SportPress.kz Qazaqstan sport jańalyqtary
Sambodan 1984 jylǵy Álem kýbogynyń ıegeri, 1986 jylǵy Eýropa chempıony jáne altyn belbeýdiń ıegeri, KSRO chempıonatynyń 1981-1984 jyldardaǵy chempıony, 1981-1984 jyldyń úzdik sportshysy, 1982 jylǵy Eýropa chempıonatynyń kúmis júldegeri, 1984 jylǵy KSRO kýbogynyń ıegeri, 1980-1984 jyldarǵy KSRO Qarýly kúshteri chempıonatynyń jeńimpazy, KSRO 4-5-shi aýyl sporty oıyndarynyń chempıony, dzıýdo kúresinen KSRO Aýyl sharýashylyǵy joǵary oqý oryndarynyń arasynda Orta Azııa, Kavkaz jáne Qazaqstan elderiniń chempıony, KSRO quramasy sapynda 1976-1989 jyldary óner kórsetken. Halyqaralyq deńgeıdegi KSRO sport sheberi, Qazaqstan Respýblıkasyna eńbegi sińgen sport sheberi, Qazaq kúresinen QR eńbegi sińgen jattyqtyrýshy, 1980-1981 jyldary qazaq kúresinen eki márte Soalıstik eńbek eri Jazylbek Qýanyshbaev atyndaǵy týrnırdiń jeńimpazy, Sambodan ardagerler arasynda álemniń 8 dúrkin chempıony, 2 ret kúmis, 1 ret qola júldegeri, Taraz qalasy men Baızaq aýdanynyń qurmetti azamaty, 1986 jyly AQSh-ta qazaq kúresinen federaııa ashqan tuńǵysh qazaq balýany Almas Musabekovpen áńgime.
–Almas Saǵymqululy, týyp-ósken týǵan jerińiz, balalyq shaǵyńyz týraly aıtyp ótseńiz…
–1958 jyly Jambyl oblysy, Baızaq (Sverdlov) aýdany, «Keńes» ujymdyq sharýashylyǵynda dúnıege kelippin. Atam Musabek momyn mal baqqan kisi edi. Musabekten Turys, Besterekbaı taraıdy. Turystan – Saǵymqul, Jarqymbek, Saýqymbek, Saǵymbek degen uldar, Nátıpa, Ońlasyn degen qyzdar órbıdi. Ońlasyn ákpemiz – Bolat Jumadilovtiń týǵan anasy bolyp keledi. Saǵymquldan men – Almas, qaryndasym – Gúlnaz, inilerim – Aıdar, Aıdyn, Asqar taraımyz. Musabektiń úlken uly – Turys atamyz Uly Otan soǵysyna qatysqan, odan elge aman saý oralǵan soń uzaq jyldar kolhozdyń malyn baǵypty. Ákem Saǵymqul «Keńestiń» ar jaǵyndaǵy «Qara qum» degen jerde týypty. Keıin aýyl sharýashylyǵy ınstıtýtyn «ınjener-mehanık» mamandyǵy boıynsha bitirip, sol qyzmetti atqardy. Anam Temirkúl Qarabaıqyzy Jambyl teri buıymdary fabrıkasynda tiginshi bolǵan. Tuńǵyshtary meni 7 aılyǵymda atam Musabek qarııaǵa berip jiberipti. Sóıtip, ájem Tasjan apa men ákem Saǵymquldyń sheshesi Qashııa apamnyń ortasynda erkelep óstim. Tasjan ájem namaz oqıtyn, emshiligi bar edi, bala emdeıtin, aýyldyń aqylmany edi.
–Mektepte oqyǵan jyldaryńyz, bala mahabbat týraly estelikterińiz bolsa aıtyp berseńiz…
–1966 jyly Aýyldaǵy «Keńes» 8 jyldyq mektebine bardym. 4-synypqa kóshkende Tasjan ájeme baryp: «Apa, men óstip aýylda júre berem be? Qalaǵa baryp sportpen aınalysaıyn, áke-shesheme baraıyn, batańyzdy berińiz!», – dedim. Ol kisi qatty tolqyp, batasyn berip shyǵaryp saldy. Sol ájemniń batasy qabyl bolyp, áli kúnge deıin jelep-jebep keledi. Qalaǵa qara túrsı, aq máıkemen kelgenim áli esimde…
Jambyl qalasyndaǵy №5 Jambyl orta mektebinde, Aısha bıbi orta mektebinde, 1971 jyly Jetibaı orta mektebine baryp 2 jyl oqydym. Sóıtip júrgende Jetibaıda bir qyzdy syrttaı unatyp qalyp, bir kúni burqyratyp hat jazdym. Ol hatymdy bir muǵalimimiz «ustap alyp» «lıneıkada» bárimizge túgel oqyp, masqaramdy shyǵardy. Meni qoıshy, álgi qyzǵa obal boldy, ony uıatqa qaldyrdym… Sodan qolymdy bir siltep Jambyl qalasyna kettim. «Balalyq mahabbatqa» solaı núkte qoıýǵa týra keldi, baýyrym… Qalada fýtbolǵa qatystym. Taraz qalasyndaǵy «Jeltoqsan» kóshesinde kezinde keremet «fýtbol mektebi» bolǵan, sonda Vıktor Iosıfovıch degen kiside jattyqtym.
…Qazir ol nysan ókinishke qaraı, krıshnaıtterdiń shirkeýine aınalǵan.
–Alǵashqy jattyqtyrýshylaryńyz týraly aıtsańyz. Stýdenttik jastyq shaǵyńyz qalaı órbidi?
–1972 jyldary Marat Jahıtov aǵaıǵa sambo kúresi úıirmesine kelip-ketip júrdim. 1973 jyly sambomen shyndap aınalysa bastadym. 1976 jyly Jambyl gıdro-melıoratıvti qurylys ınstıtýtynyń «aýyl sharýashylyǵy» fakýltetine aǵaıyndy egizder Serik, Erik Qonaqbaevtarmen 426 tobyna tústik. 1981 jyly sporttyq ataqtarymyz «dúrkirep» turǵanyna qaramastan eshqandaı jeńildikter bolǵan joq, dıplomdy 1 kúnde «5»-ke qorǵap shyqtyq. Sportta joǵary nátıje kórsetken stýdentterge, jalpy talantty jastarǵa ınstıtýt rektory Mars Fazyluly Úrkimbaev únemi qoldaý kórsetip, qamqorlyq tanytyp otyrdy. 1976 jyly KSRO jastar qurama komandasyna 48 kg salmaqta kirip, 1990 jyly Odaq ydyraǵanǵa deıin 14 jyl qurama komanda múshesi, komanda kapıtany boldym. 1979 jyldan 1990 jylǵa deıin 52 kg salmaq ta kúrestim.
–Úlken sporttaǵy qazaqtyń namysyn jyrtysqan dostaryńyz, úzeńgiles joldastaryńyz jaıynda aıta otyrsańyz…
–Qazaq KSR qurama komandasynyń músheleri: Qanat, Talǵat Baısholaqovtar (Jezqazǵan, Jańaarqa), Aıtjan, Qaırat Shońǵaraevtar (Almaty oblysy), Manarbek, Manas, Meırambek Aǵaıdarovtar (Taraz), Máden Kalıakov, Násipqul Tynybaev(Qaraǵandy oblysy), Samat Ramazanov (О́skemen), Qasym Ysqaqov, Asqar Shaıhıev(Oraldan, 1989 jylǵy KSRO chempıony, álem chempıony). Asqarǵa keýdesinde KSRO eltańbasy bar kúrtemdi yrymdap bergennen keıin onyń joly bolyp KSRO-nyń, álem chempıony atandy. О́kinishke qaraı qaıtys bolyp ketti…
–Shet eldiń dámin tattyńyz, sýyn iship, aýasymen tynystadyńyz. Jyraqta júrip halqyńyzdyń namysyn tý etip kóterdińiz. Shet elde ótkizgen jekpe-jekterdi eske túsirsek…
–1984 jyldyń 17 qarashasy edi…Venesýellanyń astanasy Karakasqa Máskeý – Mılan (Italııa) – Karakas baǵytymen ushtyq. Ol kezdegi dástúr boıynsha, Karakasqa ushar aldynda KOKP OK-de arnaıy kezdesý boldy. Odan keıin Syrtqy ister mınıstrliginde kezdesý ótti. Suhbat barysynda KSRO-nyń namysy úshin barymyzdy salýymyz talap etildi, «olaı bolmaǵan kúnde kelesi joly shet elge shyǵamyn dep úmittenbe!»- degendi ashyq aıtty. «Sport» qonaq úıinde turdyq. Italııada «Mılano malpeje» degen aeroportqa qonyp, erteńine «Mılano – Karakas» baǵytymen ushyp kettik. Muhıt ústinde 10 saǵat ushyp Karakasqa bir-aq qondyq. Sonda jerge taban tiregendegi qýanyshymyzdy aıtyp jetkize almaımyn. Karakasta biraz es jıyp alǵannan soń Pýerto de la Krýz (Puerto de la Cruz) qalasyna ushaqpen ushtyq. Jer sharyn orap jatqan Ekvator syzyǵynan 200-300 shaqyrym eken… qys atymen bolmaıtyn kórinedi. Odaqtan shyqqanda -17 gradýs aıaz edi, Karakasta +40 gradýs ystyqty kórsetip turdy. Alyp barǵan tondarymyzdy qaıda qoıarymyzdy bilmeı biraz túsiniksiz jaǵdaıdy bastan keshirdik. 1979 jyly «Bostandyq araly» Kýbaǵa týrıst retinde barǵanbyz… Osy jerden alys emes. Karakasta 2-3 kún kúresip Álem kýbogynyń ıegeri boldym. Halqy ıspan tilinde sóıleıdi eken. О́te qarapaıym halyq. Kóshelerinde satyp turǵan qarbyzdary bizdegi kaýyn sııaqty sopaqsha bolyp keledi eken. О́z elimizdi salystyra otyryp, qansha degenmen «damý deńgeıi joǵary el eken» dep tujyrym jasadym. Qaıtarda avtobýspen túnimen júrip keldik. Keńester Odaǵyna degen kózqarastary óte durys eken. Karakasta KSRO elshiliginde 1 kún qondyq. Elshilik qyzmetkerleri qatty kútti. Basseınderine túsip, kúnge qyzdyrynyp jattyq. Keshkilik ýaqytta elshilik qyzmetkerlermen birge jergilikti turǵyndardyń toıyna bardym. Mádenıetteri joǵary ekenin baıqadym. «Fýrshet» degendi birinshi ret kórýim. Bizderdegideı ysyrapshylyqtyń, daraqylyqtyń, maqtangershiliktiń joq ekenin baıqadym.
Bul saparda Qazaq KSR-nyń ókili bolyp, keıin Týrızm jáne sport mınıstri bolǵan Temirhan Dosmuhamedov, 48 kg salmaqta chempıon atanǵan Aıtjan Shańǵaraev boldy. Bul sapar meniń álemge degen kózqarasymdy keńeıtti, adamdarǵa degen pikirimdi ózgertti.
– Otbasyńyz týraly oqyrmandarymyzdyń bilgisi keletini anyq…
–1985 jyly Fatıma Myrzalıevamen otaý tiktim. Ol Gıdro-melıoratıvtik qurylys ınstıtýtynyń stýdenti edi. Ákesi Saýytbek Myrzalıev qazaq arasynda «mılıııa polkovnıgi» shenin alǵan eń jas qazaq azamaty edi. Tuńǵyshymyz Sulý 1986 jyly 19 shildede dúnıege keldi. Ulymyz Muhammed 1993 jyly 24 mamyrda týdy. Ekeýin ózimiz tárbıeledik. Sulý Almatydaǵy Zań akademııasyn bitirip, AQSh-tyń Nıý-Iork qalasynda qyzmet istep jatyr. Muhammed – Muhamed Haıdar Dýlatı atyndaǵy Tar MÝ-diń stýdenti.
–AQSh-ta Qazaq kúresi federaııasynyń negizin qalap qaıtqanyńyzdan habardarmyz. Bul kimniń bastamasymen iske asty?
–2010 jyly sáýir aıynyń sońynda AQSh-ta sambo kúresinen HVII AQSh chempıonaty ótti. Búkilálemdik FIAS SAMBO federaııasynyń prezıdenti, KSRO-nyń 8 dúrkin chempıony, álem chempıony, Máskeý qalasyndaǵy «SAMBO-70»-tiń negizin qalaýshy Davıd Lvovıch Rýdmannyń arnaıy shaqyrýy boıynsha chempıonatqa 62 kg salmaqta qatystym. Nıý-Iork, Nıý-Djersı qalasynda chempıon atandym. Amerıka Qurama Shtattarynyń Nıý-Iorktaǵy Sambo federaııasynyń ótinishi boıynsha jattyqtyrýshy bolyp qaldym. Ol kezde týǵan elde Qazaq kúresinen bas jattyqtyrýshysy edim. Osyndaı múmkindikti qalt jibermeı, bar kúsh-jigerimdi, sporttaǵy bedelimdi alpaýyt AQSh memleketinde qazaq kúresiniń dánin qalaı egip, álemge qalaı taratamyn degen oı tóńireginde jumys istedim. Elden ketip bara jatqanda qazaq kúresiniń jarǵysyn ózimmen ala ketkenmin… Onda AQSh qurama komandasymen aqyldastym. Kerekti qujattardy Vashıngtonǵa jiberdik. Mine, osy sátte meniń qarsylastarymmen boz kilemde jekpe-jekte aıqasqanda qaımyqpaǵan júregim qatty qobaljydy. Ishki oı arpalysy bastaldy… Baǵymyzǵa oraı 1 aı degende AQSh-ta «Qazaq kúresi federaııasy ashylsyn», – dep sheshim shyǵarylǵan ruqsat qaǵaz qolyma tıdi. Qýanyshta shek joq! Dereý mór jasattyq! Qazaq kúresi federaııasynyń prezıdenti bolyp meni saılady. Vıe-prezıdenti bolyp meniń shákirtterim Felıks Sverdlın, Andreı Strýtınskıı taǵaıyndaldy.
2011 jyldyń mamyr aıynda AQSh-tyń sambo kúresinen HVIII Pan-Amerıka chempıonatynda qazaq kúresinen arnaıy semınar ótkizip, tanystyrý kórsetilimderin jasadyq. HVIII Pan-Amerıka chempıonatynan elge chempıon bolyp oraldym. Elge kelgen soń da qarap jatpaı, Prezıdentimizdiń aýyl sporty baǵdarlamasyn iske asyrdym.
P.S. Osy suhbat jazylar aldynda ǵana Almas Musabekov bastaǵan Qazaq eli samboshylary Grekııanyń Neo-Mýdanııa, Halkıdıkı qalasynda 25-28 qarasha aıynda sambo sheberleri arasynda ótken álem chempıonatynda 6 altyn, 7 kúmis, 17 qola (onyń ishinde eki altyn medaldi 62 kg salmaqta Almas Musabekov pen 100 kg deıingi salmaqta Nurlan Jarashıev aldy. Budan basqa 7 kúmis, 7 qola júlde jambyldyqtar enshisinde) alyp, komandalyq esepte reseılikterge ǵana jol bergen. Jeńis baıandy bolsyn deımiz. Namysty qoldan bermeý degen osyndaı-aq bolsyn! Sport aspanynda kók týymyz jelbireı bersin!
–Áńgimeńizge rahmet!
Áńgimelesken,
Qazaqstan Respýblıkasy Qarýly Kúshteriniń zapastaǵy ofıeri,
maıor
Qurmanbek OŃALBEKOV
