektep-ınternatqa  kelip oqýǵa túskende, meni kásibı deńgeıde daıyndaǵan jattyqtyrýshym, kúrestiń álippesin úıretken Shavhat Mýrsalımovti alǵashqy bapkerim dep sanaımyn. Ol kisi qazir Qaraǵandy qalasynda turyp jatyr. Sonymen birge, marqum bolyp ketken Turarbek Maǵajanov degen aǵaıymyz ben Nurǵalı Rahmanqulovtardy erekshe bóle-jara aıtar edim. Elimizde erkin kúrestiń damýyna zor úlesin qosqan osy azamattar alǵashqy bapkerlerim boldy dep aıta alamyn. Al keıinrek, Taldyqorǵanǵa kelgende erkin kúresten ulttyq quramynyń bas jattyqtyrýshysy bolǵan KSRO chempıony Amanjol Buǵybaev aǵamyzdyń qol astynda jattyqtym.

–Arman qýyp Almatyǵa kelgen shaqtardy eske alsaq. Seniń Almatydaǵy sport mektebine kelýiń óziniń alǵa qoıǵan maqsatyń arqyly oryndaldy ma?  Álde ata-anań nemese bapkerińniń keńesimen kelip oqydyń ba? Alǵashqy dúbirli jarysta jeńiske jetken beldesýleriń qaı jerde ótip edi?

–Aldyma maqsat qoıý degen mende bolǵan joq. Almatyǵa aǵamnyń  qoldaýymen kelip Qajymuqan Muńaıtpasov atyndaǵy respýblıkalyq sport mektep-ınternatqa kelip túsip kettim. Qazir mysaly, kúres kilemine tabany tıgen jas baladan armanyń ne deseń birden Olımpıada nemese álemdi utý dep taq etip jaýap beretini belgili. Ol kezde Internatqa bar, túsesiń, oqısyń dedi. Sol sózdermen ózimizdi qamshylap, aıaǵymyzdan turdyq qoı. Internatqa kelgen kezden bastap, namysqa tyrysyp, jeńilmeý úshin bar bilgenimizdi saldyq qoı. Negizgi, maqsat ol kezde qandaı bir kezdesý bolmasyn, namysty tý etip jeńiske jetý bolatyn. «Namys bar jerde tabys bar» demekshi, aqyryndap jeńister kele bastady. Basynda salmaǵym az bolǵandyqtan eki jyldaı úlken  jarystarǵa shyǵa almadym. Eki jyl ótkennen keıin kórsetkishterim bastaldy. Eń alǵashqy jeńis Almatyda Qazaq KSR-nyń eńbek sińirgen jattyqtyrýshysy Ahmetjan Qazymbetovtyń atynda ótken respýblıkalyq jarys boldy. Osy týrnırde topjarǵan soń, meni Daǵystannyń aty áıgili balýandary shyqqan  Hasavıýrt degen qalasynda jasópirimder arasynda  KSRO  beldi balýandarynyń qatysýymen ótetin «Drýjba» degen dúbirli jarysqa  alyp bardy. Sol kezde men 38 kg salmaqta kúresip, barlyq qarsylastarymdy aıtalyq, 12:0 degen úlken eseppen taza jeńip shyqtym.  Fınalda jeńgen qarsylasym ázirbaıjan balýany Namık Abdýllaev  keıin, Atalanta Olımpıdasynyń kúmis júldegeri, Sıdneı Olımpıadasynda chempıon atandy. Osy týrnırge ekinshi ret qatysyp chempıon bolǵanda fınalda ýkraın Evgenıı  Býslovıch degen balýandy jeńgenmin. Ol bolsa, Sıdneıde kúmis medalge ıe boldy. Qysqasyn aıtqanda, sol «Drýjba»  jarysynda júldege qol jetkizgen balýannyń barlyǵy derlik KSRO chempıondary bolyp shyǵatyn. Jalpy, aıtýly týrnırde  eki márte utqan qazaq jalǵyz ózim boldym desem artyq aıtpaǵan bolar edim.

–Máýlen Satymbaıuly, Barselona Olımpıadasyna qatysýǵa múmkindik boldy ma?

–Barselona Olımpıadasyna men ekinshi nomerli balýannyń qatarynda boldym. О́ıtkeni, Máskeýde ótken Spartakıadada 3 oryn alǵan edim. Atlanta Olımpıadasynda utyp alǵan balýanym Vladımır Togýzov 1992 jyly tórt jylda bir aınalyp keletin dúbirli dodaǵa  bardy. Negizi, onymen men teńdeı kúresip júrdim. KSRO chempıonatynda  ekeýmiz 1:1 bolǵanda tóreshiler oǵan jeńisti julyp alyp berdi. Sóıtip, ol fınalda kúresse, men úshinshi orynǵa talasyp qola júldeger atanǵan bolatynmyn. Sondyqtan da Barselonaǵa Seýl Olımpıadasy men álem chempıonatynyń eki dúrkin júldegeri, Eýropa chempıony Vladımır Togýzov ketti ǵoı.

–О́zińnen keıin Azııa oıyndarynda  topjarar qarakóz balýannyń qarasy áli kórinbeı keledi. Sen jattyǵýda janyńdy salyp arsha-parshań shyǵyp, terlep jattyǵyp jatqanyńdy talaı márte sport zaldan kórýshi edim. «Jattyǵýda janyńdy salmasań, jarysta jeńiske jete almassyń» degen qaǵıda bar emes pe. Menińshe, sol shúmektep tókken teriń esh ketpeı talaı márte jeńiske jettiń. Nege búgingi tańda erkin kúresten Azııa jarysynyń altyn júldesin jeńip alatyn, izińdi basar qazaq balýany kórinbeı tur? Múmkin óziń sııaqty jattyǵýda janyn salmaǵandyqtan jastarymyz óziń baǵyndyrǵan beleske kóterile almaı jatqan joq pa? Sebep nede?

–Iá, menen keıin mine, qanshama jyl ótse de Azııa oıyndarynyń altyn medali eshkimge buıyrmaı tur. Tipti, myqty degen legıonerlerdiń bári kúresip, Azııanyń altyn júldesin ala almady ǵoı. Azııa oıyndary – Olımpıada sekildi tórt jylda bir keletin alaman jarystyń biri. Balýan dodaǵa qandaı babynda barady sol másele ózekti. Bireýge buıyrady, bireýge joq degendeı. Negizi, álem, Azııa jarystarynyń júldesin alǵan jastarymyz bar, joq emes. Degenmen de altynnyń orny bólek qoı. Menińshe, keshendi túrde júrgizilmegen daıyndyqtyń kesirinen be dep oılaımyn. Buǵan bapkerler men balýandardyń da kinási joq, sútten aq, sýdan taza dep aıta almas edim. «Jumyla kótergen júk jeńil» degendeı, bári-bir deneniń bir múshesindeı birigip jumys isteý kerek. Sonda ǵana nátıjeler kórinedi.

–Kúreste qýlyqtyń alar orny bar ǵoı. Atalanta Olımpıadasynda qýlyqpen jolyńdy kesken bolgar balýany  Valentın Iordanovty jeńýge bolatyn ba edi? Qola medal úshin ótkizgen beldesý týraly  eske alsań. Reseı balýany Sheshenol Mongýshtyń baıaǵy Qajymuqanmen kúresken japon balýany Sarakıkı Jındofý sekildi ústine maı jaǵyp shyǵyp  kúresti degen sóz kúni búginge deıin aıtylady. Ol ras pa?  Atalantanyń altyn medalin alýǵa ne jetpedi dep oılaısyń?

–Jeńiske jetý úshin kúrestiń de óz qýlyǵy bar. Atalanta Olımpıadasynyń alǵashqy aınalymda kanadalyq balýan Greg Výdkrofty 10:0 esebimen oısyrata uttym. Sosyn kelesi synda KSRO Halyqtary spartakıadasy men TMD chempıonatynda meniń altyn júlde alý úshin jolymdy kesken ýkraın balýany Vladımır Togýzovpen kezdesip, esemdi qaıtaryp 3:1 esebimen jeńiske jettim. Sodan keıin, bolgardyń aty-shýly balýany Valentın Iordanovpen kezdestim. Qarsylasymnan men qalaıda eki ese myqty bolýym kerek edi. Negizi, Valentın Iordanovty utýǵa múmkindik boldy. Iordanovpen kúreskende tóreshi maǵan tıesili upaıymdy bermedi. Men aıaǵyna ótip baryp tastaǵan ádisime úsh bal berý kerek edi, Biraq tóreshi bir-aq balmen qanaǵattandyrdy. Qolyn burap alyp, eki balǵa jerde aınaldyryp jiberip, aýdaryp alyp taza salatyn jerde qolymen soqqylap aıǵaılap jibergennen keıin, tóreshi turǵyzyp jiberdi. Ol jerde joq degende eki bal berip, ony qaıtadan tórttaǵanǵa qoıý kerek edi. Ony tóreshi jasamady. Qaıtadan turǵyzyp kúrestire berdi. Sodan keıin kilemniń syrtyna shyǵaryp eki-úsh ádis jasap edim, bir-bir upaı alatyndaı ol da esepke alynbady. Jalpy, upaılarymyz 7:7 bolý kerek qoı. Al, tóreshi jekpe-jekti 7:3 qylyp aıaqtap, jeńisti oǵan bylaısha aıtqanda tartý etti. Valentın Iordanovtyń qýlyǵy da jeńiske jetýine septigin berdi. Árıne, álemniń 7 dúrkin chempıony bolǵan soń, tóreshilerdiń ózderi sony jeńimpaz qylý úshin jumys jasaǵany aıǵaq edi. Sóıtip, ol meniń altyn júlde alar múmkindigimnen aıyrdy.  Onyń  osyndaı iri jekpe-jekterdi qýylǵyn asyryp ketip  jatatynyn keıin estip bildik qoı. Sol jerde ózimde qatelik jiberdim. Eger qarsylasymdy baıaǵydan zerttep, oǵan qarsy ádis oılap tabýym kerek edi. Onyń jasaǵan ádisine durys qarsylaspadym, sonyń kesirinen jarty sekýndtta onyń jasaǵan tásiline túsip qaldym. Bir jaǵynan ol kezde balýannyń kúresi týraly beınebaıandar  bolmady. Bárin utýǵa bolady. Al, endi  qazir ıýtýbta ashsańyz tolyp tur. Qazir tehnıkanyń damyǵan kezi, qarsylasyń týraly tipti jattap alýǵa bolady. Bapkerler jekeleı jumys jasaǵanda bir nátıje bolar ma edi. Endi bári ótip ketken soń aıtqannyń esh paıdasy bolmas, degenmen de jastarǵa sabaq bolsa deımin. Al, sodan keıin, túrkııalyq balýan Metın Topaqtany 5:0 esebimen jeńip shyqtym.

Úshinshi oryn úshin Reseı balýany Sheshenol Mongýshpen kúrestim. Qarsylasymmen kúresip júrgenimde 30 sekýndttan asyp 1 mınýtqa jaqyndaǵanda ústinen shym-shymdap ter shyǵa bastady. Sol kezde ádis jasaýǵa umtylyp aıaǵyna ótken kezde, qolym denesinen taıyp, tipti qoldarymdy biri-birimen qosqan kezde saýsaqtarym da  maıdan juǵyspaı taıyp ádisimdi iske asyra almadym. Negizi, kóp balýandar solaı isteıdi. Maıdy aldyn-ala jaǵyp alady da sosyn kúreserden buryn súrtip tastaıdy. Terlemeı turǵanda onsha bilinbeıdi de, shym-shymdap ter kele bastaǵanda qolyń qarsylasty ustaýdan qalady. Sol kezde men turyp tóreshige: «Mynaý ústin maılap alǵan tekserińiz», dep aıttym. Ol maǵan kóńil bólip qaramaq turmaq, tipti meniń sózimdi elegende joq. Maǵan kerisinshe, «Kúres ary qaraı» dep, sózimdi estigisi de kelmedi. Bozkilemniń shetinde sekýndant bolyp otyrǵan Málik aǵaıǵa qarasam: «Ne isteımin men, kúres» dep, maǵan aıtyp jatyr. Sol sátte kúresýden basqa shara bolmady. Boıymdaǵy bar kúsh-jigerimdi jıyp alyp, aıaǵyna deıin kúresip shyqtym. Qarsylasym qandaı qýlyq jasasa da «Aqqa qudaı jaq» demekshi, Allanyń qoldaýymen 3:2 esebimen jeńip shyqtym. Biraq, osy jerde aıta keterim, 3:2 esebimen utyp kele jatyp, jekpe-jek aıaqtalýǵa 8 sekýnd qalǵanda meni tórttaǵanǵa (prterge) qoıdy. Tóreshilerdiń sol sátte, Reseı balýany upaıyn eselep alar degen qýlyq oılary bolsa kerek. Men oǵan 3-8 sekýndtta birnárse jasaýyna esh múmkindik bermedim. Tóreshiler oǵan aıamaı-aq kómektesti. Bylaısha aıtqanda, men ony 3:1 esebimen utyp jatqanda, meni basymen súzegen sıyrdaı súzip, kilemnen shyǵaryp jiberdi. Soǵanda tóreshi qarsylasyma bir bal berdi ǵoı. Degenmen de namysqa tyrysyp, bir Allǵa syıynyp kúresimdi ary qaraı úlken kúshpen jalǵastyryp, 3:2 esebimen jeńiske jetip, Olımpadanyń qola júldesine ıe boldym. Mine, bul jekpe-jekte meni qalaıda jeńemin dep shyqqan Reseı balýany Sheshenol Mongýshpen maǵan qarsy jumys istegen tóreshiniń barlyq quıtyrqy, kesirleri iske aspady deýge bolady.

–Sıdneı Olımpıadasyna barar aldynda bergen suhbattardan seniń naǵyz babynda ekeniń jaıly aıtylǵan edi. Jeńis jolynan shet qalýyńda ne kedergi boldy?

–Sıdneıde men alǵashqy eki kezdesýdi uttym. Birinshi beldesýde Laptıakýrý degen nemis balýanyn aıqyn basymdylyqpen utsam, ekinshi kezdesýde ejelgi qarsylasym Atqam Atchılovty jeńdim. Úshinshi kezdesýde belarýs balýany German Kantoevqa qarsy shyqtym. Negizgi berilgen 6 mınýtta esep 2:1 bolyp aıaqtaldy. Ol kezde jeńiske jetý úshin 3 upaı kerek bolatyn. Bizge sosyn taǵy da 3 mınýt qosymsha ýaqyt berdi. Sol kezde eń sońǵy  9 mınýt jaqyndaǵan kezde meni tórttaǵanǵa qoıdy. Men sol kezde ony 2:1 upaıymen utyp jatqanmyn. Negizi, ol tik turyp kúreskennen de tórttaǵanda kúreskenge ıkemi myqty bolatyn. Tik turyp beldesýde ol kóp ádisterge barmaı, kóbinese ıterip kúresetin. Al, tórttaǵanda óziniń jaqsy jasaıtyn ádisi bolatyn-dy. Bul jerde de tóreshi onyń utqyr jaǵyn eskerip, meni tórttaǵanǵa qoıdy. Sol jerde mysaly, tórttaǵanda 30 sekýnd beriletin bolsa, tóreshi odan da uzaq sozyp jiberdi emes pe. Ol jasaǵansha kútip turyp, 1 mınýttaı ýaqytty saǵyzdaı sozyp turyp aldy. Osylaısha, sońǵy 9 mınýt aıaqtalar sátte tórttaǵanda men oǵan 2 upaı berip qoıdym. Sóıtip, 3:2 esebimen ol jeńiske jetti.

Osylaısha, bul jekpe-jekte de tóreshiniń kesirinen 3:2 esebimen utylyp, fınalǵa 3 oryn úshin kúresý qýanyshynan aıyrylyp qaldym. Osylaısha, bul Olımpıadada 5-6 oryn úshin kúresip 6 orynmen jarysymdy aıaqtadym. Biraq, sporttyq formam óte myqty boldy dep aıta almaımyn. Eki ret oqý-jattyǵý jıyny boldy. Men tolyqqandy jattyǵý jasaı almadym. О́ıtkeni, gaımorıtpen aýyryp qalǵan edim. Murnymdy testirip, emdep júrip jattyǵýdy biraz jiberip aldym.

–Álem chempıonaty men Olımpıada oıyndarynda jolyńdy bógegen qandaı balýandar boldy? Solarǵa toqtala ketseń? Qarsylastaryń myqty ma edi? Joq álde tóreshilik jaǵynan qysymdar ma?

–Bir nárseni umytpaǵanymyz jón. Eger aıtalyq álem chempıonattarynda qarsylasyńmen teńdeı kúresip jatsań, jeńisti alań ıelerine ne bolmasa tóreshilerdiń kóńili qalaǵan jaqqa buryp jiberetini aqıqat. Bir ret álem chempıonatynda amerıkalyq álem chempıony Samýel Hensenmen, taǵy birde ózbek balýany Atqam Atchılov jolymdy kesti. Taǵy bir álem dodasynda belarýs balýany German Kantoev, Valentın Iordanov  sekildi  balýandar jeńiske bir taban qalǵanda jolymdy kesip otyrdy. Al, negizi men olardy teńdeı demeımin taza uttym, biraq tóreshiler buryp jiberdi. Árıne, tóreshilerge kiná arta berýge de bolmaıdy, ol jerde aıtyp otyrmaıtynyń anyq. Desek te meniń de kinálarym boldy. Men olardan eki ese basym bolýym kerek edi. О́kinishke qaraı, solaı bolyp otyrdy.

–Egemendi el bolmaı turyp, Máýlen sen barlyq baıraqty jekpe-jekterińdi KSRO qurama sapynda ótkizdiń ǵoı. Bylaısha aıtqanda,  KSRO-nyń namysyn qorǵadyń. Ol kezde zaman solaı boldy. Qaı jyldan bastap elimizdiń atynan kók týymyzdy kóterip kúrese bastadyń?

–Iá, men ol kezderi jasóspirimderde de, jastarda da, eresekter arasynda da Keńes Odaǵy quramasynyń sapynda kúrestim. 1991 jyly KSRO Halyqtar dostyǵy Spartakıadasynda ulttyq qurama komandanyń sapynda kúresip, ekinshi oryndy ıelendim. 1992 Máskeýde Lýjnıkıde TMD elderiniń chempıonaty boldy. Sol jarysta úshinshi oryn aldym. Ol kezde de sol TMD quramynda turdyq qoı. Al, 1993 jyldan bastap Qazaqstannyń atynan egemendi el retinde óz týymyzdy jelbiretip kúrese bastadyq.

–KSRO chempıonattarynda kúresken kezińde árıne, shovınıstik kózqaraspen komanda basshylyqtarynyń jol kesýlerin basyńnan ótkergen bolarsyń. Sondaı kezderde ókingen shaqtaryń boldy ma?

–Jasyratyny joq ondaı kóp boldy. Mysaly, 1991 jyly men KSRO  Halyqtar dostyǵy Spartakıadasynda kúmis júlde ıelengenmin, sosyn úsh dúrkin Olımpıada chempıony  Aleksandr Medved atyndaǵy halyqaralyq jarysta Gran-Prıdi utyp aldym. Mine, sol kezde men Eýropa chempıonatyna barýyma tolyqtaı quqyǵym bar bolatyn. Meni birinshi nomerli balýan retinde ábden daıyndap, endi jarysqa attanar sátte, ornyma basqa adamdy alyp jerge qaratyp ketti. Sosyn komanda basshylary Álem kýbogyna barasyń dedi. Hosh, daıyndyqty shyńdap ter tóge bastadym. О́kinishke qaraı, ol jarystan da  meni shettetip ketti. Sonda bireýinde býrıat balýany Sergeı Zambalovty alyp ketse, ekinshisinde álgi sol Vladımır Togýzovke tańdaý tússe kerek. Sol jyldary naǵyz babyma kele bastaǵan shaǵym edi. Átteń, úlken múmkindikten aıyryp jiberdi. Áttegen-aı, dep janymyz kúıip qala berdik. Sol kezdegi shovınıstik solaqaı saıasattyń yzǵary sportta da sezilip turǵany aıdaı anyq edi.

–Reseıdiń quramasynda killi taý halqynyń balýandary saltanat quryp keledi. Ásirese, Daǵystannyń árbir aýylynda joq degende ek-úshten álem, Olımpıda chempıondary bar degen qaýeset bar. Taý halqy sonda bizdiń qazaqtardan myqty bolǵany ma? Nege ulttyq quramaǵa kóp jyldar úzbeı legıoner balýandar tartylyp keldi? Osyǵan ózińniń kózqarasyń qalaı? Bizge syrttan kelgen balýandar kerek pe?

–Sol kezderi legıoner balýandar kóp boldy. Men negizi ózim oǵan qarsy edim. Joǵarydaǵy Sport komıtetiniń kelisim, sheshimderiniń nátıjesinde jasalǵan sharalar ǵoı ol. Biz balýan boldyq, kúrestik. Saıasatqa aralasatyn ol kezde ýaqytta bolmady. Meniń salmaǵyma da legıoner balýandardy tartqany ras. Ol kezde birinshi nomerli balýan edim. Olardyń biri maǵan qarsy tura almasa biri basqa salmaqqa aýysyp ketti. Taýlyqtardyń barlyǵy erkin kúrespen aýyzdanǵan balýandar ǵoı. Básekelestik taýlyqtarda óte jaqsy. Fızıkalyq turǵyda da óte kúshti bolǵandyqtan kúreske týa sala beıim bolyp ósedi. Men bizdiń qazaq balalaryn olardan esh kem dep aıtpas edim. Bizde kúres qanymyzda bar emes pe. Biz ózimizdiń qazaq balýandaryn tárbıelep ósirip shyǵarýymyz kerek. Ol úshin árıne, jan-jaqty keshendi jumys jasalý kerek. Bizde erkin kúreske boks sııaqty úlken mektep kerek. Qazir Allaǵa shúkir ulttyq quramalarda ózimizdiń qazaq balýandary tolyp júr. Legıonerler joqtyń qasy. Sonymen qatar, jattyqtyrýshylardyń bilimderin arttyratyn  jaǵdaı jasaý kerek dep oılaımyn. Kóp izdený kerek. Jalpy, sport degen de úlken ǵylym dep bilemin.

–О́mirdegi kúres jolyńda almaǵan asý jeńbegin jekpe-jegiń bolmaǵynyn bilemiz. Tek qana  Olımpıda men  álem chempıonatynyń altyn medali buıyrmaǵan eken. Osyǵan ókinip, áttegen-aı degen ishińde bir sher ketpedi me?

–Árıne, ókinish júrektiń túbinde turyp qalady eken. Olımpıada men álem chempıonatyn utpaǵan soń, árıne, ishte bir áttegen-aı deıtin ókinish qalary sózsiz. Dúnıejúzinde men degen kóshbasshy myqty balýandardyń bárimen kúrestim. Namysty qoldan bermeı, barymdy salyp kúresip barlyǵynda jeńdim. Tek, Olımpıada men álem jarysynyń altyn júldesi buıyrmaǵan eken. Degenmen de, álemdik deńgeıde ótetin baıraqty jarystardyń barlyǵyn tegis uttym dep aıta alamyn. Bolashaqta ókshemdi basyp kele jatqan qazaqtyń bir jas óreni erkin kúresten Olımpıada men álem shyńyn baǵyndyrar degen senimdemin. Qazaqtyń júrekti de bilekti uldarynyń qatary kóp bolsyn dep tileımin.

–Búgingi jasap jatqan qyzmetiń týraly aıtsań? О́zińniń jetpegen Olımpıadanyń altyn alqasyn alatyn qazaqtyń altyn balasyn jattyqtyryp chempıon etsem degen arman bar shyǵar. Bapker retinde ózińdi baıqap kórdiń be?

–Qazirgi tańda Almaty oblysy olımpıadalyq rezervterdi daıarlaý ortalyǵynyń dırektory bolyp qyzmet atqaryp jatyrmyn. Sporttyń 8 túrinen 150-den astam sportshylar sheberlikterin shyńdap jatyr. Mektebimizdiń jetistikteri de joq emes. Bizdiń sport mektebinen tálim alǵan tálimgerler arasynan ozyp shyqqandary respýblıkalyq, Azııa, álem jáne halyqarylyq jarystarǵa qatysyp, olja salyp keledi. Kópshiligi Qazaqstan quramalarynyń jeıdesin kıip óner kórsetedi. Kórsetkishteri de jaman emes. Al, bapker retinde jumys jasap júrgen joqpyn. Jalpy, qoldan kelgen kómegimde aıamaımyn. «Bolar balanyń betin qaqpa, bel bý» degendeı, talantty jastar bolsa, aqyl-keńesimdi berýge árkez daıynmyn.

–Aýyl qazaqtyń kúre tamyry, ashytqysy ǵoı. Týǵan aýylǵa jıi baryp turasyń ba?

–Aýylda týǵan-týystar bar. Kóp kórmesek saǵynyp qalamyz. Aýylda týyp ósken soń, týǵan jerge úzbeı jıi baryp turamyn. Men týyp ósken aýylymda kúres úıirmesi ashylyp, onda týǵan baýyrym jas jetkinshekterdi jattyqtyryp júr. Aýylda talanttar jetedi ǵoı. Sol qazaqtyń qaradomalaq daryndy ul-qyzdarynyń ýaqytyn bos ótkizbeı sportpen aınalysýy qajet. «Bulaq kórseń, kózin ash» demekshi, sondyqtan da aýylǵa barǵan saıyn jas balýandarǵa ózimniń tájirbıemmen bólisip, demeý, jebeý berip jatatyn kezderim de bolady.

–Otbasynda qansha bala boldyńdar? Áýlette ózińniń jolyńdy qýyp shyqqan balýan bar ma?

–Otbasymda úsh ul ósirip otyrmyn. Januıamnyń berekesin kirgizip otyrǵan jarymnyń aty Býkena. Úlken ulym Mádııar 26-ǵa kelse, ortanshy ulym Dáýlet 22 jasta. Al, kenjem  Sultan 2,5 jasta. Eki ulym da joǵary oqý oryndaryn támamdaǵan. Eki balam da sportpen aınalysqan. Biraq, kásibı deńgeıde jetistikterge jetken joq. Al, endi meniń jolymdy  tek baýyrlarymnyń balalary men nemereler qýatyn sekildi. Olar aqyryndap kúrespen aınalysyp keledi. Bastaýy jaman emes sekildi. Árıne, ózimizdiń tuqymnan bir chempıon shyqsa dep armandaımyz ǵoı. Ýaqyt ózi bárine tóreshi.

Erkin kúresten qazaq jastary arasynan asqaraly bıikke kóterlip, Qazaqstandy álemge tanytqan balýannyń sporttaǵy jarqyn joly osylaı. Máýlen Mamyrovtyń elimizdegi erkin kúres sportynda qaldyrǵan joly qus jolyndaı saırap jatyr. О́mirin kúrespen órnektegen dańqty balýannyń ómir joly týraly az-kem sóz tarqattyq. Máýlendeı dara týǵan balýannyń kúres tásili, jetken jetistikteri týraly jas býynǵa keńinen dáripteýdiń mańyzy zor dep bilemin. О́ıtkeni, búgingi kúnniń balýandaryna Máýlen Satymbaıulyndaı dara týǵan balýannyń kúresinen úırener jaqtary jetedi. Sondyqtan da úlgi-ónege retinde balýannyń kúresi týraly metodıkalyq oqý-jattyǵý kitapshalary shyǵarylyp, derekti fılmder túsirlip  sporttan oqý-oryndaryna nasıhattalyp jatsa nur ústine nur bolmaq edi.

 

Aqyn ORDABAIULY,

ALMATY