ءبىلىم مەن سپورت — ەگىز ۇعىم

جاڭا عاسىر اسۋىندا جاڭا قازاقستاندى قۇرۋ ءۇشىن ەڭ الدىمەن بىلىمدە سانالى ۇرپاقتى تاربيەلەۋىمىز كەرەك. ءوز ۇلتىنا قۇرمەتپەن قاراپ، ۇلتتىق سالت-داستۇرىمىزگە اسقان سۇيىسپەنشىلىكپەن قارايتىن وسكەلەڭ ۇرپاق — قازاق حالقىنىڭ كەمەل كەلەشەگى. ويتكەنى، جاستار ءبىزدىڭ بولاشاعىمىز، قازاق ەلىنىڭ كەلەر كۇنگى ءۇمىتى، سەنىمى. ال، سول قازاق ەلىن الەمگە تانىتار اقىلدى، پاراساتتى، مادەنيەتتى جاس ۇرپاقتىڭ تاربيەسى ەڭ الدىمەن مەكتەپ قابىرعاسىنان باستالادى.

حاكىم ابايدىڭ 32 قارا سوزىندە: «ءبىلىم — عىلىم ۇيرەنبەككە تالاپ قىلۋشىلارعا اۋەلى بىلمەك كەرەك. ادامنىڭ كوڭىلى شىن مەيىرلەنسە، ءبىلىم — عىلىمنىڭ ءوزى دە ادامعا مەيىرلەنىپ، تەزىرەك قولعا تۇسەدى»، دەيدى. ەندەشە، جاس ۇرپاقتىڭ مەكتەپ قابىرعاسىن اتتاعان ساتتەن باستاپ، بىلىممەن سۋسىنداپ، اينالاسىنا سىيلى، قوعامعا پايدالى، ءبىلىمدى ادام بولىپ ءوسىپ شىعۋى ءۇشىن حاكىم اباي ايتقانداي، بىلىمگە — عىلىمعا ۇلكەن ماحابباتپەن قاراپ، مەيىرلەنىپ قاراسا، ءبىلىمنىڭ بەرەرى شەكسىز. سوندىقتاندا ەلىمىزدىڭ بارلىق ورتا مەكتەپتەرىندەگى ءبىلىم بەرۋ ساپاسىن ارتتىرۋ ارقىلى بىلىكتى دە ءبىلىمدى ۇرپاقتى  ءوسىرىپ شىعارۋ قازاق قوعامى ءۇشىن ەڭ ماڭىزدى ماسەلە دەپ بىلەمىز. ال، ءبىلىم مەن سپورتتى ەگىز ۇعىم دەپ قاراستىرۋعا بولادى. ويتكەنى، ءبىلىمسىز سپورتتىڭ جولى تۇيىق. «قىران تۇلەگىنە قايسپاس قانات سىيلايدى. ۇستاز — شاكىرتىنە تالمايتىن تالاپ سىيلايدى»، دەمەكشى، ەندى تىلگە، بىلىمگە، ونەرگە، ۇلتتىق قۇندىلىقتارىمىزعا جانە سپورتقا  ەرەكشە ءمان بەرىپ،  وقۋشىلارمەن  ۇلكەن  جەتىستىكتەرگە  جەتىپ كەلە جاتقان ءبىر قازاق مەكتەبى تۋرالى اڭگىمە رەتىن قوزعاساق.

الماتى وبلىسى ءبىلىم باسقارماسىنىڭ ىلە اۋدانىنا قاراستى وتەگەن كەنتىندە ورنالاسقان  م.ماقاتاەۆ اتىنداعى № 13 ورتا مەكتەپتىڭ تىنىسى مەن تىرشىلىگى تۋرالى ءسوز ەتكەندە بالالاردىڭ وقۋعا، بىلىمگە، ونەرگە، سپورتقا دەگەن قۇشتارلىعىن كورىپ ەرەكشە ءسۇيسىنىپ  قارايسىڭ.  اتى ايتىپ تۇرعانداي قازاقتىڭ اقيىق اقىنى مۇقاعاليدىڭ ەسىمى دە تەگىن بەرىلمەسە كەرەك. بۇل مەكتەپتە ەكى بالانىڭ ءبىرىن توقتاتىپ اقتاڭگەر اقىن تۋرالى سۇراساڭ مۇقاڭنىڭ ليريكالىق جان تەبىرەنتەر ولەڭدەرىن توگىلتە ايتىپ جونەلەدى. سودان-اق، مەكتەپتە رۋحاني تاربيە جۇمىسى دۇرىس جولعا قويىلعاندىعىنىڭ كۋاسى بولامىز.

مەكتەپتىڭ العاشقى تاسى 1960 جىلى قالانعان ەكەن. قازىرگى تاڭدا مەكتەپتەگى وقۋشىلار سانى 2 500-گە جەتكەن. ورتاسىنان وزىق شىققان وقۋشىلار اۋداندىق، وبلىستىق ءتىپتى، رەسپۋبليكالىق جارىستارعا قاتىسىپ، جۇلدەلى ورىنداردى جەڭىپ الىپ ءجۇر ەكەن.

ايتالىق، IX «اقبەرەن» رەسپۋبليكالىق ونەر بايقاۋىندا زاۋرە تولەپبەرگەنقىزى اققاسوۆا مەن ليزا تىلەۋبەردىقىزى قوساەۆانىڭ  شاكىرتتەرى انار ءتۇرسىنالى مەن ايىم سانات  ەكىنشى ورىنداردى جەڭىپ السا، رەسپۋبليكالىق «ءابىش وقۋلارى» كوركەم ءسوز سايىسىندا  س. جۇمامۇراتوۆانىڭ شاكىرتى ايزەرە يبرايم ءبىرىنشى ورىندى يەلەنىپ، مەكتەپتىڭ ابىرويىن ارتتىرعان. سونداي-اق، وقۋشىلار اراسىندا وبلىستىق «ميباتل» تۋرنيرىندە دۋمان ميزامبەك ءبىرىنشى ورىندى يەلەنسە، ۇستازدار اراسىندا رەسپۋبليكالىق «مەنىڭ وتانىم» بايقاۋىنىڭ قۇرمەت گراموتاسى باعلان توقتارقۇلقىزى مۇستافياروۆاعا بەرىلگەن. رەسپۋبليكالىق «دارىن» ورتالىعىنىڭ قۇرمەت گرامتوتاسى، «ۇزدىك اۆتور-2022» بايقاۋىنىڭ 1 دارەجەلى ديپلومىمەن  گۇلنار قۇلجابايقىزى قازەرباەۆا ماراپاتاتتالعان. ۇستازدار دەمەكشى، وبلىستا وتكەن جارىستاردىڭ بارلىعىنا م.ماقاتاەۆ اتىنداعى مەكتەپتىڭ مۇعالىمدەرى قالىس قالماي قاتىسىپ كەلەدى. مىسالى، فۋتبولدان مۇعالىمدەر اراسىندا وتكەن وبلىستىق سپارتاكيادادا ن.ب. بازارباەۆ ءبىرىنشى ورىندى جەڭىپ السا، ۆولەيبولدان وتكەن جارىستا ا. رىسبولوۆا مەن ز. راحمەتوۆا باس كۋبوكتى جەڭىپ الۋعا زور ۇلەستەرىن قوسىپتى.

مەكتەپ وقۋشىلارىنىڭ سپورت سالاسىنداعى جەتىستىكتەرى دە اۋىز تولتىرىپ ايتارلىقتاي. رەسپبۋليكالىق «سپورت جۇلدىزدارى» جۋرنالىنىڭ كۇشتىك گيمناستيكا جانە جەڭىل اتلەتيكا جارىستارىندا س. سايلاۋباي، ج. قىدىرباەۆ، ا. ايدابولوۆ، ا. سايرانعازى توپ جارىپ جەڭىسكە جەتسە، قازاق كۇرەسىنەن امان مەكەباەۆتىڭ شاكىرتى ارنۇر احمەتباي وبلىستىق جارىستا كۇمىس جۇلدەگەر اتانعان. سونىمەن قاتار، ق. ازانتاي  مەن ا. عالىموۆ  قانجىعالارى مايلانىپ، ەكىنشى جانە ءۇشىنشى ورىندارعا قول جەتكىزگەن.  سول سياقتى شاحماتتان، ۇستەل تەننيسىنەن، فۋتبولدان وتكەن اۋداندىق جارىستاردا ايتۋلى مەكتەپتىڭ تالانتتى  جاسوپىرىمدەرىنىڭ الماعان جۇلدەسى جوق.

جەڭىمپاز وقۋشىلاردىڭ جەڭىپ العان بار جۇلدەلەرى مەكتەپ قابىرعاسىنداعى مۇراجايدا قويىلعان. «ۇستاسىز شاكىرت – تۇل» دەگەندەي، بالانىڭ جاقسى جەتىستىكتەرگە جەتۋىنە ۇستازىنىڭ ەڭبەگى زور ەكەنىن جاقسى بىلەمىز. «اتپاز كورگەن ات تانىر، ۇستاز كورگەن حات تانىر»، دەگەن ەكەن دانا حالقىمىز. جاقسى ۇستازدىڭ ءبىلىمىن بويىنا ءسىڭىرىپ وسكەن بالا قالايدا جەتىستىككە جەتەرى ءسوزسىز. ارينە، بويىندا تالانتتىڭ تيتتەي ۇشقىنى بولسا، وعان تالاپتى اكەلىپ قوسسا جالىن بولىپ شىعا كەلەرى انىق. مۇقاعالي ماقاتاەۆ اتىنداعى مەكتەپ وقۋشىلارىنىڭ ۇلكەن جەتىستىكتەرگە جەتىپ وتىرۋىنا ارينە، جاڭاشىل، بىلىكتى دە بىلگىر باسشىلىقتىڭ ەڭبەگى زور دەۋگە بولادى.  مەكتەپ ديرەكتورى اياۋلىم جاقاشبايقىزى كەرىمقۇلوۆا جاس تا بولسا باس بولىپ، ۇجىمدى ۇيىتىپ، جاقسى ءبىلىم بەرۋگە جاساعان ورەلى جۇمىستارىن كورىپ ءتانتى بولدىق. مەكتەپتىڭ تاعى ءبىر العا تارتار تىڭ جاڭالىعى ول — كادەت سىنىبى.

كادەت سىنىبىندا سپورتقا ۇلكەن دەن قويىلعان. ءتۇرلى سپورتتىق جاتتىعۋىلار ارقىلى جاسوسپىرىمدەر ەرتەڭ ەل قورعايتىن اسكەري ازامات بولىپ وسۋىنە زور مۇمكىندىكتەر قاراستىرىلعان. اسكەري سپورتتىق جاتتىعۋلار ارقىلى بالالار ەر مىنەزدى بولىپ شىڭدالىپ توسەلەدى. بۇل كادەت سىنىبى جاس قازاق بالالارىن وتانسۇيگىشتىككە، پاتريوتيزمگە، جۇرەكتىلىككە، بىلەكتىلىككە تاربيەلەۋدە باعاسى زور دەپ بىلەمىز. ءيا، قازىر وتان قورعايتىن جاستارىمىزدىڭ ءالسىز، سىلبىر بولىپ وسۋىنە جول بەرمەۋىمىز كەرەك. وسى باعىتتا مەكتەپ قابىرعاسىننان-اق اسكەري-پاتريوتتىق ساباعىنىڭ ۇزبەي بەرىلىپ وتىرۋىنا ءمان بەرگەن ءجون. مەكتەپ ديرەكتورى اياۋلىم جاقاشبايقىزى كەرىمقۇلوۆانىڭ نەگىزىگى العا قويعان ماقساتى ول — تۇراقتىلىق پەن بىلىكتىتىلىكتى قالىپتاستىرىپ، ۇلاعاتتى ۇستازداردى جانىنا ۇيىستىرا ءبىلۋ ەكەن. ەندەشە، قازاقى سالت-داستۇرگە جاقىن ءبىلىم شاڭىراعىنىڭ الار اسۋ ءالى الدى دەپ ويلايمىز. ويتكەنى، ۇلكەنگە قۇرمەت كىشىگە ىزەت زور قازاقى تاربيەدەگى جاس ۇرپاقتى بۇل مەكتەپتەن كورىپ قۋانىشتى كۇيدە قالدىق.

وزگەگە ۇلگى بولار ءبىر ءجاي، بۇل مەكتەپ ءتىپتى قايىرىمدىلىقپەن دە اينالىسادى ەكەن. ايتالىق، وسى وتەگەن كەنتى اۋىلىندا تۇرىپ جاتقان جاعدايى ناشار وتباسىلارلارعا مەكتەپ ۇجىمى مال سويىپ قۇربان شالىپ، ازىق-ت ۇلىگىن تاراتىپ، باتالارىن الىپ تۇرۋدى داستۇرگە اينالدىرىپتى. بۇل دا ءبىر كوپكە ۇلگى-ونەگە بولارلىق ساۋاپتى شارا دەپ بىلەمىز.

«ءبىلىمدى بەسىكتەن تەسىككە دەيىن ىزدەن»، دەگەن دانا حالقىمىز. سوندىقتاندا ءبىلىمدى ۇرپاقتى تاربيەلەۋ مەكتەپتىڭ قابىرعاسىندا عانا ەمەس، ۇيدەگى اتا-اناعا، قورشاعان ورتاعا تىكەلەي باپينالىستى. ارينە، جوعارىدا ايتىپ وتكەن اقيىق اقىن مۇقاعالي ماقاتاەۆتىڭ اتىنداعى مەكتەپتەگى ءبىلىم مەن سپورتتى قوسا الىپ ءجۇرىپ، ۇلكەن جەتىستىكتەرگە قول جەتكىزىپ كەلە جاتقان بۇل مەكتەپ كوپكە ۇلگى دەسە بولعانداي. قازاق بالاسىنا قازاقى تاربيەنىڭ وزىق ۇلگىسى ول ارينە مەكتەپ. «تارىداي بولىپ كىرەسىڭ، تاۋداي بولىپ شىعاسىڭ»، دەمەكشى، بالانىڭ بالعىن شاعىندا العان ءبىلىمى تاسقا جازىلعان جازۋداي ساقتالىپ قالارى ءسوزسىز. ەندەشە، جاڭا قازاقستاندى قۇرساق –دەگەن ارامانىمىزدىڭ ءتۇپ تامىرى سانالى ۇرپاققا ساپالى ءبىلىم بەرە وتىرىپ، ۇلتتىق باعىتتاعى قۇندىلىقتارىمىزدى بويلارىنا قۇيا ءبىلۋ ارقىلى اسقارالى ماقساتتارعا جەتەمىز.

اقىن ورداباي ۇلى،

الماتى