مۇرات تەمىراليەۆ : ەل تاەكۆوندوسىنىڭ ەرتەڭىنە سەنىمدىمىن

توقسانىنشى جىلداردىڭ باسىندا الاش توپىراعىنا كورەيلەر ويلاپ تاپقان ونەردىڭ ۇرىعىن سەپكەن قارا بەلبەۋ، التىنشى دان يەگەرى مۇستافا وزتۇرىك ەكەنىن كوپشىلىك جاقسى بىلەدى. سوناۋ گەرمانيادان اتاجۇرتىن اڭساپ كەلگەن اسىل ازامات قازاقستان حالقىن تاەكۆوندومەن تابىستىردى. ول تانىمال جەكپە-جەك شەبەرى بەكسەيىت تۇليەۆپەن بىرىگىپ، ەلىمىزدە وسى سپورت ءتۇرىنىڭ كەڭىنەن قۇلاش جايۋىنا كوپ كۇش سالدى. ەل-ەلدە، جەر-جەردى ۇيىرمەلەر اشىلدى. جاستار سپورت زالدارعا بەتتەدى. تاەكۆوندونىڭ تۇنىعىنا بويلاعان سونداي جالىندى جاستاردىڭ ءبىرى — تاەكۆوندودان حالىقارالىق دارەجەدەگى سپورت شەبەرى، قارا بەلبەۋ 5 دان يەگەرى مۇرات تەمىراليەۆ ەدى. بۇل كۇندەرى ول الماتى قالالىق فەدەراتسياسىنىڭ ۆيتسە-پرەزيدەنتى قىزمەتىن اتقارىپ وتىر. ايتۋلى ازاماتپەن جۋىردا كەزدەسىپ، وسى سالاداعى كەيبىر كەلەلى ماسەلەلەر جونىندە ءسوز قوزعادىق.

–  1990 جىلى مەن قاراعاندىداعى ءاليا مولداعۇلوۆا اتىنداعى سپورتتاعى دارىندى بالالارعا ارنالعان مەكتەپ-ينتەرناتتى ءتامامداپ، الماتىداعى تەحنولوگيالىق ۋنيۆەرسيتەتكە وقۋعا ءتۇستىم، – دەپ باستادى ءوز اڭگىمەسىن مۇرات. – سول كەزدەن باستاپ، تاەكۆوندومەن اينالىستىم. يساتاي كابەكوۆ، ديحان اقاەۆ جانە ماقسۇت نارباەۆ سىندى بىلىكتى باپكەرلەردەن دە ءتالىم-تاربيە الدىم. ءبىز جاتتىعاتىن زالعا مۇستافا وزتۇرىك پەن بەكسەيىت تۇلكەەۆ ءجيى كەلەتىن. جاتتىعۋ بىلاي تۇرسىن، سول عۇلاما ۇستاز، اسىل اعالاردىڭ اڭگىمەسىن ەستۋدىڭ ءوزى ءبىر عانيبەت ەدى عوي. ەكەۋى دە تۇنىپ تۇرعان شەجىرە، پاراسات-پايىمى مول تۇلعالار. مۇستافا مەن بەكسەيىتتىڭ قاراپايىمدىلىعى مەن قازاقىلىعى جايىندا اڭگىمە ءبىر بولەك. ولار ءوز ۇلتىن شەكسىز سۇيەتىن. سونداي سەگىز قىرلى، ءبىر سىرلى ازاماتتارمەن جولىققاننان كەيىن تاەكۆوندوعا مىقتاپ دەن قويدىم.

– كەزىندە جوعارىدا ەسىمدەرى اتالعان ارىستاي ازاماتتاردان ءدارىس الىپ، سولارمەن قاتار جۇرگەن ەكەنسىز. ال ونداي مەكتەپتەن وتكەن سپورتشىنىڭ قالىڭ توپتىڭ اراسىندا قالىپ قويۋعا قاقى جوق. سول سەبەپتى سىزگە دە وسى سالاداعى بيىك بەلەستەردى باعىندىرۋ ايتارلىقتاي قيىندىق تۋعىزباعان بولار؟

– ءبىز دە شاما-شارقىمىزعا قاراي كوسىلدىك. جەتى جىلعا جۋىق ۋاقىت بويى قازاقستان ۇلتتىق قۇراماسى ساپىندا بولدىم. ءۇش مارتە ەل چەمپيونى اتاندىم. 1993 جىلى ءبىزدىڭ تاەكۆوندوشىلار تۇڭعىش رەت الەم چەمپيوناتىندا كۇش سىناسۋ قۇرمەتىنە يە بولدى. نيۋ-يوركتە وتكەن سول بايراقتى باسەكەدە مەن دە ونەر كورسەتتىم. ورتالىق ازيا بىرىنشىلىگىندە باس جۇلدەنى ولجالادىم. بىرقاتار اسا ءىرى حالىقارالىق تۋرنيرلەردە جەڭىس تۇعىرىنا كوتەرىلدىم.

– ۇلكەن سپورتپەن قوش ايتىسقاننان سوڭ دا وسى سالادان الىستاماعان سەكىلدىسىز؟  بىلۋىمىزشە، باپكەرلىك كاسىپتە باعىڭىز جاندى عوي؟

– ءيا، الىستاپ ەشقايدا كەتكەن جوقپىن. وسى كۇنگە دەيىن باپكەرلىك قىزمەت اتقارىپ، بىرنەشە جاقسى شاكىرتتەر تاربيەلەدىم. سولاردىڭ اراسىنان ناريمان شاكىروۆ، مەرەي راسيلوۆ، راميل اشماحۋنوۆ، اسحات ابىلداەۆ، ابزال انارقۇلوۆ سىندى سايىپقىراندار سۋىرىلىپ شىعىپ، ءتۇرلى دۇرمەكتەردە اتوي سالدى. 2005-2013 جىلدار ارالىعىندا رەسپۋبليكالىق تاەكۆوندو فەدەراتسياسىندا باس حاتشىسى جانە كوماندا باسشىسى قىزمەتتەرىن قاتار اتقاردىم. 2012 جىلى ۇلتتىق كوماندا مۇشەلەرىن لوندون وليمپياداسىنا باستاپ اپارعان مامانداردىڭ ءبىرى بولدىم. سونىمەن قاتار، تورەشىلىك كاسىپتە دە باق سىنادىم. بۇل رەتتە دە نەسىبەسىز ەمەسپىن. الەم مەن قۇرلىق چەمپيوناتتارىندا، ازيا ويىندارى مەن الەم كۋبوگىندا جانە باسقا دا كوپتەگەن ءدۇبىرلى دودالاردا قازىلىق ەتتىم. ۇيىمداستىرۋشىلار تاراپىنان ەڭبەگىم لايىقتى باعالانىپ، ءتۇرلى بايراقتى باسەكەلەردە ەڭ ۇزدىك تورەشىگە تيەسىلى ارنايى سىيلىقتى يەلەندىم. «ازيانىڭ ەڭ ءادىل قازىسى» دەگەن اتاق تا بۇيىردى. سونىمەن قاتار قازىردەن شاكىرتتەر تاربيەلەپ ءجۇرمىن. قول استىمدا جاتتىعىپ جۇرگەن قانداستارىمىزدىڭ اراسىندا بولاشاعىنان مول ءۇمىت كۇتتىرەتىن جاستار از ەمەس.

– ءسوز ورايى كەلگەندە، قازىلار ماسەلەسىنە كەڭىرەك توقتالا كەتسەڭىز. تاەكۆوندودا وتەتىن اسا جاۋاپتى جارىستاردا تورەشىلەردى ىرىكتەۋ پروتسەسى قالاي جۇزەگە اسىرىلادى؟  وسىنداي ساۋال قويۋىمنىڭ سەبەبى، قازاقستاندىقتاردىڭ اسا ءىرى حالىقارالىق جارىستاردا سيرەك قازىلىق ەتىپ جۇرگەنى قىنجىلتادى… 

– تورەشىلەرگە قويىلاتىن تالاپ وتە قاتاڭ. ەڭ ءبىرىنشى كەزەكتە بىلىكتىلىك پەن شەبەرلىك دەڭگەيى باسشىلىققا الىنادى. ودان دا باسقا تالاپتارى كوپ. ولاردىڭ ەشبىرى كوميسسيا مۇشەلەرىنىڭ نازارىنان تىس قالمايدى. ماسەلەن، مەن 2021 جىلى توكيودا الاۋى تۇتاناتىن پاراليمپيادادا قازىلىق ەتۋگە ءۇمىتتى تورەشىلەردىڭ تىزىمىندەمىن. باستاپقىدا ۇمىتكەرلەر ساناتىندا الەمنىڭ ءار قيىرىنان جينالعان 500-گە تارتا مامان بولدى. سولاردى ءتۇرلى جارىستارعا قاتىستىرىپ، ىرىكتەۋدەن وتكىزدى. قالىس جانە شالىس باسقاندارى، ورەسكەل قاتەلىككە بوي الدىرعانداردىڭ اتى-جوندەرى تىزىمنەن سىزىلىپ تاستالادى. وسىلايشا، بىرتە-بىرتە ۇمىتكەرلەر قاتارى سيرەيدى. قازىر تىزىمدە 50 ادامداي عانا قالدى. سولاردىڭ وتىزى عانا ءدۇبىرلى دودادا قازىلىق ەتەدى. بۇيىرتسا، مەن دە توكيوعا ساپار شەگەمىن دەپ نيەتتەنىپ وتىرمىن.

 – مۇرات، ءسىز ەلدە ءبىلىم الۋمەن عانا شەكتەلىپ قالماي، «بولاشاق» باعدارلاماسى بويىنشا شۆەيتساريادا دا وقىعان ەكەنسىز. ول ەلدە قانداي ماماندىقتى يەگەردىڭىز؟  

 – لوزاننا قالاسىندا ورنالاسقان AISTS MAS مەكتەبىندە «سپورتتىق مەنەدجەمەنت» ماماندىعى بويىنشا ءبىلىم الدىم. بۇل – كۇللى الەمدەگى سپورت سالاسى بويىنشا ءبىلىم بەرەتىن ەڭ ءىرى ورتالىق. وسى سالادا جۇرگەن مامانداردىڭ دەنى لوزانناداعى ۇستازداردان ءتالىم الۋدى ارماندايدى. باعىما وراي، «بولاشاق» باعدارلاماسى ارقىلى ماعان دا AISTS MAS مەكتەبىندە تۇلەگى بولۋ باقىتى بۇيىردى. ودان بولەك، قولىمدا وڭتۇستىك كورەيانىڭ سۋۆون قالاسىندا ورنالاسقان كەنگ حي ۋنيۆەرسيتەتىنىڭ سەرتيفيكاتى، الماتىداعى تەحنولوگيالىق ۋنيۆەرسيتەتى مەن قازاقتىڭ سپورت جانە تۋريزم اكادەمياسىنىڭ ديپلومى بار.

– ءسىز جايىندا اقپارات جيناعان كەزدە «ايگىلى «كۋككيۆون» اكادەمياسىنىڭ حالىقارالىق ينسپەكتورى» دەگەن جازۋدى دا كوزىم شالدى. وسى اكادەميا جايىندا قىسقاشا اقپارات بەرسەڭىز؟

– تاەكۆوندو ونەرىن ءتۇرىن سەرىك ەتكەن ساڭلاقتارعا سپورتتىق دان جانە ءتۇرلى بەلبەۋلەردى تاعايىندايتىن الەمدەگى جالعىز ۇيىم ءدال وسى – «كۋككيۆون». وڭتۇستىك كورەيانىڭ باس شاھارى – سەۋلدە ورنالاسقان ايتۋلى اكادەمياداعا حالىقارالىق ينسپەكتور رەتىندە تىركەلۋ ءۇشىن مەن كوپتەگەن سىناقتان ءوتتىم. وسى سپورت ءتۇرىنىڭ مايتالماندارى الدىندا وسى جۇمىستى اتقارۋعا لايىق ەكەنىمدى دالەلدەدىم. قازىرگى كەزدە الەمدەگى كەز-كەلگەن تاەكۆوندوشىدان ەمتيحان قابىلداپ، ولارعا دان جانە بەلبەۋ بەرۋگە مەنىڭ دە قۇقىعىم بار.

 – حالىقارالىق تاەكۆوندو فەدەراتسياسىنىڭ (WTF) فيليالدارىنىڭ ءبىرى شۆەيتساريانىڭ لوزاننا قالاسىندا ورنالاسقانى بەلگىلى. ءالپى تاۋى ەتەگىنە ءجيى ات باسىن بۇرىپ تۇرعانىڭىزعا قاراعاندا، سول ۇيىممەن تىعىز بايلانىستاسىز عوي؟ 

– نەگىزىنەن مەن شۆەيتسارياعا تاجريبە جيۋ جانە ءبىلىمىمدى جەتىلدىرۋ ءۇشىن بارامىن. ارا-تۇرا حالىقارالىق فەدەراتسيانىڭ جۇمىسىنا دا ارالاسىپ تۇرامىن. فەدەراتسيادا مەن بوسقىندار ماسەلەسىمەن اينالىسامىن. قازىر جەر جۇزىندە سوعىس وتى ءورشىپ تۇرعان جانە جاپپاي كەدەيشىلىك بەلەڭ العان مەملەكەتتەر از ەمەس. سونىڭ سالدارىنان سيريا، ليۆيا، اۋعانستان جانە افريكانىڭ بىرقاتار ەلدەرىنىڭ حالىقى ءوز وتانىنان بەزىپ، جان-جاقتان پانا ىزدەۋدە. سولاردىڭ قاتارىندا سپورتشىلار قاۋىمى دا بار. بىرىككەن ۇلتتار ۇيىمى (بۇۇ) مەن حالىقارالىق وليمپيادا كوميتەتى (حوك) وسى پروبلەمانى نازاردا ۇستاپ، ۇنەمى شەشۋ جولدارىن قاراستىرۋدا. بۇگىنگى تاڭدا سول بوسقىندار ءتۇرلى ءدۇبىرلى دودالاردا ءوز ەلدەرىنىڭ ەمەس، حالىقارالىق فەدەراتسيانىڭ تۋى استىندا ونەر كورسەتىپ جۇرگەنىن دە جاقسى بىلەسىزدەر. مىنە، ءبىز وسى جاعدايدى جان-جاقتى زەرتتەپ، زەردەلەپ، تالداپ، رەتتەپ، زاڭداستىرۋ ماسەلەسىمەن اينالىسىپ ءجۇرمىن.

– 2008 جىلى بەيجىڭدەگى دودادا ارمان شىلمانوۆتىڭ اتوي سالىپ، قولا مەدالدى ولجالاعانى بەلگىلى. بۇل وتاندىق تاەكۆوندوشىلارمىزدىڭ وليمپيا ويىندارىندا ولجالاعان العاشقى جانە ازىرگە جالعىز جۇلدەسى. قالاي ويلايسىز، بيىل توكيودا الاۋى تۇتاناتىن بايراقتى باسەكەدە جەڭىس تۇعىرىنا كوتەرىلۋگە كۇش-جىگەرى جەتەتىن قازاقتىڭ ۇل-قىزى تابىلا ما؟

– ءبىزدىڭ قازىرگى كوماندامىز دا وتە كۇشتى. اسىرەسە، رۋسلان جاپاروۆ پەن قايرات سارىمساقوۆتىڭ ونەرى كوپشىلىكتىڭ كوڭىلىنەن شىعۋدا. ولاردىڭ بويىندا وليمپيا ويىندارىنىڭ التىن تۇعىرىنا كوتەرىلۋگە قاجەتتى قاسيەتتەردىڭ بارلىعى بار. جانسەل دەنيز، نۇرلان مىرزاباەۆ، فەرۋزا الدانعوروۆا جانە سمايل دۇيسەباي سىندى دايان شەبەرلەرىنە دە زور سەنىم ارتىلىپ وتىر. سولاردىڭ اراسىنان ءبىر-ەكەۋى جاپونيادا جاسىنداي جارقىراپ، جەڭىس تۇعىرىنا كوتەرىلسە، كۇللى قازاق ەلى ءۇشىن ۇلكەن ابىروي بولاتىنى داۋسىز. قازاقستان تاەكۆوندوسىنىڭ تۇعىرى بۇگىنگىدەن دە بيىك بولاتىنىنا مەن كامىل سەنەمىن

– اڭگىمەڭىزگە راحمەت!

سۇحباتتاسقان

داستان كەنجالين