Taýǵa qalaı qaýipsiz shyǵýǵa bolady?

«Shymbulaq» taý kýrortynyń Shymbulak Outdoor bólimi jýrnalısterge, týrısterge, taýly gıdterge jáne belsendi demalysty unatatyn jandarǵa arnalǵan «Taý qaýipsizdigi: JAZ» atty áleýmettik-aǵartýshylyq is-shara ótkizdi. Jazǵy maýsym bastalar aldynda qutqarýshylar, taýly gıdter men ınstrýktorlar týrısterdi taýda qandaı qaýipter kútip turǵanyn jáne olardan qalaı saqtanýǵa bolatynyn aıtyp berdi.

Is-sharany Tótenshe jaǵdaılar mınıstrligi RJQJ (ROSO) Almaty qalasy boıynsha qutqarý bólimshesiniń basshysy Vadım Pak ashty. Ol Almaty men Almaty oblysy taýlarynda bolǵan tótenshe jaǵdaılarǵa qatysty kóńil kónshitpeıtin statıstıkany jarııa etti. ROSO derekterine sáıkes, 2020 jyldyń basynan 2025 jylǵy 15 sáýirge deıin bul jerde izdestirý-qutqarý jumystary júrgizilgen 438 oqıǵa tirkelgen. Qutqarý jumystary kóbine Úlken Almaty shatqaly, Aıýsaı shatqaly, Assy ústirti, Kishi Almaty shatqaly, Býtakovka shatqaly, Sol Talǵar shatqaly sııaqty tanymal týrıstik baǵyttarda ótedi.

Taý jaǵdaıyndaǵy tótenshe oqıǵalardyń eń kóbi jaz mezgilinde tirkeledi. Mysaly, 2020–2024 jyldary jazda – 206, kóktemde – 75, kúzde – 74, al qysta – 58 jaǵdaı bolǵan. Oqıǵalar sany jyldan jylǵa artyp keledi. Atap aıtqanda, 2020 jyly 61 jaǵdaı tirkelse, 2024 jyly – 112. Qutqarylǵan adamdar sany da artýda. 2020 jyly – 81 adam, 2024 jyly – 194 týrıst. 2025 jyldyń basynan beri 25 oqıǵa tirkelip, 19 adam qutqarylǵan.

2020 jyldan 2025 jyldyń 15 sáýirine deıingi aralyqta taýlarymyzda 619 adam qutqarylǵan. Onyń ishinde 2023 jyldan bastap 2025 jylǵy 15 sáýirge deıin qutqarylǵan 392 adamnyń 100-i – balalar. О́kinishke qaraı, keıde obektıvti sebepterge baılanysty adamdardy qutqarý múmkin bolmaıdy. 2020–2024 jyldary taýda 16 adam qaza tapty.

«Shymbulaq» taý kýrortynyń qutqarýshysy, Shymbulak Outdoor rezıdenti, Almaty qalalyq Qutqarý qyzmetiniń (109) kezekshi aýysymynyń jetekshisi Iýrıı Sergeev týrısterdi qutqarý kezinde jınaǵan tájirıbesimen aıtyp berdi. Ol qutqarý qajettiligi, kóbine, týrısterdiń ýaqytty durys eseptemeı, túnde joldan adasýy nemese jaraqat alýy saldarynan týyndaıtynyn aıtty. Mundaı jaǵdaılardy boldyrmaý úshin marshrýtty aldyn ala josparlap, soqpaqtan shyqpaı, mindetti túrde jaqyndaryńyzǵa qaıda bara jatqanyńyzdy eskertińiz. Kóp jaǵdaıda týrıster marshrýt týraly eshkimge aıtpaıdy, sol sebepti qutqarýshylar búkil taý massıvin qarap shyǵýǵa májbúr bolady. Al bul ýaqyt joǵaltýǵa jáne keshikken kómekke alyp kelýi múmkin.

Sergeev sonymen qatar, týrısterge tikushaqpen jedel qutqarýǵa tym senip qalmaýǵa keńes berdi. Tikushaq túnde nemese qolaısyz aýa raıynda ushpaıdy, al jazataıym oqıǵalar kóbine keshki ýaqytqa qaraı bolady. Ol adamdardy ómirine jaýapkershilikpen qaraýǵa jáne qaýipsizdik erejelerin saqtaýǵa shaqyrdy. Keıde adamǵa naqty qaýip tónbese de jalǵan shaqyrtýlar tirkeledi – mundaı jaǵdaıda jaǵdaıdy salmaqty baǵalaǵan jón.

Qaýipti tabıǵat pen aýa raıy

Almaty qalasy Alpınızm federaııasynyń prezıdenti Artem Skopın jaz mezgilindegi taýly tabıǵattyń qaýipteri týraly aıtyp berdi. Olardyń qataryna: tas qulaýy, kóshkin, tasqyndy taý ózenderi, taıǵaq shópti betkeıler jatady. Eger adam taýǵa tym bıik kóterilse, tipti qar kóshkini men qarly karnızder de jazda qaýip tóndirýi múmkin.

Bıiktik – taǵy bir qaýip faktory: aýanyń sırektigi men parıaldy qysymnyń tómendeýi saldarynan bıiktik aýrýy bastalýy múmkin, bul aýyr zardaptarǵa ákeledi. Sondyqtan Skopın akklımatızaııasy joq adamdarǵa taýǵa tym bıik kóterilmeýge keńes beredi. Taýda qarańǵylyq ta qaýip týǵyzady: tún tez túsedi, baǵdar joǵalady, qozǵalys baıaýlaıdy, adam tez sharshaıdy jáne tońady.

Biz úshin kúndelikti aýa raıy jaǵdaılarynyń ózi taýda qaýipti bolýy múmkin. Naızaǵaı kezinde naızaǵaı soǵý yqtımaldyǵy joǵarylaıdy. Nóser sel júrýine jáne ózender deńgeıiniń kóterilýine sebep bolady. Jańbyr men jel – úsik shalý men tońý qaýpin arttyrady. Joǵary ýltrakúlgin sáýle – kún ótýdiń jáne kúnge kúıip qalýdyń sebebi bolýy múmkin. Alaıda bul taýǵa múlde barmaý kerek degendi bildirmeıdi – eń bastysy, aýa raıy boljamyn birneshe derekkózden tekserip, durys jabdyqtalyp, qosymsha jyly kıim alý qajet.

Shymbulak Outdoor basshysynyń orynbasary, alpınıst jáne taý gıdi Mahambet Abdýllaev taýda qaýipsizdik saqtaý úshin 5 negizgi erejeni atap ótti.

Eger siz tájirıbesiz týrıst bolsańyz, taýǵa gıdpen shyqqan durys. Biraq ony qalaı tańdaý kerek? Shymbulak Outdoor rezıdenti, alpınızmniń úshinshi sanattaǵy nusqaýshysy, joǵary sanatty trekkıng gıdi Aleksandr Golovanov kásibı gıdti anyqtaýdyń basty belgisi – onymen ózińizdi qaýipsiz sezinýińiz kerek deıdi.

Shymbulak Outdoor rezıdenti, sertıfıkattalǵan trekkıng-gıd, ekoaktıvıst Svetlana Harıtonova týrısterdi tabıǵatty aıalaýǵa shaqyrdy jáne Leave No Trace tujyrymdamasy týraly aıtty. Bul – adamnyń tabıǵatqa áserin azaıtýǵa baǵyttalǵan 7 negizgi ekologııalyq etıkalyq qaǵıdalardan turatyn amerıkandyq tujyrymdamadan turady.

«Taý qaýipsizdigi: maýsymaralyq kezeń» is-sharasy dástúrge aınalyp keledi – ótken jyldyń qazanynda Shymbulak Outdoor qysqy maýsym qarsańynda osyndaı kezdesý ótkizgen. Uıymdastyrýshylardyń basty maqsaty – adamdarǵa qaýipsizdik sharalaryn saqtaýdyń mańyzdylyǵyn jetkizý. Sebebi, taýlar qatelikti keshirmeıdi jáne jaýapsyzdyqty kótermeıdi.

Saltanat ­­QAJYKEN,

ALMATY