SportPress.kz Qazaqstan sport jańalyqtary
Jaqynda Astanaǵa grek-rım kúresinen Olımpıadanyń úsh dúrkin chempıony, toǵyz dúrkin álem jáne on eki dúrkin Eýropa chempıony, Reseı batyry, Memlekettik dýmanyń depýtaty Aleksandr Karelın kelip, Ulttyq Olımpıada komıtetinde jas sportshylarmen kezdesken eken. Men ataqty balýanmen osydan 13 jyl buryn kezdesip, ózim jumys istegen «Egemen Qazaqstan» gazetine az-kem suhbat alyp edim. Sol kezde Karelın umytpasam, grek-rım kúresinen Qazaqstan Respýblıkasy Prezıdentiniń kýbogy úshin ótken halyqaralyq týrnırge áıgili balýan Dáýlet Turlyhanovtyń shaqyrýymen kelgen bolatyn. Bul týrnır «Dáýlet» sport kesheninde boldy. Osy jarysta sport tarıhshysy Qydyrbek Rysbek aǵamyz ekeýmiz ataqty balýanmen sóılesip, odan týrnır bitken soń ońashada kezdesip, áńgimelesýge kelisimin aldyq.
Týrnırden keıin Qydyrbek aǵanyń avtokóligimen Beijing Palace Soluxe Hotel Astana qonaq úıine bardyq. Sol jerdiń foıesinde keshki saǵat 23.00-de Reseıden kelgen áıgili meımanmen kezdesip, suhbattastyq. Qydyrbek aǵamyz «Qazaq sporty» gazetine, men «Egemen Qazaqstan» basylymyna suraqtarymyzdy qoıyp, ıntervıýdi taspaǵa jazyp aldyq. Sol kúni úıge kesh qaıttym. Úıge kele salysymen qolyma qalam alyp, dıktofondaǵy áńgimeni qaǵazǵa túsirip, tańerteń gazetke berdim. Sol shaǵyn suhbatty nazarlaryńyzǵa usynamyn. О́ıtkeni, az da bolsa da ataqty adamnyń tabıǵatyn, minezin ashýǵa tyrystym.
Sonymen «Egemen Qazaqstan» gazetinde 2010 jyly 10 shildede shyqqan materıal osy.
Jaqynda Astanada qala kúni qarsańynda grek-rım kúresinen Qazaqstan Respýblıkasy Prezıdentiniń kýbogy úshin ótken halyqaralyq týrnırge áıgili balýan Dáýlet Turlyhanovtyń shaqyrýymen Olımpıadanyń úsh dúrkin chempıony, birneshe dúrkin álem jáne Eýropa chempıony, Reseı batyry, Memlekettik dýmanyń depýtaty Aleksandr Karelın kelip, balýandardyń qazirgi baby men olardyń aldaǵy kezde Máskeýde ótetin álem chempıonatyna daıyndyǵymen tanysyp qaıtqan bolatyn. Sol kezde ataqty balýanmen kezdesip, onymen áńgimelesýdiń sáti túsken edi.
– Siz Astanaǵa jıi kelip turasyz ǵoı. Osy jolǵy saparyńyz qala kúni qarsańynda ótken týrnırge sáıkes kelip tur eken. Aldymen kásibı mamannyń kózinshe týrnırdiń qalaı ótkenin jáne onda qazaq balýandarynyń qalaı óner kórsetkenin aıtyp berseńiz.
– Jigitterdiń bári jaqsy kúresti. Ásirese, maǵan sizderdiń 84 kılo salmaqtaǵy Alzahor О́zdıevtiń kúresi unady. Aýyr salmaqtaǵylar da jaqsy qyrynan kórindi. Qazaqstan komandasy jaqsy. Bas bapker Muratbek Qasymhanov óziniń janyna quramaǵa laıyqty jigitterdi jınapty. Komandanyń bapkerleri de bir-birimen til tabysa alady eken. Bul – balýandar úshin asa mańyzdy. О́ıtkeni, komandada birlik bolmasa balýandar úshin qıyn bolady. Sosyn sizderde balýannyń bapkerge tolyq baǵynatyny jaqsy eken. Bul týrnır Astana kúnimen birge táýelsiz Qazaqstannyń Prezıdenti Nursultan Nazarbaevtyń qurmetine arnalyp, óziniń jas kezinde kúresken jarysy boıynsha mereıtoı qarsańynda ótkizilgenin durys dep sanaımyn. Maǵan osyndaı kýboktik týrnırler unaıdy. Olar tez ótedi, birneshe kúnge sozylmaıdy, sosyn eshkimdi de sharshatpaıdy. Osy týrnırde maǵan beldesýler unady. Bizdiń Nıkıta Melnıkov te jaqsy kúresti.
– Qazirgi balýandardyń kúresine qarap qandaı aqyl-keńes berer edińiz?
– Balýandarǵa ma? Joq, eshqandaı keńesim joq. Barlyq keńes, aqyl ádistemede jatyr. Bapkerlerdiń keńesterine de jıi qulaq túrý kerek. Al balýandar úshin eń basty keńesshi – tártip. Tártipti aýyzben jetkizýge bolmaıdy. Meniń oıymsha, adam bárin ózinen bastaý kerek. Kóp eńbektenip, mindetsinbeı jumys isteý kerek. Eń bastysy, bapkerdi tyńdaı bilý kerek. Eger balýan kúreste aqylmen jumys istep, kóp eńbektenetin bolsa, ol kóp jaǵdaıda bıik belesterden kórinetin bolady.
. – Siz sportta júrgende ózińizge osyndaı talaptar qoıdyńyz ba?
– Árıne.
– Qazir de solaı ma? О́zińizge qatal bola alasyz ba?
– Iá, bilesiz be, eger ózińe qatal bolmasań, basqa adamdarǵa sondaı talap qoıýǵa haqyń joq dep oılaımyn.
– Otbasyńyz jaıly aıtsańyz. Balalardan ne talap etesiz?
– Otbasymda men barlyq adamdar sııaqtymyn. Balalarǵa meniń jolymdy qýsyn dep talap qoımaımyn. Adam bireýdiń atymen júrmeý kerek. Olar ózderiniń jetken jetistikterimen maqtansa, sonymen ómirde óz oryndaryn tapsa deımin. Bizdiń otbasymyzdyń qaǵıdasy – ár kún áýlettiń shejiresine úles qosý úshin óz betimen eńbektenip, tabystarǵa jetýi kerek. Meniń Olga esimdi zaıybym, úsh balam bar. Uldarymnyń aty – Denıs, Ivan. Qyzymnyń aty – Vasılısa.
– Siz alǵash ret 1985 jyly jastar arasynda ótken álem chempıonatyn jeńip alǵannan keıin, 1988 jyly tuńǵysh ret KSRO chempıony atanǵanyńyzdy bilemiz. Keńes Odaǵynyń chempıony bolý ol kezde álem chempıony ataǵynan da bıik mártebe edi ǵoı. Osy básekede sizdi aýyryp, ystyǵy kóterilip kúresti deıdi. Sodan keıin bolǵan taǵy kóptegen jarystarda siz jaraqattaryńyzǵa qaramaı kilemge shyǵyp, bárin jeńip júrdińiz. Sol kezderi kúresti tastap ketý jóninde eshkim eshteńe degen joq pa?
– Joq, ondaı bolǵan joq. Men 1981 jyly Novosibirdegi elektrotehnıkalyq ınstıtýttyń kúres sekııasyna qalaı keldim, solaı sporttan ketkenge deıin kúres zaldarynan shyqqym kelmedi. Meniń jalǵyz bapkerim boldy. Ol – Vıktor Mıhaılovıch Kýzneov. Al jaraqat týraly aıtsam, KSRO chempıonatynan keıin, 1988 jyly Eýropa chempıonatynda tizeden jaraqat alǵan bolatynmyn. Sodan keıin qabyrǵam syndy, basqa da jaǵdaılar boldy. Bizdiń kezimizde mundaı oqıǵalar kóp bolatyn. Qazir de bar ǵoı. Mysaly, Vıktor Mıhaılovıch Igýmenov qabyrǵasyn syndyryp, basynan jaraqat alsa da kúresip, úlken jetistikterge jetken. Sondaı-aq, Nıkolaı Fedorovıch Balboshındi de aıta alamyn. Al Mıhaıl Gerazıvıch Mamıashvılıdiń (Reseı kúres federaııasynyń prezıdenti) Habarovskide ótken jarysta qabyrǵasyn syndyryp, qınalyp jatqanyn kórgenmin. Sodan keıin ol Olımpıada chempıony ataǵyn jeńip aldy. Jaraqat alyp kúresý – ómirińdegi mańyzdy oqıǵa emes. Meniń ómirimde eń mańyzdysy, ulttyq quramaǵa iligip, jarystarǵa qatysý boldy.
– Sizden osy jaıynda suraǵanym, Sibirdiń minezin bilgim kelgeni ǵoı. Siz úshin Sibirden shyqqan Olımpıada, álem chempıondarynyń minezinde erekshelik boldy ma?
– Sibirdiń minezi degenimiz – ózinen ár nárseni talap etý, jaýapkershilik júkteý, basqalarǵa talapshyl bolý. Al bizdiń óńirden menen basqa bıatlonnan tórt dúrkin Olımpıada chempıony Aleksandr Tıhonov, semserlesýden úsh dúrkin Olımpıada chempıony Grıgorıı Kırılenko men Stas Pozdnıakov shyqqan.
– Sporttan der kezinde kettim dep oılaısyz ba?
– 2000 jylǵy Olımpıadaǵa sońǵy ret qatysatyn jarysym dep daıyndalǵanmyn. Qazir soǵan qatyspaý kerek edi dep oılaımyn. Sol Olımpıadada ádemi kete almadym… Ár nárseniń óz ýaqyty bolady eken.
– Sodan keıin siz Gardnermen Beıjiń Olımpıadasynda kezdestińiz ǵoı. Ne týraly áńgimelestińizder?
– Olımpıadada ekeýimiz kommentator boldyq. Ol óz eline, men óz elime jarystan kommentarıı berip otyrdyq. Sodan keıin ol menen suhbat aldy.
– Al siz odan?
– Joq, meniń oǵan suraǵym bolǵan joq.
– Siz qazir túsingen nárseni buryn túsinbegen kezderińiz boldy ma?
– Qazir kóp nárseni túsindim. Adam aldymen adam bolyp, ár nárseni sabyrmen sheshýi kerek eken. Sosyn “Siz ulysyz”, “Sizden artyq eshkim joq”, “Sizden artyq eshkim aıta almaıdy”, “Qurmetti qonaq” degen sózder adamdy moraldyq turǵydan ósirmeıdi, kerisinshe, qurtyp jibere me dep oılaımyn.
– Sizdi kitapty kóp oqıdy deıdi. Qazir qandaı kitaptar oqyp júrsiz?
– Ártúrli kitaptar oqımyn. Chehov, Dostoevskıı, Kýprın…
– Tolstoı…
– Joq, Tolstoıdy aıta almaımyn. Sońǵy oqyǵan kitabym – “ıtadel” boldy. Odan keıin “Jızneopısanıe Golda Meıer”, Lemarktiń “Jızn vzaımy” degen kitaptaryn oqyp shyqtym.
– Dáýlet Bolatulymen kópten beri tanyssyzdar ǵoı. Qazaqstannan shyqqan adamdardyń arasynan taǵy kimmen jaqsy tanyssyz?
– Anatolıı Ivanovıch Kolesov – óte jaqsy kisi, mádenıetti, óresi bıik adam. Valerıı Grıgorevıch Rezanevpen de áńgimelesken qyzyq. Al Dáýletpen jasymyz sáıkes bolǵandyqtan jaqsy aralasamyn. Taǵy Bykov, Nazarenko, Melnıchenko, Matveımen baılanys jasap turamyz.
– Yrymǵa senesiz be?
– Senýge bolatyn jaǵdaıda ǵana. Eger kún qatty ysysa, jańbyr jaýady degen sııaqty.
– Sizdi depýtattyq tósbelgi taqpaıdy deıdi. Sol ras pa?
– Men eshqashan da orden, keýdebelgi taǵyp kórgen emespin. Halqymnyń jadynda osyndaı qalpymmen saqtalǵym keledi.
– Qolyńyzǵa qarap otyrmyn, saǵat ta taqpaıdy ekensiz.
– Saǵat taǵý mindet emes. Ýaqytty uıaly telefonnan bilip turamyn. Máskeýdiń emes, Novosibirdiń ýaqytymen júremin.
– “Juldyz aýrýymen” aýyryp kórdińiz be?
– Alǵash ret Olımpıada chempıony bolǵanda ómirde bárine jettim dep oıladym. Bir kúni ushaqta ózimshe aqyl aıtyp otyrǵanymda bapkerim Vıktor Kýzneov: “Úsh dúrkin Olımpıada chempıony Aleksandr Medved seniń ornyńda ne istep otyratyn edi, sony aıtaıyn ba?” degeninde óz-ózime keldim.
– Túsińizde kúresti jıi kórip turasyz ba?
– Joq, kórmeımin desem bolady. О́ıtkeni, kúres zaldaryna baryp, kilemdi jıi sıpap júremin.
– Áńgimeńizge rahmet.
Áńgimelesken Dastan KENJALIN.
P.S. 130 kg. salmaqqa deıin úsh dúrkin (1988, 1992, 1996) Olımpıada chempıony Aleksandr Karelın toǵyz ret álem chempıonatyn (1989 – 1991, 1993 – 1995, 1997 – 1999), on eki ret Eýropa chempıonatyn jeńip alǵan. Sonymen birge ol 2000 jyly Olımpııa oıyndarynyń kúmis júldegeri, 1988 jyly jastar arasyndaǵy álem chempıony, 1988 – 2001 jyldar aralyǵynda 13 dúrkin KSRO jáne Reseı chempıony atanǵan. Ol 1988 jylǵy Olımpııa oıyndarynynyń ashylý saltanatynda KSRO-nyń, 1992 jyly TMD-nyń, al 1996 jyly óz Otany – Reseıdiń jalaýyn alyp shyqqan. Al ótken ǵasyrdyń sońynda halyqaralyq áýesqoı kúres federaııasy Karelınge grek-rım kúresinen HH ǵasyrdyń balýany ataǵyn berdi.
