اكەمنىڭ الەمى

قازىر قولىما قالام الىپ، قاراپ وتىرسام ەشقاشان اكەم تۋرالى ەستەلىك جازامىن دەپ ويلاماپپىن.  ونىڭ ارامىزدان تەز كەتەتىنىن كىم ويلاعان؟! ەشكىم دە ويلاماعان ەدى. ءبىراز جاسقا كەلىپ، جاقسى قارتايۋىن تىلەپ جۇرەتىنمىن. ءبارىمىز دە سولاي اكەمنىڭ اماندىعىن تىلەپ جۇرەتىن ەدىك. 

اكەم استاناعا قىزمەت بابىمەن ءجيى كەلىپ تۇراتىن. ەندى مىنە، ونىڭ استاناعا كەلمەگەنىنە ءبىر جىلداي ۋاقىت بولدى. ءبىز استانادا بولسىن، باسقا جەردە بولسىن، جاقسى سىرلاسىپ، ءبىر-ءبىرىمىزدى جاقسى تۇسىنەتىنبىز. ول مەنى بالام دەپ قانا ەمەس، جاقىن دوسىنداي، تۋعان ىنىسىندەي كورەتىن.

مەن الماتىدا تۋسام دا 10 جاسىما دەيىن اتام مەن اجەمنىڭ قولىندا وسكەنمىن. قازىر اۋىلدا وتكىزگەن سول بال-داۋرەن بالالىق شاعىم ەمىس-ەمىس ەسىمدە. اسىرەسە، 1 كلاسقا بارعاندا اكەمنىڭ ءتور بولمەدە مالداس قۇرىپ، جازۋ-سىزۋدى ۇيرەتكەنى ەسىمدە قالىپتى. بىراق، مەن اۋىلدا كوپ وقىعان جوقپىن. 1988 جىلى اپام ەكەۋمىز (اجەم ۇلمەكەن تولەنقىزىن وسىلاي ايتاتىنبىز) الماتىعا بارىپ، ۇيمەن تانىسىپ، كورىسكەن سوڭ، سول جاقتا ءبىرجولاتا قالىپ قويدىم. الماتىدا قالامىن دەگەن وي دا مۇلدەم بولعان جوق. كەيىن بىلسەم، اكەم مەنى ءوز ۇياسىندا قالدىرعىسى كەلگەن ەكەن عوي. قازىر سوعان دا مىنە، 30 جىل ءوتىپتى. وسى ۋاقىتتا ءبىز ول كىسىنىڭ جاقسى قاسيەتتەرىن عانا كورىپ وستىك. ونىڭ بالاعا، تۋعان-تۋىسقا، باۋىرعا دەگەن مەيىرىمىن عانا كوردىك. ول وتە پاراساتتى، مەيىرىمدى ەدى. جاستايىنان ەرتە ەسەيگەندىكتەن بە، بىزگە ەشقاشان ۇساق-تۇيەك اڭگىمە ايتپايتىن. تەك ءىرى سويلەيتىن. ال اكەمنىڭ دوس-جارانعا ادالدىعىن، جۇمىسقا بەرىلگەندىگىن، ادامعا قامقورلىعىن ايتسام، ونىڭ ءبارى ءبىر بولەك اڭگىمە.

(كوكەم ۇلى وتان سوعىسىنىڭ ارداگەرى ومار كەنجالى ۇلى)

اكەمنىڭ قامقورلىعى مەن كومەگىن الدىنا كەلگەن ادامنىڭ ءبارى سەزىنەتىن. ول ەشقاشان ەشكىمنىڭ بەتىن قايتارماي، بارىنە قولدان كەلگەنشە كومەكتەسەتىن. ويتكەنى، بۇعان ونى ءومىردىڭ ءوزى ۇيرەتكەن. اكەم بالا كەزىنەن ءۇيدىڭ تۇڭعىشى بولعان سوڭ باۋىرلارىنا باس-كوز بولىپ ءوستى. كەيىن الماتىعا بارعاندا اۋىلداعى ۇيگە كوپ كومەكتەسىپ تۇرعان ەكەن. اپامنان ونىڭ ستيپەنديا، ايلىق السا سودان اقشا جىبەرەتىنىن ەستيتىنمىن. سونداي كەزدە اجەم اكەمنىڭ الماتىعا وقۋعا ءتۇسىپ، جۇمىس ىستەپ جاتقانىنا ماقتانىپ وتىراتىن. اپامنىڭ ءوزى 14 قۇرساق كوتەرگەن ەدى. اكەمنەن كەيىن بەيسەنبەك، دۇيسەنبەك، عالياش، ءمارياش، جۇماعازى، ءزالياش، ءسانياش، فارابي، ەركەبۇلان، ايناش، گۇلباھرام، گۇلبارشىن مەن داۋرەن دەگەن ءىنىم بولعان. وسىلاردىڭ ىشىندە بەيسەنبەك پەن دۇيسەنبەك اعالارىم، ءمارياش پەن ايناش تاتەم، داۋرەن ءىنىم ومىردەن ەرتە كەتتى. ءبىر ۇيدەن وسىنشاما ادامنىڭ ومىردەن ءوتۋى اتا-اجەمە، اكەمە وڭاي تيگەن جوق. اكەم سونى ويلاپ ۇيدەگى بار قيىنشىلىقتى موينىنا الىپ، باۋىرلارىن قۇشاعىنا باسىپ ءجۇردى. ال 1990 جىلداردىڭ باسىندا اپام مەن كوكەم اراعا ءبىر جىل سالىپ ومىردەن وتكەندە اۋىلداعى ءىنى-قارىنداستارىن الماتىعا كوشىرىپ اكەلدى. ول كەزدە ەلدىڭ جاعدايى ءماز ەمەس ەدى. اۋىلدا جۇمىسسىزدىق، تورعاي وبلىسىنىڭ بىرەسە اشىلىپ، بىرەسە جابىلىپ جاتقان شاعىندا حالىق شىن مانىندە ەسەڭگىرەپ كەتتى. اۋىل تۇگىلى، ارقالىق سياقتى وبلىس ورتالىقتارىنىڭ جاعدايى قيىن بولعانىن بىلەسىزدەر. مىنە، سونداي قيىن قىستاۋ كەزدە ول باۋىرلارىنا اكەنىڭ ورنىنا اكە بولىپ، قامقورشى اعا بولا ءبىلدى. اپامنىڭ ءوزى كوزى تىرىسىندە اكەمدى «ول مەنىڭ ماڭدايىمنىڭ جۇلدىزى عوي» دەپ ايتىپ وتىراتىن.

(اپام «ارداقتى انا» التىن جۇلدىزىنىڭ يەگەرى ۇلمەكەن تولەنقىزى)

جاڭا اجەمنىڭ 14 قۇرساق كوتەرگەنىن ايتتىق. كەزىندە ول وسىنشاما بالانى ءوسىرىپ، تاربيەلەگەنى ءۇشىن «ارداقتى انا» التىن جۇلدىزىنىڭ يەگەرى اتانعان. ال كوكەم ومار كەنجالى ۇلى ۇلى وتان سوعىسىنىڭ ارداگەرى بولعان. ءبىزدىڭ اۋلەتتە كوكەم عانا ەمەس، ارعى اتام كەنجالى جالماعامبەت ۇلى، ونىڭ ىنىلەرى سەرالى، ەرالى،  وسپان، قالي، كەنجەباي دەگەن اتالارىم دا سوعىسقا قاتىسقان. ارعى اتام كەنجالىنىڭ اناسى بəتيما اجەم وسىنىڭ ءبارىن ۋايىمداپ وتكەن ەكەن. ول سوعىسقا بارلىعىن شىعارىپ سالعان سوڭ، ەندى كەزەك ءوزىنىڭ نەمەرەسى، مەنىڭ اتاما كەلگەنىن ەستىگەندە سول ۋايىمنان قارا جولدا قۇلاپ، سودان توسەك تارتىپ، تۇرا الماي قالىپتى. اكەم سونىڭ ءبارىن بىلەتىن. ول ماعان اتالارىمىز تۋرالى ءجيى ايتاتىن. ولاردىڭ ءبارى حات تانىعان، وقىعان، ساۋاتتى بولعان دەيتىن.

اكەم 1994 جىلى تولەك جاۋكە باتىردىڭ 175 جىلدىق مەرەيتويىن وتكىزۋگە دە بەلسەنە اتسالىستى. سودان كەيىن «ەر جاۋكە مىنبەگەنمەن التىن تاققا» كىتابىن جازىپ شىقتى. قازىر وسى كىتاپ تورعايدىڭ ءاربىر ازاماتىنىڭ ىزدەپ ءجۇرىپ وقيتىن، ال تولەك رۋىنان تارايتىن ۇرپاق ءۇشىن ءۇيىنىڭ تورىنەن تابىلاتىن ەڭبەككە اينالعان.

جالپى، اكەمنىڭ ەل-جەرگە، حالىققا دەگەن ەڭبەگىن ءبارى بىلەدى. ونىڭ حالىققا قىزمەت ەتكەن جۇمىسى – ءوزى جاستايىنان تاڭداعان جۋرناليستيكا سالاسى بولاتىن.  جاستايىنان دەگەنىم، پاپامنىڭ كلاستاسى بەيسەنبەك اعامەن ءبىر سويلەسكەنىمدە، جان دوسىنىڭ بالالىق شاعى تۋرالى ايتقانى ەسىمدە قالىپتى. «سەنىڭ پاپاڭ وتە زەرەك بولىپ وسكەن. ءبىز بارلىعىمىز ويناپ جۇرگەندە ول ارامىزدان سۋىرىلىپ شىعىپ، توبەگە قاراي جۇگىرەتىن. ءسويتىپ، توبەگە شىعا سالا «مەن وسكەندە ۇلكەن جازۋشى، جۋرناليست بولامىن»، دەپ جان-جاققا جار سالاتىن»، دەگەن ەدى. مىنە، «بولار بالا ون بەسىندە باسپىن دەر، بولمايتىن بالا جيىرما بەسىندە جاسپىن دەر» دەگەندەي پاپامنىڭ دا بالا كەزىنەن الدىنا ۇلكەن ارمان، ماقسات قويىپ وسكەنىن كورۋگە بولادى. سول ارمان مەن ماقسات ونى كەيىن ارۋ الماتىنىڭ قازمۋ-نە جەتەلەدى.

(اكەمنىڭ بالالىق شاعى. ورتادا وتىرعان اكەم)

ال وسى وقۋ ورنىندا اكەم الدىمەن ءوزىنىڭ ومىرلىك سەرىگى – مەنىڭ انام Əليما Əبدىراحمانقىزىمەن تانىستى. Əكەم جۋرناليستيكا، شەشەم فيلولوگيا فاكۋلتەتىندە وقىدى. ەكەۋى كوپ ۇزاماي كوڭىلدەرى جاراسىپ، ۇيلەندى. سودان بەرى مامام əكەمنىڭ كۋرسىمەن بىتە قايناسىپ كەتتى. پاپام شەشەمدى وتە قاتتى سىيلايتىن ەدى. انام دا ونىڭ قادىرىن ءبىلدى. ەكەۋى ءومىر بويى ءبىر-ءبىرىنىڭ قاس قاباعىنا قاراپ ءجۇردى. اكەم ماعان ۇنەمى ماماما ريزاشىلىعىن ءبىلدىرىپ وتىراتىن. «سەنىڭ ماماڭا ريزامىن، بالام. بۇكىل قيىنشىلىقتى بىرگە كوردىك. ءومىردىڭ ىستىعىنا دا، سۋىعىنا دا شىداپ كەلەمىز. ماماڭمەن حابارلاسىپ، جاعدايىن ءبىلىپ تۇر. جاراي ما؟»، دەپ ايتاتىن. وسىنى ول سوڭعى كەزدەرى استاناعا كەلگەن سايىن ءجيى ايتىپ كەتتى.

انام اكەمدى وتە جاقسى تۇسىنەتىن. ونىڭ جۇمىسىنا دا تۇسىنىستىكپەن قارايتىن. مامام ءوزى كوپ سويلەمەي، ءاربىر ىستە اكەمدى قولداپ جۇرەتىن. ەكەۋى ءبىر شارۋا شىقسا ءبارىن اقىلداسىپ شەشىپ وتىراتىن. شەشەمنىڭ وزى دە جازۋ-سىزۋعا جاقىن بولىپ، باسپا سالاسىندا قىزمەت ەتتى. Əۋەلى پارلامەنتتە، ودان كەيىن «اتامۇرا» باسپاسىندا جۇمىس ىستەدى. ول وڭتۇستىك قازاقستان وبلىسى كەلەس اۋدانىندا تۋعان. بۇل كيەلى دە قاسيەتتى جەردەن قازاقتىڭ تالاي مىقتى تۇلعالارى تۇلەپ ۇشقان ەدى. سولاردىڭ ءبىرى تۋعان اعالارى باتىربەك پەن ساۋىتبەك ابدراحمانوۆتار بولدى.  ساۋىتبەك اعا ەلىمىزگە بەلگىلى قوعام قايراتكەرى، جاستايىنان قولىنا قالام ۇستاپ، جۋرناليستيكانىڭ بيىك شىڭىنا شىققان قازاقتىڭ اپتال ازاماتى. ول كىسى دە قازمۋ-دە وقىدى.

(اكەمنىڭ 1976 جىلى انامدى سالعان سۋرەتى)

Əكەم وسى ۋنيۆەرسيتەتتىڭ قابىرعاسىندا ءومىر بويى جاقسى ارالاسقان دوستارىن كەزدەستىردى.  قازىردە ءبىز سولارمەن اعالى-ءىنىلى بولىپ سىيلاسىپ كەلەمىز. پاپام نەگىزى، كوپشىل ەدى. ەشكىمنىڭ بەتىن قايتارماي، بارىنە كومەك قولىن سوزاتىن. ونى وسى كىتاپقا ەستەلىك جازاتىن ادامدار ايتا جاتار. ويتكەنى، ول ەلگە جاقسىلىق جاساسا ەشكىمگە ايتپاي جاسايتىن.

جاڭا اكەمنىڭ كۋرستاستارىمەن سوڭىنا دەيىن جاقسى قارىم-قاتىناستا بولعانىن ايتتىم عوي. اكەمنىڭ كۋرستاس دەگەندە جانى قالمايتىن ەدى.  اسىرەسە، ول بولاتبەك اعا ورمانوۆپەن وتە جاقسى دوس بولدى. 2007 جىلى بولاتبەك اعامىز قايتقاندا قازانى وتە اۋىر قابىلدادى. بەرتىنگە دەيىن جان دوسىن اۋزىنان تاستامادى. پاپام استاناعا كەلسە «قايران، بوكەڭ! قايران، قوشان! ومىردەن ەرتە كەتتىڭدەر عوي»، دەپ ايتىپ جۇرەتىن.  «قوشان» دەگەنى وزىمەن بىرگە وقىعان قوشان اعامىز. ول دا بولاتبەك اعادان كەيىن كوپ ۇزاماي باقيلىق بولدى. اكەم وسى ەكى دوسىن قاتتى ساعىندى. باسقا دا ەرتە قايتقان كۋرستاستارىن ەسىنەن شىعارمايتىن. سولارعا دەگەن ساعىنىش سەزىمىن كورسەتىپ قالاتىن.

(وتباسىمەن. استانا. 2002 جىل)

پاپام باسقا دا جورا-جولداستارىمەن دە جاقسى ارالاستى. ول دوستارىنا، ارىپتەستەرىنە ادال بولدى. دوستارىنىڭ توي-تومالاقتارىنان، قۋانىشتارىنان قالمايتىن. ادامنىڭ ۇيىندە قازا بولسا مىندەتتى تۇردە قۇرانعا قول جايىپ، باتا جاساپ قايتاتىن.

اكەم 1984 جىلى الماتىنىڭ قاق ورتاسىنان ءۇي العاندا كۋرستاس دوستارىن ءجيى شاقىرىپ، سولاردىڭ  قۋانىشتارىنا داستارحانىمىز جايىلىپ جاتاتىن. سونداي كەزدە اكەمنىڭ دومبىرامەن ايتقان اندەرى وتىرىستىڭ سانىنە اينالىپ تۇراتىن ەدى. ول كەزدە پاپامنىڭ  جولداستارىنىڭ كوبىسى الماتىدا. بولاتبەك ورمانوۆ پەن ءسابيت دۇيسەنبيەۆ اعامىزدىڭ ۇيلەرى كوكتوبەدە بولسا، قاينار ولجاي، تالعات ايتباي، مەيرامبەك تولەپبەرگەن، قالي سارسەنباي، ابدوللا التىي، شارحان قازىعۇل مەن باسقا دا كۋرستاس دوستارى قالانىڭ ءار شەتىندە تۇراتىن. كەيىن اكەم بولاتبەك اعا ارقىلى ەسەن اعامەن تانىستى. سول كىسىنىڭ ۇيىمەن دە جاقىن ارالاسىپ تۇردىق. ال 2011 جىلى «اقجار» اۋدانىنا كوشىپ بارعاندا سەرىك ءراسىلوۆ اعامىزدىڭ ۇيىمەن قۇدايى كورشى بولىپ سىيلاسىپ كەتتىك. اكەم ستۋدەنت شاعىندا الماتى قالالىق كەڭەسىنىڭ دەپۋتاتى بولىپ، وقۋدى لەنيندىك ستيپەنديات اتانىپ بىتىرگەن سوڭ، ەڭبەك جولىن «سوتسياليستىك قازاقستان» گازەتىندە باستاعان. ودان كەيىن «ءبىلىم جانە ەڭبەك» («زەردە»)، «حالىق كەڭەسى»، «اقيقات»، «قازاق ادەبيەتى»، «انا ءتىلى» گازەت-جۋرنالدارىنىڭ باس رەداكتورى بولدى. ال 1999 جىلى ءوزى «قازاق گازەتتەرى» اق قۇرىپ، بىلتىرعا دەيىن ونىڭ باسشىلىق قىزمەتىن ابىرويمەن اتقارىپ شىقتى.

(قاز مۋ. جۋرناليستيكا فاكۋلتەتىنىڭ دايىندىق كۋرسى)

مەن اكەممەن جۇمىسى جايلى كوپ اڭگىمەلەسەتىن ەدىم. سونداي كەزدە ول رەداكتسيانىڭ شارۋاسى تۋرالى كوپ اشىلىپ ايتپايتىن. ال جۇمىستا جاقسىلىقتار بولسا سونى قۋانا ايتىپ وتىراتىن.

اكەم ءوزى جانىنا جاقسى ادامداردى عانا جيناپ جۇرەتىن. ول قىرىق جىل وتسە دە سولاردىڭ بارىمەن ەشقاشان قارىم-قاتىناسىن ۇزگەن ەمەس. بىلتىر سول ادامداردىڭ ءبارى ءبىزدىڭ ۇيگە كەلىپ كوڭىل ايتىپ، قازامەن ورتاقتاستى. اكەم سارباس اقتاەۆ، ابدىساعيت تاتىعۇلوۆ، قۋانىش سۇلتانوۆ، كەنجەعالي ساعاديەۆ، سەرىك ۇمبەتوۆ، راۋشانبەك ءابساتتاروۆ،  ساعىمباي قوزىباەۆ، مارات توقاشباەۆ، جانبولات اۋپباەۆ، امانحان ءالىم، سابىرجان احمەتوۆ، حاميتبەك مۇساباەۆ، جەتپىسباي بەكبولات ۇلى، سامات يبرايموۆ،  نۇرتورە ءجۇسىپ، ءشامشيددين پاتتەەۆ، جۇسىپبەك قورعاسبەك سياقتى ارىپتەستەرىمەن جاقسى ارالاسقان ەدى. ابدىساعيت اعامەن حابارلاسسام، ول كىسى ءالى كۇنگە دەيىن اكەمدى قيمايتىنىن ايتادى. «پاپاڭدى قيمايمىن. قياتىن ادام با ەدى ول؟! مەن ءالى كۇنگە دەيىن ونى ساعىنامىن»، دەپ وتىرادى.

پاپام كەزىندە بىرنەشە باسىلىمنىڭ باس رەداكتورى، «قازاق گازەتتەرى» جشس-نىڭ باس ديرەكتورى-رەداكتورلار كەڭەسىنىڭ توراعاسى بولسا دا باسقا اقپارات قۇرالدارىنا قۇرمەتپەن قارادى. مىسالى، «ەگەمەن قازاقستان» گازەتىن ەل گازەتى، اعا باسىلىم دەپ سانادى. 2000 جىلدارى اعا گازەتتىڭ رەداكتسياسى جاڭا عيماراتقا كوشىپ، بارلىق قىزمەتكەرلەرىن باسپانامەن قامتاماسىز ەتكەندە ءبىر كىسىدەي قۋاندى. «ەگەمەننىڭ» باسشىلىعىنا ريزامىز. بارلىق قىزمەتكەرلەرىنە پاتەر الىپ بەردى. ءجۋرناليستىڭ بەس قارۋى سايلى بولۋى كەرەك. ونىڭ تۇرمىسى جاقسى بولسا جۇمىسى دا ءونىمدى بولادى»، دەيتىن.

(لەنيندىك ستيپەنديات، الماتى قالالىق كەڭەسىنىڭ دەپۋتاتى)

ول ءوزى باسقارعان «قازاق گازەتتەرى» جشس-نىڭ جۇمىسىنا دا اسقان جاۋاپكەرشىلىكپەن، ءاربىر قىزمەتكەرىنە جاناشىرلىقپەن قاراعان ەدى. ونى مەن اكەمنىڭ ءسوز اراسىندا ايتاتىن اڭگىمەلەرىنەن بايقايتىنمىن. وزدەرىڭىزگە بەلگىلى، بۇل مەدياحولدينگتى ول 1999 جىلى ءوزى قۇجاتتارىن جيناپ ءجۇرىپ اشقان. سول كەزدە قولىنا قالام مەن ميكروفون ۇستاعان جۋرناليستەردىڭ ارقاسىنا الا دوربا سالىپ، بازار ارالاپ كەتكەنىن بىلەمىز. بۇل ەلدە جاپپاي جەكەشەلەندىرۋ ساياساتى باستالىپ، ۇكىمەتتىڭ ايلىق پەن زەينەتاقىنى ايلاپ بەرە الماي جاتقان كەزى بولاتىن. سونداي قيىن قىستاۋ ۋاقىتتا قازاق اقپارات كەڭىستىگى بىرنەشە گازەت-جۋرنالدىڭ باسىن ءبىر جەرگە بىرىكتىرگەن قۇرىلىممەن تولىقتى. ول «قازاق گازەتتەرى» دەگەن اتاۋ الىپ، قازىرگى تىلمەن ايتساق، تاۋەلسىزدىك جىلدارىنداعى تۇڭعىش مەدياحولدينگ بولدى. وسى ۇيىمدا ول كۇن-ءتۇن دەمەي 20 جىلعا جۋىق ۋاقىت قىزمەت ەتتى.

بىلتىر كەڭسايدان كەلە جاتقاندا ءبىر اعامنان اكەمنىڭ 17 جىل ەڭبەك دەمالىسىن الماعانىن ەستىپ، تاڭقالعانمىن. شىنىمەن دە مەن 2001 جىلى وقۋدى ءبىتىرىپ، استاناعا كەتكەنىمدە وسى كەزگە دەيىن ءبىر اي دەمالىس العانىن ەستىمەگەن ەدىم. مەن اكەمنەن ءبىر رەت قانا دەمالىس العىسى كەلەتىنىن ەستىدىم. ونى بىلتىر ماۋسىم ايىندا استاناعا دۇنيەجۇزى قازاقتارىنىڭ قۇرىلتايىنا كەلگەندە ايتقان. ءبىز ەكەۋمىز سوڭعى رەت سول كەزدە كورىستىك. اكەمدى ادەتتەگىدەي كولىكپەن كۇتىپ الىپ، ۇيگە اپارعىم كەلگەن. ول بولسا «مەنى ۇيگە ەمەس، قوناق ۇيگە اپارشى. دۇنيەجۇزى قازاقتارىنىڭ قۇرىلتايىنا كەلدىم. ورنىمدا بولماسام ۇيات بولار. ءبارى تولەنگەن. ۇيگە بارۋعا ۇلگەرەمىن عوي، بالام»، دەپ قوناق ۇيدە قالاتىنىن ايتتى.  سودان كەيىن وتەلگە كەلگەندە جينالىس باستالماي تۇرىپ، مينيسترمەن كەزدەسەتىنىن ەسكەرتتى. ءسويتىپ، ول مينيسترلىكتەن شىققان سوڭ، ءبارى دە، ءۇي دە، ءتورت-بەس كۇن دەمالىس تا جايىنا قالدى.  قوناق ۇيدە الماتىداعى جۇمىس ورنىنا حابارلاسىپ، دۇيسەنبى كۇنى جينالىس بولاتىنىن جەتكىزدى. سول جەردە جۇمىستى ما الدە باسقا نارسەنى مە ويلاپ وتىرىپ، «جارتى جىلدان كەيىن وسى جۇمىستى قويامىن. كەلەسى جىلى ءبىر جۋرنالدى الىپ، سونى جۇرگىزىپ، ستۋدەنتتەرگە ساباق بەرىپ جۇرسەم ودان باسقا ماعان ەشتەڭە كەرەگى جوق. زەينەتكە از ۋاقىت قالدى. تەزىرەك جەتسەم ەكەن»، دەگەن ەدى. بۇدان كەيىن اكەمدى كورمەدىم. پاپامنىڭ شىلدە ايىندا اۋىرىپ قالاتىنىن قايدان بىلەيىن. ايتپەسە، سول كۇنى الماتىعا بىرگە كەتىپ، جانىندا بولاتىن ەدىم عوي.

(الماتىدان العاش رەت پاتەر العان كەزى. 1984 جىل. پانفيلوۆ كوشەسى، 101 ءۇي)

اكەم الماتىعا كەتكەننەن كەيىن دە تەلەفونمەن سويلەسىپ تۇردىق. ەكەۋمىز قايىڭدى اۋىلىنىڭ 60 جىلدىق مەرەيتويىنا بىرگە باراتىن بولعانبىز. شىلدە ايىنىڭ باسىندا ەكەۋمىزگە اۋىلعا بيلەت الىپ قويعان ەدىم.  بىراق، اۋىلعا جالعىز بارىپ كەلدىم. اكەم 21 شىلدە كۇنى تاڭەرتەڭ ساعات 6.00-دە حابارلاسىپ، اۋىرىپ تۇرعانىن، استاناعا بارا المايتىنىن ايتتى. سول كەزدە مەن اۋىلعا ەمەس، الماتىعا بارۋىم كەرەك ەدى دەپ ءالى كۇنگە دەيىن ويلايمىن.  ءوزىمدى اكەمنىڭ جانىندا بولماعانىم ءۇشىن كىنالى سەزىنەمىن.

سوڭعى رەت تەلەفونمەن 23 شىلدە كۇنى كەشكى ساعات 19.00 شاماسىندا سويلەستىم. ءوزى اۋىرىپ جاتسا دا «اۋىرما، بالام، اۋىرما!»، دەپ قالدى اكەم. پاپامنىڭ قاتتى اۋىرىپ جاتقانىن اۋىلدان ارقالىققا بارا جاتقاندا جاناربەك جەزدەمنەن بىلگەنمىن. «داستان، پاپاڭ قاتتى اۋىرىپ جاتىر. الماتىعا تەز جەت! كولياسكادا وتىر»، دەگەندە جولدا كەتىپ بارا جاتىپ جانىم شىعا جازدادى. مەن اكەمنىڭ كولياسكادا وتىر دەگەنىن ومىرىمدە ەشقاشان ەستىگەن ەمەسپىن. بۇل ادام سەنگىسىز بولدى. سوعان سەنگىم كەلمەسە دە ارقالىققا جەتىپ، اكەممەن سويلەسكەننەن كەيىن كوڭىلىم جايلاندى. بىراق، ىشتە ءبىر ۇرەي مەن ءۇمىت ارپالىسىپ جاتتى. كەلەسى كۇنى استانادا قارالى حاباردى ەستىگەندە توبەمنەن جاي ءتۇسىپ، دۇنيە توڭكەرىلىپ كەتتى…

سودان بەرى ءبىر جىل ءوتتى. قازاقتا «قازالى ءۇيدىڭ قارالى كۇندەرى ادامنىڭ ءبىر جىلدىق اسى كەلگەندە بىتەدى» دەگەن ءسوز بار. بىزگە اكەمىزدىڭ داۋىسى، جىميىسى، كۇلكىسى، ويلى كوزقاراسى جەتپەي جاتسا دا امال نەشىك. ءبىر اللانىڭ جازۋىنا كونەمىز. بۇل دۇنيەدە ءبارى جالعان ەكەنىن ءوزى دە ايتىپ وتىراتىن. بىراق، ءبارى بىردە قيمايدى ەكەنمىن. قيعىم كەلمەيدى. ونداي ادامدار وسى ومىردەن ەرتە كەتپەۋى كەرەك ەدى عوي دەپ ويلايمىن.

(باس رەداكتور جۇمابەك كەنجالين)

استانادا كولىكپەن كەتىپ بارا جاتقاندا اكەم اينالاعا قاراپ، «شىركىن، ەندى تاعى 20 جىلداي جۇرسەم، وسىنىڭ ءبارىن 80 جاسقا كەلگەندە كورسەم ەكەن. سانا مەن لاۋلانىڭ تويىن جاساپ، سولاردىڭ قىزىعىن ماماڭ ەكەۋمىز كورسەك ارمان بار ما؟!» دەگەن ءسوزىن ەسىمە العاندا جانىم اۋىرادى. وسىندايدا تۋعاننان ادامنىڭ قازاسى  ءبىر اللانىڭ ماڭدايعا جازعان تاعدىرى عوي، قولدان كەلەر امال جوق دەپ شاراسىز قالاسىڭ. باسقا ەشتەڭە ىستەي المايدى ەكەنسىڭ.

وسى ءبىر جىل دا اناما وڭاي بولعان جوق. قىرىق جىل بىرگە تۇرىپ، ءبىر ادام بولىپ كەتكەن ادامعا قازا دەگەن قيىننىڭ قيىنى. سول سەبەپتەن جاندوس پەن اينۇر كەلىن شەشەمنىڭ كوڭىلىن اۋلاۋ ءۇشىن بالالارىن جانىنان شىعارمايدى.

قازىرگى كەزدە اكەمنىڭ كوزىن كورگەن ادامداردىڭ ءبارى بىزبەن باياعىداي قارىم-قاتىناستا. بىزگە ارقاشان قول ۇشىن بەرگىسى كەلىپ تۇرادى. كوڭىلگە سول مەدەۋ. ولاردىڭ بارىنە اللا ريزا بولسىن دەگىم كەلەدى. ال بىلتىر مارات توقاشباەۆ پەن تالعات ايتباي اعام اكەمە ارناپ ەستەلىك كىتاپ شىعارامىز، ءسابيت دوسانوۆ باستاعان جازۋشىلار الماتىدان كوشە مەن مەكتەپتىڭ اتىن بەرگىزۋ كەرەك دەگەندە تىپتەن ريزا بولىپ قالدىق. سول سياقتى سارباس اقتاەۆ اعام «جۇمابەك – الاش ارىستارىنىڭ التىن تۇياعى» دەپ باعا بەرگەندە ريزا بولدىم. وسىنىڭ ءبارى اكەمە دەگەن قۇرمەتتەن شىعىپ وتىر! قازاقتىڭ وسى اردا ازاماتتارىنا الدىمەن اللا تاعالا، ودان كەيىن اكەمنىڭ ارۋاعى ريزا بولسىن!

اكە، وسىنداي ازاماتتار جانە ءبىز باردا ءسىزدىڭ اتىڭىز ەشقاشان وشپەيدى، ونى ساقتايتىن ءبىز بارمىز. ءبىز، جاندوس ءىنىم ەكەۋمىز سول ءۇشىن وسى دۇنيەگە كەلگەنبىز.

ۇلىڭ داستان

(ارىپتەستەردىڭ ورتاسىندا. ەكىنشى قاتاردا سولدان وڭعا قاراي ساناعاندا تۇرعان اكەم جۇمابەك كەنجالين)