SportPress.kz Қазақстан спорт жаңалықтары
Жақында Астанаға грек-рим күресінен Олимпиаданың үш дүркін чемпионы, тоғыз дүркін әлем және он екі дүркін Еуропа чемпионы, Ресей батыры, Мемлекеттік думаның депутаты Александр Карелин келіп, Ұлттық Олимпиада комитетінде жас спортшылармен кездескен екен. Мен атақты балуанмен осыдан 13 жыл бұрын кездесіп, өзім жұмыс істеген «Егемен Қазақстан» газетіне аз-кем сұхбат алып едім. Сол кезде Карелин ұмытпасам, грек-рим күресінен Қазақстан Республикасы Президентінің кубогы үшін өткен халықаралық турнирге әйгілі балуан Дәулет Тұрлыхановтың шақыруымен келген болатын. Бұл турнир «Дәулет» спорт кешенінде болды. Осы жарыста спорт тарихшысы Қыдырбек Рысбек ағамыз екеуміз атақты балуанмен сөйлесіп, одан турнир біткен соң оңашада кездесіп, әңгімелесуге келісімін алдық.
Турнирден кейін Қыдырбек ағаның автокөлігімен Beijing Palace Soluxe Hotel Astana қонақ үйіне бардық. Сол жердің фойесінде кешкі сағат 23.00-де Ресейден келген әйгілі мейманмен кездесіп, сұхбаттастық. Қыдырбек ағамыз «Қазақ спорты» газетіне, мен «Егемен Қазақстан» басылымына сұрақтарымызды қойып, интервьюді таспаға жазып алдық. Сол күні үйге кеш қайттым. Үйге келе салысымен қолыма қалам алып, диктофондағы әңгімені қағазға түсіріп, таңертең газетке бердім. Сол шағын сұхбатты назарларыңызға ұсынамын. Өйткені, аз да болса да атақты адамның табиғатын, мінезін ашуға тырыстым.
Сонымен «Егемен Қазақстан» газетінде 2010 жылы 10 шілдеде шыққан материал осы.
Жақында Астанада қала күні қарсаңында грек-рим күресінен Қазақстан Республикасы Президентінің кубогы үшін өткен халықаралық турнирге әйгілі балуан Дәулет Тұрлыхановтың шақыруымен Олимпиаданың үш дүркін чемпионы, бірнеше дүркін әлем және Еуропа чемпионы, Ресей батыры, Мемлекеттік думаның депутаты Александр Карелин келіп, балуандардың қазіргі бабы мен олардың алдағы кезде Мәскеуде өтетін әлем чемпионатына дайындығымен танысып қайтқан болатын. Сол кезде атақты балуанмен кездесіп, онымен әңгімелесудің сәті түскен еді.
– Сіз Астанаға жиі келіп тұрасыз ғой. Осы жолғы сапарыңыз қала күні қарсаңында өткен турнирге сәйкес келіп тұр екен. Алдымен кәсіби маманның көзінше турнирдің қалай өткенін және онда қазақ балуандарының қалай өнер көрсеткенін айтып берсеңіз.
– Жігіттердің бәрі жақсы күресті. Әсіресе, маған сіздердің 84 кило салмақтағы Алзахор Өздиевтің күресі ұнады. Ауыр салмақтағылар да жақсы қырынан көрінді. Қазақстан командасы жақсы. Бас бапкер Мұратбек Қасымханов өзінің жанына құрамаға лайықты жігіттерді жинапты. Команданың бапкерлері де бір-бірімен тіл табыса алады екен. Бұл – балуандар үшін аса маңызды. Өйткені, командада бірлік болмаса балуандар үшін қиын болады. Сосын сіздерде балуанның бапкерге толық бағынатыны жақсы екен. Бұл турнир Астана күнімен бірге тәуелсіз Қазақстанның Президенті Нұрсұлтан Назарбаевтың құрметіне арналып, өзінің жас кезінде күрескен жарысы бойынша мерейтой қарсаңында өткізілгенін дұрыс деп санаймын. Маған осындай кубоктік турнирлер ұнайды. Олар тез өтеді, бірнеше күнге созылмайды, сосын ешкімді де шаршатпайды. Осы турнирде маған белдесулер ұнады. Біздің Никита Мельников те жақсы күресті.
– Қазіргі балуандардың күресіне қарап қандай ақыл-кеңес берер едіңіз?
– Балуандарға ма? Жоқ, ешқандай кеңесім жоқ. Барлық кеңес, ақыл әдістемеде жатыр. Бапкерлердің кеңестеріне де жиі құлақ түру керек. Ал балуандар үшін ең басты кеңесші – тәртіп. Тәртіпті ауызбен жеткізуге болмайды. Менің ойымша, адам бәрін өзінен бастау керек. Көп еңбектеніп, міндетсінбей жұмыс істеу керек. Ең бастысы, бапкерді тыңдай білу керек. Егер балуан күресте ақылмен жұмыс істеп, көп еңбектенетін болса, ол көп жағдайда биік белестерден көрінетін болады.
. – Сіз спортта жүргенде өзіңізге осындай талаптар қойдыңыз ба?
– Әрине.
– Қазір де солай ма? Өзіңізге қатал бола аласыз ба?
– Иә, білесіз бе, егер өзіңе қатал болмасаң, басқа адамдарға сондай талап қоюға хақың жоқ деп ойлаймын.
– Отбасыңыз жайлы айтсаңыз. Балалардан не талап етесіз?
– Отбасымда мен барлық адамдар сияқтымын. Балаларға менің жолымды қусын деп талап қоймаймын. Адам біреудің атымен жүрмеу керек. Олар өздерінің жеткен жетістіктерімен мақтанса, сонымен өмірде өз орындарын тапса деймін. Біздің отбасымыздың қағидасы – әр күн әулеттің шежіресіне үлес қосу үшін өз бетімен еңбектеніп, табыстарға жетуі керек. Менің Ольга есімді зайыбым, үш балам бар. Ұлдарымның аты – Денис, Иван. Қызымның аты – Василиса.
– Сіз алғаш рет 1985 жылы жастар арасында өткен әлем чемпионатын жеңіп алғаннан кейін, 1988 жылы тұңғыш рет КСРО чемпионы атанғаныңызды білеміз. Кеңес Одағының чемпионы болу ол кезде әлем чемпионы атағынан да биік мәртебе еді ғой. Осы бәсекеде сізді ауырып, ыстығы көтеріліп күресті дейді. Содан кейін болған тағы көптеген жарыстарда сіз жарақаттарыңызға қарамай кілемге шығып, бәрін жеңіп жүрдіңіз. Сол кездері күресті тастап кету жөнінде ешкім ештеңе деген жоқ па?
– Жоқ, ондай болған жоқ. Мен 1981 жылы Новосібірдегі электротехникалық институттың күрес секциясына қалай келдім, солай спорттан кеткенге дейін күрес залдарынан шыққым келмеді. Менің жалғыз бапкерім болды. Ол – Виктор Михайлович Кузнецов. Ал жарақат туралы айтсам, КСРО чемпионатынан кейін, 1988 жылы Еуропа чемпионатында тізеден жарақат алған болатынмын. Содан кейін қабырғам сынды, басқа да жағдайлар болды. Біздің кезімізде мұндай оқиғалар көп болатын. Қазір де бар ғой. Мысалы, Виктор Михайлович Игуменов қабырғасын сындырып, басынан жарақат алса да күресіп, үлкен жетістіктерге жеткен. Сондай-ақ, Николай Федорович Балбошинді де айта аламын. Ал Михаил Геразивич Мамиашвилидің (Ресей күрес федерациясының президенті) Хабаровскіде өткен жарыста қабырғасын сындырып, қиналып жатқанын көргенмін. Содан кейін ол Олимпиада чемпионы атағын жеңіп алды. Жарақат алып күресу – өміріңдегі маңызды оқиға емес. Менің өмірімде ең маңыздысы, ұлттық құрамаға ілігіп, жарыстарға қатысу болды.
– Сізден осы жайында сұрағаным, Сібірдің мінезін білгім келгені ғой. Сіз үшін Сібірден шыққан Олимпиада, әлем чемпиондарының мінезінде ерекшелік болды ма?
– Сібірдің мінезі дегеніміз – өзінен әр нәрсені талап ету, жауапкершілік жүктеу, басқаларға талапшыл болу. Ал біздің өңірден менен басқа биатлоннан төрт дүркін Олимпиада чемпионы Александр Тихонов, семсерлесуден үш дүркін Олимпиада чемпионы Григорий Кириленко мен Стас Поздняков шыққан.
– Спорттан дер кезінде кеттім деп ойлайсыз ба?
– 2000 жылғы Олимпиадаға соңғы рет қатысатын жарысым деп дайындалғанмын. Қазір соған қатыспау керек еді деп ойлаймын. Сол Олимпиадада әдемі кете алмадым… Әр нәрсенің өз уақыты болады екен.
– Содан кейін сіз Гарднермен Бейжің Олимпиадасында кездестіңіз ғой. Не туралы әңгімелестіңіздер?
– Олимпиадада екеуіміз комментатор болдық. Ол өз еліне, мен өз еліме жарыстан комментарий беріп отырдық. Содан кейін ол менен сұхбат алды.
– Ал сіз одан?
– Жоқ, менің оған сұрағым болған жоқ.
– Сіз қазір түсінген нәрсені бұрын түсінбеген кездеріңіз болды ма?
– Қазір көп нәрсені түсіндім. Адам алдымен адам болып, әр нәрсені сабырмен шешуі керек екен. Сосын “Сіз ұлысыз”, “Сізден артық ешкім жоқ”, “Сізден артық ешкім айта алмайды”, “Құрметті қонақ” деген сөздер адамды моральдық тұрғыдан өсірмейді, керісінше, құртып жібере ме деп ойлаймын.
– Сізді кітапты көп оқиды дейді. Қазір қандай кітаптар оқып жүрсіз?
– Әртүрлі кітаптар оқимын. Чехов, Достоевский, Куприн…
– Толстой…
– Жоқ, Толстойды айта алмаймын. Соңғы оқыған кітабым – “Цитадель” болды. Одан кейін “Жизнеописание Голда Мейер”, Лемарктің “Жизнь взаймы” деген кітаптарын оқып шықтым.
– Дәулет Болатұлымен көптен бері таныссыздар ғой. Қазақстаннан шыққан адамдардың арасынан тағы кіммен жақсы таныссыз?
– Анатолий Иванович Колесов – өте жақсы кісі, мәдениетті, өресі биік адам. Валерий Григорьевич Резанцевпен де әңгімелескен қызық. Ал Дәулетпен жасымыз сәйкес болғандықтан жақсы араласамын. Тағы Быков, Назаренко, Мельниченко, Матвеймен байланыс жасап тұрамыз.
– Ырымға сенесіз бе?
– Сенуге болатын жағдайда ғана. Егер күн қатты ысыса, жаңбыр жауады деген сияқты.
– Сізді депутаттық төсбелгі тақпайды дейді. Сол рас па?
– Мен ешқашан да орден, кеудебелгі тағып көрген емеспін. Халқымның жадында осындай қалпыммен сақталғым келеді.
– Қолыңызға қарап отырмын, сағат та тақпайды екенсіз.
– Сағат тағу міндет емес. Уақытты ұялы телефоннан біліп тұрамын. Мәскеудің емес, Новосібірдің уақытымен жүремін.
– “Жұлдыз ауруымен” ауырып көрдіңіз бе?
– Алғаш рет Олимпиада чемпионы болғанда өмірде бәріне жеттім деп ойладым. Бір күні ұшақта өзімше ақыл айтып отырғанымда бапкерім Виктор Кузнецов: “Үш дүркін Олимпиада чемпионы Александр Медведь сенің орныңда не істеп отыратын еді, соны айтайын ба?” дегенінде өз-өзіме келдім.
– Түсіңізде күресті жиі көріп тұрасыз ба?
– Жоқ, көрмеймін десем болады. Өйткені, күрес залдарына барып, кілемді жиі сипап жүремін.
– Әңгімеңізге рахмет.
Әңгімелескен Дастан КЕНЖАЛИН.
P.S. 130 кг. салмаққа дейін үш дүркін (1988, 1992, 1996) Олимпиада чемпионы Александр Карелин тоғыз рет әлем чемпионатын (1989 – 1991, 1993 – 1995, 1997 – 1999), он екі рет Еуропа чемпионатын жеңіп алған. Сонымен бірге ол 2000 жылы Олимпия ойындарының күміс жүлдегері, 1988 жылы жастар арасындағы әлем чемпионы, 1988 – 2001 жылдар аралығында 13 дүркін КСРО және Ресей чемпионы атанған. Ол 1988 жылғы Олимпия ойындарынының ашылу салтанатында КСРО-ның, 1992 жылы ТМД-ның, ал 1996 жылы өз Отаны – Ресейдің жалауын алып шыққан. Ал өткен ғасырдың соңында халықаралық әуесқой күрес федерациясы Карелинге грек-рим күресінен ХХ ғасырдың балуаны атағын берді.
