ەلەۋسىز قالماس ەڭبەكتەر

قازاقتىڭ ۇلتتىق سپورت تۇرلەرىنىڭ ىشىندەگى وداعاي ءتۇرى، ەجەلدەن تارام-تارام ۇرپاق ارقىلى جالعاسىپ كەلە جاتقان  قاستەرلى دە قازىنالى قازاق كۇرەسى بۇگىنگى تاڭدا ەرەكشە مازمۇنعا يە بولىپ، جاستارىمىزدىڭ ءسۇيىپ شۇعىلداناتىن سپورت تۇرىنە اينالىپ وتىر.

قازاق كۇرەسى ءوزىنىڭ  تاريح جەڭىسىنە  2004 جىلدىڭ  مامىر ايىنىڭ 12-15 كۇندەرى گەرمانيانىڭ بەرلين قالاسىندا وتكەن بۇكىلالەمدەگى قازاقتاردىڭ قۇرىلتاي جيىنىندا جەتكەن ەدى. سول ءبىر القالى جيىندا 16 مەملەكەتتەن كەلگەن قوناقتارعا قازاق كۇرەسىنىڭ ەرەشەلىكتەرى ۇلكەن  ستاديوندا اسقاقتاتا كورسەتىلىپ، سەرىك ادامبولسىن ۇلى تۇكەەۆ ايتۋلى قاۋىمداستىقتىڭ پرەزيدەنتى بولىپ ءبىراۋىزدان سايلاندى. وسى جىلدان باستاپ اتا كۇرەسىمىز جاڭا زامان اعىمىنا ءتۇسىپ، الەم ەلدەرىنە تانىلا باستادى دەسەك بولادى. قازاق كۇرەسىن جەر-جۇزىنە تانىتىپ قانا قويماي، انا ءتىلىمىزدى دە دارىپتەۋگە مۇمكىندىك تۋدى.

الەمگە تارىداي شاشىلعان قازاق ۇلتىنىڭ بىرلىگىن قازاق كۇرەسى ارقىلى ۇيىتا وتىرىپ، ونى ازيا ويىندارى مەن  وليمپيادا دەڭگەيىنە دەيىن كوتەرۋ دۇنيەجۇزىلىك قازاق كۇرەسى فەدەراتسياسىنىڭ  باستى ۇستانىمى. بۇگىنگى تاڭدا قازاق كۇرەسىنەن 7 الەم چەمپيوناتى، 3 الەم كۋبوگى، 11 ازيا، 5 ەۋروپا، 2 رەت  پان-امەريكا  جانە افريكا چەمپيوناتتارى ءوتىپ، ءتول كۇرەسىمىز الەمنىڭ الپاۋىت مەملەكەتتەرىنىڭ تورىندە سالتانات قۇردى. وسى جارىستاردىڭ قاتارىنا ءى ەۋروپالىق  سپورت ويىندارىن، جاسوسپىرىمدەر اراسىنداعى ءى الەم چەمپيوناتىن، جاستار اراسىنداعى ءى الەم چەمپيوناتىن دا قوسساق بولادى. سونىمەن قاتار، دۇنيەجۇزىلىك قازاق كۇرەسى فەدەراتسياسىنىڭ مۇرىندىق بولۋىمەن ەلىمىزدە  كۇش اتاسى قاجىمۇقان مۇڭايتپاس ۇلى اتىنداعى جانە باقىتجان جاڭبىرباەۆتىڭ جارىستارى، ىرعىزباي دوسقان ۇلى اتىنداعى حالىقارالىق گران-پري ءتۋرنيرى ءداستۇرلى تۇردە جىل سايىن ۇيىمداستىرىلۋدا.

مىنە، وسىنداي الەمنىڭ ءار تۇكپىرى مەن ەلىمىزدە ۇيىمداستىرىلعان الامان جەكپە-جەكتەر دۇنيەجۇزىلىك قازاق كۇرەسى فەدەراتسياسىنىڭ پرەزيدەنتى يسلام الماقان ۇلى ابىشەۆ پەن ۇيىمنىڭ ءبىرىنشى ۆيتسە-پرەزيدەنتى، قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ ەڭبەك سىڭىرگەن جاتتىقتىرۋشى، پروفەسسور سەرىك ادامبولسىن ۇلى تۇكەەۆتىڭ وراسان زور ەڭبەكتەرىنىڭ ارقاسىندا جالعاسىن ۇزبەي كەلەدى.

بۇگىنگى كۇنى قازاق كۇرەسىنە  وزگە ۇلت وكىلدەرىنىڭ قىزىعۋشىلىعى ارتا ءتۇسىپ، الەمنىڭ ءار شەتىندە  فەدەراتسيالار اشىلعان. وزگە كۇرەس تۇرلەرىنەن ەرەكشە وقشۋالانىپ تۇرعان بەكزات ونەرىمىزدىڭ قازىرگى قارقىنى ەرەك.

بولاشاقتا جىل سايىن القالى جيىندار وتكىزىلىپ، رەسمي جارىستارعا فەدەراتسيالار اشقان ەلدەردى ارنايى شاقىرىپ وتىرۋ دۇنيەجۇزىلىك قازاق كۇرەسى فەدەراتسياسىنىڭ العا قويعان باستى جوسپارىنىڭ  ءبىرى. كۇنى بۇگىنگە دەيىن الەمنىڭ 40 استام ەلىندە ۇلتتىق كۇرەسىمىزدەن فەدەراتسيالار اشىلىپ، بەلسەنە جۇمىس جاسالۋدا. بۇل ناقتى دەرەك دەسە بولادى.

وسى كۇنگە دەيىن دۇنيەجۇزىلىك قازاق كۇرەسى فەدەراتسياسى مەن  (UWW) بىرىككەن كۇرەس قاۋىمداستىعى بىرىگىپ ۇيىمداستىرعان ءاربىر بايراقتى بەلدەسۋلەر ۇلتتىق كۇرەسىمىزدى بيىك بەلەستەرگە شىعارىپ كەلەدى.  ارينە، قازاق كۇرەسىنىڭ الار اسۋلارى ءالى الدا دەپ بىلەمىز، دەگەنمەن بۇگىنگى تاڭعا دەيىن اتا كۇرەسىمىزدى وسىنشاما دەڭگەيگە كوتەرىپ، الەم ساحناسىنا شىعارۋعا بىردەن-ءبىر سەبەپشى جاندار  يسلام الماقان ۇلى ابىشەۆ پەن سەرىك ادامبولسىن ۇلى تۇكەەۆ سەكىلدى ۇلتتىق كۇرەسىمىزدىڭ جاناشىرلارىنىڭ كوپ جىلدار بويى تىنىمسىز، تاباندىلىقپەن جاساعان ورەلى جۇمىستارىنىڭ ناتيجەسىندە قازاق كۇرەسىن الەم تانىپ بىلە باستادى.

ءيا، ەل بولعان سوڭ ءارتۇرلى پىكىرلەر بولادى. قازاق كۇرەسى ازيا ويىندارىنا نەگە كىرمەي ءجۇر دەگەن سىناي ايتقان پىكىرلەر دە كەزدەسىپ جاتادى. ال، سول قازاق كۇرەسىنە باسىنان باقايشىعىنا دەيىن جانى اشيتىن  قوس ازاماتتىڭ تىزە قوسىپ، ۇزەڭگى قاعىستىرا جاساعان جوتالى جۇمىستارىنىڭ  تاعى ءبىر جەتكەن ۇلكەن جەتىستىگى ول  ۇلتتىق كۇرەسىمىزدى اشعابادتتا جابىق كەشەندە وتكەن  ازيا ويىندارىنىڭ  باعدارلاماسىنا ءسۇيىنشىلىپ ەنگىزۋى بولدى. سول بايراقتى سىندا ءۇش سالماقتا ءۇش بالۋانىمىز ەكى التىن، ءبىر قولا جۇلدەلى قايتقانىن قالاي عانا ۇمىتامىز. باردى بار، جوقتى جوق – دەپ ايتۋعا ارينە مىندەتتىمىز. دۇنيەجۇزىلىك قازاق كۇرەسى فەدەراتسياسىنىڭ كوپ جىلدار بويى قاجىرلى جۇمىستارى ەش ەلەۋسىز قالماسى ءبىر انىق. ال وسى III دۇنيەجۇزىلىك كوشپەندىلەر ويىندارىندا قازاق كۇرەسىنىڭ تولاعاي تابىستى قادامى جىلدار بويى جۇيەلى جۇرگىزىپ كەلە جاتقان جۇمىستىڭ تاعى ءبىر جەمىسى دەپ بىلەمىز.

قىرعىز ەلىندە وتكەن  III دۇنيەجۇزىلىك كوشپەندىلەر ويىندارىندا قازاق كۇرەسىنىڭ بالۋاندارى ەكى التىن، ءبىر قولا مەدالدى جەڭىپ الىپ، قازاقستان قۇراماسىنىڭ مەدال جيىنتىعىنداعى  جاعدايىن جاقسارتۋعا ۇلكەن ۇلەسىن قوستى. سونىمەن قازاق كۇرەسىنىڭ بالۋاندارى جەڭىپ اپەرگەن التىن، قولالاردىڭ ناتيجەسىندە قىرعىزستان مەن رەسەيدەن كەيىن، قازاقستان قۇراماسى ۇزدىك ۇشتىككە كىرگەن ەدى. يسلام الماقان ۇلى مەن سەرىك ادامبولسىن ۇلىنىڭ افريكادا، برازيليادا، ءۇندىستاندا، يراندا، تاعى دا كوپتەگەن الەمنىڭ ءار تۇكپىرىندە كازاق كۇرەسىنەن وتكىزگەن جارىستارىندا انا تىلىمىزدە توقتا، باستا، جامباس، بۇك، جارتىلاي جەڭىس، تازا جەڭىس  دەگەن ءسوز تىركەستەرىنىڭ ايتىلىپ وتىرۋى، ۇلتتىق كۇرەسپەن بىرگە قازاق ءتىلىمىزدى دە دامىتۋعا ءورىس اشتى دەسە بولادى.

قازاق كۇرەسىن الەم ارەناسىنا شىعارۋمەن عانا توقتالىپ قالۋدى بىلمەگەن سەرىك تۇكەەۆ پەن يسلام ابىشەۆ ءتول كۇرەسىمىزدىڭ باعىتىندا كوپتەگەن تىڭ تۋىندىلاردى دۇنيەگە اكەلدى. مىسالى، دۇنيەجۇزىلىك قازاق كۇرەسى فەدەراتسياسى بۇگىنگى تاڭدا ارنايى مەملەكەتتىك مەدالدار جاساپ  شىعاردى.  مىسالى، ول ماراپاتتار  3 ءتۇرلى بولادى. ءبىرىنشىسى، التىن القالى مەدال قازاق كۇرەسىنە كوزقاراسى ءتۇزۋ مەملەكەت باسشىلارى مەن زيالى قاۋىم وكىلدەرىنە بەرىلەدى. ەكىنشى كۇمىس – كۇمىس القالى مەدال قازاق كۇرەسىنە ەڭبەگى سىڭگەن جاتتىقتىرۋشىلارعا بەرىلەدى. ءۇشىنشى قولا مەدال باق وكىلدەرىنە تابىس ەتىلەدى. بۇل دا ءبىر ۇلتتىق كۇرەسىمىزگە ۇلەس قوسقانداردىڭ ەڭبەگىن ەلەي وتىرىپ، شابىتتاندىرۋدىڭ ۇلكەن جولى دەپ بىلەمىز. «كورىنگەن تاۋدىڭ الىستىعى جوق» – دەپ، ادەتتە قازاق كۇرەسىنىڭ كەلەشەگى ءۇشىن ىستەلىنىپ جاتقان شارۋالار از ەمەس.

كورەيدىڭ تاەكۆاندوسى مەن جاپوننىڭ دەيۋدوسى سەكىلدى قازاق كۇرەسىنىڭ دە وزگە كۇرەس تۇرلەرىنەن ەرەكشەلىكتەرى بار. باستى ايىرماشىلىقتىڭ ءبىرى بالۋانداردىڭ ۇستىنە كيەتىن كيىم ۇلگىسىندە جاتىر. قازاق كۇرەسىنىڭ كۇرتەشەلەرى زامان اعىمىمەن حالىقارالىق تالاپقا ساي جاسالعان. كيىمگە ارنالعان ماتا مىقتى جانە دەنەدەن اققان تەردى جاقسى سىڭىرەتىن بولۋى قاجەت. كەۋدەگە كيەتىن ەتەگىنىڭ ۇزىندىعى جامباستى تولىق جابۋعا مۇمكىندىك بەرەدى جانە ەكى بۇيىرىندە بەلدىك وتكىزەتىن ورنى بولادى. جەڭىنىڭ ۇزىندىعى شىنتاق بۋىنىنا دەيىن بولسا، بەلدىك ۇزىندىعى بالۋاننىڭ دەنەسىن ەكى وراۋعا تولىق جەتۋى ءتيىس. شالباردىڭ بالاعىنىڭ ۇزىندىعى تىزەگە دەيىن بولادى. كەڭ تىگىلگەن شالبار بەلگە باۋ ارقىلى ۇستالادى. كەۋدەشە مەن شالباردىڭ ءتۇسى بىردەي ماتادان تىگىلەدى. اياق كيىم قونىشىنىڭ ۇزىندىعى توبىقتى جاۋىپ تۇرادى جانە ول جۇمساق بىلعارىدان تىگىلەدى. قازاق كۇرەسىنىڭ كۇرتەشەلەرىن جاڭاشا جاساپ شىعارۋدا  مارقۇم  قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ ەڭبەك سىڭىرگەن جاتتىقتىرۋشى باۋىرجان ءجاناليننىڭ ەڭبەگى زور. قازاق كۇرەسىنىڭ شاپانىن ەتەك-جەڭىنىڭ قىسقارتىلعان كيىم ۇلگىسى نەگىزىندە ەجەلدەن ساۋىت كيگەن باتىر بابالارىمىزدىن الىنعان. ساۋىت كيگەن قازاق ساربازىنىڭ ەتەك-جەڭىنىڭ قىسقا بولۋى نايزا مەن قىلىشتى سەرمەۋگە ىقشامدالىنىپ جاسالعان. سوندىقتان دا بوزكىلەمدەگى بالۋاندارىمىزعا كۇرتەشەمىزدىڭ كەسكىندى نۇسقاسى كۇرەسكە وتە قولايلى بولۋعا لايىق ەكەنى دالەلدەنگەن.  سونىمەن قاتار، ايتا كەتەر ءبىر جاي، ۆيلنيۋستە دۇنيەجۇزىلىك كۇرەس فەدەراتسياسىنىڭ ۇيىمداستىرۋىمەن ۇلتتىق كۇرەستەردى ليتسەنزيالاۋ جيىنىندا قازاق كۇرەسىنىڭ كيىم ۇلگىسى مەن ونىڭ تاريحىن مۇقيات تىڭداپ وتە جوعارى باعا بەرىپ، FILA بيۋرو مۇشەلەرى ءبىراۋىزدان قابىلداعان ەكەن. مىنە، وسىنداي، كۇرتەشەمىز تۋرالى كەلىستى ايعاق دەرەكتەر كۇرەسىمىزدىڭ ەڭسەسىن كوتەرە تۇسەتىنى بارشامىزدى قۋانتادى.

ۇلتتىق كۇرەسىمىزدىڭ كۇرتەشەلەرىن  باۋىرجان جانالين اعامىزدان كەيىن ءبىر جۇيەگە كەلتىرىپ، مەنەدجمەنتتىك جاعىن جاقسارتىپ ەلىمىز بەن الەمگە  تاراتۋدا سەرىك ادامبولسىن ۇلىنىڭ ەڭبەگى شەكسىز بولعانىن ايتپاي كەتۋ مۇمكىن ەمەس.

سونىمەن بىرگە، قازاق كۇرەسىنىڭ قوس جاناشىر ازاماتتارىنىڭ  قوسىلا جاساعان تاعى ءبىر ەڭبەكتەرىنىڭ قۋانىشتى ءبىر كورىنىسى  ول  قازاق كۇرەسىنىڭ بىرىككەن كۇرەس الەمى (UWW)  مەن يۋنەسكو  مۇشە بولىپ كىرۋى تاريحي جەتىستىك دەپ اۋىز تولتىرىپ ايتۋعا بولادى.

2010 جىلى ەلىمىزدىڭ استاناسىنداعى «داۋلەت» سپورت كەشەنىندە تاريحي شارا بولىپ وتكەن ەدى. سول كەزدەگى حالىقارالىق كۇرەس قاۋىمداستىعى  FILA پرەزيدەنتى رافاەل مارتينەتتي مەن سەرىك ادامبولسىن ۇلى تۇكەەۆ «قازاق كۇرەسى حالىقارىلىق كۇرەس قاۋىمداستىعىنا FILA-عا تولىقتاي مۇشە بولىپ كىردى» – دەگەن تاريحي قۇجاتقا قول قويدى. ەلىمزدىڭ سپورت تاريحىندا بۇرىن-سوڭدى مۇنداي اق تۇيەنىڭ قارىنى جارىلعان قۋانىشتى جاڭالىق  قازاق كۇرەسىن ۇلكەن بيىككە شىعاردى. سونىمەن بىرگە، 2010 جىلى وڭتۇستىك كورەيانىڭ چۋندجۋ قالاسىندا  يۋنەسكو  قولداۋىمەن اشىلعان دۇنيەجۇزىلىك جەكپە-جەك ونەرلەرى قاۋىمداستىعىنىڭ (WoMAU) ۇلكەن جيىنى ءوتىپ، ءتورت مەملەكەت وزدەرىنىڭ ۇلتتىق جەكپە-جەك ونەرلەرىنەن اتالمىش ۇيىمعا تىركەلۋگە ۇسىنىس جاساعان بولاتىن. نەگىزى بۇل جيىنعا الەمنىڭ ءار تۇكپىرىنەن 30-عا جۋىق مەملەكەت قاتىسۋعا ءوتىنىش ءبىلدىرىپتى. بىراق 30 ەلدىڭ اراسىنان ءتورت ەلدىڭ ۇلتتىق كۇرەسى ەرەكشە نازاردا قارالىپ، قازاق كۇرەسى  قارسىلاستارىنان  كوپ داۋىسقا يە بولىپ، وسىنداي الەمدىك دەڭگەيدەگى القالى وداققا مۇشە بولىپ كىردى.

ءار ەلدىڭ ۇلتتىق سپورت تۇرلەرى ساراپقا تۇسكەن سىندا جەرلەسىمىز، سول كەزدەگى دۇنيەجۇزىلىك قازاق كۇرەسى فەدەراتسياسىنىڭ باس حاتشىسى عالىم قۇلەكەشەۆتىڭ  حالقىمىزدىڭ  ءتول كۇرەسى قازاق كۇرەسىنىڭ شىعۋ تاريحى مەن ەرەكشەلىكتەرى تۋرالى كەلىستى كورسەتكەن بەينەروليكتەرى مەن  ساۋاتتى جاساعان  بايانداماسىن مۇقيات تىڭداعان شەتەلدىك القا توراعالارى اتا كۇرەسىمىزگە دەگەن قىزىعۋشىلىقتارى ارتىپ، ءبىراۋىزدان دۇنيەجۇزىلىك جەكپە-جەك ونەرلەرى وداعىنا مۇشە ەتىپ، قازاق كۇرەسىن ءبىراۋىزدان قابىلداعان ەكەن. راس، قازاق كۇرەسى وليمپيادا سپورت ءتۇرى ەمەس. دەسەك تە قازاق كۇرەسىن  وليمپياداعا كىرگىزۋ ءۇشىن جاسالىناتىن جوتالى جۇمىس بارىسىن ءبىر ءسات توقتاتپاعانىمىز ابزال. سەرىك ادامبولسىن ۇلى تۇكەەۆ ءبىر سۇحباتىندا:  «ءاربىر  ازامات قازاق كۇرەسىن  جاقسى كورىپ، ءبىر ادامداي قولداۋ كورسەتىپ وتىرسا عانا، ۇلتتىق كۇرەسىمىزدى دامىتۋدا العا قويعان اسقارالى ماقساتتارىمىزعا جەتە الامىز»، – دەگەن بولاتىن. وسى ءبىر قاناتتى ءسوز ۇلتتىق كۇرەسكە جاناشىر ءاربىر ازاماتتىڭ جۇرەگىنەن ورىن السا نۇر ۇستىنە نۇر بولاتىنى ءسوزسىز.

ءتول كۇرەسىمىزدىڭ  وسىنداي الەمدىك دەڭگەيدەگى بەدەلدى ۇيىمدارعا مۇشە بولىپ كىرۋى الاش جۇرتى ءۇشىن ءتىل جەتپەس قۋانىشتى جاڭالىق ەكەنىندە داۋ جوق ەدى. وسىنداي عالامات جەتىستىكتەردىڭ بەلەسىنە كوتەرىلۋگە تاعى دا سول ەل نامىسىن ارقالاعان، ۇلتتىق كۇرەسىمىزدىڭ قوس جاناشىرى يسلام ابىشەۆ پەن سەرىك تۇكەەۆتەردىڭ توككەن تەرىنىڭ جەمىسى ەكەنىن ۇمىتپاعانىمىز ءلازىم. قازاقتا «ەل قورعاعان باتىردى ەستە ساقتا، سايا بولعان اعاشتى وتقا جاقپا»، – دەگەن قاناتتى ءسوز بار. سوندىقتان دا  ۇلتتىق كۇرەسىمىزدى ۇلىقتاۋعا ولشەۋسىز ۇلەس قوسقان ازاماتتاردى ءبىر ساتتە ۇمىتپاي، ولارعا دەگەن قۇرمەتتى جاساپ وتىرۋ ۇلكەن ادامگەرشىلىكتىڭ بەلگىسى دەپ بىلەمىن.

اقىن ورداباي ۇلى،

 الماتى