Qońqabaev Jalolovty jeńýi múmkin – Tursynǵalı Edilov

Tashkent tórinde bokstan eresekter arasynda ótip jatqan álem chempıonaty bel ortasyna keldi. Jekpe-jekter qyza túsýde. Fınal jaqyndaǵan saıyn júzden júırik, myńnan tulpar bylǵary qolǵap sheberleri iriktelip, sharshy alańǵa shyǵyp jatyr.

Búgin shırek fınaldyq jekpe-jekter ótýde. Qazaqstan quramasynan alǵashqy bolyp 57 kg salmaqtaǵy Serik Temirjanov kýbalyq Saıdel Ortamen qolǵap túıistirip, ol ókinishke qaraı, jeńilip qaldy. Kýbalyq qabylan qazaq qarsylasynyń stıline basyp, ony taza utty dese bolady. Iaǵnı, qarsy shabýyldy kútpeı, soqqylar jasaı júrip, upaı jınap aldy.

Bul bizdiń eldiń quramasynyń búgingi alǵashqy jeńilisi boldy. Odan keıin rıngke kóterilgen Asylanbek Shymbergenov (71 kg) franııalyq Makan Traoreni ońaı utty. 80 kg salmaqtaǵy Nurbek Oralbaı da ıordanııalyq Hýsseın Eıshaısh Ishaıshpen aıqasyp, taza jeńdi.

Endi shırek fınaldaǵy aıqastarǵa Sanjar Táshkenbaı (48 kg), 54 kg salmaqtaǵy Mahmud Sabyrhan, Dýlat Bekbaýov (67 kg) pen eń aýyr salmaqtaǵy Qamshybek Qońqabaev shyǵady.

Biz qazaq boksshylarynyń jekpe-jekteri týraly Qazaqstan qurama komandasynyń bas jattyqtyrýshysy bolǵan belgili boks mamany Tursynǵalı Edilovti áńgimege tartqan edik. Tursynǵalı Nurjaqypulynyń ózi bokstan sport sheberi (1984), Respýblıkanyń úsh dúrkin chempıony, Qazaqstan Respýblıkasyna eńbegi sińirgen jattyqtyrýshy (1996), Qazaqstannyń eńbek sińirgen qaıratkeri (1996). Ol Olımpıada jáne álem chempıondaryn daıyndap, talaı bylǵary qolǵap ıesin bıik shyńdarǵa shyǵaryp, ánuranymyzdy oınatqyzǵan maman.

-Tursynǵalı Nurjaqypuly, О́zbekstandaǵy álem chempıonatyn qarap, jeńisti sátterimizdi taǵatsyzdana kútip otyrǵan shyǵarsyz. Bárimizde taqymymyzdy qysyp, ulttyq quramanyń boksshylaryna bolysyp jatyrmyz. Bıylǵy jarystan qandaı nátıje kútesiz?

-Aldymen aıtarym, О́zbekstan álem chempıonatyna jaqsy daıyndalǵan eken. Ashylý saltanaty da keremet boldy. Jalpy, ózbek elinde boks jaqsy damyp jatyr. Qarqyndy damyp keledi desem bolady. Boksshylarynyń bári jarysqa jaqsy daıyndalǵany kórinip tur. Sońǵy statıstıstıkaǵa qarasaq, О́zbekstannan shırek fınalǵa 11 boksshy shyǵypty. Kýbadan 12 adam joldama alǵan eken. Reseıden 8 sportshy ¼ fınalda judyryqtasady. Al bizdiń elden 7 boksshy shırek fınalǵa shyqty. Osyǵan qarap, ózbek eliniń, jalpy basqa da boks derjavalarynyń álem chempıonatyna qalaı daıyndalǵanyn kórýge bolady.

-Olarǵa álem chempıonatyna jarııalanǵan boıkot ta kesirin tıgizbegen sııaqty.

-Iá, boıkottyń jarııalanǵanyna qaramastan Afrıka, Azııa, Amerıka elderi myqty boksshylaryn ákelipti. Bıylǵy dodada Amerıka qurlyǵynan Brazılııa, Afrıkadan Kenııa, Azııadan Úndistan, Eýropadan Franııa sekildi memleketterdiń ókilderi jaqsy óner kórsetýde. Iaǵnı, bul elderde boksta órleý, ósý degen bar. Bul jarys osy memleketterge naǵyz motıvaııa boldy.

Álem chempıonatynyń júlde qory da qomaqty eken. 5,2 mln dollar! Mundaı qomaqty júlde qory buryn-sońdy bolǵan emes.

Byltyr Serbııanyń Belgrad qalasynda uıymdastyrylǵan álem chempıonatynda júlde qory umytpasam, 2,6 mln AQSh dollary bolǵan. Sonyń 100 myńy chempıonǵa, kúmis júldege 50 myń, qola medalge 25 myń dollar berilgen edi. Al bıylǵy básekede álem chempıonyna 200 myń dollar, kúmis júldegerge 100 myń, qola medalıske 50 myń dollar beriledi eken. Sondyqtan jarys asa qyzyqty jáne tartysty bolyp jatyr.

-Kelesi jylǵy Olımpıada Franııanyń astanasy – Parıj qalasynda bolady. Jańa siz aıtqan Franııa quramasy osy tórt jylda bir aınalyp keletin dodaǵa myqty daıyndalyp jatqan sııaqty.

-Iá, ol da bar. Franııa Olımpıadany uıymdastyrýshy el bolǵannan soń, boksqa basa mán berip keledi. Bizdiń eldiń ulttyq quramasyna da álem chempıonatyna emes, Olımpıadaǵa basa nazar aýdarý kerek. Jigitter joq emes, bar. Jaqsy boksshylarymyz bar. Tek solardy jaqsy daıyndaı bilý kerek. Eń bastysy, psıhologııa jaǵyna mán bergenimiz durys. Al álem chempıoantyna kelsek, qazir Amerıka qurlyǵynan Brazılııa, Afrıkadan Kenııa, Azııadan Úndistan, Eýropadan Franııa sekildi memleketterdiń boksshylary jaqsy daıyndalǵany kórinip tur.

-Osylarmen salystyrǵanda ulttyq quramanyń múmkindigi qandaı?

-Álem chempıonatynda talaı boksshynyń qabaǵy jarylyp, jaraqat alyp, jarys jolynan shyǵyp jatyr. Boks bolǵan soń bári bolady. Jeńis pen jeńilis qatar júredi. Ony maǵan deıin de ıntervıý bergen azamattar aıtqan shyǵar. Mysaly, Sáken Bıbosynovty alaıyq. Ol sóz joq, jaqsy boksshy. Biraq qabaǵy jarylyp, úshinshi raýndta soqqy jiberip alyp, jeńilip qaldy. Men bıylǵy jarysta Sákenniń kózinen ot kórmedim. Byltyr Serbııada ótken álem chempıoantynda ol ottaı janyp júretin. Kózinen ot kórinetin. Al bıylǵy dodada olaı bolmady. Sáken Temirjanov ta jaqsy boksshy. Oǵan kishkene tájirıbe jetispeı jatqan sııaqty. Mahmud Sabyrhannyń bolashaǵy zor. Talǵat Syrymbetovke de tájirıbe jetispedi. Oǵan sharshy alańda sabyrly bolyp, aıqasý kerek edi. Ol olaı jasamady. Boksta qarsylasyńdy aldap, onymen oınap, basyn aınaldyryp, soqqy berip turý kerek. Talǵat olaı isteı almady. Bárin asyǵys istedi. Sodan jeńilip qaldy.

Nurqanat Raıys ta myqty jigit. Ol da asyǵady eken. Sabyr saqtap, bokstaspaıdy.

Keshe de búgin de Asylanbek Shymbergenov jaqsy bokstasty. Mine, qazaq boks mektebi osyndaı bolý kerek. Nurbek Oralbaı da qarsylasyn jaqsy jeńdi. Endi shırek fınalda jeńgen boksshylardyń kelesi jekpe-jekteri qıyn bolady. Olarǵa qarsy jerebe boıynsha túsken sportshylar shyqpaıdy. Olarǵa saıdyń tasyndaı iriktelgen myqtylar shyǵady.

Qazir Kýba, О́zbekstan, Reseı, Franııa, Brazııalııa sekildi elderdiń boksshylary bilek sybana aıqasyp jatyr. Sondaı kezde bizidń jigitterge júıkeni juqartpaı, sabyrlyq saqtap, psıhologııalyq jaǵynan jaqsy daıyndyqpen shyǵý kerek.

-Búgin keshke Qamshybek Qońqabaev pen Bahodır Jalolovtyń jekpe-jegi bolady. Osy ekeýiniń aıqasy týraly ne aıtar edińiz? Qamyshybek jeńiledi degen pikir basym. Siz qalaı oılaısyz?

-Qamshybektiń qarsylasy myqty boksshy. Ony bári aıtyp jatqan shyǵar. Iá, Bahodır Jalolov – Olımpıada, álem chempıony, Azııanyń úsh dúrkin chempıony. Biraq ol solaı eken dep Qamyshybekke qol qýsyryp otyrýdyń keregi joq. Bosańsýǵa bolmaıdy. Bahodır kásipqoı boksta eshkimnen eshqashan jeńilmegen bolsa da Qońqabaevqa kirpik qaqpaı sońyna deıin aıqasý kerek.

-Qamshybekke rıngtiń shetinde tursańyz qandaı keńes berer edińiz?

-Bul jekpe-jekte Qamshybekke Bahodırge qaraǵanda ońaı bolady. Nege deseńiz, ol birinshi aıqasynda reseılik Dronovty jeńip, psıhologııalyq jaǵynan jeńiske daıyndalǵan. Dronov ta ońaı boksshy emes. Ol jasóspirimder arasynda Olımpıada chempıony bolǵan. 21 jasta bolsa da myqty boksshy. Al aýyr salmaqta myqty bolý ekiniń biriniń qolynan kele bermeıdi. Jalolovqa sál qıyndaý bolýy múmkin. О́ıtkeni, ol óz elinde bokstasady. Myńdaǵan jankúıerdiń psıhologııalyq jaǵynan qysymy bolady. Odan jankúıerler jeńisti ǵana talap etip, júıkesine tıip, nervisi syr berse, Qamshybek sondaı momentti paıdalana bilý kerek. Men Qamshybekke osyny aıtar edim. Iaǵnı, oǵan júıkege syr bermeı, tájirbesin kórsetip bokstasý kerek.

Qazir Qamshybekte jeńiske degen senim bar. Eń bastysy osy. Oǵan jaqsy demalyp, esheteńeni ýaıymdamaı, sharshy alańda óziniń boksyn ǵana kórsetý kerek. Ekeýi de tájirıbeli boeksshylar ǵoı. Ekeýiniń de kúshi teń. Eger Qamshybektiń uıqysy qanyq, uıqysy tynysh, jaqsy demalǵan bolsa onda bári jaqsy bolý kerek. Qamshybekke ekinshi nomerli boksshy bolyp aıqasý kerek. Boksta jeńistiń 50 paıyzy kóńil-kúıge baılanysty. Jaqsy kóńil-kúımen shyqsa, bári oıdaǵydaı bolady.

Qamshybekke sáttilik tileımiz! Bárimiz de taqymymyzdy qysyp, bolysatyn bolamyz.

Al Jalolovqa búkil ózbek eli qarap otyr. Onyń jekpe-jegine О́zbekstannyń prezıdenti Shavkat Mırzııaev keletin bolsa, onda Qońqabaevpen aıqas oǵan psıhologııalyq jaǵynan keri áser etýi múmkin. Sondyqtan Qamshybek Jalolovty jeńip ketýi múmkin. Endi bárin rıng kórsetedi.

Bizde taǵy aıtaıyn, jaqsy boksshylar bar. Asylanbek Shymbergenov, Nurbol Oralbaı, Sanjar Táshkenbaı, Mahmud Sabyrhannyń fınalǵa shyǵýǵa shamasy jetedi.

-Kóp adamdar tóreshilerdi kinálaıdy. Aıaqtan shalý, barmaq basty, kóz qysty bolady deıdi. Buǵan ne deısiz, Tursynǵalı aǵa?

-Mundaı jaǵdaı barlyq jerde, barlyq kezde bolǵan. Bola beredi de. Ol 200-300 jyl buryn da bolǵan.

Qazir Halyqaralyq áýesqoı boks qaýymdastyǵyn reseılik Ýmar Kremlevtyń basqaratynyn bilesizder. Biraq men chempıonatta reseılik boksshylardyń qulaǵynan tartyp, jeńis syılap jatqanyn kórgen joqpyn. О́zbekter de utylyp jatyr. Osy chempıonatta tóreshilerdiń ústinen qaraıtyn ádil-qazylar da bar eken. Ony da estip jatyrmyz. Bilesiz be, «Vostok – delo tonkoe» deıdi ǵoı. Azııa elderi adamdy qalaı kútý kerek ekenin, qonaqty qalaı qarsy alý kerektigin biledi.  Azııada adamdy qandaı jolmen bolsa da «satyp» alady. О́zbekter biz sııaqty qonaqjaı halyq. Olar qonaq kútkende asty-ústińe túsip qarsy alady. Syı-sııapat jasaýdy jaqsy bledi. Sondaı kezde tóreshiler boksshylardyń aıqasy teń bolyp jatsa, óziniń kóńili túsken sportshyǵa upaı syılaýy ábden múmkin.

-Adam faktory bárin sheshedi deısiz ǵoı.

-Barlyq jerde solaı bolǵan.

-Áńgimeńizge rahmet!

 

Áńgimelesken Dastan KENJALIN,

ASTANA