О́miri ónegeli jan

 Aýyr atletıkadan qazaq jastary arasynan tuńǵysh ret KSRO sport sheberi, Orta Azııanyń jáne Qazaqstannyń temir-jolshylar arasynda KSRO chempıony atanǵan arysymyz, ardager sportshy, elimizdegi aýyr atletıka sportynyń kindik atasy, batagóı aqsaqaly Izbasar Orazbaqtyń salaýatty ómir salty týraly bir úzik syr.

Aýyr atletıkanyń eldegi tarıhy týraly sóz etkende mindetti túrde  Izbasar Orazbaquly aǵamyzdy eske alarymyz anyq.  Ol 1941jyly 1 mamyrda  Almaty oblysy, Jambyl aýdany, Jambyl aýylynda týǵan. Qazaqtyń Suranshy, Saýryq, Qarasaı batyrlary men dúldil jyrshy, kómis kómeı ánshi, aqıyq aqyn Jambyldaı taý  tulǵany dúnıege ákelgen bul qasıetti mekennen, kóptegen elge tanymal azamattar kóp shyqqan. Solardyń biri, biregeıi Izbasar Orazbaquly edi.

Aýyl mektebinde júrgende-aq, aýyr temirlerdi kóterýge áýes aǵamyz, orta mektepti aıaqtap, Almatydaǵy Qazaq  memlekettik Deneshynyqtyrý jáne sport ınıstıtýtyna 1963 jyly oqýǵa túsedi. Instıtýtty bitirgennen keıin eńbek jolyn erikti sport qoǵamdarynda nusqaýshy, jattyqtyrýshy jáne tóraǵa bolyp qyzmet etedi. Negizinde, ol kisi qazaq jastary arasynan tuńǵysh ret KSRO sport sheberi, Orta Azııanyń jáne Qazaqstannyń temir-jolshylar arasynda KSRO chempıony atanǵan aýyr atlet arysymyz.

Izbasar Orazbaqulynyń esimi qazaq sport tarıhynda aýyl atletıkadan qazaq jastary arasynan alǵash bolyp úlken jetistikterge jetken, ardager sportshy bolyp qaldy. Sonymen birge Izbasar Orazbaquly —  Barselona, (Ispanııa), Atlanta (AQSh), Sıdneı (Avstralııa), Afına (Grekııa) Olımpıadalaryna attanǵan qazaq sportshylaryna qoldaý jasap barǵan jankúıer, bes qurlyqty aralap qaıtqan jıhanger.

«Jigitke jeti ónerde az», demekshi, aýyr atletıkanyń ardageri, sporttyń kóptegen túrlerinen úzdik nátıje kórsete bilgen jan-jaqty jan. Bir mysal, 1990 jyly jeńil atletıkadan Marokkonyń Mehnas qalasynda ótken ardagerler arasyndaǵy birinshilikte álem chempıony atanady. Sol bir dúbirli ótken baıraqty jarysta 100 metrlik júgirýde aldyna jan salmaǵan jelaıaq, ıadro laqtyrýdan da qarsylastaryn artta qaldyryp ketken eken. Kóp jyldar boıy Almatydaǵy Halyqtyq-ulttyq sport túrleri jáne Buqaralyq saýyqtyrý-deneshynyqtyrý klýbynyń dırektory bolyp jumys atqarǵan kezinde salaýatty ómir saltyn dáriptep el alǵysyna bólenedi.

Sonymen qatar Izbasar Orazbaquly — Almaty shaharynda Buqaralyq sport pen  salaýatty ómir saltyn qalyptastyrýda orasan úlesin qosqan jan. Sondaı-aq, saýyqtyrý-shynyqtyrý arqyly densaýlyqty jaqsartý jattyǵýlarynyń kindik atasy  ári negizin qalaýshy. Ardaqty aǵamyz zeınetke shyqqansha  qatarynan 20 jyldaı Medeýde jarys ótkizip keldi. Ol kisiniń «Baspaldaq» atty jarysyna talaı ret baryp, kýási bolǵan edim. Sonda Almaty qalasynyń eńbektegen balasynan eńkeıgen qartyna deıin baryp jarysta baqtaryn synap jatatyn. Ol kisiniń densaýlyqty jaqsartý jaǵyndaǵy eńbegi de eren dep aıtqan durys bolar. Halyqtyń densaýlyǵynyń jaqsara túsýine ózi muryndyq bolǵan sport sharalary arqyly eńbeginiń jemisin kórgen ardaqty aǵamyz QR eńbegi sińgen mádenıet qaıratkeri, KSRO deneshynyqtyrý úzdigi, Qazaqstanǵa eńbegi sińgen jattyqtyrýshy, joǵary dárejedegi ulttyq tóreshi men «Astana» medaliniń ıegeri degen ataqtarǵa ıe bolǵan.

«Bir adam qazǵan qudyqtan myń adam sý ishedi», degen eken babalarymyz. Densaýlyqty jaqsartýdyń joly sport arqyly degen uǵymdy arqaý etip, izgiliktiń dánin ege bilgen Izbazar Orazbaqulynyń  júrip ótken ómir joly jastarǵa tunyp turǵan úlgi ónege edi. Allanyń isine esh shara joq. Qara jerden habar kelse bárimizdiń baratyn jerimiz sol máńgilik meken. Izbasar aǵamyzdyń baqılyq dúnıege sapar shekkenine de mine, jyldan asyp barady. Jaqsynyń ózi ólgenimen artyna qaldyrǵan izgilik jolyndaǵy  izi ólmek emes.  Mine, keshe ǵana Almaty shaharynyń halqy ardaqty aǵamyzdy eske alyp úlken bir shara uıymdastyrýdy bastady. Bul úlken bir urpaqqa paıdaly sharalardyń aldyndaǵy ótkizilip otyrǵan saýapty is boldy.

Izbasar Orazbaquly kezinde ulttyq sportymyzdyń ishindegi asyq atý ónerine de kóp mán berip, qanshama jarystardy uıymdastyrǵan edi. Endi sol aǵamyzdyń salyp ketken sara jolyn jalǵastyrýshy jas shákirtteri asyq atýdan qala mektepterinde dene shynyqtyrý pániniń ustazdary arasynda asyq atýdan dúbirli bir týrnırdi uıymdastyrǵan eken.

Bul týrnırge qatysýshylar  ulttyq sportymyzdyń asyq atý men bes asyq óneri boıynsha synǵa tústi. Ol negizi komandalyq jarys bolǵandyqtan ár aýdanna 3 oıynshy qatysa aldy.  Bul sharaǵa uıytqy bolyp bas tóreshilik jasaǵan Asan Qanapııanov kezinde Izbasar aǵamyzdyń qasynda júrip sharapatyna bólengen ulttyq sporttyń janashyry.Ulttyq altyn qundylyǵymzdyń biri asyq atýdyń bylaısha aıtqanda maıyn ishken, bilgir azamat jarystyń sondaı ádiletti ári janjalsyz ótýine zor septigin tıgizdi dese bolady.

Sonymen, aıtýly jarysqa qaladaǵy 5 aýdannan 64 sportshy qatysty. Olardyń ishinde 32 ul asyq atýdan baǵyn synasa, bes asyqtan 32 arý ulttyq sportymyzdyń osy túrinen  qanshalyqty sheber meńgere alatyndyqtaryn aıanbaı kórsetýge tyrysty.  Qala mektepterinde dene shynyqtyrý pániniń oqytýshylary kelip sheberligin synady. Alaman týrnır óte tartysty ári qyzyqty ótti. Alań shetinde oıynshylarǵa jankúıer bolyp qazaq sportynyń ardageri, erkin kúresten álem, Azııa chempıondary bolǵan Mádına men Jámılá syndy egizderdiń ákesi, Naýqanur Baqbergenov aǵamyz da qyzyqtap turdy. Árıne, Naýqan aǵamyzdyń bul jarysqa kelýiniń de óz sebebi bar edi. Ol kisi de kezinde qaladaǵy buqaralyq sportty damytýǵa zor úlesin qosqan arda azamattyń bir ibolǵan. Sonymen qatar Izbazsar Orazbaqulynyń aýyldas jerlesi, bolyp aǵa-inideı syılasqan jan bolǵan soń mundaı saýapty jarysqa aýyldan at jeldirip jetken eken.

Asyq atý — úlken ónerdi talap etetin ulttyq sport túri. Qulja saqany qolyna ustap  5-6 metrdeı jerdegi jerge tizilgen asyqtarǵa dál tıgizý  ekiniń biriniń qolynan kele bermes óner. О́ıtkeni, eptiligi men dáldiligi kelgen asyqshy ǵana kózdegendi dál atyp alańnan shyǵara alady.

Sonymen altyn asyqtaryn shıire tartqan  ustazdardyń arasynan birinshi oryndy Jetisý aýdanynyń asyqshylary jeńip aldy. Jetisý komandasy jeńimpazdarynyń  arasynda Jalǵas Erlanuly, Nurkeldi Turǵanbekov jáne ErlanQantóreevterdiń erekshe jetistikterin aıtpaı ketýge bolmas. Al, ekinshi  oryndy Áýezov, úshinshi oryndy Almaly aýdandarynyń  asyqshylar komandalary jeńip aldy. Al, bes asyq óneri boıynsha birinshi oryndy Áýezov aýdany ıelendi. Osy bes asyq saıysynda  Shynar Seıdehmatova, Gúzaram Amanova men Dınara Jaqsylyqova erekshe ónerlerimen kózgi túsip, úzdik shyqty.  Al, ekinshi oryndy Jetisý komandasy ılense, júldeli úshinshi orynmen Naýryzbaı aýdanynyń asyqshylary marapattaldy.

Sonymen, tańazannan bastalǵan jarys kún bata aıaqtalyp, júldegerler men jeńimpaz komandalar uıymdastyrýshylardyń ázirlegen marpatyna ıe boldy. «О́li razy bolmaı tiri baıymaıdy», degen babamyz. Bul jarys ulttyq sportymyzdyń damýyna ólsheýsiz úles qosqan ardaqty tulǵa Izbasar Orazbaqulyn eske alýǵa arnalǵan saýapty bir shara edi. Aldaǵy ýaqytta ulttyq sporttyń qanat jaıa túsýine úles qosar dúnıege kelgen bul týrnır  respýblıkalyq deńgeıge kóterlip jatsa nur ústine nur bolmaq edi.

 

Aqyn ORDABAIULY,

ALMATY

FOTO: Qýantqan SAPAROV