SportPress.kz Qazaqstan sport jańalyqtary
Osy sózderdi birneshe ret qaıtalady da, dáýlesker kúıshi, talantty ónerpaz Nazymbek Moldahmetovpen bir aýylda taı-qulyndaı tebisip ósken aǵaıyny, jan dosy Farabı Kenjalın aýyr kúrsindi. Artynsha áńgimemiz jalǵasa berdi.
– Balalyq shaqta bir aýylda týyp, taı-qulyndaı tebisip qatar ósken ótken shaqty eske túsirseńiz?
– Bizder 1970 jyly Torǵaı oblys bolyp dúrkirep turǵan kezde sol ólkeniń Arqalyq aýdany Qaıyńdy sovhozynda dúnıege kelgenbiz. Nazymbek kishkentaıynan ańǵarympaz, zerek bolyp jetildi. Bes jasynda-aq dombyrany sherte bastady. Árıne, balanyń áldenege qyzyǵýshylyǵyn oıatýda taǵamdyq qorek qana emes, rýhanı azyq, úlkenderdiń yqpaly da asa mańyzdy ǵoı. Ákesi Moldabek aǵamyz Qaıyńdy sovhozynda bas ınjener bolyp jumys istep, Úkilaı anamyz kópbalaly bolǵandyqtan, balalarǵa qarap, úı sharýasymen aınalysty. Aýyl adamdarynyń aıtýynsha, aǵamyz qońyr dombyrasyn tańǵy tamaqtan buryn qolyna alatyn adam bolǵan. Aǵalary Qaıyrbek, Meırambek, Marat, Murat, Qazymbek pen inisi Nurmuhambet, tátesi Raıa da dombyrany bir kisideı tartady. Aıgúl, Nazgúl degen qaryndastary qobyz, fleıta, sazsyrnaı sekildi mýzykalyq aspaptardy sheber meńgerip búginde esimderi elge málim. Taǵy da Merýert, Gaýhar degen qaryndastary bar. Al, ákesiniń inisi Sultanbek ózimizdiń óńirde termeshi retinde tanylypty. Ol kisi Nazymbekti qasynan qaldyrmaı, ónerge baýlydy. Demek, bul áýlette ósip-óngen balalardyń qaı-qaısysy da kishkentaı kúnderinen bastap mýzykalyq aspapqa jaqyn boldy.
–Dosyńyzben birge ótkizgen ýaqytty saǵynatyn shyǵarsyz?
–Oı, ol bir ǵajap kezeń edi ǵoı, aıtýǵa, sıpattaýǵa tilim jetpeıdi. Qaıyńdy ol ýaqytta úlken aýyl. О́zimizdiń naýbaıhana, ambýlatorııa, balabaqsha, jańadan stadıon jáne úlken mádenıet úıi salynǵan bolatyn. Mal men egin sharýashylyǵy qatar damyǵan berekeli keńshardyń irgesinen Torǵaı ózeni sylqyldap aǵýshy edi. Nazymbektiń úıi joǵary kóshede bolatyn-dy. Tómengi kósheniń balalary jıylyp alyp, sol jaqqa barýǵa asyǵatynbyz. Baýyrjan Sultanbekov, Erlan Altynsarov, Dáýlet Qultasov, Málik Jumabaev, Dýlat Aıtmaǵambetov, Qonysbek Qalıev, Erlan Shaımaǵambetov, Ǵalymbek Jantasov, Sábıt Turalın, Ǵabıt Hamzın, Erlan Kókkózov, Qoıshybaı Ermanov, Tańathan Jandybaev, Ahmet Tólegenov taǵy basqalar, aty atalmaı qalǵan synyptastarym renjimes, bul tizimdi soza berýge bolady, bárimiz Nazymbekke qaraı júgiretinbiz. Top-top bolyp bólinip alyp, asyqtardy tizip qoıyp, saqamen kózdep jarýdan saıys ótkizetinbiz. Árqaısymyz bir-bir dorba asyqqa ıemiz. Biraq san alýan túske boıalǵan, qorǵasyn quıylyp ázirlengen aıryqsha asyqtar bolatyn. Bizder bolsaq sol boıalǵan asyqtardy utyp alýǵa jantalasatynbyz. Meniń Ýálıhan Seıitqalıev degen klastasym bolǵan, ol 90-shy jyldary belgisiz bir sebeptermen qaıtys bolyp ketti. Bárimiz Ýálıhannyń sharbaǵynyń ishine jınalatynbyz. Nazymbektiń úıi sol jerde bolatyn. Keshkisine úı sharýasynan bosap, aýyl shetinde fýtbol oınaýdan sharshamaıtynbyz. Qaqpany ózimiz qoldan jasaıtyn edik. Kúndiz anamyzdyń kespesin iship alyp, ózenge sýǵa shomylyp, balyq aýlap kelýshi edik. Mine, baqytty balalyq shaq dep osyny aıtsaıshy.
– О́te tatý bolǵandaryńyzǵa qyzyǵyp otyrmyn…
– Ol ýaqytta ár úıde kem degende 6-8 bala ósip jatatyn. Máselen, biz 14 aǵaıyndymyz, al Nazymbekterdiń úıinde 12 bala boldy. Taı minip, qymyzǵa qanyp iship, oıynnyń túbin túsiretin urpaq bizdeı-aq bolar. Osyndaıda tatý bolmaǵanda she? Altyn qursaqty analarymyzdyń kóńili shalqar, peıili keń ǵoı, jaryqtyqtardyń. Onyń ústine bizdiń arǵy atalarymyz bir. Arǵynnyń Tólek rýynan taraımyz. Bizdiń Dáýletbaı degen jetinshi atamyz Tólektiń nemeresi. Dáýletbaı atamyzdyń Aqsha, Soltangeldi, Uıytqusty, Saǵyndyq degen er balalary bolǵan. Biz – Uıytqustydan, Nazymbek – Saǵyndyqtan taraıdy. Saǵyndyqtyń Qarsaqbaı degen shópshegi ataǵy alys elderge tanylǵan óner ıesi bolatyn. Ol kezinde Nysanbaı jyraý sııaqty atamyz Jáýke batyrdyń erlikterin jyrlap ótken aqyn bolǵan.
–Siz qazaq mektebinde, ol orys mektebinde oqydy. Jalpy uldar arasynda ózara bólektený, janjal boldy ma?
– Ataı kórmeńiz! Bir top bala qaı úıge kirsek te sap-sary baýyrsaq pen bal tatyǵan qymyzdy simirip iship júre berýshi edik. Seniki, meniki degen bolǵan emes. Nazymbektiń anasy Úkilaı búkil aýyldyń qara domalaǵyn baýyryna tartyp, meıirimin tókse, meniń anam Ulmeken de aqjarqyn, aýzynan Allasy túspeıtin qarapaıym, kópshil jan edi. Tipti, kez kelgen ana dál bizderdiń sheshelerimizdeı qushaqtaryn jaıyp, baryn aýzymyzǵa tosatyn. Sondyqtan bolar topyrlaǵan uldar kez kelgen qara jumysty da japyryp istep tastaıtynbyz. Bul da bizdiń ákelerimizdiń tárbıesi. Ákelerimiz Omar Kenjalyuly men Moldabek Moldahmetuly bir-birimen syılasyp ótken kisiler edi. Ińir qarańǵylyǵy túskende ǵana Nazymbektiń úı jaǵynan kúmbirlegen kúıdiń daýysy estilip, búkil Qaıyńdy áýenge eltip qalatyny anyq.
–Dosyńyz Arqalyqqa ketkende janyńyz qulazyp qalmady ma?
–Bir men ǵana emes, sartyldap júrgen top bozbalada qımastyq sezim bolǵanyna kúmánim joq. Biraq, «bolam degen balanyń belin bý» degen ata-analarymyzdyń ulaǵat sózine den qoıdyq. Nazymbek mýzykalyq ýchılıщede oqyp júrgen kezinde kanıkýl saıyn aýylǵa keletin. Mýzyka mamany Tursynbek Álmaǵambet deıtin aǵaıdyń adamgershiligin, sabaq túsindirýdegi tálimin áńgimeleýden jalyqpaıtyn. Ýchılıщeni bitirgen soń konservatorııaǵa baramyn dep qııalǵa kóp beriletin.
– «Talaptyǵa nur jaýar» deıdi halqymyz. Aýyldasyńyz, dosyńyz bıikterge qanat sermep talpynǵany búkil aýyl adamdaryna qýanysh syılaıtyn qubylys emes pe?!
–Arqalyqtan ketip, Almatyǵa baryp oqıtynyna áý bastan-aq kóńilimiz sendi. Sebebi, Nazymbek ósken orta ónerpazdarǵa toly. Búkil áýleti, jaqyn juraǵattary mýzykaǵa beıim. Bir ǵajaby, Nazymbek ózin joǵary baǵalaǵandy, maqtanǵandy unatpaıtyn. Kerisinshe, aýylǵa kelgen saıyn dostarynyń jaqsy isterin dardaı etip kórsetip qurmet tutatyn, ustazdaryn qadirleıtin. Konservatorııada óner zertteýshisi, professor Tymat Merǵalıevtiń synybynda oqydy. Sabaq bergen oqytýshylardyń bilimpazdyǵyn, mádenıettiligin aıtqanda bizdiń aýzymyz ashylyp qalatyn.
– Nazymbek – oqýǵa, siz – armııaǵa kettińiz. Aradaǵy úzilis sizderdi bir-birińizden alshaqtatpady ma?
– On segiz jasqa tolǵan soń men Ýkraınanyń Vladımır-Volynsk qalasynda azamattyq boryshymdy ótedim. Ol ýaqytta hat arqyly habarlasyp turatynbyz. Elge orala salysymen, arý shahar Almatyǵa soǵyp, Abaı men Baızaqov kósheleriniń qıylysyndaǵy jataqhanadan Nazymbekti taýyp aldym. Shurqyraı kóristik. Ol ásem qalanyń hıkaıalaryn, men armııadaǵy jaǵdaılardy aıtýdan bastap, búkil synyptastarymyzben habarlasyp, tańǵa deıin áńgime dúken quratynbyz. Ata-anam dúnıeden ótken soń bizdiń otbasy 1993 jyly Almatyǵa qonys aýdardy. Aýylda júrgen men almatylyq bolyp shyǵa keldim. «Birge týmaq bolǵanmen, birge júrmek joq» degen ómir zańdylyǵyn endi-endi túsinip kele jatqandaımyn. Almatyda bes jyl oqyǵan Nazymbek bolsa týǵan ólkesine qaraı jol tartty. О́tken ǵasyrdyń toqsanynshy jyldarynda Torǵaı oblysy tarap Qostanaıǵa qosylyp ketken-di. Elýbaı О́mirzaqov atyndaǵy Qostanaı oblystyq fılarmonııasynyń «Aqjeleń» folklorlyq ansambline jumysqa turdy.
– Mádenıet salasyna tán óner saıystary, baıqaýlar úlken qalalarda bolyp jatady. Jumysyna belsendi, ushqyr oıly Nazymbek aǵanyń joly Almatyǵa san márte túsken de bolar?
–Qazaq ulttyq aspaptar orkestriniń kórkemdik jetekshisi, dırıjery bolyp eńbek etken tusta da áldeqandaı sharýa jaıymen Almatyǵa kelse boldy, Nazymbektiń mańaıynda men júretinmin. О́zi de kele jatqanyn aıtyp, qasyna ilestirip alýǵa qushtar. Jáne qarap júrmeıdi ǵoı, ózi oqyǵan kıeli shańyraq konservatorııaǵa baryp ustazdaryna sálem beredi, aqyl-keńes alady, meni tanystyrady. Sóıtip, men Nazymbektiń arqasynda esimderi belgili birshama ǵajap tulǵalardyń qolyn aldym, júzin kórdim, ulaǵatyn tyńdadym.
– Sizdiń úıińizdiń tórinde óte ádemi qara dombyra tur. Sirá, siz de ónerden qara jaıaý emes sııaqtysyz?
–Jo-ǵa! Bul – Nazymbekpen birge baryp alǵan dombyra ǵoı. Qazir tipti kózime ystyq, kóńilime jaqyn kórinedi. Birde 2008 jyly jumys babymen Almatyǵa keldi. Qolynda 4 qobyz, 3 jetigen, 15 dombyra alýǵa ruqsat berilgen oblystyq mádenıet basqarmasynyń móri basylǵan tizim boldy. Sodan qala shetindegi et kombınatyna qaraı jol tarttyq. Sol jerde ulttyq aspaptar jasaıtyn eh bar eken. Aldynda qaıta-qaıta kelip tapsyrys berip, osy sharýany pysyqtap júrgeninen habardar edim. Sodan ne kerek, meniń kóligime alynýǵa tıis aspaptardy tıep aldyq. Telefon soǵyp, Qazaq radıosynda isteıtin Sársenǵalı degen joldas jigitin jáne konservatorııadan eki stýdentti jolshybaı shaqyrtyp aldy. Bes jigit jáne qudiretti aspaptar bolyp «Mamyr-1» yqshamaýdanyndaǵy bizdiń úıge jettik. On bes dombyranyń kúıin keltirýge ónerpazdar kiristi. Úıdegi Gúlbaný jeńgeń qazan kóterip, shaı ázirleýge kirisip ketti. Sársenǵalı shertpe kúıshi eken. Shejire shertilip, kúı tarıhy baıandalyp, án-jyr shalqyp tańǵa deıin erekshe otyrys boldy. Tańerteń dalaǵa shyqsam: – Sizdiń úıge tutas orkestr kóship keldi me, konertke daıyndalyp jatyrsyzdar ma, búkil «Mamyr-1» yqshamaýdany qazaqtyń ǵajap kúılerin tyńdap, halyq ánderine sýsyndap, túnimen rahattanyp qaldyq, – dep kórshilerim, tanystarym jón suraı bastady. Jigitter dombyranyń qulaǵyn burap, kúıge keltiremiz, dep ábigerlenip edi, sońy óner saıysyna ulasyp ketkenin baıqamaǵan ekenbiz. О́nerdiń qudirettiligine sol joly kózim anyq jetti. Úıden keterinde Nazymbek maǵan qarap: – Fake, qalaıda úıińde dombyra bolýy kerek. «Naǵyz qazaq qazaq emes, naǵyz qazaq dombyra» degen sózdi qazaqtyń aıtýly aqyny Qadyr Myrza Áli aıtqan, – dep bastap biraz áńgimeniń basyn qaıyrdy.
– «Men seniń kim ekenińdi aıtaıyn, dosyńdy kórset…» degen támsil bar.
–Iá, sózińniń jany bar. Nazymbek barshanyń jaǵdaıyn oılap, eskerip júretin qamqor adam edi. Shet elderde ótetin túrli deńgeıdegi konertterge oblys atynan bara jatqanyńda nemese teledıdarǵa suhbat berýge arnaıy kelgeninde, ózge qalalarǵa gastrolge jol júrer kezde maǵan habarlasatyn-dy. Daryndy kúıshi Qarshyǵa Ahmedııarovty, óner qaıratkeri Aıtqalı Jaıymovty, talantty sazger Kenjebek Kúmisbekovti kezinde kózim kórdi. Osyndaı eńbekteri elge eleýli azamattarmen Nazymbektiń qarym-qatynasy keremet edi. Fılarmonııaǵa dırektor bolǵan kezde de, nebir ataqtarǵa qol jetkizgen kezde de asyp-tasyǵan emes. Qaıyńdydaǵy bala kúngi ańqaý, albyrt, aqkóńil, taza júrekti bolmysynan erdiń jasy elýge kelgenge deıin eshqashan ajyramady.
–Jıi habarlasyp, amandyq saýlyq surasyp, sosyn aralasyp turǵan ekensizder. Sońǵy kezde ózara bolǵan áńgime qandaı edi?
–Dosymnyń qońyr daýysy qulaǵyma kele beredi. Birde maǵan: – Men Qostanaıdamyn, sen – Almatydasyń, dostarym da Astana men Qostanaı arasyn jalǵap júrip jatyr. Sen endi el jaqqa kelseńshi. Men úı turǵyzdym. Mańaıymyzda bos jer bar, kóship kelseńder-shi. Tólek aýyly bolyp turmaımyz ba?, – dep qıyla qolqa saldy.
– Uldy úılendirip jatyrmyn. Solar otaý bolyp ketsin, sosyn kórermiz, – dep jaýap qattym. Endi birde: – Seniń eki ulyń, ıaǵnı Eldosyń men Mırasyń meniń Temirlanym men Marǵulanymmen aralassa dep armandaımyn. Aramyzdan qyl ótpesteı dos edik, týystyǵymyz óz aldyna, endi balalar bir-birine jaqyn bolsa ǵoı, –degendi aıtty. Áıteýir, Nazymbek árnárseni tereńinen oılaýshy edi tóńiregine janashyr dostaryn jııa bildi.
Nazymbektiń jan-jary Janat úsh balanyń anasy. Tuńǵyshy Juldyz, odan keıin Temirlan, kishisi Marǵulan. Janatty Janka dep erkeletetin, óıtkeni óner adamynyń jubaıy bolý ońaı emes. Úı sharýasy, balalardyń sabaǵy, kelim-ketim qonaqtary bar. Nazymbek bir sózinde: «Bizdiń esik aýyldaǵy úı sııaqty, kúni-túni ashyq turady», – deıtin marqum.
–Mektepti bitirgenderińizge 30 jyl bolǵan fotosýretterińizde syr shertip turǵan sekildi.
– Nazymbek eshýaqytta el men jer qamyn esten shyǵarǵan emes. Týǵan ólkege degen mahabbaty jalyndap turatyndaı. «О́zimiz oqyǵan mektepke baraıyq, syılyq jasaıyq», degendi árqashan ár kez esimizge salatyn. 2017 jyly 30 jyldyqtyń qarsańynda tennıs ústelin, sporttyq jabdyqtardy aparyp, bilim uıasyna syılaýǵa ózi muryndyq boldy. Qaıyńdy orta mektebinen 10 shaqyrym jerdegi Qyzyl juldyz aýylynyń mektebine de sporttyq jattyǵýǵa arnalǵan jabdyqtardy aparyp, shama-sharqymyzǵa qaraı tartý jasadyq. Mektep bitirgenimizge otyz jyl tolǵanyna klastastarymyzdyń bári bir aýyzdan belsendilik kórsetti. Onyń ishinde, Arqalyq qalasyndaǵy jigitter Baýyrjan, Ǵalymbek, Málik, Erlan, Qoıshybaı, Qanat, Qonysbaı jáne qyzdar Sandýǵash, Aqtoty, Altynaı, Aımandar keremet daıyndyq jasap, kútip aldy. Este qalarlyqtaı kezdesý ótkizdik.
– Bir kezde 3 synyp bolyp, 60 bala mektepti bitirgen ekensizder. Áli kúnge deıin bir-birińizben habarlasyp, kezdesý uıymdastyryp turatyn shyǵarsyzdar?
–Aramyzda bastamashyl, jigerli jigitter barshylyq. Solardyń biri – Nazymbek ekenine eshkim daý aıta almas. Aýyl jáıin jıi qozǵap, qaraýsyz qalǵan eldi mekenge ebin taýyp kómektesýden aldyna jan salmaıtyn edi ǵoı, qaıran dosym. Bizdiń jas kezimizde aýylda sákileri, oıyn alańdary kóp park bar edi. Jaıqalyp ósetin san alýan aǵashtaryna súısinetinbiz. Keıin elde daǵdarys bastaldy, sharýashylyq ydyrady, turǵyndar qalaǵa qaraı jappaı kóshe bastady. Bizde eseıip, turmys jaǵdaılarymen jan-jaqqa shashyrap, týǵan jerden alystap kettik. Sol aralyqta parktegi aǵashtar eskirip, otalyp ketti, saıabaq jutań tartty. Osy jaǵdaı barshamyzdan buryn Nazymbekke qatty batty.Otyz jyldyqtyń qarsańynda aýylǵa 200 túp talshybyqty óz aqshasyna satyp alyp, aýyl adamdarymen birigip egip tastady. О́kinishke qaraı, baqty kútetin adam bolmady ma, álde sý tapshylyǵy ma, bilmedim, áıteýir aǵashtarynyń kóktemeı, kógermeı solyp qalǵanyn tilge tıek etip qınalǵany bar.
– Jaqsylyqty jarııa etpeı jasaıtyn márt adam eken-aý. Jerdiń kindiginen taıyp ketpeı turǵany da betindegi jaqsy adamdardyń kóp bolǵandyǵynan shyǵar, sirá.
–Aıtary joq. Nazymbek taza júrekti adam bolǵandyqtan mańaıyna da ıgi jaqsylardy jınady. Qarapaıym mysal, meniń aǵam Jumabek Kenjalınniń «Er Jáýke minbegenmen altyn taqqa» degen kitaby boıynsha kompozıııa jasap, kópshilikke málim etti. Aǵataıym da Nazymbekti óte jaqsy kórdi. «Osy jigittiń arqasy bar, kúı tartqanda qulpyryp, jelpinip ketedi», – degen sózin jıi estigenmin.
– Aýyr bolsa da dosyńyzdan qalaı kóz jazyp qalǵanyńyzdy aıta alasyz ba?
–2020 jyly qurdastar elýge toldy. Nazymbektiń týǵan kúni birinshi sáýir edi. Týǵan kúndi atap ótemiz, esep berý konertimdi orkestrmen ótkizemin dep júrgeninde elde karantın jarııalandy. Toı-domalaq ótkizýge qatań tyıym salyndy. Sóıtip júrgende maýsym aıynda Qaıyńdyǵa tartyp ketedi. Sol kezde maǵan Baýyrjan habarlasyp, bolǵan jaıdy baıandaǵan kezde tóbemnen jaı túskendeı eseńgirep qaldym.
Alla taǵalanyń isine shara bar ma?! Nazymbektiń shańyraǵynyń tútinin tútetip otyrǵan Janatqa, balalary Juldyz, Temirlan men Marǵulanǵa Alla sabyr berip, dosymnyń kórmegen qyzyqtaryn kórsin deımin! Nazymbektiń jany jánnatta bolsyn! Jatqan jeri jaıly, topyraǵy torqa, jany peıishte shalqysyn!
Áńgimelesken
Nurlan QUMAR, jýrnalıst.
ALMATY
