Raıymbek batyrdyń atyndaǵy jarysqa — 20 jyl

Qazaq tarıhynyń sahnasynda keń baıtaq jerimizdi jaýdan azat etýde kózsiz erligimen attary qalǵan Qabanbaı, Bógenbaı, Naýryzbaı, Suranshy, Saýryq, tólek Jáýke batyr sekildi attary jer jarar kóptegen alyptardyń qatarynda Raıymbek Túkeulynyń da shoqtyǵy bıik turǵanyn bilemiz.

Raıymbek esimi bútin bir aımaqtyń urany boldy. Ata- tegi Úısinniń Alban rýynan, onyń ishinde Aljannan taraǵan. Týǵan ákesi Túke bolsa, úlken atasy ataqty Hangeldi batyr. О́z jurty da naǵashy jurty da elge qurmetti, tanymal áýletterden órbigen. Raıymbek batyr jeti atasynan beri at qulaǵynda oınaǵan, erjúrek batyr, er qarýy bes qarýdy urshyqsha ıirgen bilekti de júrekti tuqymnan taralǵan. Raıymbek on jeti jasynda Jońǵar basqynshylaryna qarsy kúreste eren erlik kórsetip, el moıyndaǵan batyr atanady. Ásirese, batyr babamyzdyń Toraıǵyr men Sógeti arasyndaǵy mıdaı jazyqtaǵy Oırantóbe shaıqasynda jaý jońǵardy tas talqan etken jeńisi tarıhta umytylmastaı qalǵan. Ja surpaq elin qorǵaıtyn júrekti de bilekti, batyl ári batyr bolyp ósýi úshin biz Raıymbek babamyzdaı qazaqtyń uly tulǵalary arqyly tárbıe bersek nur ústine nur bolar edi. Osy turǵyda Raıymbek babamyzdyń atyndaǵy qazaq kúresinen jyl saıyn uıymdastyrylyp kelgen jarystyń alar orny erekshe.

О́tken aptanyń sońynda Almaty mańyndaǵy О́tegen kentinde qazaq kúresinen qazaqtyń uly batyry, kóripkel áýlıe, dańqty qolbasshy Raıymbek Túkeuly Hangeldi tegi atyndaǵy dástúrli respýblıkalyq jarys aıaqtaldy. Aıtýly jekpe-jek 20 jyl boıy úzbeı ótkizilip keledi. Sondyqtan da elimizde tól kúresimizdi damytýda bul baıraqtyń jarystyń qosqan úlesi sheksiz. Ata kúresimizden álem chempıony atanǵan Baýyrjan Tálip, álem chempıonatynyń kúmis júldegeri Erkin Saıdaqov syndy sańlaqtar kezinde osy kúres báıgesine synǵa túsip talaı márte jeńimpaz atanǵan edi. Sol sebepti qazaq kúresinen darabozdardy tárbıelep shyǵaryp jatqan aıtýly jarystyń mártebe, bedeli zor dep aıtamyz. Elimizdiń ár aımaǵynda sport kilemderinde qazaq kúresimen shynyǵyp óz óńirinde úzdik bolyp júrgen jas balýandar bul jarysty asyǵa kútedi.

Bıyl 20 jyldyq mereıtoıly jarys bolǵandyqtan uıymdastyrýshylar qomaqty qarjy tikken eken. Jarystyń ótýine Almaty oblysy deneshynyqtyrý jáne sport basqarmasynyń bastyǵy, Olımpıada oıyndarynyń kúmis júldegeri Nurbaqyt Teńizbaev, Qazaqstanǵa eńbegi sińgen jattyqtyrýshy Qapar Raýanov, Balalar men jasóspirimder sport mektebiniń dırektory, Tuńǵysh «Qazaqstan barysy» Ulan Rysqul men Aıdos Sýanbekov syndy arqaly azamattar baba rýhy úshin óter jarysqa barynsha úles qosypty.

Jarystyń saltanatty ashylýynda sóz alǵan Almaty oblysy deneshynyqtyrý jáne sport basqarmasynyń bastyǵy, Olımpıada oıyndarynyń kúmis júldegeri Nurbaqyt Teńizbaev  kóp jyldar boıy batyrdyń jarysyna janashyrlyq jasap kelgen Júsip Jambaev, Ardaq Ýstanov Ádilbek Aıtmuqanovtarǵa dıplomdar tabys etti. Bul da bir azamattardyń eńbegi esh ketpeı, elenip  eskerilgenniń bir belgisi boldy. Raıymbek batyrdyń 20 jyldyq mereıli jarysyna qazaq kúresiniń elge aıan balýandary Ulan Rysqul, Beıbit Ystybaev, Baýyrjan Tálip pen kıkboksıngten álem kýbogynyń ıegeri Elmurat Qaıypjanov syndy sport ardagerleri kelip, jas býynǵa aqjoltaı tilekterin aıtty.

Hosh, sonymen jarystyń saltanatty ashylýy ótkennen keıin jas balýandar 9 salmaq boıynsha jeńis úshin jan alysqan jekpe-jekterin bastap ketti. Eki kún boıy jeńis úshin baryn salǵan balýandardyń jeńimpazdary men júldegerleri dúbirli jarys sońynda qurmetpen marapattaldy. Bul týrnırde qazaq kúresiniń san qyrly ádis-aılasyn ádemi qoldanyp kórermenderdiń ystyq yqylasyna bólengen kóptgen balýandar boldy. Solardyń arasynan aıyryqsha kózge túsken 60 kg salmaqta kúresken Tursynáli Álisherdi bóle-jara aıtýǵa bolady. Álisher qarsylastaryn alyp ta shalyp ta jyǵyp, bekzat ónerimizdiń saltanatyn tamasha kórsete bildi. Sóıtip, óz salmaǵynda top jaryp, chempıon atandy. Álisher osy О́tegen kenti aýylynyń jergilikti balýany. Sondyqtan da óz aýylynyń mártebesin asyryp, abyroıǵa ıe bolǵan Álisherge jerlesteri top-tobymen kelip quttyqtap jatty.

Negizi qazaq kúresi tekti kúres. Bul kúreske ózge kúres túrlerinen tipti, halyqarlyq jarystardy oıqastap oljaly bolyp júrgenderdiń ózi  qazaq kúresiniń qyr-syryn bilmese qarsylasyna ese jiberip jatady. Sol sebepti qazaq kúresine aıyryqsha súıispenshilikpen, qurmetpen qaramasa jeńisten úmittený beker. Bul — zańdylyq. Tól kúresimizdiń ózge kúresten ereksheligi de sonda jatqan shyǵar.

Sonymen Raıymbek batyr atyndaǵy respýlıkalyq jarys óz shegine jetip, elimzdiń ár óńirinen kelgen balýandar kóńildi-kúımen úılerine tarqasty. Iá, jeńis ońaı kelmeıtinin bul jarysta jas sańlaqtar jaqsy túsinip barady. Aıtpaqshy, bir qýanyshpen jarııa etetin bir jáıdi aıtýǵa týra keledi. Men ózim osy Raıymbek babymyzdyń atyndaǵy jarystyń tuńǵysh ret jalaýy kóterilgennen bastap, qalam, qaǵazdy qolǵa alyp, batyrdyń jarysyn barynsha 20 jylǵa taıaý BAQ quraldary arqyly úzbeı nasıhattap keldim. Qanshama jyldar boıy osy jarysqa qatysyp, qanshama jeńimpaz balýandardy kóz aldymnan ótkizip jelpine jazyp kelgen edim. Endi sol jyldar boıy jeke qorymda qattalyp jınalǵan maqalarym men jazbalarymdy jınaqtap kólemdi jýrnal etip bastyryp shyǵardym. Jýrnal «Er Raıymbek» dep atalady. Alla násip etip, tusaýy kesilip jaryqqa shyǵyp otyrǵan bul jýrnal Raıymbek batyr týraly tarıhı derekterge súıenip úlken izdenispen jazylyp otyr. Sııasy jańa kepken jýrnaldy oqyrmannyń patsha kóńiline tartý ettim. Aldaǵy ýaqytty suranys týyp jatsa batyrdyń atyndaǵy bul jýrnaldyń kezekti sany da jaryq kórýi bek múmkin. Árıne, jýrnal basyp shyǵarý ońaı sharýa emes. Myna zamanda eń bastysy qarjylaı qoldaý kerek. Alǵashqy sanyna kásibiniń násibin kórip, týǵan aýylyna meshit salyp, jaǵdaıy tómen otbasylarǵa qoldaý qamqor bolyp júrgen Aıdos Baqytjanuly Sýanbekov pen Almaty oblysy deneshynyqtyrý jáne sport basqarmasynyń basshysy, Olımpıada oıyndarynyń kúmis júldegeri Nurbaqyt Teńizbaev sekildi ardaqty azamattar qoldaý kórsetti. Osyndaı batyr rýhyna bas ıgen sport janashylaryna rahmetten basqa aıtarym joq.

Sonymen kópten kútken baıraqty jarys óz máresine kelip, eki kún boıy bozkilemge baýyr basyp qalǵan balýandar úılerine qaıtar ýaqytta kelip jetti. Jeńiske bir qadam jete almaı qalǵan jas jetkinshekter sheberligin shyńdap aldaǵy jyly kelip jeńistiń bas júldesin alýǵa tyrysatyny sózsiz. Al, jeńimpazdar jeńip alǵan altyn júldelerine altyn medal qosa túsýdi maqsat etedi. Eń bastysy qazaq kúresine degen qurmet osyndaı alaman jekpe-jekter arqyly arta túseri belgili. Endeshe, keler jylǵy básekege basymyz aman baýyrymyz bútin jeteıik.

Aqyn ORDABAIULY,

ALMATY