شەرلى ءشامىل

«ون بىل يز پورودى گەنيالنىح بورتسوۆ».

يان دىموۆ، فيلا-نىڭ «التىن وردەنىنىڭ» يەگەرى، ۋكراينانىڭ ەڭبەك سىڭىرگەن ءجۋرناليسى، كۇرەستىڭ بىلگىر مامانى.

قازاق سپورتشىلارىنىڭ ىشىنەن وليمپيالىق سپورت تۇرلەرى بويىنشا ءبىرىنشى الەم چەمپيونى ءشامىل سەرىكوۆ ەكەنىن سپورتتىڭ ەسەپ-شوتىن قاعۋشىلار جاقسى بىلەدى. ءشامىل 1978 جىلى العاش رەت الەم چەمپيوناتىندا توپ جارسا، 1979 جىلى ەكىنشى مارتە دۇنيە ءجۇزى چەمپيوناتىنىڭ التىن مەدالىن جەڭىپ الدى. ونىڭ بۇل جەتىستىگىن ارادا 40 جىل وتسە دە بىردە-ءبىر قازاق بالۋانى قايتالاي العان جوق. ياعني، قازاقتىڭ گرەك-ريم، ەركىن كۇرەس، دزيۋدو بالۋاندارىنىڭ اراسىندا الەمنىڭ 2 دۇركىن چەمپيونى بولعان جالعىز بالۋان وسى ءشامىل سەرىكوۆ!

وسىنداي ساڭلاق بالۋان ناعىز بابىنا ەنگەن تۇستا كەڭەس يمپەرياسىنىڭ قىرىنا ىلىكتى. ماسكەۋ كەڭەس قۇراماسىن قيىر شىعىستاعى بايكال امۋر ماگيسترالى بويىنداعى جۇمىسشىلارمەن بىرنەشە كۇندىك كەزدەسۋگە اپارعاندا ءشامىل بارماي قالادى. ول كەزدە ماسكەۋدىڭ ءسوزىن جەرگە تاستاۋ – يمپەريانىڭ جاعاسىنا جارماسقانمەن بىردەي ارەكەت ەدى. ءشامىلدىڭ بۇل تىرلىگىن ماسكەۋ كەشىرگەن جوق. ونى كەڭەس قۇراماسىنان شىعارىپ تاستادى. جالاقىسىن كەستى. بۇعان قوسا، قازاقستانداعى سپورت باسشىلارى سەرىكوۆتى كۇرەسكە جولاتپاي قويدى. ءشامىل امالسىزدان ساۋداعا جەگىلىپ، كولىگىمەن ادام تاسىپ، ناپاقاسىن ىلىنگەن جەردەن ىزدەيتىن كۇيگە تۇسەدى. ونىڭ سوڭىنا سوۆەتتىڭ مەملەكەتتىك قاۋىپسىزدىك سالاسىنىڭ قىزمەتكەرلەرى اڭدۋعا ءتۇستى، دەگەن دە ءسوز بار. بۇل دا قيسىنعا كەلەدى.
ءسويتىپ، كەشە عانا ميلليونداعان جانكۇيەردىڭ ىقىلاسىنا بولەنگەن ەسىل ەر سپورت باسشىلارىنا كوزتۇرتكى ادامعا اينالدى. بۇعان شىداماعان ءشامىل 1989 جىلدىڭ قاراشا ايىندا 33 جاسىندا وزىنە ءوزى قول جۇمسادى.
«ءشامىلدىڭ كۇرەسى — ناعىز سپەكتاكل ەدى، – دەيدى سەرىكوۆپەن بىرگە كۇرەسكەن وليمپيادا جانە الەم چەمپيونى جاقسىلىق ۇشكەمپىروۆ. ءيا، ءشامىل سەرىكوۆكە كەزىندە الەمگە ايگىلى كۇرەس ماماندارىنىڭ ءوزى قاتتى سۇيسىنەتىن. سەبەبى، قازاق بالۋانى قالىپقا سىيمايتىن، ەرەكشە دارىن يەسى ەدى. ەندى وقىرمان نازارىنا ءشامىلدىڭ بوز كىلەمدەگى قايتالانباس ساتتەرى تۋرالى ناقتى دەرەكتەردى كەلتىرە كەتەيىك.

1978 جىل

كەڭەس وداعىنىڭ چەمپيوناتى

فينالعا دەيىن 5 بەلدەسۋدە قارسىلاستارىن تازا جىقتى. شەشۋشى سىندا وليمپيادا چەمپيونى، رەسەيلىك ۆيتالي كونستانتينوۆتى 11:3 ەسەبىمەن ەركىن ەڭسەردى. بۇعان دەيىن كونستانتينوۆ وداق چەمپيوناتىندا ەشكىمنەن ءدال وسىلاي ويسىراي ۇتىلىپ كورمەپ ەدى. ول كەزدە گرەك-ريم كۇرەسىنەن الەمدەگى ەڭ مىقتى مەملەكەت كەڭەس وداعى بولاتىن. كەڭەس چەمپيوناتىن ءدال ءشامىل سەكىلدى ەمىن-ەركىن ۇتقان بالۋان تاريحتا تىم سيرەك كەزدەسەدى. قازىرگى قازاق بالۋاندارى شامىلگە ەلىكتەسە، ءشامىل شىڭىنا تاۋەكەل ەتسە، الاش ۇلدارىنىڭ بوز كىلەمدەگى نەسىبەسى قازىرگىدەن مول بولار ەدى.

1978 جىل

الەم چەمپيوناتى

فينالعا دەيىن 5 قارسىلاسىن اسا قينالماي ۇتقان ءشامىل شەشۋشى بەلدەسۋدە گەرمانيا بالۋانى، كەيىن الەم چەمپيونى بولعان پاسكۋالە پاسارەلليدى 29:9 ەسەبىمەن تاس-تالقان قىلدى. مۇنداي ەسەپ گاندبولدا نەمەسە رەگبيدە بولادى. كۇرەستە وسىنداي ەسەپپەن الەم چەمپيونى اتانۋ زامانىنان وزىپ تۋعان ادامنىڭ عانا قولىنان كەلەدى. سول تۇستاعى الەم چەمپيوناتتارىنىڭ فينالىندا ءشامىل سەرىكوۆتەن باسقا بىردە-ءبىر بالۋان قارسىلاسىن ءدال وسىنداي ءىرى ەسەپپەن ۇتقان ەمەس.

1980 جىل

ماسكەۋ وليمپياداسى

1.ءشامىل ءبىرىنشى بەلدەسۋدە بەلگيالىق جۋلەن مەۆيستى 2 مينۋت 28 سەكۋندتا تازا جىقتى.

2. ەكىنشى كەزەكتە رۋمىن ميحال ءبوتسيلدى 1 مينۋت 25 سەكۋندتا تىزە بۇكتىردى.

3. ءۇشىنشى سىندا يتاليان انتونيو كالتابيانونى ۇپاي سانىمەن جەڭدى.

4. ءتورتىنشى بەلدەسۋدە چەح يوجەف كريستانى 15:3 ەسەبىمەن ويسىراتا ۇتتى. بۇل باسەكەدە ءشامىل قارسىلاسىن ءۇش رەت كەۋدەسىنەن اسىرا لاقتىردى، ەكى رەت ەتپەتىنەن ءتۇسىرىپ، تورتتاعانعا سالدى. ەكى رەت پارتەردەن اۋناتتى.

5. ءشامىل بۇدان كەيىن شۆەد بەنني لۋنگبەكتى 2 مينۋت 42 سەكۋندتا تازا جىقتى.

6. فينال. ءشامىل سەرىكوۆ – يۋزەف ليپەن (پولشا) – 11:4.

اللا تاعالا عالامات دارىن سىيلاعان بالۋان عانا وليمپيادا ويىندارىن ءدال وسىلاي ۇتسا كەرەك. بۇل تەك قۇرعاق كۇشپەن عانا كەلەتىن جەڭىس ەمەس. ءشامىل اقىل-ويى، ەڭبەكقورلىعى، تابيعي بەيىمى تەرەڭ ۇشتاسقان بالۋان ەدى. جاراتقان يەمىز ءشامىل پەندەسىنە بالۋاندىق قابىلەتتى مولىنان بەرە سالعان ەكەن. وسىنداي ازاماتتىڭ قازاق بولعانى ءبىزدىڭ حالىقتىڭ بويىندا بالۋاندىق ونەردىڭ مول قازىناسى بار ەكەنىن بىلدىرسە كەرەك. ولاي بولسا، قازاقتان گرەك-ريم كۇرەسى بويىنشا 21 جىلدان بەرى الەم چەمپيونى نەگە شىقپاي ءجۇر؟ بويىندا قازاقى قانى بار قالاداعى قارادومالاقتار، اۋىلدا مال جايلاپ، سۋ تاسىپ جۇرگەن، وقۋ كۇندەلىگى ءتورت پەن بەسكە تولى الاش بالاسى، وسى جاعىن تەرەڭ ويلاپ كورشى…

قادىرلى وقىرمان! ءبىز ءشامىلدى تولىق زەرتتەگەن جوقپىز. ءشامىلدىڭ كۇرەسىنەن الماتىداعى سپورت اكادەمياسىندا، ەلدىڭ ءار قيىرىنداعى سپورت مەكتەپ-ينتەرناتتارىندا، كۇرەس مەكتەپتەرىندە ارنايى ءدارىس وقىلسا، بالالار ءشامىل تۋرالى شىعارما جازسا، قازاقتىڭ نەبىر العىر بالالارى سەرىكوۆتەي بولامىن دەپ، قۇلشىنار ەدى، قولىنا قاعاز-قالام الىپ، ويعا، تەرەڭ تالداۋعا جۇگىنەر ەدى. امال نە، قازىرگى باپكەرلەر مەن بالۋانداردىڭ باسىم كوپشىلىگى ءشامىلدى زەرتتەمەك تۇگىلى، ءبىر بەت كۇندەلىك جازۋعا ەرىنەدى. بويداعى قاجىر-قايراتىڭ، ۇيرەنگەن ءادىس-ايلاڭ، تالابىڭ اقىل-ويمەن، ىزدەنىسپەن، بىلىممەن سۋارىلماسا، بوز كىلەمدە شامىلدەي كۇرەسەمىن دەۋ بەكەر.

قازاق بالاسى! قازىرگى تاڭدا الەمدىك سپورت عىلىمعا ارقا سۇيەپ وتىر. وليمپيادا مەن الەم چەمپيوناتىنىڭ شىڭىنا ناعىز عالىم باپكەردىڭ عانا شاكىرتى، ۇستازدىڭ جوسپارلى تىرلىگىن قالتقىسىز ورىندايتىن سپورتشى عانا شىعا الادى. وسىنى جادىڭا مىقتاپ ساقتاعانىڭ دۇرىس. قازىرگى قازاق بالۋاندارىندا كۇش تە، ءادىس-ايلا دا، تەگەۋرىن دە بار. تەك باپكەرلەردىڭ شىعارماشىلىق ىزدەنىسى كەم سوعىپ جاتىر. سوسىن التىباقان الاۋىزدىققا تىزگىن بەرمەۋىمىز كەرەك.

ءيا، ءبىزدىڭ تولقىننىڭ ماڭدايىنا ءشامىل، جاقسىلىق، داۋلەت سەكىلدى ايتۋلى بالۋانداردىڭ كۇرەسىن كورىپ، ولار ولجا سالعان ۇلى دۇرمەكتەرگە كۋا بولۋ ءناسىپ بولدى. ءشامىلدىڭ ماسكەۋ وليمپياداسىنداعى بەلدەسۋلەرى كوپكە دەيىن سول تۇستاعى كۇرەس جانكۇيەرلەرىنىڭ اۋزىندا جۇرگەنى دە ەسىمىزدە. 1989 جىلى الماتىداعى «دوستىق» سپورت كەشەنىندە ءشامىل اعانىڭ سۇلتان بايماعانبەتوۆ ءتۋرنيرىنىڭ قازىلار القاسىندا قىزمەت ەتكەنى جادىمدا ساقتالىپ قالىپتى. تولقىندانعان بۇيرا شاشى، ويعا شومعان جابىرقاۋ ءجۇزى، سىمداي تارتىلعان كەلبەتتى بەينەسى… تورەشىلەر ستولىنداعى ءۇنسىز، جالعىز وتىرعان ءساتى… 32 جىل بۇرىنعى بۋالدىر كورىنىس كوكەيدە وسىلاي ەلەس بەرەدى. ءبىز زالعا كىرگەن كەزدە ورىمدەي باقتيار بايسەيىتوۆ فينالدا جۇلقىسىپ جاتتى دا، ەسى-دەرتىمىز سول بەلدەسۋگە اۋىپ كەتكەن ەدى.

تابيعاتىنان بالۋاندىققا بەيىم ءشامىل سەرىكوۆتىڭ تالىمگەرلەرى ايانبەك الدابەرگەنوۆ پەن اناتولي جاركوۆ ءبىلىمدى، بىلىكتى جاتتىقتىرۋشىلار بولاتىن. ال حح عاسىردا الەم كۇرەسىن مويىنداتقان، بوز كىلەمنىڭ اكادەميگى ۆاديم پسارەۆ ءىرى جارىستارعا دايىندىق كەزىندە، سونداي باسەكەلەر ۇستىندە ۇنەمى ءشامىلدىڭ قاسىندا بولدى. ءيا، سوۆەت يمپەرياسىنىڭ قالىبىنا سىيماعان ەر ءشامىل، حح عاسىردا گرەك-ريم كۇرەسىنەن دۇنيە ءجۇزىنىڭ ەكى دۇركىن چەمپيونى اتانعان تۇڭعىش ءارى جالعىز قازاق بالۋانى نايزاعايداي جارقىلداپ بارىپ، وقىس ءسوندى…

 

قىدىربەك رىسبەك، سپورت تاريحشىسى

ماتەريال مەن فوتو اۆتوردىڭ رۇقساتىمەن ونىڭ Facebook الەۋمەتتىك جەلىسىندەگى پاراقشاسىنان الىندى.