Talapty erge nur jaýar

Almaty oblysy Deneshynyqtyrý jáne sport basqarmasynyń bastyǵy, Beıjiń Olımpıadasynyń kúmis júldegeri Nurbaqyt Teńizbaevtyń sara joly.

Aýyl – qazaqtyń kúre tamyry, altyn besigi, altyn uıasy. Aýyldan qanshama talanttar týyp ósip, elimizdiń kórnekti salalarynda jumys istep jatyr. Al sport salasyna kelsek, úlken sportta álemdik arenalardyń shańyn shyǵaryp, el namysyn abyroımen qorǵaǵan qanshama daryndar bar.

Aýyl topyraǵy talantty jastyń talantyn ashyp, denesin shyńdaı túsedi. Aýylda týyp ósip, Olımpıada asýyn baǵyndarǵan qanshama el qurmettegen qurysh bilek, qulager sportshylardyń esimderin biraz tilge tıek ete ketsek. Aıtalyq, Jaqsylyq Úshkempirov, Dáýlet Turlyqanov, Ermahan Ybyraıymov, Ábilseıit Aıhanov, Ábdisalan Nurmahanov, Amanjol Buǵybaev, Asqantaı Imanqulov sekildi aıta berseń taýsylmas, qazaq sportynyń alyptarynyń kópshiligi aýyl topyraǵynan tamyr jaıyp, Alashtyń atyn álemge tanytty.

Búgingi áńgime reti qazaqtyń sport tarıhynda atyn qaldyrǵan aıshyqty balýany, Beıjiń Olımpıadasynyń kúmis júldegeri, Almaty oblysy Deneshynyqtyrý jáne sport basqarmasynyń bastyǵy Nurbaqyt Teńizbaev jaıly bolyp otyr. Nurbaqyt ta aýyl ótinde týyp ósip, Olımpıada asýyn baǵyndyrǵan biregeı balýan.

Ol 1983 jyly  10 sáýirde Almaty oblysy, Panfılov aýdany, Úsharal aýylynda týǵan. Ákesi Moldahmet pen anasy Rysjan Nurbaqyttyń bala kezinen sportqa áýestigin baıqap, erekshe nazar salyp otyrady. Altyn qursaqty anasy Rysjan apaı 11 balany dúnıege ákelgen eken. Negizi kóp balaly otbasynda ósken bala ómirge qushtar, keń peıil, aqjarqyn, meıirimdi bolyp ósetindigin ǵalymdar aıtady. Menińshe, Nurbaqyttyń sondaı elge jaqyn, aýylǵa baýyr-eti buryp turatyn, aıaýly azamat, parasaty bıik, aqkóńil jan  bolyp ósýi sol kóp balaly otbasynan alǵan tárbıege baılanysty dep oılaımyn. Qarapaıym ǵana malshynyń balasynyń Alla bergen talanty arqyly bir jerden tesip shyǵatyndyǵy bala kezinen-aq belgili edi.

«Bolar bal besiginde bulqynar», demekshi, bala Nurbaqyt óz qatarlastarynyń arasynan barlyq jaǵynan ozyp alǵa shyǵyp otyrady. Aldyna maqsat qoıa bilý naǵyz er azamatqa tán qasıet. Bala Nurbaqyttyń armany jany qalap turǵan kúresten álem shyńyn baǵyndyrý edi. Osylaısha, óziniń júrek qalaýymen aınalysqan sport túri grek-rım kúresimen 12 jasynan aınalysa bastaǵan eken. Nurbaqyt 5 synypta oqyp júrgende birde klasqa bas suqqan Jumaqan Turǵanbek degen bapkeri kúreske qatysqysy keletin balalardy  óz úıirmesine jınap júrgenin jarııa etedi. Sodan Nurbaqyt birge oqıtyn dostarymen alǵash bolyp kúres zalyna baryp, jattyǵýyn bastaıdy. Sabaqta tártipti ári úzdik oqıtyn talantty jas kúreste de qatarynyń aldyna túsip, bapkeriniń oń kózqarasyna iligedi. Jumaqanǵa Nurbaqyttyń qaıtpas jigerligi men eńbekqorlyǵy, jyldamdyǵy unaı bastap, daryndy shákirtine erekshe meıirmen qaraı bastaıdy. Jattyqytyrýshysy balalarǵa qınalmaıtyndaı etip az ǵana ólshemmen  jattyǵý beretin bolsa, Nurbaqyt ózgeden erekshe artyǵymen istep, jattyǵyp jatatyn bolǵan. Sol kezde-aq, bapkeri Nurbaqyttyń úlken bıikterge shyǵatynyn ishteı seze bilgen eken. Sodan daryndy balanyń múmkindigin bilgen bapkeri Almatyda ótken bir dúbirli jarysqa alyp baryp, alǵash ret básekede baǵyn synap kóredi. Bala Nurbaqyt alǵashqy jarysynda qola medalge ıe bolyp, qýanyshpen aýylǵa oralady. Sosyn aýylynda Ázimbaı Baıǵutdınovtyń atynda jasópirimder arasynda respýblıkalyq jarys ótedi. Bul synda Nurbaqyt qarsylastaryn qoǵadaı japyra ótip, chempıon atanady. Osy jarystan keıin-aq, óziniń jeńiske degen senimi artyp, tabandylyqpen jattyǵa tússe eshkimnen jeńilmesine kózi jetedi. Nurbaqyttyń aǵasy Azamat inisiniń boıyndaǵy ózgeden erek jeńimpazǵa tán qabiletin baıqaı júrip, bolashaǵyn oılaı bastaıdy. Sodan ózi turatyn Jarkent qalasynda ashylǵan sport klýbyna aparyp,  bilikti bapker Qudaıbergen Aǵymovtyń qolyna tapsyrady.

Nurbaqyt tuńǵysh kúres álippesin úıretken, ózi qalaǵan kúreske baýraı bilgen bapkeri Jumaqannyń eńbegin eshqashan esten shyǵarǵan emes. Jyldar ótip, er jete kele Nurbaqyt «Dáýlet Jarkent» kásipqoı sport klýbynda jattyǵa júrip, úlken sporttaǵy uly dúbirge qosylyp, baǵyn synap úlken jetistikterge jetedi.

Men ózim kezinde «Aýyl sporty» telehabaryn júrgizip júrgende jolym túsip, Jarkentke barǵan edim. Sonda «Dáýlet Jarkent» kásipqoı sport klýbyna at basyn tirep, Nurbaqyttyń kúres zalynda shúmektep ter tógip, sharshamaı jattyǵyp jatqan jattyǵýyna kýá bolǵan edim. Negizi aıtýly «Dáýlet Jarkent» kásipqoı sport klýbynyń ashylýyna qazaqtyń birtýar dańqty balýany Dáýlet Turlyqanov sebepshi bolǵan. Dáýlet Bolatulynyń grek-rım kúresinen jetken jetistigi barsha qazaq eline jaqsy belgili. О́z aýyldan týyp ósken azamat bolǵandyqtan Dáýlet Bolatuly elimizdiń shalǵaı aýyldaryndaǵy jasóspirmder sport mektebin kóptep ashýǵa muryndyq bolǵan el qurmettegen tulǵa. Mine, Jarkentten de daryndy balýandar shyqsa eken degen úmitpen Dáýlet aǵamyz  úlken bir sport klýbyn ashyp, aýyl balalaryn kúreske tartqan edi. Aty ańyz balýannyń ol armany da oryndalǵanyn Nurbaqyttyń jeńisti joly arqyly kóre bildik.

Hosh, sonymen Nurbaqyt aıtýly sport klýbynda  bapkeri Qudaıbergen Aǵymovtyń qol astyndy naǵyz balýandar ótetin úlken mektepten súrinbeı ótip, tamasha jetistikterge jete bastaǵan edi. Nurbaqyttyń úlken sportqa qanat qaǵyp shyǵýyna baýlaǵan, janashyr aǵalarynyń biri, jatyqtyrýshysy Seıfýllın Dáýrenbekovtyń de eńbegi eren ekendigin Nurbaqyt búginde jıi aıtady.  Iá, «Ustazsyz shákirt tul», demekshi adamnyń jaqsy bolyp ósýi, ustazynyń bergen tálim-tárbıesinen ekendigi jaqsy málim. Balýan alǵashqy súıinshilep aıtar jeńisine 2003 jyly Túrkııanyń Ystambul qalasynda ótken jastar arasyndaǵy álem chempıonatynda jetedi. Osy bir dúrmekti álem saıysynda apaıtós jas balýan álem chempıony atanady. Sodan keıin 2005 jyly Iranda ótken álem kýbogy úshin ótken básekede kúmis júldege ıe bolady.  Eresekter arasynda da  qurama sapynda bozkilemge el namysyn qorǵaı bastaǵan shaǵynda da Nurbaqyt jankúıerlerin jerge qaratqan emes. Qytaıdyń Ýhan qalasynda ótken Azııa chempıonatynda qola júldeni ıelenedi. Árbir sportshynyń armany ol Olımpıada jarysynda topjarý ekeni belgili. Al, Nurbaqyttyń sport jolyndaǵy eń bir jetken bıigi 2008 jyly Beıjiń Olımpıadasy edi. «О́mirdiń nári – bilimde» ekenin jaqsy bilgen daryndy balýan aldymen Qajymuqan atyndaǵy  respýblıkalyq sport mektep-ınternatynda  sheberligin jalǵastyra júrip, sosyn Muhametjan Tynyshbaev atyndaǵy Kólik jáne kommýnıkaııalar akademııasyna  joǵary oqýdan bilim nárimen sýsyndaýdy kózdep oqýǵa túsedi. Bul oqý ornynan eki birdeı mamandyqty meńgerip shyqqan Nurbaqyttyń tórt jaǵy túgeldeı kúıde edi.

Tórt jylda bir keletin Beıjińde ótken  Olımpıada oıyndaryna  Nurbaqyt naǵyz babynda bardy. Álemniń killi myqtylarymen taılasyp, tipti, Olımpıda chempıony káris balýanyn tize búktirip kele jatqanda Ázerbaıjan balýany Vıtalıı Ragımovke jeńilip, qatty qapylanǵan edi. Degenmen 60 kg salmaqta daryndy otandasymyz qytaılyq balýan Sheń Jıańdy tik  turyp jerden kóterip, alyp laqtyrǵan ádisi qola júldeni jeńip alýyna sep bolyp, elimizdiń abyroıyn kóterip tastaıdy. Bul qola medal altyn júldege bergisiz edi. Araǵa 9 jyl salyp Nurbaqyttyń jolyn kesken balýannyń ázerbaıjan Vıtalıı Ragımovtyń boıynan  dopıng tabylyp, HOK sheshimimen Olımpıadanyń kúmis júldesi kesh bolsa da óz ıesin taýyp tabys etiledi. Ol árıne, ózimizdiń Nurbaqyt edi.

Eńbek jolyn Nurbaqyt Qazaqstan grek-rım kúresi federaııasynyń nusqaýshysy bolyp qyzmetin bastaıdy. Nurbaqyt Moldahmetuly úlken sportpen qoshtasqannan keıin, «týǵan jerge týyńdy tik», demekshi, ózi týyp ósken Almaty oblysynyń  sportyn sonyń ishinde grek-rım kúresin damytýǵa bar kúsh-jigerin salady. Taldyqorǵan qalasyndaǵy «Oblystyq joǵary sport sheberligi mektebi» mekemesiniń dırektory bolyp júrgende kóptegen talantty jastardyń tomaǵasyn sypyryp úlken sport áleminiń esigin ashýyna qoldaý jasap otyrady. Osylaısha, grek-rım kúresinen halyqaralyq sanattaǵy sport sheberi, elim, jerim degen daryndy balýannyń el sportyndaǵy eńbegi elenip, 2008 jyly «Qurmet» ordenimen marpattalady.

Almaty oblysy Denshynyqtyrý jáne sport basqaramasynyń bastyǵy bolyp oblys ákim Amandyq Ǵabbasuly Batalovtyń sheshimimen taǵaıyndalǵan ýaqyttan bastap, oblys sportyn damytýǵa aıanbaı kúsh saldy. «Jas kelse iske», demekshi, úlken sporttyń qazanynynda bite qaınasyp ósken Nurbaqyt úshin ózi týyp ósken óńirdiń sportyn kóterý kópten bergi kóńilindegi asqaraly armannyń biri edi. Nurbaqyt oblys sportynyń tizginin ustaǵaly beri aýyl-aımaqtaǵy sporttyń boıyna qan júgirip, nátıjeler kórine bastady desek jańylys aıtpaǵan bolar edik. Jas ta bolsa bas bolyp óńir sportynyń damýyna, jańa serpin ákelip zor úlesin qosyp jatqan Nurbaqyt Teńizbaev úshin  buqaralyq sportpen birge olımpıadalyq sport túrlerin eldi-mekenderde kóterý ýaqyt kúttirmeıtin jotaly másele ekenin jaqsy biletin bilikti basshy bilek túre belsene  iske kiristi.

«Bulaq kórseń kózin ash», demekshi, el ishinde talantty jastar jeterlik. Tek sol kózinde oty bar,  súıikti sportyna degen súıspenshiligi joǵary, talantty ul-qyzdardy tanı bilý bapkerge úlken syn. Ol úshin aýdanaralyq, oblystyq jarystardy jıi  ótkizý arqyly úzdikterdi anyqtaýǵa bolady. Qazirgi kezde oblystaǵy árbir sport salasyna boıynda jalyny bar, óz isiniń jas mamandaryn tartý máselesin qolǵa alǵan  Nurbaqyt Teńizbaevtyń irgeli isteri óz jemisin berip keledi. «Jyǵylyp jylamaı, bala óspeıdi, qarap sylamaı tal óspeıdi», degen dana halqymyz. Ásirese, jastardyń sportqa degen qumarlyqtary ósip, talantty jastardyń tasada qalmaýyna bar jaǵdaı jasalynýda. Sonyń barlyǵy Nurbaqyttyń nazarynda. О́ńirdegi barlyq sport mektepteri men sport keshenderiniń kúndelikti tynysy men tirliginiń tamyrshysy da Nurbaqyt. «Men oblys sportynyń basshysymyn» dep, kabınetten shyqpaıtyn oqaly shekpendi keıbir basshylar sekildi jaman ádetten Nurbaqyn boıyn aýlaq ustaıdy. Ol ózi aýylda týyp óskendikten aýyldaǵy jastardyń jaǵdaıyn jaqsy biledi. Issaparmen aýyl-aımaqqa jıi shyǵyp otyrady. О́ńirlerde jumys istep jatqan sport mektepterine baryp, qyzmettik kıimin sport kıimine aýystyryp alyp, jasópirimderge baı tájirbıesimen bólisip kúresip jatatyny da bar. Bul naǵyz júregi aýylym dep soǵatyn jannyń  boıynan ǵana tabylatyn azamattyq qadam. Balalarmen balasha sóılesip, aralas-quralas bolyp jatqanyn kórgende «bar bol baýyrym» dep, erekshe rıza bolasyń.

Nurbaqyt búginde altyn asyqtaı Núrádil men Káýsár esimdi eki balanyń ákesi. Al, aıaýly jary Nurıla árqashanda janyna súıeý, otbasynyń berkesi. Nurbaqyttaı halyq arasynan shyqqan dara tulǵa el sportynyń tizginin ustasa da artyq bolmaıdy.

«Myń shybyq shanshyp ósirseń, halqyńa orman salǵanyń, halqyńa orman salǵanyń ózińe qorǵan salǵanyń», degen qanatty sóz Nurbaqyttaı qazaqtyń elim degen asyl azamatyna arnalsa kerek.

 

Aqyn ORDABAIULY,

ALMATY