SportPress.kz Qazaqstan sport jańalyqtary
Qazaqstan jer kólemi boıynsha dúnıejúzinde 9 orynda turǵanyn jaqsy bilemiz. Osynshama keń baıtaq jerimizdi ata-babalarymyz naızanyń ushymen, bilektiń kúshimen jan-jaqtan tóngen jaýlaryna qarsy turyp urpaǵymyzǵa amanat etip qaldyrdy. Qasıetti jerimizdi aman saqtap qalýda qanshama bozdaqtarymyz qan tógip, dala maıdanynda jandaryn pıda etti. Qanshama bilekti de júrekti alashtyń batyr uldary eren erlik kórsetip, týǵan jerimizdi syrtqy jaýdan qorǵady. Endeshe, sol qarsy kelgen jaýǵa qaımyqpaı qarsy shapqan árbir qazaqtyń boıynda batyrlyqpen qosa jekpe-jek ónerin sheber meńgergendigin tasta jazylǵan tańbalar arqyly tarıh rastaıdy. Ol degenimiz qazaqtyń jaýyngerlik saıysqa degen daıyndyǵy óte jaqsy bolǵandyǵyn bilemiz. Endi sol ata-babamyzdyń qanynda bar jaýyngerlik jekpe-jek ónerin búgingi tańda jańa zaman aǵymyna ıkemdep qaıta túletip damytý, oraıy kelgen jaqsy istiń biri bolyp turǵandaı.
Qazirgi kezde elimizde jaýyngerlik kúres túrin damytý erekshe qolǵa alyna bastady. Árıne, qazir kóptegen jekpe-jek sport túrlerine qaraı otyryp, jaýyngerlik kúres qandaı kúres – degen oryndy suraq týyndaıdy. Osy bir jekpe-jek óneriniń Qazaqstandaǵy sport arenalarynan kórine bastaýyn nazar salyp kelgen dańqty balýan, Olımpıada chempıony Jaqsylyq Úshkempirov aıtýly sporttyń bolashaǵy jarqyn ekenine senimmen qaraıdy. Iá, Olımpıada asýyn baǵyndyrǵan tuńǵysh qazaq Jaqsylyq aǵamyzdyń jaýyngerlik kúreske degen kózqarasy óte jaqsy.
Jýyrda osy «Jaýyngerlik kúres» túrin túbirin qazyp, shyǵý tegin ǵylymı turǵyda zerttep el nazaryna usynýda tabandy eńbek etip júrgen elimizdegi «Jaýyngerlik kúres» federaııasynyń prezıdenti, QR eńbegi sińgen jattyqtyrýshy Halyq Qojahmettiń qalamynan shyqqan týyndysynyń túsaýkeseri bolyp ótti. Endi ǵana oqyrmanǵa jol tartyp otyrǵan kitaptyń tusaýyn dańqty balýan Jaqsylyq Úshkempirov STV telearnasynda saltanatpen kesken edi. Bul da bir 2019 jyldaǵy el sportyndaǵy eleýli oqıǵanyń biri dep esepteýge bolatyn shara.
Osy salanyń jilik maıyn shaǵyp júrgen bilikti maman Halyq Qojahmet jaýyngerlik sport túriniń tarıhy men erteńi týraly tolyqqandy suhbat berip, áńgime órisin keńinen tarqatyp bergen edi. Degenmen de osy bir sporttyń elimizdiń alaman sport alańdarynan oıyp turyp ornyn alatyny týraly buqara halyq áli de bolsa óz sózderin aıtqan joq. Bálkim, endi ǵana aıaǵyn nyq basa bastaǵan bul sportqa jarnamalap nasıhattaý jaǵy álsiz bolyp turǵan shyǵar.
Endi, sóz etip otyrǵan «Jaýyngerlik kúres» jekpe-jeginiń tarıhy men erekshelikterine az kem toqtala ketsek.
Qazaqstan jerinde ejelgi dáýirden-aq jaýyngerlik kúrestiń paıda bolýynyń negizgi kýási retinde tastaǵy sýretterdi alyp qarastyrýǵa bolady.
Orta ǵasyrda kúres kóshpendilerdiń áskerı daıyndyqtarynyń ádettegi elementi boldy. Jattyǵý barysynda qashyp bara jatqan qarsylasyn myqty qolmen tartyp qulatýǵa úırengen. Keıbir túrki halyqtarynda qarýsyz at ústindegi kúres áli de bar. Qarsylasyn beldiginen ustap jerge birinshi bolyp qulatqan adam jeńimpaz bolyp esepteldi.
Biz árqashanda tarıh túbinen syr beretin qundylyqtarymyzdy nasıhattaý paryzymyz dep sanasaq, elimizde «jaýyngerlik kúres» óneriniń shyǵýy men qalyptasýy árbir alash azamatyń ulttyq namysyn ósirip, mereıin kóterse degen oıdy umytpaǵanymyz lázim. О́ıtkeni, tól sport ónerimizdi áspetteýge daıyn azamattardyń arqasynda «Jaýyngerlik kúres» túri tarıh qoınaýynan jarqyryp jańa zaman belesine shyǵyp otyr.
Qazirgi tańda aıtýly sport túrinen Qazaqstan Respýblıkasynyń jaýyngerlik kúres federaııasy (JKF) qurylyp, el chempıonattary jalaýyn kótere bastady.
«Jaýyngerlik kúres» tásilderi men ádis-aılalarynyń tek Olımpıadalyq jekpe-jek túrleri (jýdo, erkin jáne grek-rım kúresi, thekvondo, boks) engizilgendikten jekpe-jekke shyǵatyn sportshy atalǵan sport túrlerin jetik meńgerýi ózderi úshin mańyzy zor.
Jaýyngerlik kúrestiń basty ereksheligi – jekpe-jektiń kúres ýaqytynda qolmen soqqy jasaýǵa, aıaqpen ishten jáne joǵary tebýge, taban tirep ustatqan sátte tobyqtan qaǵýǵa, shalýǵa ruqsat etiledi, al ustatqan bette qolmen aıaqtan alýǵa bolmaıdy. Baspen, shyntaqpen, tizemen soqqy jasaýǵa bolmaıdy. Qulap jatqan adamdy tebýge, soǵýǵa ruqsat etilmeıdi. Jaýyngerlik kúrestiń aýqymy, kókjıegi óte keń, onyń eń bir erekshe tusy munda tórttaǵandatý /parter/ joq.
Qazirgi kezde, Qazaqstanda «Jaýyngerlik kúres» túrin damytý úshin bar kúsh jigeri men tájirbıesin salyp, shapqylap júrgen elimizdegi aıtýly federaııasynyń prezıdenti Halyq Qojahmet syndy birdi-ekili azamattardyń eleýli talpynystary áli de elenbeı keledi. Tasqa túsken tańbalardy tiriltý jolynda tabandylyq tanytyp áreket jasap júrgen jandarǵa jan-jaqty joǵarydan qoldaý jumysy jetpeı turǵanyn baıqaımyz.
Teńiz asyp Amerıkadaǵy baspasóz betterinen Jaýyngerlik kúres túrimiz jaqsy qyrynan dáriptelinip jatqanda, óz jerimizde bul sportqa qoldaý jaǵy áli de baıaý bolyp turǵanyn árıne, ókinishti-aq. Degenmen de ulttyq qundylyǵymyzdyń bir bóligi bolyp turǵan aıtýly sport kúnderdiń kúni saltanat quratynyna senim zor. Oǵan ýaqyt ózi tóreshi.
Aqyn ORDABAIULY,
ALMATY
