Jaýynger janrdyń sardary

Ǵalym Qojabek – meniń aýyldasym. Aqmola oblysy Egindikól aýdany Jalmanqulaq aýylynda bir mektepte oqydyq. Jalmanqulaq kóliniń sýyn ishtik, sol kóldiń balyǵyn jep óstik, sol kóldiń aýyl jaq betindegi Taqyrsýatqa ala jazdaı armansyz shomyldyq. Bala kezimizde aýyldyń shańyn aspanǵa shyǵaryp, qara terge malshynyp dop qýatynbyz. Qysta býymyz burqyrap júrip, hokkeı oınaýshy edik. Al basqa kezde sonaý jer túbindegi Alataýdyń baýraıyn ala dop dúbirine bólegen «Qaırattyń» oıyndaryn silekeımiz shubyryp, áńgime qylatynbyz. Biz úshin jer álemde Tımýr Segizbaevtan asqan fýtbolshy joqtaı kórinetin. Ataqty qaqpashy Quralbek Ordabaevtyń penaltı qaqqandaǵy ábjildigin esimiz kete balań qııalmen jarysa sýretteımiz. Ǵalym sol kezdiń ózinde fýtboldy táýir oınaýshy edi. Maǵan qaraǵanda suńǵaqtaý, qoly uzyn. Dop dese, kózi jaınap turatyn.

Al bizder jarys degendi syrttaı ǵana estip, syrttaı ǵana qyzyqtap júrgenimizde ol bokstan elınograd oblysynyń chempıony atanyp, Jambyl qalasyna Qazaqstan chempıonatyna barady degen habar dý ete qaldy. Kúnderdiń kúninde Ǵalym Jambylǵa júretin boldy. Sóıtsek, onyń joldamaǵa jetýi ońaıǵa soqpapty. Oblys quramasynyń bapker­leri Qazaqstan birinshiligine aıdaladaǵy aýyldyń balasyn aparǵysy kelmeı, Ǵalymdy áýeli Qorǵaljyn aýdanynyń chempıonymen aıqastyrypty. Bizdiń ul ol balany uryp jyǵady. Bapkerler sonda da qoımaı, elınograd qalasynyń myqty degen boksshysyn buǵan qaırap salady ǵoı. Ǵalym ony da bet qaratpaı túrip shyǵady. Qojabekovtiń oblys quramasyna engenin aýyl jyr qylyp aıtty. Ol kezde bizdiń Jalmanqulaq aýylynda Maqsut Omaruly bapkerdiń baptaýymen bir top bala bokstyń qyzyǵyna túse bastaǵan edi. Ǵalym solardyń bárinen asyp tústi.

1981 jyly Túrkistan áskerı okrýgynda soldat bolyp júrip, osy okrýgtyń chempıonatyna qatysty. Ǵalymnyń boksqa degen qumarlyǵy tegin emes eken, keıin týǵan aǵasy Kárimniń uly Baqytjan Qojabekov jastar arasyndaǵy Azııa birinshiliginde eki ret top jaryp, álemniń jastar birinshiliginde úshinshi orynǵa taban tiredi. Sóıtip, buryn jurt asa bile qoımaıtyn Jalmanqulaqtyń aty Arqa tósinde dáýirleı bastady. Ǵalym aǵasyna eliktep bylǵary qolǵap kıgen Baqytjan ýaqyt óte Qazaqstan ulttyq quramasyna alynyp, respýblıkanyń ulttyq chempıo­natynyń 4 márte kúmis, 1 ret qola júldegeri atandy. 2009 jylǵy Qazaqstan chempıonatynyń fınalynda álemniń eki dúrkin chempıony Serik Sápıevpen qalaı aıqasqanyn kózim kórdi. Ǵalym aǵalary salǵan jińishke soqpaqty Baqytjan kúre jolǵa aınaldyrdy. Baqytjan Kárimuly Jal­manqulaqtan shyqqan birinshi halyqaralyq dárejedegi sport sheberi. Bul jeńiste aǵasy Ǵalymnyń eńbegi zor.

Ǵalym Aýǵanstandaǵy soǵystyń ot-jalynyn kózben kórgen azamat. 1983 jyly Ǵalym Qosymjanuly «Aýǵanstan taǵdyryma tańyldy» degen óleń jazdy. Maıdanger jyrynan úzindini birlese oqyp kóreıik:

 

Umytylmas sol bir kúnder

jalyndaǵan,

Jastyq oty jan úshin

jarqyldaǵan.

Esimde áli ajalmen arpalysyp,

Uzaq túnder kóz ilmeı uıqy

urlaǵan.

 

Jas júregim jat jerde júdep

ketti,

Ǵumyryńdy syrlasym taǵdyr

sheshti.

Ajal qýǵan eki birdeı

dushpan oǵy –

Jazyǵy ne?! Joldasymdy

ilip ketti…

Jıyrma jastaǵy bozbalanyń ishki dúnıesi astan-kesten bolǵan sátinen estelik. Myńdaǵan otbasy qaıǵy jutqan jyldardyń bir keýdeni jaryp shyqqan zary men muńy. Qazaq mundaıda: «Jat jerde janyń qınalsa, El qadirin bilersiń» nemese «Er jaqsysy elin saǵynar, At jaqsysy jerin saǵynar» deıdi. Ǵalym aýǵan jerinen eseıip, shyńdalyp qaıtty. El qadirin tereń sezinetin óreli sezimge ıek artty. Ordasy otqa oranǵannyń qandaı ǵarip kúı keshetinin jasy jıyrmaǵa tolmaı túısindi. Qysqasy, ómir men ólimniń arasy qas-qaǵym ekenin túsindi.

«Áke tilegi» degen óleńinde óziniń jan sezimin bylaı jetkizipti: «О́mirdi kórdim… Aýǵanǵa bardym, Jeńdim de jáne jeńildim. Baqytym bar ǵoı… Aýasyn juttym elimniń. Ortasyn kórdim ólimniń… Qaı jaq­ta qalaı qalaryn bilmeı kórimniń. Aman-saý keldim, О́zgege nemdi aıtaıyn, Armany edi oralmaı qalǵan kóbiniń…».

Elge oralǵan soń jastaı ómirden ótken jerlesi «Jaýynger-ınternaıonalıst Qazbek Ábdirahmanovtyń atynda soǵys múgedekteri men qaza bolǵan jaýyngerlerdiń otbasyn qoldaý qoryn qurdy. Birlestik jıyrma jyldan beri fýtboldan Qazybek Ábdirahmanovtyń júldesi úshin jarys uıymdastyryp keledi. Sonymen qatar balalardy otanshyldyq rýhta tárbıeleý maqsatymen «Otan qorǵaý – paryzym» degen taqyrypta úzdik shyǵarmalarǵa báıge jarııalaıdy. Bul baıqaý búkil respýblıkany qamtýmen qatar, on bes jyldan beri ótetinin aıtýymyz kerek. Ǵalym bastaǵan aýǵan ardagerleri munymen de shektelmeı, joǵary synyp oqýshylary arasynda áskerı-patrıottyq jumystardyń júıeli ótýine atsalysyp júr. Mine, ókimettiń aýzyna qaraı bermeı el azamattarynyń osyndaı ıgi isterge muryndyq bolyp júrgeni qandaı ǵanıbet!

1990 jyly daryndy jigit oblystyq «Arqa ajary» gazetiniń tabaldyryǵyn attady. Ol kezde oblystyq gazettiń bas redaktory Oktıabr Álibekov aǵamyz. Bııazy minezdi, qońyrqaı óńdi, kelbetti kisi bolatyn. Tabıǵaty qazaqı edi. Sol qasıetimen redakııaǵa óleńin joldaǵan Ǵalymnyń boıyndaǵy shyǵarmashylyq qabiletti tanı qoıady. Tanyp qana qoımaı, jaýapty qyzmetkerlerine «myna jigitti tezdetip shaqyrtyńdar» dep tapsyrma beredi. Jazýdyń qyzyǵyna elitip, baspasózdi súzip oqıtyn Ǵalym habar tıgen boıda shaýyp jetedi.

Sóıtip, Aqmoladan alysta, ońtústik-batys betkeıde jatqan buıyǵy aýyldyń taǵy bir ulany bilekti sybanyp tastap baspasóz maıdanyna kirdi. Aqıqatyn aıtý kerek, kezinde Sovet odaǵynyń kommýnıstik partııasy men olardyń «bulbuldary» maqtaýyn asyrǵan bolshevıktik qoǵam qazaq rýhanııatyna qyrǵıdaı tıgen edi. Bir zamandarda alash jurtynyń nebir aıaýly uldaryn ómirge ákelgen Saryarqa dalasynan keıingi jyldary ońtústik pen batystyń aqyn-jazýshylarymen ıyqtas qalamgerler tym sırek shyǵatyn boldy. Áıtpese, bul óńir Ahmet Baıtursynuly, Maǵjan Jumabaev, Beıimbet Maılın, Ǵabıt Músirepov, Ilııas Esenberlın, Syrbaı Máýlenov, Safýan Shaı­merdenov, taǵy basqa ult maqtanyshtarynyń kindik qany tamǵan qasıetti ólke edi. Kámpeske zulmaty, otyz ekiniń alapat ashtyǵy, qandy qasap repressııa, ekinshi dúnıejúzilik soǵys, tyń ıgerý degen zymııan búrkememen qazaq dalasyn otarlaý, jer-sý attaryn túgelge jýyq orysshalaý, soltústiktegi qazaq mektepterin qurtý… budan basqa da otarshyl, zulym áreketter qazaq rýhanııatynyń tamyryna ádeıi, qasaqana balta shabý bolatyn. Biz buryn Krasnoznamen aýdanyna qaradyq. Sol aýdanda Jalmanqulaqta ǵana aralas orta mektep boldy. Qalǵan orta mektepter túgel oryssha. Kórshiles Qońyrtúbek pen qyryq shaqyrymdaǵy Kórkem aýyldarynyń segizinshi synypty bitirgen balalary ári qaraı oqý úshin bizdiń aýylǵa keletin. Mine, on sovhozy bar aýdannyń bir ǵana orta mektebinen Ǵalym Qojabek, Tólegen Jákitaıuly jáne men ulttyq jýrnalıstıka maıdanyna atsalystyq. Eger Aqmolanyń barlyq aýylynda qazaq mektepteri bolǵanda bul óńirden qanshama aqyn-jazýshy ósip shyǵar edi. Endeshe, meniń Ǵalym, Tólegen inilerim órteńge óngen qaraǵaıdaı azamattar! Keýdelerinde ulttyq rýhy jalyndaǵan, qazaqı qunary bar jigitter. Mundaı azamattar bolmasa, el tarıhy, ult mádenıeti qalaı kóktemek, qalaı órken jaımaq?!

Bes jyldaı «Arqa ajarynda» qyzmet jasaǵan Ǵalym Qojabek 1995 jyly Astana qalasy ákimdiginiń «Astana aqshamy» gazetine aýysty. Jıyrma jeti jyldan beri osy basylymnyń beldi qyzmetkeri. Jıyrma jyldaı elordanyń bas gazetiniń bas redaktorynyń orynbasary. Ǵalym sonaý azattyq tańy araılap atqannan bergi kezeńde Arqa sportynyń ǵana emes, qazaq sportynyń talaı sańlaqtaryn gazet betinde, kitap baýyrynda nasıhattap, oqyrmandaryn súbeli dúnıe­lermen sýsyndatyp keledi. Shahmattan qazaqtan shyqqan tuńǵysh álem chempıony Dármen Sádýaqasov, Saryarqanyń bir kezdegi aıtýly fýtbolshysy Sálim Táshenov, Olımpıada chempıony, ataqty aýyr atletshi Anatolıı Hrapatyı, bokstan álem chempıony Mereı Aqshalov, Azııa oıyndarynyń jeńimpazy Nurjan Kárimjanov, búkil dúnıejúzilik boks serııasy boıynsha álem chempıony Qanat Ábýtálip, qol kúresiniń sheberi, dúnıejúziniń chempıony Marat Asaıynov, kásipqoı bokstyń bahadúri Nursultan Meıirim… Ǵalymnyń keıipkerleri osyndaı kileń jer dúnıeni dúrkiretken dúr jigitter.

Qojabektiń nemeresi alystan at terletip kelgen álemdik sporttyń sańlaqtaryn da qur jibermeıdi. Bes qurlyqtyń jankúıerleri moıyndaǵan fýtbol súleıi Mıshel Platını, álemge áıgili veloshabandoz Alberto Kantador, taǵy basqa darabozdar Ǵalymnyń qalamy arqyly qazaq baspasóziniń betinen oryn tepti.

Iá, baıaǵy sportqumar elgezek bala bul kúnderi qalyń oqyrman moıyndaǵan qalamgerge aınaldy. Myńdaǵan maqalasyn aıtpaǵanda, «Astana sańlaqtary», «Saıypqyran», «Astana aqshamy», «Qandy kóılek qarýlas», «Uıat bolady, ulym!» kitaptarynyń avtory. Eń­bekteri qazaq, orys, aǵylshyn tilderinde jaryq kórdi. Meniń aýyldasym qarymdy jýrnalıst qana emes, saýatty aýdarmashy. Bul da bilgen adamǵa zor nyǵmet.

Ǵalym alpystyń asýyna jýrnalıstıkaǵa degen taza peıilimen, eńbekqor tirligimen ıek artyp otyr. Pýblııstıka – jaýynger janr. Ǵalym osy jaýynger janrdyń adal da bahadúr jaýyngeri. Ǵalym Qojabektiń baspasóz maıdanyndaǵy beıneti men zeıneti «Qurmet» ordenimen, «Halyq alǵysy» medalimen, «Aqparat salasynyń úzdigi» tósbelgisimen baǵalanǵanyn da aıtý kerek. Aýǵan­daǵy kúnderiniń belgisindeı «Erligi úshin» medalin keıde keý­desine taǵyp shyǵady.

Iá, Ǵalym zamandas, ózińdi quldyrańdaǵan qulyn kezińnen bilýshi edim. Búgingi júrekjardy sózimdi 60-qa tolǵan mereıtoıyńa arnadym. Eki dúnıede baqytty bol, Jalmanqulaqtyń jaınaǵy! Alla Taǵala qalǵan ǵumyryńdy da baıandy qylsyn!

 

Qydyrbek RYSBEKULY,

jýrnalıst

ASTANA