Bizdiń Gaıdar

Saıtymyz búginnen bastap «Saıypqyran» degen aıdar ashyp otyr. Ondaǵy maqsatymyz oqyrmandy eń ataqty, tańdaýly sportshylarmen tanystyrý.

Búgingi maqala Qazaqstannyń zil kóterýden alty dúrkin chempıony, KSRO sport sheberi, Torǵaıdyń tól perzenti Gaıdar Sarjanovqa arnalady. Bul materıaldy belgili aqyn, jýrnalıst Ábjan Ábiltaı jazyp otyr. Ol taý-tasty bir demmen qoparyp, erekshe talantymen daralanǵan jerlesi týraly dúnıesin osydan biraz jyl buryn oblystyq «Torǵaı tańy» gazetinde jarııalaǵan edi. Endi sol maqalany oqyrmannyń nazaryna usynýdy jón kórip otyrmyz.

Jaqynda oblysymyzdyń úzdik sportshysy palýan Murat Keńtonov halyqaralyq dárejedegi sport sheberi degen qurmetti ataqqa ıe boldy. Osy bir kishipeıil ádemi jigit kilemde ǵana emes, bylaıǵy tirishiliktegi júris-turysymen, jymıys-kúlisimen-aq meniń kóz aldyma ataqty boksshy Serik Qonaqbaevty alyp keledi. Qyzyq. Ol boksshy, bul palýan…
Salystyrý dástúrdiń salty, oıdyń órisi. Zil kóterýshi Gaıdar Sarjanovty biletinderińiz bar ma? Júreginiń túgi, bileginiń kúshi bar jastardyń ony biletinin bilemin. Bylaıǵy jurttan – otynyń basynda otyryp múlgigen, oıana salyp qaǵazǵa úńilgender ne biledi?

Bilemiz deıdi.

Sonda el ne biledi eken?…

Ony biletinder biraýyzdan bizdiń Gaıdar deıdi. Bizdiń Gaıdaryńyz ózi aıtatyndaı «Qaıyńdy» qoı sovhozynyń balasy, odan qaldy sonda Batıqa degen kempir bar, sonyń balasy, eldiń aıtýynsha Seıtiken men Mártaıdyń balasy, taǵy da Gaıdarǵa salsań, Qazybektiń balasy. Alasy joq, talasy.

Torǵaı jurty da ony bizdiń Gaıdar deıdi. Deıtin jóni bar, ol – sol eldiń kúıeý balasy, talasy joq, alasy.
Siz bilmeıtin, biz biletin sol bala qyrsyqqanda qyryqqa kelip otyr. Kelmeıin dep edi, árıne…
Sol Gaıdar maǵan 40-ta emes, 80-ge kelgendeı kórinedi. Alty ret alyp Qazaqstannyń chempıony bolyp, toqsan ret tuǵyrǵa kóterilgen ulyńnyń sporttaǵy az ǵana ǵumyry osyndaı oılarǵa jeteleıdi.

Az ǵana…

Iá, az ǵana. О́ıtkeni Gaıdar sportty eń ósken shaǵynda, kemeline kelip, endi-endi taǵy da birdeńe istermin dep turǵan kezinde tastady. Ony oılasa kózine jas úıiriledi, kómeıine sóz kepteledi.

Tastaıyn degen joq.

Álginde Murat týraly tekke aıtqan joqpyn.

Gaıdardyń sahnaǵa (arenaǵa, pomostqa) sońǵy shyǵýy da sol boldy. Álemdik rekordty basyna kóterip turyp, tastap jiberdi. Bar bolǵany az ǵana sát. Soǵan onyń júregi shydaǵanymen, beli men bilegi shydaı almaı qaldy-aý!
Sol jarysta Gaıdardyń bulshyq etteri jyrtylyp ketip, aýrýhanaǵa tústi. Sodan keıin de sol páleni jalǵastyrýǵa bolatyn edi, árıne. Ol óıtkeni…

Aýylǵa kelgende zil kóterýden alty ret týǵan eliniń eń myqtysy bolǵan, shalbary butyna syımaıtyn, baıaǵysha aıtqanda balp-balp basqan babalary sııaqty birdeńe-tin. Birneshe jyl oblystyq sport komıtetiniń zil kóterý jónindegi bas jattyqtyrýshysy boldy, sosyn qoıdy.

Keıde oı keledi: osyndaı uldar búgin qaıda júr? 8 klasta oqyp júrip, sol kezdiń ózinde-aq aýyl dúkeninen eki qap undy qoltyǵyna qystyryp júre beretin qasqa sol edi. Quıttaıynan MTM-da shashylyp jatqan dóńgelekterdi bilikke tizip, kókke kóterdi, jer ıisketti. Sóıtip júrip, «bolar bala boǵynan» degendeı (ony 9 klasta-aq mamandar baıqaǵan), Almatynyń dene shynyqtyrý ınstıtýtyna qoıdy da ketti. Qoıdy-ketti degenge bul bir ǵana qara kúshtiń ıesi eken dep oılamańyz, odan sóz artylmaıdy. Oı bolmasa sóz qaıdan shyqsyn.

Instıtýttyń birinshi kýrsynda oqyp júrip sport sheberiniń normatıvin oryndaý árkimniń peshenesine jazyla bermeıdi. Osyndaı ólermender qaıda qazir? Zil kóterýdi manaǵy kúrespen, bokspen salystyryp jatqanym bul. Biraq ta zil kóterý degenińiz aldyńda neshe batpan, neshe keli zil tur, áliń jetse kóter, kótermeseń kótenshegiń úzilsin deıtin sharýa. Bul sporttyń zańy da osy.

Alty jyl respýblıka aýyr atletshileriniń 75 kelilik salmaqtaǵy aıyrbastamas batyry Gaıdar Sarjanovtyń sporttaǵy ǵumyry az ǵumyr emes. Sport sheberi degen ataqty alty ret qorǵaý degen sóz ol.
Gaıdar óte sózsheń, ázilqoı jigit.

– Qazir aýyl arasyndaǵy toı-tomalaqta da at minetin boldy ǵoı, – deıdi ol. – Men sizge álginde aıtqan Vılnıýste, burynǵy Keńester Odaǵynyń jastar arasyndaǵy chempıony bolǵanymda maǵan syılyqqa oıatqysh saǵat berip edi. Sonyń ózi qonaq úıde qalyp qoıypty.

Jetpis bes keli salmaqpen 180 keli zildi kótergen jigittiń syry osy.
Manaǵy bulshyq etterdiń jyrtylysyn surasam, Gaıdar onyń bárin jattyǵý jumystarynda ketken olqylyqtardan, jarys kestesiniń jıiliginen dep túsindiredi. Orystar men bulǵarlardyń sporttyń bul túrindegi jetistikteri de áriden oılaǵandyqtan, óz tólderine jany ashyǵandyqtan, solardyń áldik, psıhologııalyq erekshelikterin tap basyp tanyǵandyqtan, sportshyny soǵan saı ázirleýinen deıdi.

Onyń tálimger retindegi aldynan shyqqan sport sheberleri shúkir barshylyq. Solardyń eń bastysy aman bolsa, Oljas bolar deımiz. Júrisi de, kúlisi de ákesinen aýmaıdy, – deıdi kórgender. Ol da baıaǵy Bátıqa kempirdiń qoınynda.

Men osy bir azǵantaı jazbamda zil kóterýden Qazaqstan quramasynyń sapynda bolǵan Gaıdar batyrdyń Olımpıada chempıony Vıktor Mazın, qazaqtyń eń aýyr salmaqtaǵy zil kóterýshisi, halyqaralyq dárejedegi sport sheberi Ǵazez Tubyshev, taǵy basqalar sekildi nebir joıqyn kúsh ıelerimen bolǵan oqıǵalaryna toqtala almadym. Sol úshin de keıipkerimniń kelbeti anyq bolsyn dep, onyń sporttaǵy jolyn kórsetetin myna kesteni usynyp otyrmyn.

1. 1973 jyl. – «Spartak» qoǵamynyń birinshiligi, 9-klass (95 kg. – serpý, 127 kg. – julqý, 1-oryn).
2. 1974 j. Pavlodar qalasy. Sporttyq sheberlikti jetildirýdiń joǵary mektepteri arasyndaǵy birinshilik. 10-klass (110 kg. – serpý, 140 kg. – julqý).
3. 1974 j. Qazaqstan Respýblıkasynyń birinshiligi. Stepnogorsk.
3-oryn.
4. 1974 j. Qaraǵandy. Odaqtyq stýdentter oıyny. (75 kg.salmaqta
1-oryn).
5. 1974 j. Qazaqstannyń jastar arasyndaǵy chempıonaty, Shymkent. (Munda Gaıdar serpýden 133,5 kg. salmaq kóterip, ózine deıin segiz jyl turǵan Qazaqstannyń eresekter arasyndaǵy rekordyn jańartty).
6. 1975 j. Stýdentterdiń Búkilodaqtyq oıyndary. Magnıtorogorsk. KSRO sport sheberliginiń normatıvin oryndaý.
7. 1977 j. Qazaqstan chempıonaty. Jastardyń stýdenttik oıyndarynyń baǵdarlamasy boıynsha. Shymkent. 1-oryn.
8. 1977 j. Búkilodaqtyq jastar oıyndary. Mınsk. 1-oryn, eresekter baǵdarlamasy boıynsha 2-oryn.
9. 1977 j. – «Spartak» ortalyq qoǵamynyń birinshiligi. 1-oryn.
10. 1977 j. – Joǵary oqý oryndary arasyndaǵy respýblıka birinshiligi. Qaraǵandy. Jeńimpaz.
11. Taǵy da «Spartak» qoǵamy boıynsha jartylaı orta salmaqtaǵy chempıon. 1977 j. Vıtevsk oblysyndaǵy Novopolsk qalasy.
12. 1977 j. Halyqaralyq jarys. Stambul. Túrkııa, II-oryn.
13. 1977 j. Halyqaralyq jarys. Gavana, Kýba, III-oryn.
14. 1978 j. Halyqaralyq jarys. Batys Germanııa, Mıýnhen. I-oryn.
15. 1978 j. Halyqaralyq jarys. Mońǵol Halyq Respýblıkasy, Ulan-Bator. I-oryn.
16. Halyqaralyq jarys. Bolgarııa. 3-oryn.
17. Halyqaralyq jarys. Polsha. Anjeı Chehovskııden keıin 2-oryn.
18. 1976 j. KSRO-nyń jastar arasyndaǵy birinshiligi. Munda Gaıdar Iý.Vardanıan sııaqty álemniń, Olımpıadanyń bolashaq chempıondaryn artqa tastap, birinshi oryn aldy.
19. Qazaqstan Respýblıkasynyń birinshiligi. Shymkent. Jeńimpaz. Serpe kóterýden 140,5 kg. kóterip, taǵy da Qazaqstan rekordyn jańartty.
20. Qazaqstan birinshiligi. Qaraǵandy. I-oryn.
21. Jastar arasyndaǵy odaqtyq birinshilik. Vılnıýs. I-oryn.

Men bul jerde Gaıdar Sarjanovtyń júlde alǵan jeńimpaz bolǵan basty-basty jarystaryn ǵana aıtyp otyrmyn. Osynyń ózinen-aq onyń sportta qaldyrǵan izin, adamı júzin kórýge bolady dep oılaımyn.
Gaıdardyń armany 180-ni qursyn, sol bir bes kelini kóterý, jaqyn da qashyq sol dúnıeniń túbine jetý edi ǵoı.
Onyń ýaıymy da, meniń paıymym da sol.

Ábjan ÁBILTAI

P.S. 28 sáýir kúni Arqalyq qalasyndaǵy «Dostar» meıramhanasynda saǵat 11.00-de Gaıdar Sarjanovqa arnap As beriledi. Odan keıin saǵat 13.00-de aýyr atletıkadan Torǵaı topyraǵynan shyqqan talant ıesin eske alýǵa arnalǵan týrnır bastalady. Kelesi kúni jeńimpazdar men júldegerlerdi marapattaý rásimi bolady.

(Ekinshi qatarda sol jaqta turǵan Gaıdar Sarjanov)