قازاق سپورتىنىڭ تاريحشىسى

جاقىندا بەلگىلى قالامگەر، سپورت تاريحشىسى قىدىربەك رىسبەك «قازاقتىڭ 72 باپكەرى» مەن «ساڭلاق» دەگەن كىتاپتارىن شىعارىپ، وقىرمان قاۋىمدى قۋانتتى.

قىدىربەك اعانى قازاقتىڭ قالىڭ وقىرمانى وتكەن عاسىردىڭ 80-جىلدارىنان جاقسى بىلەدى. ول كىسى قازاق سپورت جۋرناليستيكاسىنىڭ كوشباسشىسى سەيداحمەت بەردىقۇلوۆ باسقارعان «لەنينشىل جاس» گازەتىندە قارىمدى قالامگەر نەسىپ جۇنىسباي ۇلىمەن بىرگە سپورت تاقىرىبىندا قالام تارتتى. سول كەزدەن بەرى ول ەلىمىزدىڭ بارلىق جاتتىقتىرۋشىلارىمەن، سپورتشىلارىمەن، سپورت ماماندارىمەن، باسشىلارىمەن، ارداگەرلەرىمەن ەتەنە ارالاسىپ، ولاردىڭ ءبارىن جاستار گازەتى مەن باسقا دا باسىلىمدارعا جازىپ، اتتارىن قازاقتىڭ كەڭ جازيرالى دالاسىنا تانىتتى. ودان كەيىن قىدىر اعا ءوزى باسشىلىق قىزمەتكە بارىپ، ۇيىمداستىرۋشىلىق قابىلەتىن كورسەتتى.

قىدىر اعا ءبىر كەزدەسكەندە:

– بىلەسىڭ بە، قازىر ءبىز بالالاردى، جاستاردى كۇنى بويى جاتتىقتىرماي، ولارعا ادەبي كىتاپ وقىتىپ جاتىرمىز، -دەگەن ەدى.

مۇنى قالامگەر وليمپيادا چەمپيوندارىنىڭ ۇستاحاناسىنا اينالعان قاجىمۇقان مۇڭايتپاس ۇلى اتىنداعى دارىندى بالالارعا ارنالعان سپورت مەكتەپ-ينتەرناتىنىڭ ديرەكتورى كەزىندە ايتقان بولاتىن. سول كەزدە ءبىز، ءبىر توپ جۋرناليست سپورت ورداسىنان جاقسى اسەر الىپ، قايتقان ەدىك.

قىدىربەك اعانىڭ ءوزى «قازاق بالۋاندارى»، «قازاق بوكسشىلارى»، «قازاق وليمپياداشىلارى» دەرەكتى جيناقتارىنىڭ يدەيا اۆتورى ءارى قۇراستىرۋشىسى. سونىمەن بىرگە ول «داۋلەت»، «سۇرمەرگەن»، «بەكزات»، «بەرىكقازى»، «تۇرلىقان قاسەن ۇلى» كىتاپتارىنىڭ اۆتورى. ال جاڭا شىققان «قازاقتىڭ 72 باپكەرى» كىتابىنا XX، XXI عاسىرلارداعى تاڭداۋلى 120-دان اسا باپكەرى پەن ولاردىڭ 500-دەن استام شاكىرتتەرى تۋرالى دەرەكتەر مەن ماتەريالدار ەنىپ وتىر. بۇل ەڭبەك ەلىمىزدىڭ سپورت تاريحىنداعى بەلدى جاتتىقتىرۋشىلارى تۋرالى جازىلعان تۇڭعىش تولىمدى كىتاپ. ال «ساڭلاق» جيناعىندا سپورتشىلاردىڭ جەڭىس جولى تۋرالى دەرەكتەر جازىلعان.

– بىلتىرعى جىلدىڭ سوڭىندا «قازاقتىڭ 72 باپكەرى» اتتى تاريحي-دەرەكتى تولىمدى ەڭبەككە قوسا (528 بەت) پىشاقتىڭ قىرىنداي عانا «ساڭلاق» (78 بەت) كىتابىم جارىق كوردى. ەكەۋى دە جەلتوقسان ايىندا وقىرمانعا جول تارتتى. ەكەۋى دە سپورتقا شىنداپ بايلانعان قىرىق جىلعا تاياۋ ۋاقىتتاعى ىزدەنىس پەن وسى سالاعا ماحابباتپەن بەرىلگەن ەڭبەكتىڭ جەمىسى. «ساڭلاققا» قاركەن احمەت ۇلى، عۇسمان قوسانوۆ، ءامين تۇياقوۆ، وراز قاڭلىباەۆ، تيمۋر سەگىزباەۆ، جانىبەك ساۋرانباەۆ، قۇرالبەك ورداباەۆ، دەندەرباي ەگىزوۆ، ءجۇسىپ حيسىموۆ، مۇرات جەكسەنبەكوۆ، سەرىك توكەەۆ، اسقار شايحيەۆ، مارات ساتىبالديەۆ سەكىلدى دارابوزدار تۋرالى دەرەكتى دۇنيەلەر مەن ەۋروپانى ۇتقان قازاق سپورتشىلارى جانە حح عاسىرداعى الاشتىڭ ەڭ تاڭداۋلى 10 مىقتىسى جايلى ماقالالار ەنسە، بۇعان دەيىن فب-دا بىرنەشە مارتە ايتىلعان «قازاقتىڭ 72 باپكەرى» كىتابىنا ءبىزدىڭ حالىقتىڭ ماڭدايىنا باسقان ەڭ مايتالمان جاتتىقتىرۋشىلارى مەن ولاردىڭ شاكىرتتەرى تۋرالى دەرەكتەر كىردى.

وسى كىتاپتارعا شىققان ادامداردىڭ بارىمەن جاقسى ارالاستىم. تەك ەكەۋىمەن عانا سويلەسە المادىم. ونىڭ بىرەۋى 1969 جىلى قايتىس بولعان وكتيابر جارىلعاپوۆ، ەكىنشىسى 1996 جىلى قايتقان كەڭەس ومار ۇلى. كىتاپقا ءار كەيىپكەردىڭ سۋرەتىن ەرتەڭ ءبىزدىڭ ۇرپاعىمىز 50-100 جىلدان كەيىن ماقتانىپ ايتىپ وتىراتىنداي ەتىپ ادەيى تۇسىرتكىزدىم.

ۇلت تاريحىن ۋاقىتىندا جيناقتاپ، تاسقا باسىپ وتىرماساق، ەرتەڭ كوپ نارسە كومەسكى تارتىپ، تالاي تۇلعالارىمىز ۇمىت بولارى ءسوزسىز. پەندەسىنە وسىنشا نىعمەت سىيلاعان جاراتۋشى يەمىزگە سانسىز شۇكىر، سانسىز ماداق بولسىن!، – دەيدى ول.

ەندەشە، جالعىز ءوزى حالقىمىزدىڭ ماڭدايىنىڭ جۇلدىزدارىنا اينالعان مايتالمان جاتتىقتىرۋشىلار مەن ولاردىڭ شاكىرتتەرى تۋرالى دەرەكتەر مەن ماتەريالدار جازىپ، تۇتاس عىلىمي ينستيتۋتتىڭ جۇمىسىن اتقارعان قىدىربەك اعانى قوس قۋانىشىمەن قۇتتىقتاي وتىرىپ، جازارىڭىز، قۋانىشتارىڭىز كوپ بولسىن دەگىم كەلەدى.

داستان كەنجالين