Adamdyq etalony

Dosymyz Dúráli Dúısebaı jaıly jaısyz habardy kıeli Túrkistan jerinde júrgenimde estidim. Keshe ǵana aramyzda jarqyldap júrgen dos-aǵamnyń qazasyna sengim kelmedi. Biraq jan-jaqtan habarlasyp, kóńil aıtqan joldastardyń sózinen keıin Dúkeńnen aıyrylyp qalǵanymdy ańǵardym. Sol sátte stýdent kezimizde QazGÝ-grad qalashyǵynan shyǵyp, ál-Farabı dańǵylynyń boıymen «Qazaqfılmge» deıin júgirip keletinimiz esime túse ketpesi bar ma?!

Odan soń «Lenınshil jasta» jumys istep júrgende jazǵan «Sahı Romanov júgirip keledi» degen Dúkeńniń maqalasy oıyma oraldy. Taqyrybynan bastap sońǵy núktesine deıin ǵajap dınamıkaǵa qurylǵan Dúkeńniń sol maqalasy áli esimnen ketpeıdi. Qazirde de Dúkeń ózi jazbaqshy, bir jaǵymnan júgirip shyǵa keletin sııaqty bolady da turady.

Kez kelgen talanttyń qııalyna qanat baılaıtyn, sharyqtatyp shyrqaý kókke shyǵaratyn qasıetti bir dúnıe – ol týǵan jerdiń topyraǵy, ósken ortasy. Árbir daryn ıesiniń adastyrmas temirqazyǵy, aınalyp keletin kindik qany baılanǵan ot ortasy – ol tabanynyń móri basylǵan týǵan topyraǵy. QR Mádenıet qaıratkeri, Qazaqstan Jýrnalıster odaǵy jáne S.Berdiqulov atyndaǵy syılyqtardyń ıegeri Dúráli Dúısebaı «Ońtústiktiń Shveıarııasy» dep atalatyn Túlkibas óńiriniń azamaty edi. Taraz ben Shymkent, Jýaly (Jambyl oblysy) men Túlkibas (Túrkistan oblysy) aýdandarynyń ortalyqtary – Baýyrjan Momyshuly men Turar Rysqulovtyń qaq ortasyndaǵy Shaqpaqbaba aýylynda (burynǵy Vysokoe selosy) týyp-ósken Dúkeń óziniń amanaty boıynsha sol jerge jerlendi.

Túrkistannan Túlkibas aýdanyna mashınamen úsh saǵattan asa ýaqyt júrip barǵan ýaqytta Dúkeńmen birge ótkizgen 45 jyldyń kóptegen sátteri kóz aldymnan ketpeı qoıdy. Dúkeń qazaq jýrnalıstıkasyna bir adamdaı eńbek sińirdi. Sol kezde men degen jýrnalıstiń armany bolǵan, ańyzǵa aınalǵan «Lenınshil jas» gazetinde on alty jyl taban aýdarmaı eńbek etti.

1996 jyly QR Memlekettik tergeý komıtetiniń jańadan ashylǵan «Qylmys pen jaza»–«Prestýplenıe ı nakazanıe» atty gazetine bas redaktor bolyp bardy. Keıinnen Ulttyq qaýipsizdik komıtetinde qyzmette bolyp, zeınetke shyqqan soń «Halyq sózi», «Sport»–«Sport» gazetterinde qyzmet etti. О́miriniń sońǵy jyldary L.N.Gýmılev atyndaǵy Eýrazııa Ulttyq ýnıversıtetiniń jýrnalıstıka  jáne saıasattaný fakýltetinde oqytýshy bolyp, jas jýrnalısterge bilimi men tájirıbesin berip, saýapty ispen aınalysqan edi. О́zi eńbek etetin kafedradan «Sport jýrnalıstıkasy» degen pánniń ashylýyna muryndyq boldy. Qazir Dúkeńniń kóptegen shákirtteri sport taqyrybyn jazatyn jýrnalısterdiń qataryn tolyqtyrdy.

«Jarq etken almastyń júzindeı» deıtin ádemi bir teńeý bar.  Tańdandyratyn, rıza qylatyn, eriksiz nazar aýdartatyn alabóten qubylys osylaı sýretteledi. Taǵy bir anyq: adamnyń ózgelerge uqsamaıtyn bolmys qasıetin kórsetetin ólshemdi de osy sóz tirkesimen áspettep jatamyz. Shyny sol, Dúkeń – júregi garmonııa men úılesimdilikke toly jigit. Onyń shyǵarmashylyǵy oqýshysyn ózine erekshe tartyp turatyny – osy garmonııany júrekke qondyryp turǵan kóńil gravıtaııasy atty qudiretti kúshtiń qonaqtaı alǵany.

Jýrnalıst-pýblııst Dúráli Dúısebaıdyń shyǵarmashylyq jolyna nazar aýdarsam, ilki sátte osyndaı oıǵa qalatynym ras. Qalam ustaǵan aǵaıyn baspasóz aıdynynda ózinshe iz tastap, ózindik qoltańbasyn qaldyryp, oqyrmannyń kózaıymyna aınalyp jatady. Halyq ózin tanymasa da sózin tanıdy. Esimin umytpaı, sózin jattap, syrttaı qanyq bolyp júredi. Bireýi tasqyn sýdaı ekpindi, bireýi esilip aqqan Esildiń ózenindeı bolyp salmaqpen keletin shyǵarmashylyq qaýym ókilderiniń qalaıda halyqtyń tamyr soǵysyn tap basatyn sholǵynshydaı atqa qonatyny – aqıqat is. Solardyń ishinde Dúkeńniń «Lenınshil jas» gazetinde jıi jarııalanatyn maqalalary áli esimde.

Dúráli Dúısebaı – sol shabyttyń úrkek kógin qamshylaǵan ortada múlde basqasha joldy tańdaǵan qalamger. Ol Abaısha aıtqanda,  «júrek – teńiz, qyzyqtyń bári asyl tas» dep,  tirshilikte kezdesetin astarly, kómeskileý tustarǵa, basqa bireý mán bere bermeıtin qupııasy mol túıtkilderge týra shaýyp, qııadan qyzyl kórgen túlkideı óziniń jýrnalıstik bastaýynda buryn-sońdy el jazbaǵan tyń taqyryptarǵa shúılige keldi. «Jarq etken almastyń júzindeı» dep otyrǵanymyz sol. Onyń ásirese, sońǵy jyldary jazǵan dúnıeleri osy sózimizge dálel.

«Halyq sózi» gazetinde bas redaktordyń orynbasary bolǵan kezinde  «Dúráliniń dúrbisi» degen avtorlyq aıdarmen ár nomerde qoǵamdaǵy keleńsiz qubylystar týraly aıshyqty da ustanymdy maqalalaryn jarııalap turdy. Sol jyldary Dúkeń pýblııstıkanyń apogeıine jetti.

Negizi Dúkeń shyǵarmalaryndaǵy kez kelgen taqyryp áleýmettik júkti qara nardaı kóteretin soqtaly dúnıeler ekenin aıtpaı ketsek – arymyzǵa syn. Ádiletsizdik pen paryqsyzdyqqa degen týyndyger qarsylyǵy adamı ishki jan-dúnıesimen arpalysa astasyp kórinis beredi. Kez kelgen shyǵarmasynda. Taǵy bir nazar aýdararlyǵy – onyń kesteli kórkem tilmen, halyqtyq bolmys boıaýymen árlegen sóılemderi jańaǵy áleýmettik júktiń aýqymyn, tanymdyq muratyn  odan  saıyn ulǵaıta túsetini de júrekti dir etkizip ótetini taǵy bar.

Qalamy júırik jýrnalıstiń tómennen salsań tóske ozǵan, qyrattan salsań qııaǵa órlegen shalymdylyǵyn, kúmbez kóktiń, qarańǵy tuńǵıyqtyń jymyńdaǵan «shamdaryn» sanaǵan juldyzshydaı alǵyrlyǵyn  aıtpaı taǵy otyra almaısyń. Talaı basylymda eńbek etken qalamgerdiń qalam qýaty qandaı ekenin osydan-aq paıymdaı berińiz. Ár gazet-jýrnaldyń ózindik baǵyt-baǵdary, kóteretin taqyryptary bolady. Dúkeń soǵan saı materıaldar jazyp otyrdy. Jáne olar jaı ǵana qara sózdiń, arzan oıdyń jelisimen týyndaǵan dúnıeler emes, ábden qaınaýyna jetkizilip, kópshiligimiz bile bermeıtin sony derektermen baıytylyp, til qunarymen sýyrylyp jazylǵan maqalalar ekeni aıqyn. Jýrnalıstiń enıklopedııalyq bilimdiligi bolmasa ár salada, ár baǵytta mundaı qyzyqty materıaldar jazylar ma edi?!  Áı, qaıdam?!

Dúkeńniń ómirden túıgeni mol edi. Qazirgi tańda bata surasań, tost aıtatyn qarııalarǵa qarny ashatyn. Aldyńǵy býyn men keıingi býyn ókilderi arasyndaǵy sabaqtastyqtyń úzilip bara jatqanyna qapalanyp júrýshi edi. Dúkeń ómiriniń sońǵy jyldarynda fılosofııalyq oılarǵa kóp berilip, sony qaǵazǵa túsirýdi de oılastyryp júretin.

«О́mir bolǵan soń adamnyń qartaıýy zańdy. Biz de jas bolǵanbyz. Biraq bizdiń jastyq shaq basqasha ótti. Qazirgi jastar baqytty. Aqparattar aǵyny ashyq zamanda ómir súredi. Kóp biledi. Alaıda tárbıemiz bólek. Quımaqulaq, ata-ájeniń áńgimesin tyńdap ósken urpaqpyz. Kitapqumar urpaqpyz. Biraq biz estigen áńgimeler men oqyǵan kitaptar búgingi kúnge saı ma? Qazirgi jastar biz sekildi quldyq psıhologııasy basym emes, azat oıly azamattar. Biraq nege ulttyq qundylyqtan alshaq jastar kóp? Nege aqshaǵa qatty qunyǵyp, barymyzdy basa-kóktep janshyp baramyz? Oılanatyn nárse jetedi. Jetpiske jaqyndap qalǵan ózin áli de jastar qatarynda sanaıtyn bir azamat kóshedegi bir jónsizdikti baıqap qalyp: «Apyr-aý, mynaýsy nesi, osylarǵa aqyl aıtatyn bir qarııa joq pa?» dese kerek ashýlanyp, sonda qasynda erip kele jatqan bir inisi: «Kóke-aý, sol qarttyń biri siz emessiz be?» degen eken. Sonda álgi kisi: «Áı, biz de shal bolyp qalyppyz-aý» dep basyn qasypty deıdi. Sol aıtqandaı, naǵyz qarııalar burynǵylar ǵoı. Olar aıtatyn, ózderi úlgi bolatyn. Sózi bólek, tirligi basqa shaldar kóp qazir. Kórgen-bilgenińdi aıtaıyn deseń keıbir «aqyldy «qarttar» «jamanatty bolyp qaıtesiń» deıdi. О́zderi jekkórinishti bolǵysy kelmeıdi. Sonda kim aıtady? Bilgenińdi aıtý aqylgóıshilik pe? Aldyńǵy býyn men keıingi býynnyń arasy alshaqtap bara jatqandaı. Qazirgi jastarǵa aqyl aıtsań unamaısyń, syn aıtsań – jaýsyń. Bári birdeı emes shyǵar, árıne» dep otyratyn jaryqtyq!

Dúráli Dúısebaıdyń shyǵarmashylyǵyna ózek bolǵan adamı rýh, rýhanı dúnıe máseleleri – shynaıy izdenistiń, tereńnen shymyrlap qaınap shyǵatyn talǵampaz izdenistiń jemisi. Ol adam basyndaǵy problemalardy sóz ete otyryp, qoǵamnyń dertin ashýǵa umtyldy. Jáne onysyn kórkem tilmen jetkizdi.

Jýrnalıstiń bul ustanymy barlyq maqalalarynda da jeli tartyp, jibek jipteı órilip, ádiptelip otyrdy. Jýrnalıstiń jazǵanynan jalǵandyq kórmeı, aıtqanynan aqıqat izdeıtin oqyrman –aıtýshyń da, tyńdaýshyń da. Tipti, kerek deseńiz, syrlasyń da. Bul turǵyda Dúráliniń  baǵy janǵan jýrnalıst ekenin kórip te, bilip te júrdik. О́ıtkeni, onyń  shyǵarmashylyq qarymy  tirshiliktiń kózindeı, ómirdiń ózindeı bolyp tógilip turdy. Tabıǵatynda qabyspaıtyn dúnıelerdi qabystyryp, jamap-jasqap oqıǵa tabý oǵan múlde jat nárse. Negizi adamnyń bolmysy qandaı bolsa, oıynan sondaı shynaıylyq kórinip turady ǵoı. О́mirde qarapaıym, alańsyz ǵumyr keshken Dúkeńniń jýrnalıstıkadaǵy izinen de sondaı qarapaıymdylyqty, mańǵazdyqty taný qıyn emes. Sóıte tura, jalǵan dúnıeniń názik ıirimderin, kózge kórinbeıtin psıhologııalyq qarym-qatynas qupııalaryn, adamı pendelik sıpattardy qalt jibermeı tap basady. Qaı maqalasynda da.

Gazette jarııalanǵan ár maqala shyn máninde osy aıtylǵandaı bolsa, onda adamdardyń  jan saraıynda únemi kún kúlimdep, kóktem gúliniń hosh ısi ańqyp turar edi. Aqty aq, qarany qara deıtin aınymas qaǵıdaǵa moıyn usynyp, ózine sabaq ala biler edi. Sondyqtan da Dúráliniń jýrnalıstıkaǵa qushtar kóńili únemi talǵam deıtin tarazyǵa tartylyp keldi. Salmaqty, parasatty dúnıelerge umtyldy.

Onyń shyǵarmalarynyń  oqyrman júregine jol taýyp, jylylyq  uıalatatyny nelikten? О́ıtkeni, ol – halyqtyq muralardan qanyp ishken, atalar ósıetin kókiregine toqyp er jetken, týǵan jeriniń qadir-qasıetin ana sútimen boıyna darytqan, ýyzyna ábden toıyp órilgen urpaqtyń ókili.

Sondyqtan da Dúkeń tiliniń boıaýy qanyq, nári syrtyna shyǵyp turady. Shynaıylyǵymen baýrap alady. Súısindirmeı qoımaıdy. Qospasyz, boıamasyz dúnıeniń bolmysyna eriksiz ılanasyń. Oqyrmandy baılaýly buzaýdaı esh jaqqa typyr etkizbeı tusaýlap, shyǵarmamen shegendep tastaýdyń barlyq tásili men ádisin barynsha tereń meńgergen Dúráliniń ár týyndysynyń orta joldan jabylyp qalmaı, sońǵy núktesine deıin tartyp otyratyny da – ádemi qubylys.

Dúráli qaı maqalasyn da oılanyp jazdy, oı ala jazdy, oılandyra jazdy. Týyndylaryna jan kirip turatyny da sodan. Kez kelgen janrǵa qalam tartpas buryn jýrnalıst osy halyqqa ne beredi, tárbıelik máni qandaı bolady degen saýalǵa jaýap izdep, sodan keıin baryp qunarly til men kórkemdik  deńgeıin astastyryp, kúmbez qalaǵan sheberdeı ár kirpishin qııýlastyryp, órip shyǵatyn sııaqty kórinedi.

Dúráli eshqashan da boldym demedi, toldym demedi. О́z ornyn jaqsy bildi. Biraq onysyn jahanǵa jar salyp jarnamalaǵan joq. Qazaq jýrnalıstıka álemine syrbaz basyp, sypaıy esik qaǵyp kirgen ol «menimen» emes, eńbegimen, shyǵarmashylyq izdenisimen tanyldy. Al qazaq tiliniń tazalyǵyna adaldyǵy óz aldyna bólek áńgime.

Dúráli Dúısebaıdyń janyn salyp shyrqyraıtyn taqyrybynyń biregeıi qazaq tiliniń taǵdyry edi. Ol qaı jerge barsa da til tazalyǵy týraly pikirlerin ashyq aıtyp ta, jazyp ta júrgenin jaqsy bilemiz. Dúkeńniń myna bir sózderi esimizden ketpeıdi: «Til biliminiń alyby Ahmet Baıtursynovtyń «Til tazalyǵy degenimiz – ana tildiń sózin basqa tildiń sózimen shubarlamaý. Basqa tilden sóz tutyný qajet bolsa, jurtqa sińip, qulaqtaryna úıir bolǵan, maǵynasy halyqqa túsinikti sózderdi alý» degen sózi bar. Baspasózde arasy bylǵanǵan sózder jıi baıqala qoımaıdy. Bizdiń tildik erejemizge jat sózder kóp qoldanylmaıdy. Árıne, keıde «bizde bylaı aıtylady» degen syńaıda jergilikti sózderdi qoldanyp jatamyz. Jat eldik sózderden góri osy óz aramyzdaǵy jergilikti sózderdi qoldaný basymdaý. Basqasyn aıtpaı-aq qoıaıyq, qazir «jumys isteý» deýdiń ornyna «jumys jasaý» degen tirkes qoldanyla bastady. Keıbir gazetterde bas taqyrypqa shyǵyp ketip júr. Bul durys emes. «Jumys isteý» proess, al «jumys jasaý» akti. Ekeýiniń maǵynasy eki túrli. Orysshadan tikeleı aýdarylǵan kalka sózder de kezdesip qalyp jatady. «Bolyp tabylady», «oryn aldy», «esepteledi» degen sekildi.

Telearnalar men radıo tipti basqasha. Jazyp alynatyn habarlardy tekserýden ótkizip, montajdap jiberýge bolar. Biraq tikeleı efır degen bar. Kim qalaı sóıleıdi, solaı ketedi. Qaı qonaqtyń aýzyna qaqpaq bolasyń. Baǵdarlama avtorynyń óz isin jaqsy bilip qana qoımaı, durys sóıleı alatyn adam izdeıtini sondyqtan.

Qazaqtyń aýyz ádebıetinen qanyp ishken, ata-áje ertegisin, ana áldıin óz tilinde estip, qulaǵyna sińdirip ósken, aýzynan sózi quıylyp turǵan talaı aǵalarymyz ben ápkelerimizdi bilýshi edik. Solar qaıda qazir? Salalyq tele-radıo mekemelerin bilmeımin, ortalyqtarda olardyń biri de joq. Dástúr jalǵastyǵy buzylǵan. Jastar til bilmeıdi dep úzildi-kesildi aıtýǵa bolmas, biraq buzyp aıtady. Qazir kórermender men tyńdarmandar aıtyp júrgendeı, «ń» árpine tili kelmeıtin telejúrgizýshiler kóbeıip ketti. Oryssha oılap, qazaqsha akentpen sóıleıtinder paıda boldy. Kezinde qujatta ketken qatelikterge baılanysty orys yńǵaıynda buzylyp jazylyp ketken aty-jónderdi dál solaı aıtatyndar bar. Mysaly, «Balapan» arnasynda «Adına men Madına» degen baǵdarlama shyqty. «Ádına men Mádına dep nege qazaqsha aıtpaısyńdar?!» degenge bas redaktor «Azan shaqyryp qoıǵan atyn biz qalaı ózgertemiz?» dep jaýap berdi. Áke-sheshesiniń saýatsyzdyǵynan qujat osylaı toltyrylǵan shyǵar. Biraq qazaq baǵdarlamasynda qazaqsha aıtý kerek qoı. Qysqasy, qujat durys toltyrylmaı, «qate qazaqtar» men qate sóıleý kóbeıe bermek».

Dúkeń ózi ómiriniń kóp bóliginde sport jýrnalısi bolǵandyqtan qazaq telearnalaryndaǵy sport kommentatorlardyń saýattylyǵyna erekshe mán berip, olardyń jumysyn únemi qadaǵalap, kerek jerinde syn aıtyp, kóp áriptesterin jónge salyp otyratyn.  

«Myna Reseı tele-radıo mekemelerinde úsh býyn qatar jumys isteıdi. Aǵa býyn, orta býyn jáne jas býyn, – dep otyratyn Dúkeń. –  Seksenniń arǵy-bergi jaǵyndaǵy Poznerler áli júr. Mundaı júıede dástúr jalǵastyǵy bar. Til tazalyǵy saqtalady. Kishi býyn orta býynnan, orta býyn aǵa býynnan úzdiksiz úırenip otyrady. Mektep qalyptasqan. Bizde she? «Jastardy tartaıyq» dedik te úlken býyndy ysyryp shyǵardyq. «Jas kelse – iske» deıdi qazaq. Bul, negizinen, durys úrdis. Jastardy jumysqa kóptep tartýdy aıtamyn. «Aqyl – jastan…» dep beker aıtpaıdy ǵoı. Biraq dástúr jalǵastyǵyn úzip aldyq. Televıdenıe men radıoda myqty jýrnalıster jumys istedi.

Qazaqstanda kásibı kommentator joqtyń qasy. Kásibı sport kommentatory degen kim? Ol – ózi júrgizetin sport túrin ózgelerden áldeqaıda jaqsy biletin maman. Reseıde ár kommentator ózi jaqsy biletin sport túrinen ǵana reportaj júrgizedi. Sonyń ózinde synǵa iligip jatady. Al bizde bir kommentator birneshe sport túrin júrgize beredi. О́ıtkeni maman az. Boksta «aldyńǵy qol», «artqy qol» degen tirkester qoldanylyp júr. Alǵa sozyp júretin qol – aldyńǵy, negizgi soqqy jasaıtyn, sál artqa tartylǵan qol artqy qol. Osylaı dep aıtqanǵa eptep qulaq úırendi. Qazaqsha durys bolmasa da. Endi «aldyńǵy aıaq», «artqy aıaq» degen shyqty. Sportshyny tórt aıaqty janýarǵa teńemeı-aq, buǵan da keliser edik, biraq munda eki aıaq judyryqtasý ústinde birde alǵa, birde artqa ketip, oryn aýystyryp turady. Sondyqtan «aldyńǵy aıaq», «artqy aıaq» degen kele bermeıdi. «Gol soqty» deımiz. «Gol saldy» degendi sırek aıtatyn boldyq. Negizi dopty baspen soǵýǵa bolady. Boksta qolmen soǵady. Fýtbolda aıaqpen tebedi. Árkimniń sózi de, ózi de óz ornynda bolýy kerek. «Kommentator boldyń ba, jumysyńdy adal atqar. Seni mıllıondaǵan adam tyńdap otyr. Úlkender sózdi biledi, al jastar men jasóspirimder senen úlgi alady, tildi buzba» degiń keledi. Olaı deseń, bireýge jaý, bitispes dushpan kórinesiń. Qazir sózdi túsinetin keıbir baýyrlaryma bolmasa, eskertý jasamaıtyn boldym. Jalpy jurt aldynda jıi bolatyndyqtan olarǵa syn aıtatyndar kóp. Bilip te, bilmeı de aıtýy múmkin. Biraq «sen ne bilesiń?» deýge bolmaıdy, ekrannyń ar jaǵynda sportty olardan áldeqaıda jaqsy biletin, sóz qadirin jaqsy túsinetin azamattar az emes. Olardyń arasynda akademıkter men sportshylar da otyr. Sondyqtan, Abaı aıtqandaı, keregin al».

Dúkeń sońǵy jyldary áleýmettik jelilerde de belsendi boldy. Onda da  til tazalyǵy týraly oılaryn ashyq jazyp otyratyn. Áleýmettik jelilerdegi saýatsyzdylyq týraly Dúkeńniń oılary da esimizde qaldy: «Tildiń bylyq-shylyǵy basym jer osy. О́ıtkeni munda elep-eksheıtin eshkim joq. Kimniń saýaty qalaı, solaı jazady. Aqparatty jyldam taratý úshin tez jazyp, jelige tez salǵysy keletin bolýy kerek, sirá. Sondyqtan áleýmettik jelimen jumys isteıtin jýrnalıst nemese blogerdiń qazaq tiliniń erejesin, stıldik erekshelikterin jaqsy meńgergen, saýatty jan bolǵany abzal».

Dúkeń óte ǵajap stılıst bolatyn. Tilge de asa jaýapkershilikpen qaraıtyn. Jas kezimde áńgime jazsam, birinshi bolyp Dúkeńe kórsetetinmin. Oryndy maqtaıdy. Orynymen synaıdy. Ol syn aıtqan kezde áńgime jazǵyń kelmeıdi. Dúkeńe renjigennen emes. О́zińniń osaldyǵyńdy moıyndaǵannan. Dúkeń óziniń  óte joǵary ishki mádenıetin saǵan syn aıtqan kezde de saqtaı biletin.

Dúkeńniń ózine ǵana tán, eshkimge uqsamaıtyn qasıetteri kóp edi. Eshqashan ataq qýǵan joq. Boq dúnıege de qyzyqqan emes. Eshqashan bireýdiń aıaǵynan shalǵan joq. Barlyq adamǵa tileýshi bolyp, aqylyn aıtyp júretin. О́te qarapaıym edi.

Dúkeń 16 shilde kúni týǵan. Sol kúni sotkasyn óshirip qoıatyn. Týǵan kúndi toılaǵandy jany qalamaıtyn. Men basqa kýrstastaryma ázildep aıtatynmyn: «Dúkeńe zvondamaı-aq qoıyńdar, ol Lenın sııaqty týǵan kúninde Lıýdvıg van Bethovenniń fortepıanoǵa arnalǵan № 23 sonatasy – «Appassıonatany» tyńdap jatyr».

Shynynda da adamı qasıetterdiń birazyn Dúráli aǵa-dosymyzdan úırendik. Ol men úshin adaldyq pen adamdyqtyń etalony boldy. Jataqhanada bes jyl boıy basqa bir kýrstas aǵamyz Jaılaýbaıdyń barlyq «erkeligin» kóterip, qoldy-aıaqqa turmaı qyzmet istep, bar jaǵdaıyn jasap, bir syr bermeı ketken Dúkeńdi jaqsy kórmeý múmkin emes edi. Ol bizdiń esimizde osy qalpynda qaldy.

Jany taza aǵa-dosymyzdyń qazasy qabyrǵamyzdy qaıystyryp ketti. Jatqan jeriń jaıly bolsyn, Dúke! Imanyń joldasyń bolsyn! Úıiń jumaqtyń tórinen buıyrsyn!

Sharhan QAZYǴUL