Jaqsylyq Úshkempirov

Kez kelgen bireýge baryp, Jaqsylyq Úshkempirov kim dep suraı qalsańyz — ol Máskeý Olımpıadasynyń chempıony, balýan dep aıtýy múmkin. Alaıda, onyń osyndaı bıikke qalaı jetkenin, balalyq shaǵynyń qaıda, qalaı ótkenin, búginde óziniń kindiginen qansha balasy baryn, qansha nemere súıgenin suraı qalsańyz jastar túgili eresekterdiń óziniń aýyzdary ashylyp turyp qalady. Bul týraly arnaıy zertteý de júrgizip kórdik. Sosyn, búgingi jastarymyzǵa bile júrsin degen nıetpen qazaqtyń dańqty uly, mańdaıymyzǵa bitken jaryq juldyzy — Jaqsylyq Úshkempirov aǵamyzdyń jeke ómiri, balalyǵy, sal-serilik kúnderi týraly aǵamyzdyń ózimen bolǵan suhbat arqyly syr bóliskendi jón kórdik.

— Jaqsylyq aǵa, sizdiń esimińiz bir qyzyqty oqıǵamen baılanysty dep estigenbiz. Áńgimeni osydan bastasaq…

— 1951 jyly Jambyl oblysy, Sverdlovsk aýdany, Dıhan aýylynda qazaqtyń qarapaıym otbasynda dúnıege keldim. Meniń dúnıe esigin ashqanymnyń ózi qyzyq. Kóktem ýaqyty. Ol kezde eldiń bári Talas ózeniniń boıynda egin egýdiń qamyna kirisken kez. Sol ýaqytta kir sabynnyń da tapshy kezi bolsa kerek. Anamnyń shaǵyn dúkeni bar eken. Sol dúkennen tym alystan bir aqsaqal sabyn alýǵa arnaıy kelipti. Anam maǵan tolǵatyp jatsa da qarııanyń betin qaıtarýǵa uıalyp, dúkenge kiredi eken. Týra sol sátte sabyn satyp turyp, meni bosanypty. Álgi sabyn alýǵa kelgen aqsaqal anama tańyrqaı qarap, bul bir jaqsylyqtyń nyshany, bolashaqta jaqsylyqtyń jarshysy bolsyn dep yrymdap esimimdi «Jaqsylyq» bolsyn dep atap ketipti. Mine, men dúnıege osylaı kelippin.

— Úıdiń úlkenisiz be?

— Joq, men ortanshysy boldym. Aldymda bir ápkem, menen keıin bir qaryndasym boldy. Bárimiz ájemiz Bátımanyń qolynda tálim tárbıe alyp óstik.

— Eń tátti bala kúnińiz qalada ótti ma, dalada ótti ma?

— Ol kezde qala degendi bilmeıtinmin. Balalyq shaǵym dalada ótti. Jaz bastalysymen qurbylarymmen birge Talas ózeniniń jaǵasynda sýǵa shomylatynmyn. Sýǵa júzýdiń sheberi bolatynmyn. Tipti, sý astyna súńgip jarysqanda aldyma jan salmaıtynmyn. Sý astynda 2-3 mınýt jata beretinmin. Fýtboldy da qyzyǵa teýip óstim. Kórshilerdiń balalarynyń ishinde men beldespegen bala da joq bolatyn. Áıteýir aýyl balalaryna tán qandaı oıyn bar, sonyń bárin oınap óstim. Balalyǵymnan joǵaltyp alǵan, taba almaı ketken, ne bere almaı ketken eshteńem joq. Men úshin balalyq shaǵymnyń tátti kúnderi osylaı esimde qaldy.

— Kúreske qalaı bardyńyz? О́z tańdaýyńyz ba, álde kezdeısoqtyq pa?

— Bireýge ótirik, bireýge shyn, mende eń alǵash balýan bolamyn, sportshy bolamyn degen oı bolǵan joq. Kúresti kútpegen jerden 1968 jyly Semeı qalasynyń mal dárigerlik ınstıtýtyna oqýǵa túskennen keıin bastadym. Semeıge balýan bolý úshin emes, mal dárigeri bolý úshin barǵan bolatynmyn.

— Ol kezde bala Jaqsylyq zerek boldy ma? Oqýǵa birden tústińiz be?

— Aýyldyń qara sıraq balasy bolsaq ta, mektepte jaqsy oqydym. Semeıge kelgende arnaıy synaq tapsyrdyq. Bir sabaqtan úsh aldym, qalǵan pánderdiń barlyǵynan súrinbeı óttim. Muǵalimder barlyǵynan óttiń, kúzde oqýǵa qabyldanasyń dep úıge jiberdi. Aýylǵa kelip, áke-shesheme oqýǵa tústim desem — senbeıdi. Senbeıtin bir sebebi, menimen birge barǵan kóptegen balalardyń barlyǵy synaqtan ótpeı kelgen bolatyn. «Múmkin emes, eldiń talaı balalary túse almaı jatqan oqýǵa, eshkimiń joq sen qalaı túsesiń» dep tańyrqady. Sonymen ne kerek, ol kezde aýylda shóp shabý naýqanynyń bastalyp ketken kezi edi. Men de bul naýqanǵa bilekti túre kirisip kettim. Sonymen jaz bitip kúz keldi. Bir kúni úıge Semeıdiń mal dárigerlik ınstıtýtynyń rektoratynan telegramma kelip tur. Ashyp qarasaq, maǵan oqýǵa nege kelmeı júrgenim suralyp, oqýǵa shuǵyl kelýimdi suraǵany jazylypty. Úıdegiler sonda ǵana oqýǵa túskenime kózderi jetti. Sóıtip, qýanyshty habardy estigen ata-anam qýanyshtarynda shek bolmaı, búkil aýyl adamdaryn jınap, mal soıyp, aqqaınar sharabyn atyp, bir aýyz oryssha bilmeıtin aýyl balasyn úlken saparǵa shyǵaryp salady.

— Sonda úlken sportty naqtyly qaı ýaqytta bastadyńyz?

— Sol Semeıge oqýǵa túsken 1968-1969 jyldary bastadym. Oqyp júrip, ınstıtýt qabyrǵasyndaǵy kúres úıirmesine jazyldym. Erkin kúrespen jarty jyldaı aınalysqannan keıin óz salmaǵymda Respýblıka chempıony atanadym. Odan keıin klassıkalyq kúrespen aınalysa bastadym. Onda da 1970 jyldary Respýblıka chempıony atandym. Mine, naq osy kezden bastap, meniń júregimde Olımpıada chempıony bolsam eken degen asqaq arman uıalady. Árıne, sol ýaqytta Olımpıada chempıony ataný bylaı tursyn, Keńes úkimetiniń quramasyna iligýdiń ózi sol mártebemen birdeı bolatyn. Sonyń barlyǵyn jeńdik, aqyry Máskeý Olımpıadasynyń chempıony atandyq. Bul bizdiń jeńisimiz. Qazirgi bizdiń táýelsiz eldiń sportshylary óte baqytty. Biz mundaı baqyttyń ne ekenin sezingen joqpyz…

— О́te durys aıtasyz. Sizderdiń zamandaryńyz búgingi urpaqtyń basyna kelmesin. Sol zamanda jasyndaı jarqyradyńyzdar. Ol týraly talaı estelikter aıtyldy, jazyldy. Búgingi bizdiń áńgimemiz sizdiń otbasylyq ómirińizge arnalǵandyqtan úıdegi jeńeshemizdi umytyp ketpeıik. Jeńgemizben qalaı tanysyp, qalaı tabysqandaryńyzdy aıtyp berseńiz…

— Shynymen kóp jaǵdaıda úıdegi jeńesheleriń aıtyla bermeıdi. Búgingi marqaıyp júrgenim de sol jeńesheleriń men osy halyqtyń arqasy ǵoı. Jeńesheńniń esimi — Kúlpan. Semeı ınstıtýtynyń besinshi kýrsynda oqyp júrgenimde tanystym. Ol onda birinshi kýrsqa endi kelgen kezi edi. О́zi Semeı óńiriniń Naıman rýynyń qyzy eken. Bir jyldan keıin men dıplom aldym. Kúlpan birinshi jylyn bitirdi. Sosyn kóp ótpeı Kúlpandy Semeıden Tarazǵa alyp qashyp alyp kettim. Ol oqýyn keıin Almatyda syrttaı oqyp bitirip aldy.

— Shańyraǵyńyzda qansha sábı tárbıelenip ósti?

— 1977 jyly tuńǵysh sábı súıdim. Esimi — Jandos. Kelesi jyly taǵy bir sábıli boldyq. Onyń esimin Jandosqa uıqastyryp, Eldos dep qoıdyq. Odan keıin men dál Máskeý Olımpıadasynyń chempıony ataǵyn baǵyndyrǵan kúni úshinshi ulym dúnıe esigin ashty. Oǵan týys-týǵandarym jeńiske jetkenim úshin Jeńis dep at qoıdy.

— Sol úsh ulyńyzdan qansha nemere súıip otyrsyz?

— E, nemere degen óz balańnan da tátti bola ma eken dep qalamyn keıde. О́z balalarymnyń qylyǵyna jarystarda, oqý-jattyǵýlarda júrip toıa almaı ketkem be, bilmeımin. Qazir sol úsh uldan taraǵan segiz nemerem bar. Solardyń qylyǵyn qyzyqtap, Alla dep júrip jatyrmyz. Nemerelerimniń jeteýi er bala, bireýi ǵana qyz bala. Biraq, barlyǵyn jaqsy kóremin. Qartaıǵanda báıbishemmen birge osy nemerelerimniń ortasynda oınap-kúlip otyrǵannan asqan baqyt joq shyǵar…

— Uldaryńyz nemen aınalysady?

— Uldarymnyń úsheýi de Almatydaǵy Ál-Farabı atyndaǵy Qazaq ulttyq ýnıversıtetin támamdaǵan. Qazirgi tańda árqaısynyń aınalysatyn óz isteri bar. Tuńǵyshym Jandos Amerıkada jeti jyl áskerı qyzmette istedi. Qazir elge oralyp, «QazMunaıGaz» ulttyq kompanııasynda qyzmet atqarady. Ekinshi ulym Eldos menimen birge ózimizdiń ata kásibimiz — mal sharýashylyǵy qojalyǵyn basqaryp otyr. Al eń kishi ulym Jeńis jeke egin sharýashylyǵymen aınalysady. Meniń jeke ómir jolym osyndaı, shyraǵym. Bos ýaqytymda halqymdy aralap, shaqyrǵan jıyn-toılardan qalmaı júrip jatyrmyn.

— Áńgimeńizge rahmet!

Suhbattasqan Kúnsultan OTARBAI
http://www.inform.kz/kz/olimpiada-chempiony-zhaksylyk-ushkempirovtin-zheke-omiri-turaly-ne-bilemiz_a2677322