تالاپتى ەرگە نۇر جاۋار

الماتى وبلىسى دەنەشىنىقتىرۋ جانە سپورت باسقارماسىنىڭ باستىعى، بەيجىڭ وليمپياداسىنىڭ كۇمىس جۇلدەگەرى نۇرباقىت تەڭىزباەۆتىڭ سارا جولى.

اۋىل – قازاقتىڭ كۇرە تامىرى، التىن بەسىگى، التىن ۇياسى. اۋىلدان قانشاما تالانتتار تۋىپ ءوسىپ، ەلىمىزدىڭ كورنەكتى سالالارىندا جۇمىس ىستەپ جاتىر. ال سپورت سالاسىنا كەلسەك، ۇلكەن سپورتتا الەمدىك ارەنالاردىڭ شاڭىن شىعارىپ، ەل نامىسىن ابىرويمەن قورعاعان قانشاما دارىندار بار.

اۋىل توپىراعى تالانتتى جاستىڭ تالانتىن اشىپ، دەنەسىن شىڭداي تۇسەدى. اۋىلدا تۋىپ ءوسىپ، وليمپيادا اسۋىن باعىندارعان قانشاما ەل قۇرمەتتەگەن قۇرىش بىلەك، قۇلاگەر سپورتشىلاردىڭ ەسىمدەرىن ءبىراز تىلگە تيەك ەتە كەتسەك. ايتالىق، جاقسىلىق ۇشكەمپىروۆ، داۋلەت تۇرلىقانوۆ، ەرماحان ىبىرايىموۆ، ابىلسەيىت ايحانوۆ، ءابدىسالان نۇرماحانوۆ، امانجول بۇعىباەۆ، اسقانتاي يمانقۇلوۆ سەكىلدى ايتا بەرسەڭ تاۋسىلماس، قازاق سپورتىنىڭ الىپتارىنىڭ كوپشىلىگى اۋىل توپىراعىنان تامىر جايىپ، الاشتىڭ اتىن الەمگە تانىتتى.

بۇگىنگى اڭگىمە رەتى قازاقتىڭ سپورت تاريحىندا اتىن قالدىرعان ايشىقتى بالۋانى، بەيجىڭ وليمپياداسىنىڭ كۇمىس جۇلدەگەرى، الماتى وبلىسى دەنەشىنىقتىرۋ جانە سپورت باسقارماسىنىڭ باستىعى نۇرباقىت تەڭىزباەۆ جايلى بولىپ وتىر. نۇرباقىت تا اۋىل وتىندە تۋىپ ءوسىپ، وليمپيادا اسۋىن باعىندىرعان بىرەگەي بالۋان.

ول 1983 جىلى  10 ساۋىردە الماتى وبلىسى، پانفيلوۆ اۋدانى، ءۇشارال اۋىلىندا تۋعان. اكەسى مولداحمەت پەن اناسى رىسجان نۇرباقىتتىڭ بالا كەزىنەن سپورتقا اۋەستىگىن بايقاپ، ەرەكشە نازار سالىپ وتىرادى. التىن قۇرساقتى اناسى رىسجان اپاي 11 بالانى دۇنيەگە اكەلگەن ەكەن. نەگىزى كوپ بالالى وتباسىندا وسكەن بالا ومىرگە قۇشتار، كەڭ پەيىل، اقجارقىن، مەيىرىمدى بولىپ وسەتىندىگىن عالىمدار ايتادى. مەنىڭشە، نۇرباقىتتىڭ سونداي ەلگە جاقىن، اۋىلعا باۋىر-ەتى بۇرىپ تۇراتىن، اياۋلى ازامات، پاراساتى بيىك، اقكوڭىل جان  بولىپ ءوسۋى سول كوپ بالالى وتباسىنان العان تاربيەگە بايلانىستى دەپ ويلايمىن. قاراپايىم عانا مالشىنىڭ بالاسىنىڭ اللا بەرگەن تالانتى ارقىلى ءبىر جەردەن تەسىپ شىعاتىندىعى بالا كەزىنەن-اق بەلگىلى ەدى.

«بولار بال بەسىگىندە بۇلقىنار»، دەمەكشى، بالا نۇرباقىت ءوز قاتارلاستارىنىڭ اراسىنان بارلىق جاعىنان وزىپ العا شىعىپ وتىرادى. الدىنا ماقسات قويا ءبىلۋ ناعىز ەر ازاماتقا ءتان قاسيەت. بالا نۇرباقىتتىڭ ارمانى جانى قالاپ تۇرعان كۇرەستەن الەم شىڭىن باعىندىرۋ ەدى. وسىلايشا، ءوزىنىڭ جۇرەك قالاۋىمەن اينالىسقان سپورت ءتۇرى گرەك-ريم كۇرەسىمەن 12 جاسىنان اينالىسا باستاعان ەكەن. نۇرباقىت 5 سىنىپتا وقىپ جۇرگەندە بىردە كلاسقا باس سۇققان جۇماقان تۇرعانبەك دەگەن باپكەرى كۇرەسكە قاتىسقىسى كەلەتىن بالالاردى  ءوز ۇيىرمەسىنە جيناپ جۇرگەنىن جاريا ەتەدى. سودان نۇرباقىت بىرگە وقيتىن دوستارىمەن العاش بولىپ كۇرەس زالىنا بارىپ، جاتتىعۋىن باستايدى. ساباقتا ءتارتىپتى ءارى ۇزدىك وقيتىن تالانتتى جاس كۇرەستە دە قاتارىنىڭ الدىنا ءتۇسىپ، باپكەرىنىڭ وڭ كوزقاراسىنا ىلىگەدى. جۇماقانعا نۇرباقىتتىڭ قايتپاس جىگەرلىگى مەن ەڭبەكقورلىعى، جىلدامدىعى ۇناي باستاپ، دارىندى شاكىرتىنە ەرەكشە مەيىرمەن قاراي باستايدى. جاتتىقىتىرۋشىسى بالالارعا قينالمايتىنداي ەتىپ از عانا ولشەممەن  جاتتىعۋ بەرەتىن بولسا، نۇرباقىت وزگەدەن ەرەكشە ارتىعىمەن ىستەپ، جاتتىعىپ جاتاتىن بولعان. سول كەزدە-اق، باپكەرى نۇرباقىتتىڭ ۇلكەن بيىكتەرگە شىعاتىنىن ىشتەي سەزە بىلگەن ەكەن. سودان دارىندى بالانىڭ مۇمكىندىگىن بىلگەن باپكەرى الماتىدا وتكەن ءبىر ءدۇبىرلى جارىسقا الىپ بارىپ، العاش رەت باسەكەدە باعىن سىناپ كورەدى. بالا نۇرباقىت العاشقى جارىسىندا قولا مەدالگە يە بولىپ، قۋانىشپەن اۋىلعا ورالادى. سوسىن اۋىلىندا ءازىمباي بايعۇتدينوۆتىڭ اتىندا جاسوپىرىمدەر اراسىندا رەسپۋبليكالىق جارىس وتەدى. بۇل سىندا نۇرباقىت قارسىلاستارىن قوعاداي جاپىرا ءوتىپ، چەمپيون اتانادى. وسى جارىستان كەيىن-اق، ءوزىنىڭ جەڭىسكە دەگەن سەنىمى ارتىپ، تاباندىلىقپەن جاتتىعا تۇسسە ەشكىمنەن جەڭىلمەسىنە كوزى جەتەدى. نۇرباقىتتىڭ اعاسى ازامات ءىنىسىنىڭ بويىنداعى وزگەدەن ەرەك جەڭىمپازعا ءتان قابىلەتىن بايقاي ءجۇرىپ، بولاشاعىن ويلاي باستايدى. سودان ءوزى تۇراتىن جاركەنت قالاسىندا اشىلعان سپورت كلۋبىنا اپارىپ،  بىلىكتى باپكەر قۇدايبەرگەن اعىموۆتىڭ قولىنا تاپسىرادى.

نۇرباقىت تۇڭعىش كۇرەس الىپپەسىن ۇيرەتكەن، ءوزى قالاعان كۇرەسكە باۋراي بىلگەن باپكەرى جۇماقاننىڭ ەڭبەگىن ەشقاشان ەستەن شىعارعان ەمەس. جىلدار ءوتىپ، ەر جەتە كەلە نۇرباقىت «داۋلەت جاركەنت» كاسىپقوي سپورت كلۋبىندا جاتتىعا ءجۇرىپ، ۇلكەن سپورتتاعى ۇلى دۇبىرگە قوسىلىپ، باعىن سىناپ ۇلكەن جەتىستىكتەرگە جەتەدى.

مەن ءوزىم كەزىندە «اۋىل سپورتى» تەلەحابارىن جۇرگىزىپ جۇرگەندە جولىم ءتۇسىپ، جاركەنتكە بارعان ەدىم. سوندا «داۋلەت جاركەنت» كاسىپقوي سپورت كلۋبىنا ات باسىن تىرەپ، نۇرباقىتتىڭ كۇرەس زالىندا شۇمەكتەپ تەر توگىپ، شارشاماي جاتتىعىپ جاتقان جاتتىعۋىنا كۋا بولعان ەدىم. نەگىزى ايتۋلى «داۋلەت جاركەنت» كاسىپقوي سپورت كلۋبىنىڭ اشىلۋىنا قازاقتىڭ ءبىرتۋار داڭقتى بالۋانى داۋلەت تۇرلىقانوۆ سەبەپشى بولعان. داۋلەت بولات ۇلىنىڭ گرەك-ريم كۇرەسىنەن جەتكەن جەتىستىگى بارشا قازاق ەلىنە جاقسى بەلگىلى. ءوز اۋىلدان تۋىپ وسكەن ازامات بولعاندىقتان داۋلەت بولات ۇلى ەلىمىزدىڭ شالعاي اۋىلدارىنداعى جاسوسپىرمدەر سپورت مەكتەبىن كوپتەپ اشۋعا مۇرىندىق بولعان ەل قۇرمەتتەگەن تۇلعا. مىنە، جاركەنتتەن دە دارىندى بالۋاندار شىقسا ەكەن دەگەن ۇمىتپەن داۋلەت اعامىز  ۇلكەن ءبىر سپورت كلۋبىن اشىپ، اۋىل بالالارىن كۇرەسكە تارتقان ەدى. اتى اڭىز بالۋاننىڭ ول ارمانى دا ورىندالعانىن نۇرباقىتتىڭ جەڭىستى جولى ارقىلى كورە بىلدىك.

حوش، سونىمەن نۇرباقىت ايتۋلى سپورت كلۋبىندا  باپكەرى قۇدايبەرگەن اعىموۆتىڭ قول استىندى ناعىز بالۋاندار وتەتىن ۇلكەن مەكتەپتەن سۇرىنبەي ءوتىپ، تاماشا جەتىستىكتەرگە جەتە باستاعان ەدى. نۇرباقىتتىڭ ۇلكەن سپورتقا قانات قاعىپ شىعۋىنا باۋلاعان، جاناشىر اعالارىنىڭ ءبىرى، جاتىقتىرۋشىسى سەيفۋللين داۋرەنبەكوۆتىڭ دە ەڭبەگى ەرەن ەكەندىگىن نۇرباقىت بۇگىندە ءجيى ايتادى.  يا، «ۇستازسىز شاكىرت تۇل»، دەمەكشى ادامنىڭ جاقسى بولىپ ءوسۋى، ۇستازىنىڭ بەرگەن ءتالىم-تاربيەسىنەن ەكەندىگى جاقسى ءمالىم. بالۋان العاشقى سۇيىنشىلەپ ايتار جەڭىسىنە 2003 جىلى تۇركيانىڭ ىستامبۇل قالاسىندا وتكەن جاستار اراسىنداعى الەم چەمپيوناتىندا جەتەدى. وسى ءبىر دۇرمەكتى الەم سايىسىندا ءاپايتوس جاس بالۋان الەم چەمپيونى اتانادى. سودان كەيىن 2005 جىلى يراندا وتكەن الەم كۋبوگى ءۇشىن وتكەن باسەكەدە كۇمىس جۇلدەگە يە بولادى.  ەرەسەكتەر اراسىندا دا  قۇراما ساپىندا بوزكىلەمگە ەل نامىسىن قورعاي باستاعان شاعىندا دا نۇرباقىت جانكۇيەرلەرىن جەرگە قاراتقان ەمەس. قىتايدىڭ ۋحان قالاسىندا وتكەن ازيا چەمپيوناتىندا قولا جۇلدەنى يەلەنەدى. ءاربىر سپورتشىنىڭ ارمانى ول وليمپيادا جارىسىندا توپجارۋ ەكەنى بەلگىلى. ال، نۇرباقىتتىڭ سپورت جولىنداعى ەڭ ءبىر جەتكەن بيىگى 2008 جىلى بەيجىڭ وليمپياداسى ەدى. «ءومىردىڭ ءنارى – بىلىمدە» ەكەنىن جاقسى بىلگەن دارىندى بالۋان الدىمەن قاجىمۇقان اتىنداعى  رەسپۋبليكالىق سپورت مەكتەپ-ينتەرناتىندا  شەبەرلىگىن جالعاستىرا ءجۇرىپ، سوسىن مۇحامەتجان تىنىشباەۆ اتىنداعى كولىك جانە كوممۋنيكاتسيالار اكادەمياسىنا  جوعارى وقۋدان ءبىلىم نارىمەن سۋسىنداۋدى كوزدەپ وقۋعا تۇسەدى. بۇل وقۋ ورنىنان ەكى بىردەي ماماندىقتى مەڭگەرىپ شىققان نۇرباقىتتىڭ ءتورت جاعى تۇگەلدەي كۇيدە ەدى.

ءتورت جىلدا ءبىر كەلەتىن بەيجىڭدە وتكەن  وليمپيادا ويىندارىنا  نۇرباقىت ناعىز بابىندا باردى. الەمنىڭ كىللى مىقتىلارىمەن تايلاسىپ، ءتىپتى، وليمپيدا چەمپيونى كارىس بالۋانىن تىزە بۇكتىرىپ كەلە جاتقاندا ازەربايجان بالۋانى ۆيتالي راگيموۆكە جەڭىلىپ، قاتتى قاپىلانعان ەدى. دەگەنمەن 60 كگ سالماقتا دارىندى وتانداسىمىز قىتايلىق بالۋان شەڭ جياڭدى تىك  تۇرىپ جەردەن كوتەرىپ، الىپ لاقتىرعان ءادىسى قولا جۇلدەنى جەڭىپ الۋىنا سەپ بولىپ، ەلىمىزدىڭ ابىرويىن كوتەرىپ تاستايدى. بۇل قولا مەدال التىن جۇلدەگە بەرگىسىز ەدى. اراعا 9 جىل سالىپ نۇرباقىتتىڭ جولىن كەسكەن بالۋاننىڭ ازەربايجان ۆيتالي راگيموۆتىڭ بويىنان  دوپينگ تابىلىپ، حوك شەشىمىمەن وليمپيادانىڭ كۇمىس جۇلدەسى كەش بولسا دا ءوز يەسىن تاۋىپ تابىس ەتىلەدى. ول ارينە، ءوزىمىزدىڭ نۇرباقىت ەدى.

ەڭبەك جولىن نۇرباقىت قازاقستان گرەك-ريم كۇرەسى فەدەراتسياسىنىڭ نۇسقاۋشىسى بولىپ قىزمەتىن باستايدى. نۇرباقىت مولداحمەت ۇلى ۇلكەن سپورتپەن قوشتاسقاننان كەيىن، «تۋعان جەرگە تۋىڭدى تىك»، دەمەكشى، ءوزى تۋىپ وسكەن الماتى وبلىسىنىڭ  سپورتىن سونىڭ ىشىندە گرەك-ريم كۇرەسىن دامىتۋعا بار كۇش-جىگەرىن سالادى. تالدىقورعان قالاسىنداعى «وبلىستىق جوعارى سپورت شەبەرلىگى مەكتەبى» مەكەمەسىنىڭ ديرەكتورى بولىپ جۇرگەندە كوپتەگەن تالانتتى جاستاردىڭ توماعاسىن سىپىرىپ ۇلكەن سپورت الەمىنىڭ ەسىگىن اشۋىنا قولداۋ جاساپ وتىرادى. وسىلايشا، گرەك-ريم كۇرەسىنەن حالىقارالىق ساناتتاعى سپورت شەبەرى، ەلىم، جەرىم دەگەن دارىندى بالۋاننىڭ ەل سپورتىنداعى ەڭبەگى ەلەنىپ، 2008 جىلى «قۇرمەت» وردەنىمەن مارپاتتالادى.

الماتى وبلىسى دەنشىنىقتىرۋ جانە سپورت باسقاراماسىنىڭ باستىعى بولىپ وبلىس اكىم اماندىق عابباس ۇلى باتالوۆتىڭ شەشىمىمەن تاعايىندالعان ۋاقىتتان باستاپ، وبلىس سپورتىن دامىتۋعا ايانباي كۇش سالدى. «جاس كەلسە ىسكە»، دەمەكشى، ۇلكەن سپورتتىڭ قازانىنىندا بىتە قايناسىپ وسكەن نۇرباقىت ءۇشىن ءوزى تۋىپ وسكەن ءوڭىردىڭ سپورتىن كوتەرۋ كوپتەن بەرگى كوڭىلىندەگى اسقارالى ارماننىڭ ءبىرى ەدى. نۇرباقىت وبلىس سپورتىنىڭ تىزگىنىن ۇستاعالى بەرى اۋىل-ايماقتاعى سپورتتىڭ بويىنا قان جۇگىرىپ، ناتيجەلەر كورىنە باستادى دەسەك جاڭىلىس ايتپاعان بولار ەدىك. جاس تا بولسا باس بولىپ ءوڭىر سپورتىنىڭ دامۋىنا، جاڭا سەرپىن اكەلىپ زور ۇلەسىن قوسىپ جاتقان نۇرباقىت تەڭىزباەۆ ءۇشىن  بۇقارالىق سپورتپەن بىرگە وليمپيادالىق سپورت تۇرلەرىن ەلدى-مەكەندەردە كوتەرۋ ۋاقىت كۇتتىرمەيتىن جوتالى ماسەلە ەكەنىن جاقسى بىلەتىن بىلىكتى باسشى بىلەك تۇرە بەلسەنە  ىسكە كىرىستى.

«بۇلاق كورسەڭ كوزىن اش»، دەمەكشى، ەل ىشىندە تالانتتى جاستار جەتەرلىك. تەك سول كوزىندە وتى بار،  سۇيىكتى سپورتىنا دەگەن سۇيسپەنشىلىگى جوعارى، تالانتتى ۇل-قىزداردى تاني ءبىلۋ باپكەرگە ۇلكەن سىن. ول ءۇشىن اۋدانارالىق، وبلىستىق جارىستاردى ءجيى  وتكىزۋ ارقىلى ۇزدىكتەردى انىقتاۋعا بولادى. قازىرگى كەزدە وبلىستاعى ءاربىر سپورت سالاسىنا بويىندا جالىنى بار، ءوز ءىسىنىڭ جاس ماماندارىن تارتۋ ماسەلەسىن قولعا العان  نۇرباقىت تەڭىزباەۆتىڭ ىرگەلى ىستەرى ءوز جەمىسىن بەرىپ كەلەدى. «جىعىلىپ جىلاماي، بالا وسپەيدى، قاراپ سىلاماي تال وسپەيدى»، دەگەن دانا حالقىمىز. اسىرەسە، جاستاردىڭ سپورتقا دەگەن قۇمارلىقتارى ءوسىپ، تالانتتى جاستاردىڭ تاسادا قالماۋىنا بار جاعداي جاسالىنۋدا. سونىڭ بارلىعى نۇرباقىتتىڭ نازارىندا. وڭىردەگى بارلىق سپورت مەكتەپتەرى مەن سپورت كەشەندەرىنىڭ كۇندەلىكتى تىنىسى مەن تىرلىگىنىڭ تامىرشىسى دا نۇرباقىت. «مەن وبلىس سپورتىنىڭ باسشىسىمىن» دەپ، كابينەتتەن شىقپايتىن وقالى شەكپەندى كەيبىر باسشىلار سەكىلدى جامان ادەتتەن نۇرباقىن بويىن اۋلاق ۇستايدى. ول ءوزى اۋىلدا تۋىپ وسكەندىكتەن اۋىلداعى جاستاردىڭ جاعدايىن جاقسى بىلەدى. ىسساپارمەن اۋىل-ايماققا ءجيى شىعىپ وتىرادى. وڭىرلەردە جۇمىس ىستەپ جاتقان سپورت مەكتەپتەرىنە بارىپ، قىزمەتتىك كيىمىن سپورت كيىمىنە اۋىستىرىپ الىپ، جاسوپىرىمدەرگە باي تاجىربيەسىمەن ءبولىسىپ كۇرەسىپ جاتاتىنى دا بار. بۇل ناعىز جۇرەگى اۋىلىم دەپ سوعاتىن جاننىڭ  بويىنان عانا تابىلاتىن ازاماتتىق قادام. بالالارمەن بالاشا سويلەسىپ، ارالاس-قۇرالاس بولىپ جاتقانىن كورگەندە «بار بول باۋىرىم» دەپ، ەرەكشە ريزا بولاسىڭ.

نۇرباقىت بۇگىندە التىن اسىقتاي ءنۇرادىل مەن كاۋسار ەسىمدى ەكى بالانىڭ اكەسى. ال، اياۋلى جارى نۇريلا ارقاشاندا جانىنا سۇيەۋ، وتباسىنىڭ بەركەسى. نۇرباقىتتاي حالىق اراسىنان شىققان دارا تۇلعا ەل سپورتىنىڭ تىزگىنىن ۇستاسا دا ارتىق بولمايدى.

«مىڭ شىبىق شانشىپ وسىرسەڭ، حالقىڭا ورمان سالعانىڭ، حالقىڭا ورمان سالعانىڭ وزىڭە قورعان سالعانىڭ»، دەگەن قاناتتى ءسوز نۇرباقىتتاي قازاقتىڭ ەلىم دەگەن اسىل ازاماتىنا ارنالسا كەرەك.

 

اقىن ورداباي ۇلى،

الماتى