ماعجاننىڭ اتتاسى، ساكەننىڭ سارقىتى

1953 جىلدىڭ مامىر ايىنىڭ باسى. جازيرالى جاڭاارقا جەرىندە جەڭىس مەرەكەسى اتاپ وتىلگەن كۇننىڭ ەرتەڭىندە پارتيا قىزمەتكەرى سادىحاننىڭ شاڭىراعىندا شەكەسى تورسىقتاي ۇل دۇنيەگە كەلدى. سول جىلى الاشتىڭ ايبوز اقىنى ماعجان جۇماباي ۇلىنىڭ تۋعانىنا 60 جىل تولدى. «حالىق جاۋى» اتانىپ، قاندى 1938 جىلى اتىلعان، ارداقتى ەسىمى ايتىلماي، مۇراسى جابۋلى قازان جابۋلى كۇيىندە جاتقان ماعجاننىڭ مەرەيتويى اتالمادى. الايدا اقىننىڭ شىعارماشىلىعىنان حاباردار اكە ۇلىنا ماعجان ەسىمىن قويدى. اقىن اتىن يەلەنىپ، ساكەن سەيفۋلليننىڭ ەلىندە تۋعان سول بالا وسە كەلە ءسوز دەرتىنە شالدىعىپ، جۋرناليستىك جولدى تاڭدادى. ماعجان مەن ساكەندەي ولەڭ ءورىپ، كەۋدەسى سىرلى انگە تولعان ازامات – بۇل كۇندەرى جەتپىس جاستىڭ جوتاسىنا شىعىپ وتىرعان بەلگىلى جۋرناليست ماعجان سادىحان ۇلى.

اكە پەرزەنتىنە بۇل ەسىمدى بەكەردەن-بەكەر قويمادى. كوزى اشىق، كوكىرەگى وياۋ سادىحان سول زامانداعى ادەبيەت، مادەنيەت، ونەردەگى بەلگىلى ادامدارمەن جاقىن ارالاستى. ءان سالاتىن ونەرى دە بولدى. ءبىر جىلى قازاق اندەرىن جيناقتاۋشى بوريس ەرزاكوۆيچتىڭ شاڭىراعىنا باس سۇعىپ، ىزدەپ كەلگەنى دە بار. الايدا ءۇي يەسى ۇيىندە بولماي، مۋزىكاتانۋشىمەن كەزدەسە المادى. ال قوبىزشى داۋلەت مىقتىباەۆ، ءانشى جامال وماروۆا، قىرعىز ماناسشىسى سافيحان قونتۋروۆ، سيقىرشى يبراگيم وكپەنوۆ ۇيلەرىندە قوناق بولىپ، ءدام تاتتى. اسىرەسە وتكەن عاسىردىڭ وتىزىنشى جىلدارى اتىلعان ارىستاردىڭ كوزىندەي بولعان، ءوزى دە قۋعىن-سۇرگىنگە ۇشىراعان قالامگەر جايىق بەكتۇروۆ سادىحاننىڭ جان دوسى ەدى. سادىحان ماعجان اقىن مۇراسىمەن دە جازۋشى دوسىنىڭ دانەكەرلىگىمەن تانىسقان بولار. ۇلىنا ماعجان اتىن قويعانى ءۇشىن پارتيادان شىعارىلدى. پەرزەنتىنىڭ قىزىعىن دا كورە الماي، نەبارى قىرىق جاسىندا ومىردەن وزىپ كەتتى. ۇلىنىڭ اكەگە دەگەن ساعىنىشى كەيىننەن «اكە تۋرالى ەلەگيا» ولەڭىندە ءورىلدى.

ماعجان سادىحان ۇلىنىڭ جۋرناليستىك جولى اۋداندىق «جاڭاارقا» گازەتىنەن باستالدى. ادەبي قىزمەتكەر بولىپ ورنالاسىپ، العاشقى رەداكتورى، اقىن، جۋرناليست قالياقپار ءابىلديننىڭ، جازۋشى اسان ءجۇمادىلديننىڭ، باسقا دا جۋرناليست اعالارىنىڭ ءتالىم-تاربيەسىن كورىپ، شىڭدالدى. جاڭاارقانىڭ 50 جىلدىعى اتاپ وتىلگەندە اۋداندىق دەڭگەيدە تۇڭعىش ايتىس ۇيىمداستىرىلدى. وعان كوكىرەگى ولەڭگە تولى ماعجان دا قاتىستى. اقىن، كەيىننەن اۋداندىق گازەتتىڭ باس رەداكتورى بولعان دۇيسەنباي جۇماسەيىتوۆپەن ءسوز قاعىستىرىپ، ايدى اسپانعا شىعاردى. وزىق ونەر كورسەتكەن جاس ماعجانعا اۋداندىق اتقارۋ كوميتەتىنىڭ توراعاسى ستانين ءبىر بولمەلى پاتەردىڭ كىلتىن تاپسىردى. ارادا كوپ ۋاقىت وتپەي تسەلينوگراد وبلىستىق «كوممۋنيزم نۇرى» گازەتىنە (قازىرگى «ارقا اجارى») جۋرناليستەر كەرەك ەكەنىن ەستيدى. «بولاشاعى زور ءجۋرناليسسىڭ. قالاعا بارعانىڭ ءجون» دەگەن قالامگەر اعالارىنىڭ كەڭەسىمەن ەجەلگى قاراوتكەل وڭىرىنە اتتانادى.

بۇل 1979 جىل ەدى. تەپسە، تەمىر ۇزەتىن جاستاعى ماعجاننىڭ «كوممۋنيزم نۇرىندا» قالامى قاتايىپ، جازۋ شەبەرلىگى شىڭدالادى. 1981 جىلى، ۇزاق جىلعى ۇزىلىستەن سوڭ قالامى جۇيرىك قالامگەر نۇرعوجا ورازدىڭ مۇرىندىق بولۋىمەن تسەلينوگرادتا اقىندار ايتىسى ءوتتى. سودان سوڭ جىل سايىن بولماسا دا، ەكى-ءۇش جىلدا ءبىر ايتىس ءوتىپ تۇردى. سول كەزدە تىڭ ولكەسى اتانعان وڭىردە قازاقى رۋح سىلكىنەتىن. اۋىزدىعىمەن الىسقان تۇلپارداي ماعجان سول ايتىستاردىڭ تۇراقتى قاتىسۋشىسى ەدى. رەسپۋبليكالىق «جىگەر» فەستيۆالىنە قاتىسىپ، «لەنينشىل جاس»، قازىرگى «جاس الاش» گازەتىندە ولەڭدەرى جارق ەتە قالعانى دا بار.

1992 جىلى الماتىدا رەسپۋبليكالىق ءىىى اقىندار ايتىسى ءوتتى. سول ءسوز بارىمتاسىندا اقمولا وبلىسىنىڭ نامىسىن قورعاعان ماعجان سادىحان ۇلى حالىق اقىنى ءاسيا بەركەنوۆامەن ءسوز قاعىس­تىردى. ولەڭ جازۋمەن قاتار دومبىرانى شەبەر شەرتەدى، جانىنان ءان شىعارىپ، «ءاۋ» دەگەندە ماڭايىنداعى تىڭداۋشىلاردى تامسانتادى. جانىبەك كارمەنوۆتىڭ شاكىرتى، بەلگىلى ءداستۇرلى ءانشى، ۇستاز، قازاقستاننىڭ ەڭبەك سىڭىرگەن قايراتكەرى، مارقۇم مەيىرحان ادامبەكوۆ بىردە ونەرىنە جوعارعى باعاسىن بەردى. بۇل تۇرعىدان ساكەننىڭ سارقىتى دەرسىز. ساكەننىڭ «تاۋ ىشىندە»، «ءبىزدىڭ جاقتا» سىندى ەلگە بەلگىلى اندەرى بولسا، ماعجاننىڭ دا بىرنەشە ءانى بار. سونىڭ ءبىرى ساز بەن نازعا تولى «وزىڭمەن بىرگە» اتالادى. جيىرماسىنشى عاسىردىڭ باسىندا ساكەن جۇرگەن اقمولاعا سول عاسىردىڭ سوڭعى شيرەگىندە كەلىپ، مىقتاپ ورنىقتى. جالىنداعان جيىرما بەس جاسىنان ءسال اسقاندا كەلگەن ونىڭ مىنە، قىرىق بەس جىلعا جۋىق عۇمىرى كەشەگى اقمولامەن بۇگىنگى استانامەن تىعىز بايلانىستى ءورىلىپ كەلە جاتىر. بيىل استاناعا 25 جىل تولسا، ەلوردانىڭ وركەندەۋىنە ماعجان سادىحان ۇلىنىڭ قوسقان ۇلەسى از ەمەس.

«كوممۋنيزم نۇرى» («ارقا اجارى»)، «حالىق كەڭەسى»، «ەگەمەن قازاقستان» گازەتتەرىندە قولتاڭباسىن قالدىرىپ، قاتارداعى تىلشىدەن ءبولىم مەڭگەرۋشىسىنە دەيىن ءوستى. قالامىنىڭ قارىمى، ۇيىمداستىرۋشىلىق قابىلەتى، ەسكەرىلگەن بولۋى كەرەك، 2001 جىلى «استانا اقشامى» گازەتىنىڭ باس رەداكتورى بولىپ تاعايىندالدى. استانانىڭ ايناسىنا اينالعان باسىلىمدى بەس جىل باسقاردى. 2002 جىلدىڭ قورىتىندىسى بويىنشا گازەت ۇجىمى قازاقستان جۋرناليستيكا اكادەمياسىنىڭ «التىن جۇلدىز» ۇلتتىق سىيلىعىن يەلەندى. گازەتتىڭ بىرنەشە قىزمەتكەرى باسپانالى بولدى. ماعجان سادىحان ۇلى ءبىز تانىعاندا «دالا مەن قالا» گازەتىندە ەڭبەكتەندى. جۋرناليست بولا ءجۇرىپ، عىلىممەن اينالىسۋعا دا ۋاقىت تاپتى. فيلولوگيا عىلىمدارىنىڭ كانديداتى دەگەن اتاعى دا بار. قازاقستان جۋرناليستەر وداعىنىڭ ساپار بايجانوۆ اتىنداعى سىيلىقتى يەلەندى.

جۋرناليستيكادا تالاي ماسەلەنى كوتەردى. كەيبىر ماسەلەلەر كۇنى بۇگىنگە دەيىن وزەكتى. سونىڭ ىشىندە قازىر كوپ ايتىلاتىن سۋ تاپشىلىعى ماسەلەسىن باياعىدا كوتەردى. «ەسىلدىڭ ارناسى نەگە تومەندەپ بارادى؟»، «بالقاشتىڭ باعى تايدى ما؟..» اتتى ماقالالارى ارقىلى دابىل قاقتى. اۋىل تۇرعىندارىنىڭ پروبلەماسىن قوزعاپ، جايىلىمدىق، ەگىستىك جەرلەر جايىندا «قۋ تاقىردا اۋىلىم» ماقالاسىن جازدى. ءوندىرىس ماسەلەسى تۋرالى «جايرەم قالاي جەكەشەلەندىرىلدى؟» ساۋالى توڭىرەگىندە تولعاندى. ەكولوگيا، جانۋارلار الەمى تاقىرىبىندا «ەرەيمەنتاۋ تاعىلىقتان توزىپ بارادى»، ساكەن سەيفۋليننىڭ «اقساق كيىك» ولەڭىنىڭ ءبىر جولىن ارقاۋ ەتىپ، «جاندىكتىڭ كيىك دەگەن بالاسى بار…» اتتى ماقالالارى جارىق كوردى.

جاقىندا عانا «استانا اقشامى» گازەتىندە «جاتاعان ۇيلەر تۇرعىندارىنىڭ جاعدايىن كىم ويلايدى؟» ماقالاسى ارقىلى بايقوڭىر اۋدانىنا قارايتىن «جاسىباي» قوناق ءۇيىنىڭ ارتىنداعى لومونوسوۆ كوشەسىندەگى ەسكى، اپاتتى ۇيلەردىڭ تۇرعىندارى جاعدايىن ەگجەي-تەگجەيلى جازدى. دەنى قازاقتار تۇراتىن سول كوشە ماسەلەسىن جازا كەلىپ، دەنساۋلىق، الەۋمەتتىك ماسەلەلەرگە دەيىن قوزعادى. كەزىندە قالالىق ءماسليحات دەپۋتاتى بولعاندا سول پروبلەمامەن اينالىسقانىن، الايدا «باياعى جارتاس ءبىر جارتاس» بولىپ وتىرعانىن كورسەتە وتىرىپ، ەلوردا باسشىلارىنىڭ وسى ماسەلەلەرگە نازار اۋداراتىنىنا ءۇمىت ارتتى. بۇل – حالىققا شىن جاناشىرلىقتان تۋعان ماقالا.

1917 جىلى ساكەن سەيفۋللين اقمولادا «جاس قازاق» ساياسي جانە الەۋمەتتىك-مادەني قوعامىن قۇردى. ال ماعجان سادىحان ۇلى ءبىرشاما ۋاقىت استانانىڭ باسىلىمىن عانا ەمەس، باس قالانىڭ جۋرناليستەر قاۋىمىن باسقاردى. جۋرناليستەر وداعىنىڭ استانا قالالىق فيليالىنىڭ توراعاسى رەتىندە ماڭىزدى ىستەرگە ارالاستى. بۇعان قوسا، قازاقستان رەسپۋبليكاسى پرەزيدەنتى جانىنداعى بۇقارالىق اقپارات قۇرالدارى جونىندەگى كەڭەستىڭ مۇشەسى بولدى. قىزمەت بابىمەن شەتەلدەرگە ساپارلاپ، جاھانداندىرۋ تاقىرىبىندا وتكەن دۇنيەجۇزىلىك فورۋم بارىسىندا انكارا تورىندەگى مىنبەردەن ءسوز سويلەدى.

جارى راشيدا ەكەۋى – ونەرلى وتباسى. ءبىرى دومبىرانى، ەكىنشىسى گيتارانى قولعا العاندا ورتاسىن دۋمانعا بولەيدى. شاڭىراق ۇستار ۇلدارى ءال-فەرداۋسي دا ەرجەتىپ قالدى. ءوزى تۋعاندا اكەسى ماعجان اقىننىڭ اتىن بەرسە، ءوز پەرزەنتىنە شىعىس شايىرىنىڭ ەسىمىن قويدى. سادىحان ماعجانىنىڭ ۇلكەن ازامات بولعانىن كورە الماي كەتتى. ماعجان سادىحان ۇلىنا ءال-فەرداۋسيدىڭ قىزىعىن كورۋىنە تىلەكتەسپىز. ءبىر جىلدارى ءوزى باسقارعان گازەت ۇجىمى اتىنان مەرەيتويىمەن قۇتتىقتاپ، ۇزاق عۇمىر تىلەيمىز!

امانعالي قالجانوۆ،

استانا