Balýandardyń jolyn ashyp berdik – Rızabek Aıtmuhannyń ákesi Qanat Joldasbaı

Keshe qazaq eli úshin, qazaq sporty úshin aq túıeniń qarny jarylǵan kúni boldy. Serbııanyń astanasy – Belgrad qalasynda kúres túrlerinen ótip jatqan álem chempıonatynan jeldeı esip qýanyshty habar kelip jetti.

Bul dodada erkin kúresten ulttyq qurama komandanyń balýany Rızabek Aıtmuhan tuńǵysh ret álem chempıony ataǵyn jeńip aldy. Árıne, qazaqta kúresten halyqaralyq arenada moıyndalǵan, qurmet tuǵyrynyń eń bıik satysyna kóterilgen talaı balýandar bolǵan. Solardyń biri dep aty ańyzǵa aınalǵan Qajymuqan Munaıtpasulyn aıtsaq bolady. Degenmen KSRO kezinde de odan keıingi elimiz táýelsizdiginiń aq tańy aǵaryp atqan kezden beri de kúrestiń osy túrinen álem chempıony ataǵyn jeńip alǵan balýan bolǵan emes.

Erkin kúresten respýblıka chempıonatynyń ózi 1951 jyldan bastap ótkizile bastady. Odan Qabden Baıdosov Keńes Odaǵynyń Qazaqstandaǵy birinshi sport sheberi boldy. 1955 jyly Qazaqstan sport komıtetiniń basshylary elimizge erkin kúresti damytý maqsatynda Petr Matýщakty shaqyrtady. Alǵashqy jyldary onyń sekııalaryna barýshylar az bolǵandyqtan grek-rım kúresine qatysýshylar da erkin kúresten baqtaryn synap kórdi. Keıin Ábilseıit Aıhanov, Amanjol Buǵybaev, Ahmetjan Qazymbetov sekildi balýandar halyqaralyq jarystarda kózge tústi.  Al keshegi Rızabek Aıtmuhannyń jeńisi – bul qazaq eli úshin orny bólek jeńis desek artyq aıtqandyq emes.

Keshe ol Belgradtyń tórine tóselgen bozkilemde qarsylastarynyń bárin jeńdi. Rızabek jarysty ekinshi aınalymnan bastap, majarstandyq Balash Iýhash pen túrkııalyq Feızýlla Aqtúrikten aılasyn asyrdy. Odan keıin osy salmaqtaǵy qazirgi álemdik reıtıngtiń kóshbasshysy grýzııalyq Mırıanı Maısýrazdeden basym tústi. Al 92 kg deıingi salmaqtyń fınalynda bizdiń balýan Ázerbaıjan sportshysy Osman Nýrmagomedovpen kúsh synasyp, odan 0:2 esebimen jeńilip jatyp, sońǵy sekýndtarda jeńiske jetti. Esep — 5:2. Bul – erlik! Iá, erlik! Qarsylasynan jeńilip jatyp, jeńý degen ekiniń biriniń qolynan kele bermeıtin erlik! Qazaq balýany osylaısha erik-jiger, namys bolsa taý-tasty da qoparyp tastaıtynyn kórsetti.

Rızabek Aıtmuhan Soltústik Qazaqstan oblysy, Ýálıhanov aýdanynyń týmasy. Kishkenekól degen aýylda týǵan. Bul aýyldyń burynǵy aty — Qyzyl tý. Osy aýdannan Ahmetjan Qazymbetov degen ataqty balýan, memleketshil qaıratker shyqqan. Ol Alashtyń birtýar tulǵalary Maǵjan Jumabaev, Smaǵul Sádýaqasov, Ǵabbas Toǵjanovtar dúnıege kelgen soltústik óńirde týyp, ómirden ótken.

Bul kisi keńes zamanynda kóp jyl respýblıkalyq «Qaırat» erikti sport qoǵamyn basqarǵan. Zamandastary bul adamdy asqan namysshyl, ultshyl, ádiletsúıgish adam retinde tanyǵan. Ol jas kezinde sambo, erkin jáne qazaq kúresi túrlerinen Qazaqstannyń birneshe dúrkin chempıony, sondaı-aq odaqtyq deńgeıdegi birinshilikter men týrnırlerde júldege ilinip júrgen balýan bolǵan. 1963 jyly Máskeýde ótken KSRO halyqtary Spartakıadasynda erkin kúresten Qazaqstan quramasy sapynda beldesip, básekeniń alǵashqy kúni moldavan balýanyn nebári eki mınýtta utyp, komandaǵa alǵashqy tarıhı jeńisti syılaǵan.

Endi mine, Alash ardaqtylarynyń, odan keıin Ahmetjan Qazymbetov sııaqty ataqty jerlesiniń jolyn qýyp, Rızabek Aıtmuhan da álemge qazaqty taǵy bir ret tanytty. Aıtqandaı, Rızabektiń arǵy atasy Qaıyrbek Turjanuly Joldasbaı da balýan bolypty. Ol kisi Ahmetjan Qazymbetovpen jaqyn dos bolǵan eken. Ekeýi bir kóshede taı-qulyndaı tebisip ósip, beldesken deıdi. Bul týraly Rızabektiń ákesi Qanat Joldasbaı aıtty.

Búgin Qanat Aıtmuhanulyn Rızabektiń jeńisimen quttyqtap, habarlasqanymyzda ol bizge balasynyń tarıhta altyn árippen qashalyp jazylatyn úlken jeńiske qalaı kelgeni týraly aıtyp berdi. Endi sony oqyrmannyń nazaryna usynýdy jón kórip otyrmyz.

-Rızabektiń altyn medali qutty bolsyn! Bul bárimizge ortaq qýanysh, qazaqtyń qýanyshy ǵoı. Siz Rızabektiń jeńiske qandaı termen kelgenin jaqsy bilesiz. Endi osy jaıynda aıtyp beresiz be?

-Bizdiń úıde úsh ul, úsh qyz. Uldardyń úlkeni – Rızabek. Ol 19 jasta. Odan keıingi ulymyz – Álisher. Ol – 18-de. Al kenje balamyz – Atajan 1,5 jasta. Ilnaz, Ińkár, Damılıa degen qyzdarymyz bar. Zaıybymnyń aty-jóni – Gýlıar Joldasbaı. Ol mektepte orys tili pániniń muǵalimi bolyp isteıdi. Qazir dekrettik demalysta. Qudaıǵa shúkir, balalarymyz eńbekqor bolyp ósti. «Til-kózimiz tasqa», solaı ósip kele jatyr. Balalarymyzdy kishkentaı kezinen solaı tárbıelep kelemiz.

Rızabek týraly aıtsam, ol bala kezinen óte eńbekqor boldy. Aldyna bir maqsat qoısa soǵan jetpeı qoımaıdy. Men onyń alǵashqy jattyqtyrýshysymyn. О́zim de aýylda jattyqtyrýshy bolyp jumys isteımin. Rızabek pen Álisherdi 8-9 jasynan bastap erkin kúreske berdim. Sol kezde balalaryma: «Olımpıada, álem chempıony bolýǵa tyrysyńdar, soǵan talpynyńdar. Maqsattaryńa jetý úshin qolda bar múmkindiktiń bárin jasańdar», dep aıtatynmyn. Olar sony sanaǵa sińirip, alǵa qandaı da bir maqsat qoısaq soǵan jetemiz, jetpeı qoımaımyz dep ósti. Sondaı bir kezde balalarym maǵan: «Áke biz sońyna deıin júremiz. Kem degende álem chempıony bolamyz», dep aıtqany áli esimde.

-Rızabektiń minezi qandaı edi? Keshegi kúresin taǵy qaıtalap qarasam boıynda bizge kórinbeıtin bir kúsh bar sııaqty.

-Iá, jańa Rızabektiń óte eńbekqor bolyp óskenin aıttym ǵoı. Ol qazir de sondaı, ózine talapshyl, eńbekqor. Qaısar minezdi, namysshyl, qandaı da bir isti qolǵa alsa sony sońyna deıin jetkizbeı qoımaıdy. Alǵa umtylady. Alǵa maqsat qoıa biledi.

Rızabek kúrespen aınalysa bastaǵan kezden beri tártippen júrdi. Áli de solaı, tártippen júredi. Tańerteń saǵat 6:30-da turyp, jattyǵady. Keshki 22:00-de uıyqtaıdy. Bos júris, bos qydyrys degen joq. Bári saǵattaı tártip. Osy tártip pen eńbektiń arqasynda mine, álem chempıony ataǵyn jeńip alyp otyr. Ol bala kezinen «avtorıtetterdi» moıyndamaıtyn. О́zine senimdi bolyp ósti. Bul jeńis ońaı kelgen joq. Bul 9 jyl eńbektiń, qara terdiń arqasynda kelgen jeńis.

Rızabektiń kúrespen aınalysa bastaǵan kezdegi bir oqıǵasi esimde qalypty. Ol saǵat tańǵy 6:30-da turyp, jattyǵý jasap, 45 mınýt júgirip, apamnyń úıine baratyn. Sol úıden eki stakan sút iship, qaıtyp júgirip keletin. Ol osyǵan daǵdylanyp, kún saıyn qaıtalap júrdi.

-Rızabek qaı jerde oqydy? Sizden keıin jattyqtyrýshylary kim boldy? Qandaı jarystarǵa qatysty?

-2018 jyly Astanadaǵy Qajymuqan Munaıtpasov atyndaǵy Olımpıada rezerviniń respýblıkalyq mamandandyrylǵan mektep-ınternat-kolledjine oqýǵa tústi. Osy jerde ony óz qanatynyń astyna mekemeniń jas ta bolsa, bilikti mamany, jattyqtyrýshysy Samat Jaqypov qaramaǵyna aldy.

Qajymuqan Muńaıtpasov sport mektebinde oqyp júrgende Rızabek kishi jasóspirimder arasynda Azııa chempıonatynyń jáne Búkilálemdik oıyndardyń qola júldegeri atandy.

2018 – 2019, 2019 – 2020 oqý jyldary Astanada kóptegen jetistikterge jetti. Sosyn  Rızabek 2019 jyly 10 synypta oqyp júrip Almatyǵa ketti. Munda «Shańyraq» shaǵyn aýdanyndaǵy Olımpıada rezerviniń respýblıkalyq mamandandyrylǵan mektep-ınternat-kolledjine qabyldandy. Osy jerde aǵaıyndy Erkebulan, Rollan Keshýbaevtardyń qaramaǵynda jattyǵa bastady. Qazir Erkebulan Keshýbaev Rızabektiń jeke jattyqtyrýshysy. Samat Jaqypov ulttyq quramanyń aǵa jattyqtyrýshysy bolsa, Madııar Quramysov – bas jattyqtyrýshy. Edýard Bazrov, Darhan Bekenov, Álıhan  degen jattyqtyrýshylar da bar. Olardyń bári bir komanda. Bári talapshyl, bilikti mamandar. Bir maqsatta jumys isteıdi.

Rızabek Iordanııada 20 jasqa deıingi jasóspirimder arasynda ótken álem chempıonatynda kúmis júlde aldy. Iran balýanynan 4:5 esebimen jeńilip qaldy. Sodan keıin biz saraptama jasap, osy álemdik dodaǵa daıyndaldyq. Endi mine, sonyń jemisin elimiz kórip otyr.

Rızabektiń qatysqan jarystary kóp. Bıyl ózi qatysqan barlyq jarysta jeńis tuǵyryna kóterildi. Jyldyń basynda Almatyda kúresten ótken Qazaqstannyń VI jazǵy Spartakıadasynda eshkimge des bermedi. Odan keıin kóktemde Astanada ótken eresekter arasyndaǵy Azııa chempıonatyn jeńip aldy. Ekinshi ulym Álisher de alǵa qoıǵan maqsatyna jetý úshin qolda bar jaǵdaıdyń bárin jasaıtyn balýan. Ol da Rızabek sııaqty meniń qaramaǵymda jattyqty. Álibek te óte talantty, daryndy, eńbekqor balýan. Ol — kadetter arasyndaǵy Qazaqstan chempıonatynyń kúmis júldegeri. Álem chempıonatyna qatysyp, tórtinshi oryn alǵan. Italııada Matteo Pellıkone halyqaralyq týrnırinde kúmis medal ıelengen. Álisher de bala kezinen saǵat tańǵy 6:30-da turyp, jattyǵatyn. Tártiptiń adamy. Erinbeı eńbektenetin. Qazir de sol qalpynda. Balalarymnyń eńbekqorlyǵyna rızamyn. Men olardyń bolashaǵynan zor úmit kútemin. Olar aldaǵy ýaqytta Olımpıada, álem chempıony bolsa eken dep tileımin! Olımpıada chempıony bolatyndaryna esh kúmánim joq.

-Balalaryńyz yrymshyl ma? Ony surap jatqanym sportshylardyń arasynda bir yrymǵa senetin adamdar da bar.

-Bizdiń otbasynda menen basqa Rızabek pen Álisher bes ýaqyt namaz oqıdy. Biz Alla taǵalaǵa ǵana senemiz. Ábý Hanıfa mazhabyndamyz. Iaǵnı, ata-babamyzdan tarap-taram urpaq arqyly kele jatqan salt-dástúrimizdi saqtap, bir Alla taǵalaǵa ǵana syıynamyz. Prezıdentimiz Qasym-Jomart Toqaevtyń Qazaqstan halqyna Joldaýyn qoldap, ulttyq múdde jolyndaǵy memleket saıasatyn iske asyrýda qoldan kelgenshe eńbektenip kelemiz.

-Áńgimeńizge rahmet! Rızabek pen Álisher bıikten kórine bersin! О́sip kele jatqan Atajanǵa aǵalarynyń jolyn bersin!

-Rahmet! Biz balýandardyń jolyn ashyp berdik. Endi qazaq balýandarynyń joly árqashan ashyq bolsyn!

 

Áńgimelesken Dastan KENJALIN,

ASTANA