Talantty talant tanıdy

Jaqynda grek-rım kúresinen Qazaqstannyń jastar qurama komandasy Úndistannyń Delı qalasynda ótken Azııa chempıonatynda elimizdiń ánuranyn eki ret oınatyp, kók baıraǵyn jeti ret bıikten jelbiretti.

Osy beldesýlerde jastar quramasynyń aǵa jattyqtyrýshysy Serik JUMAShEVTIŃ shákirtteri eki altyn men bes qola medaldi alyp, jalpy komandalyq esepte 147 upaımen ekinshi oryndy ıelendi.

Elimizge altyn júldeniń birin 60 kılo salmaq dárejesinde kúresken Ǵalym Qabdynasarov, ekinshi altyn medaldi 67 kılo salmaqta el namysyn qorǵaǵan Mereı Bekenov jeńip aldy.

Jalpy, Serik Jumashevtiń shákirtteri jyl saıyn alys-jaqyn shetelderge shyǵyp, úlken jarystarda top jaryp, qurmet tuǵyrynyń eń bıik satysynan kórinip keledi. Jaqynda biz Almatyda jas palýandardyń qabileti men darynyn birden tanıtyn talantty sport mamanymen kezdesip, áńgimelesken edik.

-Serik Muratuly, sizdi kóp adamdar óz jumysyn jaqsy biletin, balanyń boıynda kúreske degen qabileti bolsa birden tanyp, sodan jaqsy palýan shyǵaratyn myqty maman deıdi. Bul sózge biz de qosylamyz. Shynymen de siz qaı komandany, qaı sportshyny jattyqtyrsańyz da solar elimizge bos qorjynmen qaıtpaıtynyn bilemiz. «Talantty talant tanıdy» degen sóz ras sóz. Bul asyra maqtaý emes. Bul – fakt. Siz bala kezińizden kúrespen aınalysyp keledi ekensiz. Osynyń bárin basynan bastap aıtyp beresiz be?

-Men endi, ras aıtaıyn, ózim týraly kóp aıtqym kelmeıdi. Jarnamaǵa joqpyn. Kópshilik aldyna kóp shyǵa bermeımin. Meniń ákem Murat Súndetuly JUMAShEV kezinde balalardy sportqa baýlyp, kúreske jattyqtyrǵan. Ol aýylda kóp balalardy tárbıelep, talaı álem chempıondaryn daıyndaǵan. Ákem elimizdiń  oqý-aǵartý isine úlesin qosyp, Qazaqstan Respýblıkasynyń eńbek sińirgen jattyqtyrýshysy ataǵyn alǵan. О́zi de jas kezinde kúrespen aınalysyp, sport sheberligine úmitker bolǵan eken. Men jastaıymnan ákeme eliktep, sportshy bolýdy armandap óstim.

—Neshe jasyńyzdan bastap kúrespen aınalystyńyz?

-1973 jyly Oral oblysy Jalpaqtal aýdany Taldapan aýylynda týdym. Ákem aýyldaǵy mektepte deneshynyqtyrý páninen sabaq berip, jattyqtyrýshy boldy. Sol kezde ol grek-rım kúresi úıirmesin júrgizip, balalardy jattyqtyrdy. Onyń qol astynda kóp bala daıyndaldy. Ol Taldapan aýylynan eki halyqaralyq sport sheberi men bes-alty sport sheberin shyǵardy. Men de solar sekildi 3 synyptan bastap kúreske qyzyǵýshylyq tanytyp, 7 synypqa deıin aınalystym. Oral qalasyna baryp, jarystarǵa qatystym. Tipti, aýylda oqyp júrip, 6-7 synypta Talǵar qalasynda ótken Turar Rysqulov atyndaǵy týrnırge qatysyp, 29 kılo salmaqta birinshi oryn alǵanmyn. Sol kezde meni Almatydaǵy Qajymuqan Muńaıtpasuly atyndaǵy sportta daryndy balalarǵa arnalǵan  mektep-ınternattyń jattyqtyrýshysy Ádiljan Káribaıuly Qangeldıev baıqap, oqý ornyna shaqyrdy. Osy mektepke men 7 synypta bardym. Ádiljan aǵa Oralǵa kelip, meni bir jarysqa qatysyp jatqan jerimde kórip, ózimen birge áketti. Sodan 11 synypqa deıin Qajymuqan mektebinde oqydym. Sol jerde jattyqtym. Keıin ásker qatarynda bolǵanda da Ortalyq ásker klýbynda kúrespen aınalystym. Ádiljan aǵanyń qaramaǵynda júrip, ultyq qurama komandanyń qataryna qabyldandym. Ol kezde ulttyq quramany Dáýlet Bolatuly Turlyqanov jattyqtyratyn. Dáýlet Bolatulynyń kezinde Gennadıı Andreevıch Sapýnov kelisim-shart boıynsha qyzmet etti.

-Qaı kezde Qazaqstan quramasy sapynda alǵashqy jetistigińizge jettińiz?

-1997-1999 jyldary Qazaqstan chempıony boldym. Sol kezde Olımpıada chempıony Iýrıı Melnıchenko elimizdiń namysyn qorǵap júrgende men ekinshi nomerli bolyp kúrestim. 1990 jyldardyń sońynda elimizde kóptegen talantty jastar shyqty. Solarmen birge oqý-jattyǵý jıyndaryna qatystym. 1999 jyly Ortalyq Azııa oıyndarynda ekinshi oryn alyp, Shyǵys Azııa oıyndarynda kúmis medaldi ıelendim. Sodan keıin Azııa kýbogynyń ıegeri atandym. 27 jasymda meni Dáýlet Bolatuly Almatydaǵy «Dáýlet» mektebine shaqyrdy. Men kóp oılanbaı jattyqtyrýshylyq jumysqa aýystym. Osy mektepte qalanyń kúreske ıkemdi balalarynyń bári jattyqty. Keıin ol kádimgi kásibı kúres klýbyna aınaldy. Bul jerden Nurmuhan Tinálıev, Ashat Dinmuhammedov shyqty. Basqa da talantty jastar túlep ushty. Ashat – meniń alǵashqy shákirtim. Ol osy mektepte aıaqqa turyp, qazir de sonyń atynan kúresip júr. Endi kúzde ol Indonezııanyń Djakarta qalasynda ótetin jabyq ǵımarattaǵy Jabyq Azııa oıyndaryna qatysady. Osy sport ordasynda qyzmet etip júrgende Dáýlet aǵa meni Karken Ahmetov atyndaǵy respýblıkalyq sport mektebine aýystyrdy. Bul jerden de kóptegen chempıondar shyqty. Onda Nurmuhan Tinálıev, Mkhıtar Manýkıannyń jıeni tárbıelendi. Ol da meniń shákirtim boldy. 2011 jyly ol álem chempıony atandy.

Qudaıǵa shúkir, bizdiń elde qaı kezde bolsyn talantty palýandar kóptep shyǵyp, ózderin halyqaralyq sahnada jaqsy jaǵynan kórsetip keledi. Mysaly, sol jyldary ákemniń shákirti Artýr Úmbetqalıev Túrkııanyń Ankara qalasynda jastar arasyndaǵy álem chempıony ataǵyn jeńip aldy. Bul umytpasam, 2009 jyl bolatyn. Osy jyly meni Qazaqstannyń kadetter arasyndaǵy qurama komandasynyń aǵa jattyqtyrýshysy qyzmetine bekitti. Jasóspirim palýandarmen kóp jumys isteýge týra keldi. Kúres zalynda balalar kóp ter tókti. Sonyń nátıjesinde 2010 jyly Jánibek Qandybaev Sıngapýrde tuńǵysh ret jasóspirimder arasynda ótkizilgen Olımpıada oıyndarynyń chempıony atandy. Osy synda Ahan Baımaǵambetov qola júldeni ıelendi. 2011 jyly álem chempıonatynda Meırambek Aınaǵulov altyn medaldi, Muhammed Esmurzaev kúmis medaldi, qola júldeni Abylaı Kárimjan aldy. Bizdiń qurama kadetter arasynda komandalyq esepte úsh ret Azııa chempıonatyn utyp aldy. 2014 jyly jasóspirimder arasynda Qytaıdyń Nanjın qalasynda ótken Olımpıadada taǵy bir shákirtim Evgenıı Polıvadov qola medalge ıe boldy.

-Kadetter quramasyn jattyqtyryp, kóp jetistikke jetken ekensizder. Endi bıyl siz jastar quramasynyń aǵa bapkeri bolyp otyrsyz. Bul sport mamandarynyń sizge artqan senimi dep oılaımyz. Jańa qyzmette aldyńyzǵa qandaı maqsat pen mindet qoıdyńyz?

-Jaqynda bizdiń qurama Úndistanda bolyp qaıtty. 15-18 shilde kúnderi osy eldiń astanasy Delı qalasynda jastar arasynda Azııa chempıonaty ótip, sodan eki altyn, bes qola medal alyp keldik. Osy jarysqa komandany kóp ýaqyt daıyndadym. Aldymen palýandardy iriktep aldyq. Byltyr qarasha aıynda Shámil Serikovtiń týrnırinde Azııa chempıonatyna baratyn sportshylardy iriktedim. Sosyn qańtar aıynda jarysqa daıyndyqty bastap kettik. Chempıonat aldynda 6-7 oqý-jattyǵý jıynyn ótkizdim. Sonyń ekeýi О́zbekstanda, bireýi Qyrǵyzstanda ótti. Qalǵan ýaqytta jigitter elde jattyqty. Endi maqsat týraly aıtsam, meniń maqsatym da armanym da bireý: ol – bolashaq jastarda bolǵan soń, jastardy jaqsy tárbıelep, halyqaralyq tehnıkalarǵa úıretip, sheberligin arttyryp, qurama komandaǵa daıyndap berý. Bolashaqta osy balalardan Olımpıada, álem chempıondary shyqsa eken dep armandaımyn.

-Ol úshin elimizde jaǵdaı jasalyp jatyr ma?

-Memleket tarapynan qolda bar jaǵdaıdyń bári jasalyp jatyr. Almaty oblysynda AIBA bazasy, Alekseevkada, Щýchede, Shymkentte ortalyqtar bar. Degenmen óńirlerde sportshynyń jeke daıyndyǵy jaqsy bolsa eken dep tileımiz. О́ıtkeni, jergilikti jerde palýandardyń jeke jattyqtyrýshylary kúresti durys úıretpeı keledi. Soǵan baılanysty bizge qurama komandada jastarǵa kúrestiń tehnıkasy men taktıkasyn qaıta úıretýge týra kelip tur. Biz palýandardy qurama komandaǵa shaqyrtyp, halyqaralyq arenada qalaı kúresip, qandaı aıla-tásildi qoldaný kerektigin úıretemiz. Al kúresi jaqsy damyǵan elderde olaı emes. Mysaly, Irandy alaıyq. Ol jaqta kúres bir jerden basqarylady, bir jerde úıretiledi. О́kinishke qaraı, bizdiń elde ondaı palýandardy halyqaralyq jarysqa bir jerde úıretetindeı jaǵdaı bolmaı tur. Bizdiń el osy jaǵynan qalyp turǵan sııaqty. Sondyqtan qazaqtyń balalaryna basqa eldiń sportshylaryna qaraǵanda eki ese jumys isteý kerek.

Bizdiń balalar shymyr, shydamdy, jigerli de jınaqy. Sosyn balalarda tehnıka bar. Biz kóp jaǵdaıda osy jaǵynan utyp júrmiz. Bir jaqsysy, elimizde kúrestiń burynnan qalyptasqan mektebi bar. Qazir kóp jastarymyz Jaqsylyq Úshkempirov, Shámil Serikov, Dáýlet Turlyqanov, Iýrıı Melnıchenko, Baqtııar Baıseıitov, Mkhıtar Manýkıan sııaqty bolsaq dep armandaıdy. Sol úshin kúres zalynan shyqpaı, tańnyń ertesinen keshtiń batysyna deıin kilemniń shańyn qaǵyp júr. Sondyqtan men jańa aıtqanymdaı, osy balalardan Olımpıada, álem chempıony shyqsa eken deımin. Shynyn aıtsaq, sol arman, maqsat úshin ǵana kúreste júrmiz. Osy jerde bizge Dáýlet Bolatuly Turlyqanovtyń kóp kómektesip jatqanyn aıtqym keledi. Qazir ol kisi Qazaqstannyń grek-rım, erkin kúres jáne áıelder kúresi federaııasynyń vıe-prezıdenti men Azııa kúres keńesiniń prezıdenti qyzmetin atqaryp otyr. Dáýlet aǵa qaı qyzmette bolsa da qaı jerde júrse de grek-rım kúresiniń damýyna erekshe kóńil bóledi. Men ony Dáýlet Bolatulymen tanysqan kezden beri jaqsy bilemin. Qazaqta «Aǵasy bardyń jaǵasy bar» deıdi ǵoı, osyndaı aǵalarymyz bar da biz eshteńeden qınalyp kórgen joqpyz.

-Jańa Úndistanda ótken Azııa chempıonaty týraly aıttyńyz ǵoı. Palýandarǵa rızasyz ba?

-Osy jarysta fınalǵa segiz sportshyny shyǵaramyn dep oılaǵanmyn. Úndi eline sondaı maqsatpen bardyq. Eki sportshymyz altyn, bes palýanymyz qola medaldi jeńip aldy. Jarysta jigitterdiń tehnıkasy myqty boldy. 60 kılo salmaq dárejesinde Ǵalym Qabdynasarov, 67 kılo salmaqta Mereı Bekenov chempıon atandy. Ǵalym fınalda ıran palýanyn 10:2 esebimen utty. Onyń aldynda Saýd Arabııasy men Japonııanyń jigitterinen aılasyn asyrdy. Al Mereı fınalda qyrǵyz sportshysy Halmýrat Ibragımovty 9:0 esebimen aıqyn basymdyqpen jeńdi. Fınalǵa deıin ol О́zbekstan men Qytaı palýandaryn jyqty. Qola medaldi 55 kılo salmaqta Arslan Abdýrahmanov, 82, 87 jáne 130 kılo salmaqta Stanıslav Rılskıı, Sanjar Temirbek pen Anton Savenko ıelendi.

Jarys basynda jigitter osyndaı halyqaralyq dodalarǵa kóp shyqpaǵan soń azdap qobaljydy. Sodan keıin taktıka, tehnıka jaǵynan jaqsy kelip, bar ýaıymyn umytyp, aldyna qoıǵan maqsatty oryndap otyrdy. Soǵan rıza boldym.

–Áńgimeńizge rahmet!

Áńgimelesken Dastan KENJALIN

ALMATY