قازاق ونەرىنىڭ ۇلتتىق قازىناسىنا اينالعان «ناز» بي تەاترى

بي تەاترى — حورەوگرافياداعى ەرەكشە قۇبىلىس، ويتكەنى ول تەاتر مەن ءبيدىڭ بارلىق بەلگىلەرىن بىرىكتىرەدى. زاماناۋي مادەنيەتتى الەمدىك دەڭگەيدە دامىتۋدىڭ يننوۆاتسيالىق تاسىلدەرىن بەلسەندى تۇردە ۇسىناتىن ساحنالىق ءبيدىڭ جاڭا ءتۇرى. قازىرگى تاڭدا حورەوگرافيالىق ونەردىڭ جاڭا فورمالارى جاسالۋدا، ولاردىڭ اراسىندا بي تەاترى حورەوگرافيانى دامىتۋدىڭ ەڭ جوعارى شىڭى ەكەنى بارشاعا بەلگىلى.

وسى ورايدا تەاتر فورماسى مەن قازاق حورەوگرافياسىنىڭ ەرەكشە ۇيلەسىمى تابىلعان، كەرەمەت جارقىن، كاسىبي، قىزىقتى ادەمى، اسەرلى استانا قالاسىنداعى مەملەكەتتىك «ناز» بي تەاترى قۇرىلدى. «ناز» — ەلىمىزدەگى العاشقى كاسىبي بي تەاترى. باسقا بي تەاترلارىنان ايىرماشىلىعى  — تەاتر رەپەرتۋارى قازاق تاريحىن، فولكلورىن، مۋزىكاسىن، ەتنوگرافياسىن كورسەتىپ،  قازاق ساحنالىق بيلەرىن بەلەس شىڭدارىنا كوتەرۋ ەدى. تەاتر بيشىلەرى ۇلتتىق بيلەر مەن بىرگە الەم حالىقتارىنىڭ بيلەرىن،  زاماناۋي حورەوگرافيانى كاسىبي دەڭگەيدە ورىنداپ ءجۇر. بۇگىندە تەاتر كۇننەن-كۇنگە ىزدەنىستەر ارقاسىندا جاڭالانۋ، ورلەۋ ۇستىندە. تەاتر رەپەرتۋارىندا 100-دەن استام ۇلتتىق بيلەر مەن وننان استام حورەوگرافيالىق سپەكتاكلدەر بار.

2005 جىلى 15 اقپاندا ساحنالانعان تەاتردىڭ اتىن شىعارىپ، ونەر سۇيەر قاۋىمدى تاڭ قالدىرعان 5 كارتينادان تۇراتىن «تۇيعىندار» حورەوگرافيالىق تاريحي سپەكتاكلى ەدى. قويىلىم قازاقتىڭ كونە تاريحىنان سىر شەرتەدى. ياعني، قازاق حاندىعى قۇرىلماي تۇرىپ، VI-XI عاسىرلار ارالىعىندا قازاق جەرىن مەكەندەگەن Cاق، عۇن، ءۇيسىن، قاڭلى، ودان ءارى تۇرىك قاعاناتىنىڭ قۇرىلۋى كەزەڭدەرىن بەينەلەيدى. ەرتەدە «تۇيعىن» دەگەن قۇس بولعان. تۇيعىن — قارشىعا تۇقىمداستارىنا جاتاتىن جىرتقىش قۇستاردىن ىشىندەگى ەڭ ۇشقىر، قىراعى، شالىمدى قۇس.  اسكەردىڭ ەڭ الدىندا جۇرەتىن بارلاۋشى توپتى دا وسى قۇسقا تەڭەپ «تۇيعىندار» دەپ اتاعان ەكەن. بۇل جاۋىنگەرلەر تۇتقىنعا بەرىلمەگەن جانە ەشقاشان كەيىن شەگىنبەگەن.

قويىلىمنىڭ باستى ماقساتى — تاسقا جازىلعان تاريحىمىزدى ساحنادا كوركەم دۇنيەگە اينالدىرىپ، كورەرمەننىڭ رۋحىن وياتۋ. سپەكتاكل بارىسىندا ورحون-ەنيسەي ەسكەرتكىشتەرى، بالبال تاستار ساحنا تورىنە شىعىپ،  قۇپياسىن ىشىنە بۇككەن تاريح پاراقتارى اشىلادى. سپەكتاكلدە حالقىمىزدىڭ ءتول مادەنيەتى، تاريحى، ەتنوگرافياسى، ۇلتتىق كيىمدەرى دە تولىعىمەن ساپالى قامتىلعان. كەلىنشەكتەر، اپالار، جاۋىنگەردىڭ ساحنالىق كوستيۋمدەرى جانە ابىزدىڭ كيىم ۇلگىسى، قولىنداعى اسا تاياعى سپەكتاكلدىڭ تاقىرىبىنا ساي دايىندالىپ، كوستيۋم ديزاينەرىنىڭ شەبەرلىگىن كورسەتىپ تۇردى.

2008 جىلى «ناز» مەملەكەتتىك بي تەاترىنىڭ ۇزدىك قويىلىمدارىنىڭ ءبىرى – «اق پەن قارا» حورەوگرافيالىق سپەكتاكلى قويىلدى. سپەكتاكل جاسوسپىرىمدەرگە ارنالعان جاقسى مەن جاماننىڭ ايىرماشىلىعىن كورسەتەتىن، بالالارعا ارنالعان سپەكتاكل. قازىرگى كەزدە زامانعا ساي بالالار دراماتۋرگياسىنىڭ تاپشىلىعىنا بايلانىستى، قويىلىم رەجيسسەرىنىڭ بۇل العاشقى تۋىندىسى. قويىلىم بارىسىندا ءجاسوسپىرىم بالالاردىڭ كەزدەيسوق قاتەلىكتەردەن جامان جولعا تۇسپەۋىنە، تاربيە ىسىنە ءار اتا-انانىڭ كوڭىل ءبولۋ كەرەكتىگىن، قوعامداعى قانداي دا ءبىر ءىس-شارانىڭ جانە اينالاداعى ادامداردىڭ ءىس-ارەكەتىنىڭ يگىلىك باعىتىندا ەكەندىگىنە كوز جەتكىزە قاراۋ كەرەكتىگىن، ساحنادا ءبىر بالانىڭ تاعدىرىمەن كورسەتكەن. «ەل بولامىن دەسەڭ، بەسىگىڭدى تۇزە» دەگەن حالقىمىز. وسكەلەڭ ۇرپاق ساناسىن ءومىردىڭ اق پەن قارادان تۇراتىنىن بەينەلەيدى.

2009 جىلى «بولەرو» حورەوگرافيالىق سپەكتاكلى تەاتردىڭ 10 جىلدىعىندا استانا قالاسىندا كونگرەسس-حوللدا جانە 2010 جىلى الماتى قالاسىنداعى اباي اتىنداعى وپەرا جانە بالەت تەاترىندا ساحنالانعان.                  بالەت قويىلىمى رەتىندە ساحنالانعان بي سپەكتاكلىنىڭ جەلىسى حح عاسىرداعى  يسپانياداعى قاراپايىم زاۋىت جۇمىسشىلارىنىڭ قىم-قۋىت تىرلىگى. زاۋىتتاعى تۇتىنگە دەيىن بي سپەكتاكلىندە كورىنىس تابادى. جۇمىستان شارشاپ، شالدىعىپ كەلگەن يسپاندىقتار كەشكە تاۆەرندا باس قوسادى. وسى كەزدە ورتاعا يسپان قىزى شىعىپ بيلەي باستايدى. كوڭىلدى سەرگىتىپ، دەنەنى شىمىرلاتاتىن مۋزىكا ىرعاعىنا زاۋىت جۇمىسشىلارى دا قوسىلادى. مىنە، وقيعا جەلىسى بويىنشا سول زامانداعى ادامي قاتىناستار، مەيىرىمدىلىك پەن جاۋىزدىق، قىزعانىش پەن الاۋىزدىق، ماحاببات پەن وشپەندىلىك سەزىمدەرى بي تىلىمەن «بولەرو» سپەكتاكلىندە كورىنىس تابادى. سپەكتاكلدە باستى نىساناعا الىنعان – جىگىت پەن قىز اراسىنداعى عاشىقتىق. ماحاببات ءۇشىن كۇرەس. ءبىر-ءبىرىن كورە المايتىن كورسەقىزارلارمەن سۇيگەنىنە ءسۇرىنىپ بولسا دا قول جەتكىزگەن جىگىت بەينەسى.

2011 جىلى «ناز» بي تەاترىندا تاعى دا ءبىر قۇندى، ءارى اۋقىمدى بي شىعارماسى دۇنيەگە كەلدى. ول ءبىرتۋار ونەر تۇلعاسى، كومپوزيتور، ديريجەر، كۇيشى نۇرعيسا تىلەنديەۆتىڭ ءومىرى مەن شىعارماشىلىعىن بي تىلىمەن نەگىزدەگەن «نۇرعيسا» سپەكتاكلى ەدى.  سپەكتاكلدىڭ ماقساتى — جاڭا بۋىندى نۇرعيسا تىلەنديەۆ شىعارماشىلىعىمەن تانىستىرۋ، جاستار اراسىندا حالىق مۋزىكاسىن ناسيحاتتاۋ، تىڭدارمانداردى ۇلتتىڭ رۋحىن قۇرمەتتەۋگە، بي ونەرىن دارىپتەۋگە ۇندەۋ – سپەكتاكلدىڭ تانىمدىق تۇجىرىمداماسى بولدى.

«مىڭ ءبىر ءتۇننىڭ ءبىر ءتۇنى» حورەوگرافيالىق سپەكتاكلى 2013 جىلى قويىلعان. وقيعا اراب ەلدەرىنىڭ ەڭ ءىرى شاھارىنىڭ بىرىندە وتەدى. حورەوگرافيالىق سپەكتاكل ەتىكشى مارۋف پەن ەسميگيۋل حانشايىمنىڭ اراسىنداعى ماحاببات جايلى بولادى. سپەكتاكلدەگى باستى وقيعا قىمبات تاسپەن اشەكەيلەنگەن ءىنجۋ كوزدى جۇزىككە قاتىستى ءوربيدى. قاتىگەزدىك پەن ز ۇلىمدىقتى، قىزعانىش پەن اشۋدى، باقىت پەن ماحابباتتى، اكتەرلىك شەبەرلىكپەن، سيقىرلى شىعىستىڭ مۋزىكاسى ارقىلى بي تىلىندە سويلەتەتىن حورەوگرافيالىق سپەكتاكل شىعىستىڭ «مىڭ ءبىر ءتۇن» ەرتەگىسىنىڭ جەلىسى بويىنشا قۇرىلعان.

2018 جىلى جاستارعا ارنالعان قويىلىمداردى ىسكە اسىرۋ باعىتىندا پايدا بولعان تاعى ءبىر سپەكتاكل – «U — sana». حورەوگرافيالىق سپەكتاكلى بۇگىنگى كۇنگى ءار وتباسىنداعى جاعدايعا كوڭىل اۋدارۋ ماقساتىندا دۇنيەگە كەلگەن بۇل سپەكتاكل كورەرمەنگە ۋاقىتىندا ۇسىنىلعان دۇنيە ەكەنى ءسوزسىز. جاستاردى تاربيەلەۋدە تەاتردىڭ اتقارار ءرولى ءار كەز جوعارى بولعانى بەلگىلى. سوندىقتان دا ۋاقىتىندا ۇسىنىلىپ وتىرعان قويىلىم دەپ بىلدىك. ءارى وسى سپەكتاكلدىڭ حورەوگرافيالىق ءماتىنىن جاستار قويىپ شىققان. ونەر ماگيسترى، بالەتمەيستەر ارمان بايماعامباەۆ، تەاتر بيشىلەرى ۇلان يزەنەۆ پەن ساعيت دۇزباەۆ وزدەرىنىڭ بىرنەشە قويىلىمدارىن ساحنالاعان تاجىريبەلى ءبيشى، بالەتمەيستەرلەر.

2018 جىلى «الەمدى بىرگە قۇتقارايىق» حورەوگرافيالىق سپەكتاكلى قويىلدى. قويىلىمنىڭ قىسقاشا مازمۇنى: باستى كەيىپكەر ايزەرە دە بارلىق بالالار سياقتى جاڭا جىلدى كۇتەدى. بىراق بەلگىسىز سەبەپتەرمەن جاڭا جىل كەلمەيدى جانە ۋاقىت توقتايدى. ايزەرەگە اقتوس اتتى يت پەن سيقىرشى كومەككە كەلەدى. ولار بىرگە بارلىق ەلدەردى ارالاپ، مۇقتاج ادامدارعا كومەكتەسەدى. جۇمباقتىڭ شەشىمى – عالامدىق ەكولوگيا. قويىلىمنىڭ ماقساتى – بالالاردى جاھاندىق ەكولوگيانىڭ سالدارىمەن تانىستىرۋ جانە ونى شەشۋ جولدارىن كورسەتۋ، تابيعاتتى قورعاۋ جانە وعان دۇرىس قاراۋ قانشالىقتى ماڭىزدى ەكەنىن ءتۇسىندىرۋ. ءوز ەلىنىڭ ەكولوگياسى تۋرالى تاقىرىپتى كوتەرۋ، ونىڭ سالدارىن بولدىرماۋعا ۇيرەتۋ جانە بالالاردى قورشاعان ورتانى قۇرمەتتەۋگە شاقىرۋ.

2019 جىلى «شىڭعىسحان» حورەوگرافيالىق سپەكتاكلى قويىلدى. بۇل قويىلىم ازياداعى تۇڭعىش ءبىرتۇتاس مەملەكەت قۇرۋشى، ءوز زامانىنىڭ اسا ءىرى اسكەري جانە مەملەكەت قايراتكەرى شىڭعىسحاننىڭ (تەمۇجىن) ءومىرى مەن ەرەن ەڭبەگىنە ارنالادى. قويىلىمدا اڭىز-اڭگىمەلەرگە سۇيەنە وتىرىپ، شىڭعىس حاننىڭ بالا كەزىنەن باستاپ، ەر جەتىپ، ەل بيلەگەن  كەزەڭدەرى قامتىلادى.  ءوزىنىڭ  اسكەري تالانتىنىڭ ارقاسىندا كەڭ-بايتاق تەرريتوريانى باسىپ الىپ، جارتى الەمگە بيلىك جۇرگىزگەنى حورەوگرافيا تىلىندە كوركەم بەينەلەنەدى. قويىلىم كاسىبي مامانداردىڭ ورىنداۋىندا ارنايى جازىلعان مۋزىكامەن، كوركەم دەكوراتسيامەن، سول ءداۋىردىڭ عاجايىپ كوستيۋمدەرىمەن كورەرمەندى باۋراپ الارى ءسوزسىز. جاستايىنان قايعى-قاسىرەتتىڭ، جەتىمدىكتىڭ زاردابىن شەككەن، ەسەيگەندە جارى بورتەدەن ايىرىلىپ، ابايسىزدا باۋىرىن جازىم قىلۋى ونىڭ ومىرىنە ۇلكەن اسەر ەتتى. سونىمەن قاتار، حالىقتىڭ اۋىر ءحالى، ىدىراپ اۋىزبىرشىلىكتىڭ بولماۋى، بولاشاق بيلەۋشىنىڭ ومىرىندەگى ۇلكەن قادامدار جاساۋىنا زور ىقپالىن تيگىزدى. شىڭعىس حاننىڭ بيلىگى سول زامانداعى  ءومىر سۇرگەن بارشا  حالىققا ۇلكەن اسەرىن تيگىزدى. يمپەريانىڭ جاڭا استاناسى قاراقۇمدا بارلىق ۇلكەن ازيا الەمىنە بۇيرىقتار مەن وكىمدەر شىعارىلادى. اسكەر ىسىندە دالا كوشپەندىلەرىنىڭ ەجەلگى داستۇرلەرىن قولداندى. ول – قاندىقول، سوعىسقۇمار جان ەمەس ەدى. ءاردايىم ادىلدىكتى جاقتاپ قارا قىلدى قاق جارعان قاعان ەدى.

2020 جىلى «ۋاقىت-ءومىر» حورەوگرافيالىق سپەكتاكلى قويىلدى. جاڭا ماۋسىمدا كورەرمەنگە جول تارتقالى وتىرعان بۇل قويىلىم تەاتر رەپەرتۋارىنداعى العاشقى ميۋزيكل جانرىنداعى تۋىندى.  بۇل قويىلىمدا ءان دە، بي دە شىرقالادى. بۇل تەاتر ارتيستەرى ءۇشىن زور مۇمكىندىك. قويىلىم فيلوسوفيالىق باعىتتاعى بۇگىنگى كۇننىڭ تىنىسىن بەينەلەيتىن زاماناۋي سپەكتاكل.

2021 جىلى «ءازىم اڭگىمەسى» حورەوگرافيالىق سپەكتاكلى قويىلدى. بەلگىلى عالىم قاجىم جۇماليەۆ: «مىڭ ءبىر تۇندە» مۇنداي عاجايىپ وقيعالار سان رەت كەزدەسە بەرەدى عوي. ايتسە دە، «ءازىمنىڭ» ولاردان ءبىر ايىرماسى –  الحيميا ماسەلەسىنىڭ ءسوز بولۋى دەپ جازادى. بۇل قويىلىم ا.قۇنانباي ۇلىنىڭ اياقتالماي قالعان شىعارماسى «ءازىم اڭگىمەسى» ەرتەگىسىنىڭ جەلىسى نەگىزىندە ساحنالانىپ وتىر. حاكىم اباي «مىڭ ءبىر ءتۇن» اڭگىمەسىنىڭ ءبىر تاراۋىن ولەڭگە اينالدىرادى. ازىمگە كەزدەسكەن جادىگوي شال ءتارىزدى سۇم-سۇرقيالار عالىمداردىڭ اشقان عىلىمي جاڭالىقتارىن وزدەرىنىڭ بايۋ مۇددەسىنە پايدالانۋى، ول ءۇشىن نەشە ءتۇرلى زىمياندىققا بارۋلارى مۇمكىن. جادىگويشال – سولاردىڭ ءبىرى. ءومىرىنىڭ ەڭ قىزىعى، ەڭ نەگىزگى ماقساتى تەك بايۋ عانا دەپ ۇعىنۋشىلار قانداي دا بولماسىن ز ۇلىمدىق، ءىس-ارەكەتتەردەن دە تايىنبايدى. ەزدىك تە، قانىپەزەر قاراجۇرەكتىك تە ولارعا بۇيىم ەمەس. پوەماداعى الحيميك جادىگوي شال ءوزىنىڭ زىمياندىق ماقساتىن ورىنداۋ ءۇشىن ءازىمدى قولىنا الداپ تۇسىرەدى دە، تاۋ باسىنا، ىسىلداعان اپجىلان، ايداھارلاردىڭ ىشىندە قالدىرادى. بىراق، ءبيدىڭ سوڭىندا ولار كەنەتتەن ەكى جاققا ايرىلىسىپ  كەتەدى.

جوعارىدا اتالعان سپەكتاكلدەر «ناز» بي تەاترىنىڭ كوركەمدىك ىزدەنىسىن، شىعارماشىلىق مۇمكىنشىلىگىن تولىق تانىتقان تۋىندىلار  بولدى. ولار مازمۇندى، اسەرلى قويىلعان. جەڭىل قابىلدانىپ، ۇلكەن شەبەرلىك دەڭگەيگە كوتەرىلگەن. قويىلىمداردىڭ يدەيالىق باعىتتارى ايقىن بولدى. سپەكتكلدەردە جاقسى كوركەمدىك نىشان، ارتىستىك ونەر، ويلى بالەتمەيستەرلىك وي-تۇجىرىمدار بايقالدى. ساحنادا وتەتىن ءاربىر وقيعا بي تۇرىمەن اشىلعان. اۆتورلار ءار كەيىپكەرلەردىڭ وزىنە ءتان حاراكتەر دارالىقتارىن اشقان. حورەوگرافيالىق دراماتۋرگيا ەلەمەنتتەرىن دۇرىس شەشە بىلگەن. ۇلكەن دە كۇردەلى كوپشىلىك ساحناسىن، جەكە ۆارياتسيالار مەن مونولوگتاردى، ءارتۇرلى دۋەتتاردى، سانقيلى قيمىلدارداعى جەكە بيشىلەردىڭ ارەكەتتەرىن كورۋگە بولادى.

«ناز» تەاترىنىڭ العاش رەپەرتۋارىندا بي قويىلىمدارى بولدى. اتاپ ايتساق، «ماحامبەت»، «شەرنياز»، «سەرپىن»، «گوپاك»، «كوش كەرۋەن»، «ساربازدار»، «كوكتەم»، «شاشۋ»، «كيىز باسۋ»، يسپان ءبيى «كورريدا ليۋبۆي»، وزبەك ءبيى «قاراكوز»، ادجار ءبيى «حورۋمي»، «بالبىراۋىن»، «كوڭىل اشار»، «جەلدىرمە»، «جايلاۋدا»، «ەلەس» ت.ب. مۇندا حالىقتىق توي-دۋمان، ءداستۇرلى ويىن-ساۋىق ساحنالارى، ءار ءتۇرلى حالىق بيلەرىنىڭ ورىندالۋ مانەرى، شەبەرلىگى «ناز» بي تەاترىنىڭ  قۇندىلىعى مەن ساپاسىن ارتتىرۋعا كوپ سەپتىگىن تيگىزگەندىگىن اتاپ وتكەن ءجون.

سونداي-اق، «ناز» بي تەاترىنىڭ ۇلتتىق حورەوگرافيانىڭ شەڭبەرىن كەڭەيتكەن، ءارى قازىرگى ۇلتتىق-ساحنالىق ءبيدىڭ ءنارىن كورسەتكەن «قازاق جادىگەرلەرى» اتتى كومپوزيتسياسى ەدى. بۇل كۇندەلىكتى قازاق حالقىنىڭ تىرشىلىك-قارەكەتى، سالت-ءداستۇرى مەن ادەت-عۇرىپتارىنىڭ  سيپاتى  مىقتى ساقتالعان تىڭ تۋىندى. بيدەگى قازاق-ساحنالىق ءبيىنىڭ قيمىلدارى جوعارى كاسىبيلىكپەن، ۆيرتۋوزدىق تەحنيكالىق ورىنداۋشىلىقپەن كوزگە ءتۇسىپ، كورەرمەندەر كوڭىلىنەن شىقتى.

«ناز» بي تەاترىنىڭ پايدا بولۋى، ونىڭ شىعارماشىلىعى، جەتىستىكتەرى، الەمگە تانىمال بولۋى كاسىبي حورەوگرافتار قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ مادەنيەت قايراتكەرى، رەسپۋبليكالىق ش.جيەنقۇلوۆا اتىنداعى قازاق ءبيى بايقاۋىنىڭ لاۋرەاتى، ءىV حالىقارالىق شابىت جاستار شاعارماشىلىعى فەستيۆالىنىڭ باس جۇلدەگەرى، قازاقستان جاستار وداعى سىيلىعىنىڭ لاۋرەاتى اعىمباەۆ ەركەبۇلان م ۇلىك ۇلى مەن كازاقستاننىڭ ەڭبەك سىڭىرگەن قايراتكەرى، شارا جيەنقۇلوۆا اتىنداعى قازاق ءبيى بايقاۋىنىڭ لاۋرەاتى، ءىV حالىقارالىق شابىت جاستار شاعارماشىلىعى فەستيۆالىنىڭ باس جۇلدەگەرى، قازاقستان جاستار وداعى سىيلىعىنىڭ لاۋرەاتى اعىمباەۆا قاديشا ەرمەكبايقىزىڭ ەسىمدەرىمەن تىعىز بايلانىستى. ەرلى-زايىپتى ەركەبۇلان، حاديشا اعىمباەۆتار ا.سەلەزنەۆ اتىنداعى الماتى حورەوگرافيا ۋچيليششەسىندە وقىپ،  كاسىبي بي مەكتەبىمەن سۋسىنداپ، ءارى قاراي الماتى فيلارمونياسى جانىنان اشىلعان «التىناي» فولكلورلىق بي انسامبلىندە جالعاستىرادى.

1999 جىلدان باستاپ  حورەوگرافتار ەلىمىزدىڭ حورەوگرافيا سالاسىن دامىتۋعا ۇشان-تەڭىز ەڭبەك ەتىپ، تىڭنان تۇرەن سالىپ، جاڭا باعىت، ۇلكەن ىزدەنىستەرگە باردى. ولار بۇكىل الەمدەگى كورەرمەندەردى تاڭعالدىرىپ، قۋانتىپ، شابىتتاندىراتىن بي تەاترىن قۇرا الدى. قازىرگى تاڭدا ەركەبۇلان جانە قاديشا اعىمباەۆتار 2007 جىلدان باستاپ استانا قالاسى اكىمدىگىنىڭ «ناز» مەملەكەتتىك بي تەاترىنىڭ ىرگەتاسىن قالاعان جەتەكشىلەرى، ەركەبۇلان م ۇلىك ۇلى ديرەكتورى، ال قاديشا ەرمەكبايقىزى كوركەمدىك جەتەكشىسى، باس بالەتمەيستەر. ەكەۋى دە قازاق بي ونەرىنىڭ تاريحىن زەرتتەپ جانە ناسيحاتتاپ جۇرگەن ەلىمىزدەگى بىردەن-ءبىر كاسىبي بالەتمەيستەر-حورەوگرافتار. ولار ەلىمىزدىڭ جانە كورشى ەلدەردەن حورەوگرافيالىق ءبىلىمى بار جاس مامانداردى ىزدەستىرىپ، تەاترعا قابىلدادى، ۇجىمدى بىرىكتىردى، جەمىستى شىعارماشىلىق قىزمەتكە باعىتتادى، ءبيشى-اكتەرلەردى تاربيەلەدى.

وسى جىلدار ىشىندە شىعارماشىلىق ۇجىم، ءانسامبلدىڭ جەكە سوليستەرى بىرنەشە رەت جەڭىمپاز اتانىپ، بەدەلدى ماراپاتتار مەن سىيلىقتارعا يە بولدى. «ناز» تەاترىنىڭ بيشىلەرى – ۇلتتىق كەيىپكەردى كوركەم وبرازعا اينالدىرا الاتىن، ءبيدىڭ بارلىق تۇرلەرىن ەركىن مەڭگەرگەن، ءبىلىمدى، تالانتتى، جان-جاقتى ارتىستەر. ءاربىر ءبيشى «ناز» بي تەاترىندا بيلەۋدى ارماندايدى. بىراق بۇل تەاترعا ءبيشى بولىپ ورنالاسۋ ءۇشىن قاتاڭ تالاپتاردان وتەتىنى بەلگىلى. قازىرگى تاڭدا م.وتەمىسوۆ اتىنداعى باتىس قازاقستان ۋنيۆەرسيتەتى حورەوگرافيا ءبىلىم بەرۋ باعدارلاماسىنىڭ تۇلەكتەرى ايتماعانبەتوۆا مەيرامگۇل، ۋماشەۆا اياجان، رىسقاليەۆ اكون، بايبۋلوۆا ميرا، بەگمانوۆا جۇلدىز ت.ب. العان بىلىمدەرىن، شەبەرلىكتەرىن وسى «ناز» مەملەكەتتىك بي تەاترىندا جوعارى دەڭگەيدە كورسەتىپ جۇرگەن ونەر مايتالماندار ەكەنىن ۇلكەن ماقتانىشپەن ايتۋعا بولادى. سولاردىڭ ىشىندە، ايتماعانبەتوۆا مەيرامگۇل انسامبل ءبيشىسى رەتىندە كوپ جىل ەڭبەگىنىڭ ارقاسىندا بالەتمەيستەر دەڭگەيىنە دەيىن ءوسىپ، بىرنەشە بي قويىپ، تەاتر رەپەرتۋارىنا ەنگىزىپ ءجۇر. سونىمەن قاتار، تەاتر قۇرامىندا ا.سەلەزنەۆ اتىنداعى الماتى حورەوگرافيالىق ۋچيليششەسىن، ەسترادا-تسيرك كوللەدجىسىن، شىمكەنت، قىزىلوردا قالالارى وقۋ ورىندارىنىڭ حورەوگرافيا كافەدرالارىن بىتىرگەن تۇلەكتەر قىزمەت اتقارۋدا.

«ناز» بي تەاترىنىڭ جەتىستىكتەرى دە ايتارلىقتاي شارا جيەنقۇلوۆا اتىنداعى رەسپۋبليكالىق قازاق بي بايقاۋىنىڭ لاۋرەاتى،  «شابىت» حالىقارالىق جاستار فەستيۆالىنىڭ باس جۇلدەسىنىڭ يەگەرى، قىتايدا بولعان حالىقارالىق فەستيۆالدە التىن ءمۇسىن يەگەرى، قازاقستان جاستار وداعى سىيلىعىنىڭ لاۋرەاتى اتانعانى، سونداي-اق، تەاتر گاسترولددىك ساپارلارمەن قازاقستاننىڭ كوپتەگەن وبلىستارىندا، الماتى جانە استانا قالالارىندا، شەتەلدەردە – رەسەيدە، قىتايدا، تۇركيادا، بەلگيادا گوللانديادا، فرانتسيادا ت.ب. بولدى.

وتاندىق «ناز» بي تەاترى الەمدىك مادەنيەتتىڭ ماڭىزدى قۇرامداس بولىگى دەسەك تە قاتەلەسپەيمىز. تەاتردىڭ بىرەگەيلىگى سول، بۇندا حالىقتىق-ساحنالىق بيمەن دراماتۋرگيا، رەجيسسۋرا، اكتەرلىك شەبەرلىك ۇيلەسكەن حالىق فولكلورىن بىرىكتىرگەن قايتالانباس ونەر ورداسى. ءوز قويىلىمدارىندا قازاق حالقىنىڭ كەرەمەت داستۇرلەرىن، تۇرمىس سالتىن، ءتۇرلى ىرىمدارىن بي ارقىلى كورسەتىپ، قازاق حالىق ءبيىنىڭ وزىندىك ەرەكشەلىكتەرىن ساقتاپ، بۇل باعىتتى دامۋدىڭ جاڭا دەڭگەيىنە شىعاردى، حورەوگرافيالىق جانە كومپوزيتسيالىق شەشىمنىڭ جاڭا تۇرلەرىن ۇسىندى جانە حالىقتىق-ساحنالىق حورەوگرافيالىق ونەردىڭ دامۋىنىڭ جاڭا تەندەنتسيالارىن شىعارماشىلىقپەن ءار كەز ىزدەنىس ۇستىندە جۇرەتىن ەرەكشە ۇجىم.

 

قارلىعاش ايتقاليەۆا،

م.وتەمىسوۆ اتىنداعى باتىس قازاقستان ۋنيۆەرسيتەتى، ونەرتانۋ كانديداتى، قر مادەنيەت سالاسىنىڭ ۇزدىگى

 

ادەبيەتتەر:

1.ءىزىم ت. وركەنى وسكەن بي ونەرى. وقۋ قۇرالى. استانا، فوليانت، 2009.

2.اعىمباەۆ ە. تۇيعىندار باعدارلاماسى. استانا، 2005.

3.اۋەزبەكوۆا گ. ونەرگە جۇزگەن ونەرپازدار//استانا حابارى، №192-194، 29 قاراشا 2007.

4.بەرداشەۆا ن. «ناز» حالىققا بەرگەن سەرتىنەن شىقتى//ايقىن، №184(1121). 1 قازان، 2008.

5.ك ۇلىمباەۆا ب. «تۇيعىندار» – ماستەر «يزياششنوي پلاستيكي»//نەدەليا ۆ استانە، 26 ءساۋىر، 2008.

6.اعىمباەۆتار مۇراسى – «ناز» تاريحى. astana-akshamy.kz›

7.الەمدىك بي ايدىنىندا – «ناز» تەاترى. egemen.kz›