Elge laıyq er týar

Qazaq kúresinen eki dúrkin Álem, úsh dúrkin Azııa chempıony, Qazaqstanǵa eńbek sińirgen jattyqtyrýshy Baýyrjan Taýbaldyuly Táliptiń atyndaǵy respýblıkalyq jarys, tól kúresimizdiń aýyl-aımaqtarda erekshe damyp kele jatqanynyń aıryqsha aıǵaǵy boldy. Shymyr deneli, minezi ótkir, rýhy myqty aýyl balalalarynyń ata kúresimizge degen yqylasy joǵary. О́ıtkeni bul kúres ata-babalarymyzdan beri kele jatqan ulttyq ónerimizdiń altyn kópiri.

«Batyr týsa el yrysy», degen bir qanatty sóz bar. Qazaq dalasy qanshama jalańatós batyrlar, aýzymen qus tistegen sheshen bıler men kómeıi búlkildegen aqyn, jyraýlardy alyp kelgenin esepke ala almaımyz.

Qazaq elininiń árbir aımaǵynan alyp qarasaq, kıeli topyraqtan tobymen shyqqan batyrlar men danalardyń esimderin kezdestiremiz. Bul zańdylyq ta shyǵar. Qazaq uly tekti halyq bolǵan soń, «tory qasqadan qasqa týmasa da tóbel týady», degen uǵym ǵasyrlar boıy jalǵasyn úzbeı keledi. Sondyqtan qazaq dalasynda ómir súrgen attary ańyz bolyp el qorǵap qalǵan batyrlarymyzdyń arqasynda osynshama qus ushsa qanaty talatyn, at shapsa tuıaǵy talatyn keńbaıtaq jerimiz din aman búgingi kúnge jetip otyr. Al osy búgingi kúnniń batyrlary da sol tarıhta izderi qalǵan babalarymyzdyń salǵan soqpaqtaryn jalǵastyryp kelgen batyrlarymyz kimder desek, ol el birligin oılaǵan, ultymyzdyń qundylyqtaryn jarııa etip abyroımen jalǵastyryp kele jatqan  jas urpaqty aıtamyz.

Ulttyq qundylyqtarymyzdy sóz etkende qazaqtyń ulttyq kúresi qazaq kúresin mindetti túrde alǵa tartamyz. Qazaq kúresi ol bizdiń ulttyq kodymyz dep aıtsa artyq bolmas. Qazaq kúresi óz boıyna asa epti, qýatty tásilderdi týdyryp, is-árekettiń keń kólemdik dıapazonyn sińirýmen qyzyqty. Sondyqtan da adamnyń kóńil-qýanyshyn arttyratyn, qanyn qyzdyryp, erlikke, eldikke baýlıtyn qasıeti bar. Ata kúresimizdiń óz óńirinde damýyna zor yqpal jasap, jan-tánimen órisin uzartyp júrgen janashyr jandardy kórip qýanamyz, súısinip qarap, rıza bolamyz. Qazaq kúresin damytýda ólsheýsiz úlesin qosyp, týǵan jerge oralyp ata kúresimizdi qanatyn uzartyp eńbek etip júrgen Almaty oblysy Kegen aýdanyndaǵy Balalar men jasóspirimder sport mektebiniń dırektory Baýyrjan Taýbaldyuly Táliptiń jas ta bolsa bas bolyp týǵan óńirinde orasan jumys jasap júrgenin kórip, bar bol baýyrym deımiz. Baýyrjan qazaq kúresinen eki dúrkin Álem chempıony, úsh dúrkin Azııa chempıony, Qazaqstanǵa eńbek sińirgen jattyqtyrýshy. Baýyrjan ózi oqyp bilim alǵan qaladaǵy joǵary oqý ordasynda qalyp, eńbek jolyn jalǵasa da esh aıyby joq edi. Degenmende «Týǵan jerge týyńdy tik», demekshi týǵan aýylyna oralyp, jasóspirim eldegi qazaq balalaryn tól kúresimizge tartyp, jattyqtyryp, ulttyq kúresti aýylda damytýda qolǵa alǵan eken. О́ıtkeni shymyr da shynyqqan, rýhy joǵary, namysy zor balalar aýyldan shyǵatyny belgili. Sondyqtan da Baýyrjan aýyl sportyndaǵy qazaq kúresininiń bota balýandarynan el bilip maqtanatyn atan jilikti apaıtós túıe balýandar shyǵarýdy maqsat etipti.

«Jigitke jeti ónerde az», demekshi, Baýyrjan fýtbol oınaǵandy unatady. Fýtboldan óziniń týǵan óńirinde uıymdastyrylyp turatyn jarystarda tartysty oıyn kórsetip, komandasyn jeńiske jetelep júredi. Kim bilsin, aty elge belgili balýan bolmaǵanda, fýtboldan ulttyq qurama komandanyń namysyn jyrtar ma edi.

Sonymen qazaq kúresiniń Almaty oblysy ǵana emes, elimizde damýynan qarqyn qosqan asyl azamat Býyrjan Táliptiń atynda jasópirimder arasynda respýblıkalyq týrnır Almaty oblysy Kegen eldi mekenindegi sport saraıynda jalaýyn kóterdi.

Jarysqa elimizdegi osy bir tól kúresimizdiń órkendeýine úles qosyp kelgen ardaqty azamattar men qurmetti qonaqtar túgel kelgen eken. Saltanatty ashylýynda sóz alǵan qazaq kúresiniń tuńǵysh perzıdenti Erǵalı Muhıtdınov, dzıýdo, sambo jáne qazaq kúresinen sport sheberi, sport ardageri Janteli Bozbashev, ardager balýan sambo jáne dzıýdo kúresinen Azııa chempıony Aısara Kerimbekova, Qazaqstanǵa eńbegi sińgen jattyqtyrýshy, Raıymbek batyr jarysynyń uıymdastyrýshy Qapar Raýanov, Kegen aýdany ákiminiń orynbasary Medet Isaev, Baýyrjan Táliptiń alǵashqy bapkeri Sherızat Mekebaev pen Baýyrjannyń týysy, aýyl mektebiniń atyn respýblıkaǵa shyǵaryp júrgen bilikti ustaz Baqytnur Ádilov týrnır ıesine aqjoltaı aq tilekterin jaýdyryp, jas balýandarǵa jaraqatsyz jeńisti jekpe-jekter tiledi.

Saltanatty ashylýy sáti aıaqtalǵannan keıin balýandar jekpe-jegi jalǵasyn tapty. Aıtýly respblıkalyq týrnırge Mańǵystaý, Túrkistan, Jambyl, Qyzylorda men Almaty oblystarynan 200-ge tarta jasósipirim balýandar kelip kúresti.

Týrnırdiń bas hatshysy, sport ardageri Qýanjan Qulpeısovtyń aıtýynsha, Mańǵystaý oblysynyń balýandary qamshy saldyrmaı alǵa shyqqan eken. Iá, atalǵan óńirdiń osyndaı jetistikterine nazar aýdara otyryp, Mańǵystaý óńirinde qazaq kúresi aıryqsha damý ústinde ekenine kóz jetkizgendeı boldyq. Sonymen kún uzaq bozkilemde jeńis úshin janyn salyp kúresken balýandardyń arasynan oza shyqqandarynyń esimderi de belgili boldy.

Jarystyń qorytyndasy boıynsha óz salmaqtarynda Nurjan О́tebaev (38 kg), Mansýr Naýryzbaı (42 kg), Ádil Ádilhan (46 kg), Jasulan Aıtenbaev (50 kg), Ámirhan Ryskeldi (55 kg), Nurasyl Amantur (60 kg), Ádilhan Naýryzbaı (65 kg), Ádilhan Sahymbaı (70 kg), Muhammad Baqbergen (75 kg) pen +75 kg aýyr salmaqta Sultan Turdáli jarys jeńimpazy atandy.

Týrnır sońynda jeńimpazdar men júldegerler qajetti syı-qurmetterin alyp, rızashalyqpen attanyp ketti. Qazaq kúresiniń damı túsýine elimizde taǵy da bir jarystyń dúnıege kelýi árıne, qýantady. Qatysýshyladyń kópshiligi Baýyrjan Táliptyń atyndaǵy alaman jekpe-jek dástúrli bolyp jalǵasyn tapsa degen degen tileýde boldy. Endeshe, sol bir bolashaq úshin baǵashar jarystyń dástúrli bolýyn biz de quptadyq.

 

Aqyn ORDABAIULY,

Almaty oblysy, Kegen aýdany

Foto: Dáýren ERMEKBAIULY