ونەردەگى وشپەس ءىز

 كوپشىلىككە ءمالىم، قوستاناي ەجەلدەن ونەر جانە مادەنيەت قاي­راتكەرلەرى، اقىن-جازۋشىلا­رىمەن اتى شىققان. قازىر دە ولاردىڭ دارا جولىن جالعاستىرىپ جاتقان ازاماتتار جەتكىلىكتى. سولاردىڭ قاتارىندا كۇيشىلىك ەرەكشە قابىلەتىمەن بارشا قازاقتىڭ ماقتانىشىنا اينالعان ەلۋباي ومىرزاقوۆ اتىنداعى قوستاناي وب­لىس­تىق فيلارمونيانىڭ بۇرىنعى باسشىسى، تالانتتى باۋىرىمىز ­نازىمبەك مولداحمەتوۆ تە بار ەدى. ءبارىمىز دە مىنا ومىرگە قوناقپىز. كەشە عانا ارامىزدا كۇندەي جارقىراپ جۇرەتىن جايساڭ مىنەزدى، جانى – جاز، كوڭىلى – كوكتەم ­نازىمبەك مولداحمەتوۆتەن كۇتپەگەن جەردەن ايىرىلىپ قالامىز دەپ ويلاپپىز با؟ تاعدىردىڭ جازۋى شىعار، عۇمىرى قىسقا بولدى. جارتى عاسىر ءومىر سۇرسە دە رۋحانياتىمىزدا جارقىن دارىنىمەن ءوزىنىڭ وشپەس ءىزىن قالدىردى.

ن.مولداحمەتوۆتىڭ مادەنيەت سالا­سىنداعى قولتاڭباسى، باعىن­دىرعان بيىگى، قول جەتكىزگەن تابىسى، تىڭ ىزدەنىسى، ادامگەرشىلىك، تالىمگەرلىك قىرى كەيىنگىگە ۇلگى-ونەگە. ارينە، ول شىعارماشىلىق بيىككە ءوز ماڭداي تەرى، ادال ەڭبەگىمەن جەتتى. قانشاما اتاق-دارەجەگە يە بولسا دا ءوزىن باسقالاردان جوعارى قويعاندى جانى سۇيمەيتىن. بۇل، بالكىم، كىشكەنتايىنان العان ءتالىم-تاربيەسىنەن دە بولار، ۇلكەندەردى كورسە، سونادايدان جاقىنداپ، اسا ءبىر ىلتيپاتپەن سالەمدەسىپ جاتاتىن.

مۇنداي كوركەم جىگىتتى كىم جەك كورسىن. ادامگەرشىلىگى دە وتە جوعارى-تىن. ال ۇلكەن ساحناعا ۇلتتىق كيىمى جاراسىپ شىعا كەلگەندە ءتىپتى ­تانىماي قالاتىنبىز. ول قازاقتىڭ قارا دومبىراسىن قولىنا الىپ، شەبەرلىگىن كورسەتكەندە ناعىز ونەر ءۇشىن تۋعان جان ەكەنىن بايقاۋ دا قيىن ەمەس-ءتى. بۇعان ءوزىمىز ­تالاي رەت كۋا دە بولدىق. ەلىمىز تاۋەلسىزدىك العالى بەرى مادەنيەتكە دە كوپ كوڭىل بولىنە ­باستادى. ونىڭ تىكەلەي باسشىلىعىمەن وتەتىن ءتۇرلى دەڭگەيدەگى كونتسەرتتەر مەن شىعارماشىلىق كەشتەردە زال ۇنەمى لىق تولىپ، ينە شانشار ورىن بولمايتىن. بيىلدىڭ وزىندە حالىقارالىق ­ديريجەرلار ­فورۋمى ۇيىمداستىرىلىپ، ول قالىڭ جۇرتشىلىققا رۋحاني ءلاززات سىيلادى. قوستاناي وبلىسىنىڭ اكىمى مەن مادەنيەت باسقارماسىنىڭ تىكەلەي ۇيىتقى بولۋىمەن وتكەن ۇلكەن ونەر مەرەكەسىنە دە جينالعان اعايىن از بولعان جوق. كەزىندە ءوزى تىكەلەي ۇيىتقى بولعان فيلارمونيا جانىنداعى قازاق وركەسترى دە قازىر تەك رەسپۋبليكامىز عانا ەمەس، كۇللى تمد ەلدەرىنە، ودان قالدى شەت مەملەكەتتەرگە ابدەن ءماشھۇر بولدى.

ساحنا ساڭلاعىن ۇنەمى جارقىن ­ويلار عانا مازالايتىن. كۇندىز-ءتۇنى ويلايتىنى – حالقىمىزدىڭ ءتول ونەرىن بيىككە كوتەرۋ، ءسويتىپ، جۇرتشىلىق الدىنداعى پارىزىن ادال اتقارۋ، قاراماعىنداعى ارىپتەستەرىنە قولىنان كەلگەنشە قولايلى جاعداي تۋعىزۋ-تىن.

نازىمبەك جايلى اڭگىمە بولعاندا ونىڭ سوناۋ ساعىمداي بۇلدىراپ ارتتا قالعان جاستىق شاعىنا دا توقتالىپ وتكەنىمىز ءجون دەپ ەسەپتەيمىن. 1970 جىلدىڭ ءساۋىر ايىنىڭ باسىندا تورعاي وڭىرىندەگى ارقالىق اۋدانى قايىڭدى اۋىلىندا، مولدابەكتىڭ شاڭىراعىندا دۇنيەگە كەلەدى. وتاعاسى ­مولدابەك قازاقتىڭ قاسيەتتى دومبىراسىن قولعا الىپ، كۇمبىرلەتە شەرتكەندە ونى قورشاعان جۇرتشىلىق ­ەرەكشە ­رۋحاني ءلاززات الاتىن. انشىلىگى قانداي ەدى دەسەڭىزشى! ۇكىلايدىڭ دا ­داۋىسى ادەمى بولاتىن. سوندىقتان دا ەرلى-زايىپتىنىڭ جۇرگەن جەرى توي-دۋمان، ىرىس-بەرەكە ءارى ءازىل-قالجىڭ ەدى. مىنە، وسىنداي اكە-شەشەدەن تۋعان نازىمبەكتىڭ دە ونەرگە قۇشتار بولۋى زاڭدى-تىن. ءوزىمىز ءجيى اۋىزعا الاتىن «ۇيادا نە كورسەڭ، ۇشقاندا سونى ىلەرسىڭ» دەگەن اتالى ءسوز وسى ىنتىماعى جاراسقان وتباسىنا ارنالىپ ايتىلعان سياقتى. نازىمبەك تە 5 جاسىنان باستاپ دومبىراعا ءۇيىر بولا باستايدى. اكەسىنىڭ ءىنىسى سۇلتانبەكتى ەرەكشە جاقسى كورگەندىكتەن، ول دا مۇنى وسى ۇلتتىق اسپابىمىزعا ەرتە باۋلۋدى قولعا الدى. ويتكەنى، سۇلتەكەڭنىڭ ءوزى دە وڭىرگە بەلگىلى تەرمەشى ءارى جىرشى-تىن.

ارينە، ول اعاسى ۇلىنىڭ جۇل­دىزى جوعارى، مارتەبەسى بيىك بولعانىن ارماندامادى دەيمىسىڭ. ءبىر جاعى، نازىمبەك ءالى بالدىرعان بولسا دا ۇيرەتكەنىڭدى تەز قاعىپ الاتىن تاپقىر ءارى ەلگەزەك-ءتى. سول سەبەپتەن دە ۋاقىتتى بوسقا وتكىزبەي وعان مۋزىكالىق ءبىلىم الۋ قاجەتتىگىن ەسكەرتتى. اكەسى مولدابەك پەن اناسى ۇكىلاي دا ونىڭ پىكىرىن قولدادى.

سونىمەن، تاۋداي تالاپتى، ەلگەزەك بالا كۇي ونەرىنىڭ قىرى مەن سىرىنا بىرتە-بىرتە قانىعا ­باستادى. ون بەس جاسار دارىندى ۇل، الدىمەن ارقالىق شاھارىنداعى مۋزىكالىق ۋچيليششەگە شاكىرت بولىپ قابىلداندى. بۇل شاق نازىمبەكتىڭ ەسىندە ماڭگىلىك جاتتالىپ قالدى. تالىمگەرلەرى دە ءوز سالاسىنىڭ ناعىز مايتالمانى ەدى. مادەنيەتتىڭ بىلگىرى اتانعان تۇرسىنبەك الماعامبەتتىڭ سىنىبىندا ءدارىس الدى. اتالعان قالاداعى وسىناۋ وقۋ ورنى شاكىرتتىڭ بويىنداعى جاسىرىن جاتقان دارىندى وياتتى.

ءسويتىپ، وسى جەردەگى ءتورت جىلدا شىڭدالىپ، كۇيشىلىكتىڭ وزىنە بەيمالىم تۇستارىن ابدەن يگەردى. بىراق ءالى دە اتا-اناسى ارمانداعانداي بيىككە كوتەرىلۋ ءۇشىن قانشاما ەڭبەك كۇتىپ تۇر ەدى.

ونەر جولى – اۋىر دەپ بوسقا ­ايتىلمايدى. ول قاشاندا تىنىمسىز ىزدەنىستى، ەڭبەكقورلىقتى جانە ءوزى ورىندايتىن كۇيدى دەر كەزىندە ءارى تاڭداي ءبىلۋدى قاجەتسىنەدى. مىنە، وسى جايلار دا ءالى جاس تا بولسا ونى ويلاندىرىپ، تولعاندىردى. سول سەبەپتەن دە ول ارقالىقتان كەيىن سوناۋ ەرەكشە دە كوركەم شاھار الماتىعا جول تارتتى. باعىتى – قازىرگى قۇرمانعازى اتىنداعى ۇلتتىق كونسەرۆاتوريا-تىن. ءبىر ورىنعا بىرنەشە ادامنان كەلەتىن قيىن دا كۇردەلى سىناققا جان-جاقتى ­دايىندالدى. سول كەزدە ول ارقالىقتا جۇرگەندە ۇستازدارىنان تەرەڭ ءبىلىم ءارى شەبەرلىكتىڭ دارىستەرىن العاندىعىن ايقىن ۇقتى. ستۋدەنتتەر قاتارىنا ءىلىندى. وسى شاقتاعى قۋانىشىن تىلمەن ايتىپ جەتكىزە الماس-تى. مۇنىڭ ومىردەن تۇيگەنى – جاقسى ۇستاز دا باقىتىڭ ەكەن. ويتكەنى نازىمبەك ومىردەن وتكەنشە ونەر زەرتتەۋشىسى، پروفەسسور تمات مەرعاليەۆتەن ءتالىم العاندىعىن ەرەكشە ماقتانىشپەن اۋىزعا الاتىن.

كورنەكتى مادەنيەت قايراتكەرى سوناۋ الىستاعى تورعايدان ءبىلىم ىزدەپ كەلگەن بوزبالانىڭ بويىنداعى ەشكىمگە ۇقساي بەرمەيتىن ايرىقشا قابىلەتتى كوكىرەك كوزىمەن بىردەن بايقادى. سوندىقتان وعان ءوزىنىڭ بىلگەنى مەن تۇيگەنىن ابدەن ۇيرەتتى. كونسەرۆاتوريانىڭ ءدارىسحانا­لا­رىندا وتكەن جىلدار سانالى جىگىتتىڭ كۇيگە دەگەن ىڭكارلىگىن ارتتىرا ءتۇستى.

ول كەيدە وسى جوعارى وقۋ ورنىندا ۇستازدىق ەتكەن قازاقستاننىڭ حالىق ءارتيسى، اسا دارىندى كۇيشى قارشىعا احمەدياروۆ، «قۇرمانعازى» وركەسترىنىڭ سول كەزدەگى باس ديريجەرى، ونەر قايراتكەرى ايتقالي جايىموۆ، تالانتتى كومپوزيتور كەنجەبەك كۇمىسبەكوۆتەردەن تۇيگەنىن ەرەكشە اسەرمەن بايانداپ وتىراتىن.

سەبەبى ولاردىڭ ارقايسىسى – قازاق مادەنيەتىندە ەسىمدەرى التىن ارىپپەن جازىلعان كورنەكتى تۇلعالار.

اڭگىمەمىزگە ارقاۋ بولعان كونسەرۆاتوريا بىلىكتى كادرلاردىڭ قارا شاڭىراعى رەتىندە بۇرىننان بەلگىلى. سوندىقتان وسىدان كوپ جىل بۇرىن اتالمىش جوعارى وقۋ ورنىن اياقتاعان تالانتتى جاستار ارنايى شاقىرتۋمەن قوستاناي ­وبلىسىنا ات باسىن تىرەگەن بولاتىن.

جىلدار وتە ولاردىڭ بىرقاتارى وتباسىلىق جاع­دايلارمەن وزگە وڭىرلەرگە كەتكەنىمەن، باسىم كوپ­شىلىگى ارامىزدا ءالى كۇنگە دەيىن ادال قىزمەت اتقارىپ، ونەرىمىز بەن مادەنيەتىمىزدى كوتەرىپ جۇرگەن ساڭلاقتار. ولاردىڭ قاتا­رىن­دا ەرەكشە قوڭىر داۋسى بار ­ماناپ­بەك كادىروۆ، ­قو­بىزشى ­باتىر­بەك جانە دارىن­دى كۇيشى لاۋرا باينازاروۆتار جانە باسقا دا ونەردى ءپىر تۇتقان تۇلعالار بار. ولار قوستاناي­عا كەلىسىمەن ­ەلۋباي ومىرزاقوۆ اتىنداعى وبلىستىق فيلارمونيانىڭ جانىنان «اقجە­لەڭ» دەپ اتالاتىن ۇلتتىق اسپاپتار ءانسامبلىن قۇردى.

ءسوزدىڭ رەتى كەلگەندە، بۇل ونەر ۇجىمىنىڭ دۇنيەگە كەلۋىنە سول كەز­دەگى وبلىس باسشىسى، بۇل كۇندەرى ابىز اقساقال، ۇلتجاندى ازامات ­كەنجە­بەك ۋكيننىڭ جاساعان قامقورلىعى ايرىقشا دەر ەدىك.

وسىنداي ۇجىمدى باسقارۋ ­نازىمبەك مولداحمەتوۆ ءۇشىن دە وڭاي بولعان جوق. ول ونەردەگى ­دوستارىمەن تەز ءتىل تابىسىپ، قانشاما ماعىنالى تۋىندىلارمەن رەپەرتۋارلارىن بايىتتى. ولاردىڭ ءون بويىنان قازاقىلىقتىڭ ءيىسى اڭقىپ تۇراتىن.
ول انسامبلدەگى جۇمىسىمەن قاتار، قوستاناي مەملەكەتتىك پەدا­گوگيكالىق ينستيتۋتىندا دارىندى جاستارعا دومبىرادان ءدارىس بەرەتىن. ۇلكەن سەنىم ارتىلىپ، قوستانايداعى قازاق ۇلتتىق اسپاپتار وركەسترىنە جەتەكشىلىك ەتتى. كوپتەگەن بايقاۋلار مەن ­فەستيۆالداردا توپ جارىپ، وبلىستىڭ ابىرويىن بارىنشا اسقاقتاتتى.

وسىدان ەكى جىل بۇرىن ­نازىمبەك ­مولداحمەتوۆ ءوزى قوستانايداعى ەڭبەك جولىن باستاعان وب­لىس­تىق فيلار­مو­نياعا ديرەك­تور بولىپ تاعايىن­دالعان-دى. ءا دەگەن­نەن وزىنە جۇك­تەلگەن مىندەتتىڭ جاۋاپكەرشىلىگىن ايقىن سەزىنىپ، ارىپتەستەرىنىڭ شىعارماشىلىق جاعىنان شىڭدالا تۇسۋىنە بارىن سالدى. ەرلان ­قال­ماقوۆ باسقاراتىن وبلىستىق ءما­دەنيەت باسقارماسىنىڭ تىكەلەي قولداۋى جانە ءوزىنىڭ بويىنداعى جارقىن ­دارىنى، تىڭ ىزدەنىستەرىنىڭ ارقاسىندا كوپتەگەن اتاقتى انشىلەر مەن كۇيشىلەردىڭ ونەر كەشتەرى، بۇرىن-سوڭدى بولماعان فورۋمدار، فەستيۆالدار وتكىزىلدى.

اقجارقىن ءارى كوپشىل مىنەزىمەن، قازاقى قالپىمەن زيالى قاۋىمنىڭ اراسىندا قۇرمەتكە بولەنگەن ­نازىمبەك – ايرانداي ۇيىعان بەرە­كەلى وتباسىنىڭ تىرەگى-ءتىن. ونىڭ جان دۇنيەسىن جەتە تۇسىنەتىن ءارى ۇنەمى قولداپ وتىراتىن، قۇداي قوسقان قوساعى جانات كەلىنىمىز دە قۇربىلارىنىڭ اراسىندا سىيلى دا ابىرويلى. وتاعاسىنىڭ الاڭسىز قىزمەت اتقارۋىنا بارىن سالدى. ەرلى-زايىپتىلاردى وزگەلەر ونەگە تۇتتى.

نازىمبەكتى ىزدەگەن ادام ۇنەمى ونى جۇمىس ورنىنان تاباتىن. قولىنان قازاقتىڭ قارا دومبىراسى تۇسپەيتىن. شىعارماشىلىق ۇجىمدى باسقاراتىن ادام قاي جاعىنان بولسا دا ارىپتەستەرىنە عيبرات كورسەتۋگە ءتيىس دەپ ەسەپتەيتىن.

ونىڭ كەزدەيسوق قايعىسى بارشا قاۋىمدى ەسەڭگىرەتتى. ءالى كۇنگە دەيىن كوڭىل ايتۋشىلار لەگى تولاستار ەمەس. بۇل ونىڭ ءتىرى كەزىندە ناعىز ۇلتجاندى، نامىستى، قايراتكەر تۇلعا بولعانىن كورسەتەدى.

قايىڭدى وڭىردەگى كيەلى قازاق اۋىلىنداعى سول ءبىر قايعىلى كۇنى ەلدى مەكەن تۇرعىندارى جاڭبىرشى قاليەۆتەن دە كوز جازىپ قالدى. ونىمەن دە قيماي قوشتاستى.

كىم ماڭگىلىك دەيسىز؟ نازىمبەك ءىنىمىزدىڭ جاتقان جەرى جارىق، توپى­راعى تورقا، يمانى سەرىك بولسىن. ءوزى جەتپەگەن جاستى ۇكىلى ۇمىتتەرى بولعان ۇلدارى مەن قىزدارىنا بەرسىن. ءبىز ءوزىڭدى ارقاشان دا ساعىنىشپەن ەسكە الىپ، جۇرەگىمىزدە ساقتايمىز.

 

ورازالى جاقسانوۆ

قوستاناي

http://anatili.kazgazeta.kz/news/58364