SportPress.kz Қазақстан спорт жаңалықтары
«Теңізшевройл» — заманауи экономиканың қозғаушы күші болып табылатын мұнай, газ және ілеспе өнімдер өндіретін жетекші компания. Тәуелсіз Қазақстанның гүлденуімен тығыз байланысты компания қоғамға пайда әкелетін және бизнесті қолдайтын, көліктерге жанармай болатын, үйлерді жылытатын өнімдерді қауіпсіз және сенімді түрде өндіріп, еліміздің экономикасының дамытуына айтарлықтай үлес қосып келеді.
Тұрақты даму трендін қалай құрды?
Теңізді игеру жөніндегі «Ғасыр келісіміне» қол қойылғанына тура 30 жыл толды. Қазақстан Республикасы мен «Шеврон» корпорациясы келісім-шартқа қол қойды, жас, тәуелсіз елдің экономикалық дамуының жаңа кезеңі басталды. Алайда,тек экономикалық даму емес…
Иә, 1993 жылы Қазақстанның алдында жас елдің әлемдік мұнай аренасында «көзіріне» айналуы тиіс Теңіз кен орнын игеру бойынша күрделі де өршіл мақсаттар тұрды. Өткенге көз жүгіртсек, міндеттер тамаша орындалды деп сеніммен айта аламыз. Мұны қарапайым, бірақ жоғары көрсеткішке толы статистика дәлелдейді: ТШО жұмыс істеген бірінші жылы өндіріс көлемі небәрі 1 миллион тоннаны құраса, 2022 жылдың соңына қарай компания 29,2 миллион тоннаға жетті, бұл Қазақстандағы жалпы мұнай өндірудің 34 пайызы болды.
Ел экономикасының дамуына серпін берді
S&P Global халықаралық талдау агенттігінің зерттеуіне сәйкес, ТШО Қазақстандағы №1 салық төлеушісі атанды. Соның дәлелі 2022 жылы «Теңізшевройл» компаниясының «Жер қойнауын пайдаланушы» санаты бойынша еліміздегі ең үздік салық төлеуші болып танылғаны. Бұған цифрлар да дәлел – 1993 жылдан бастап бүгінгі күнге дейін Қазақстан Республикасына тікелей қаржылық төлемдер 184 миллиардтан астам АҚШ долларын құрады, оның ішінде қазақстандық жеткізушілерден 45,6 миллиардтан астам АҚШ долларын құрайтын тауарлар мен қызметтерді сатып алу. Сонымен қатар, әсер етудің жанама тәсілі де бар – қызметкерлердің алатын жалақысы негізінен табиғи тұтынушылық қажеттіліктерді өтеуге жұмсалады: тұрмыстық шығындар мен сатып алулар Қазақстанның барлық аймақтарында экономикалық белсенділіктің қосымша айналымын ынталандырады. Қарапайым тілмен айтқанда, ТШО-ның әрбір қызметкері тұрақты азық-түлік өнімдерін сатып алу, кинотеатрлар мен фитнес орталықтарына бару, медициналық тексеруден өту және дәрі-дәрмек сатып алу арқылы экономиканың басқа салаларында орташа есеппен 41 адамның табысын ынталандырады.
Сонымен қатар, ТШО-ның Қазақстан экономикасына қосқан үлесі мұнай-газ саласындағы қызметтен де асып түседі: ол салықтар мен роялтиде ғана емес, сонымен қатар қызметкерлердің кадрлық әлеуетін дамытуда, технологияларды тартуда, сонымен қатар Қазақстандық қамту және елдің әлеуметтік өміріне қосқан үлесі.
«Теңізшевройл» компаниясының өндірістік қызметі Атырау облысында шоғырланғанымен (ТШО-ның жергілікті қамтуға жұмсалатын жылдық шығындарының шамамен 58%-ы Атырауда қалады), елдің барлық дерлік аймақтары экономикалық тұрғыдан тиімді. Ал Атырауда шығындар үш салаға: құрылыс, кәсіптік қызмет көрсету және көлік және қойма шаруашылығына шоғырланса, қалған шығындар еліміздің әр өңіріне бөлініп, осы өңірлердің гүлденуіне септігін тигізеді. Мысалы, Алматы облысында ТШО негізінен көлік және қойма компанияларының қызметтерін сатып алады. Кәсіпорын Маңғыстауда мұнай кәсіпшіліктерінің құбырларын, Шымкентте жағармай материалдарын, Солтүстік Қазақстан облысында қауіпсіздік техникасын, жылу, желдету және ауаны баптау қызметтерін және Таразда құбыр салу қызметтерін сатып алады. Жабдықтарды жалға алуға қаражат Батыс Қазақстан облысына, құрылыс материалдарын сатып алуға Ақтөбе қаласына және құбыр тасымалы қызметі мен теміржол арқылы жүк тасымалдауға – Астанаға жіберіледі. Осылайша, Қазақстанның көптеген аймақтарында отандық бизнес дамып келеді. Ал зерттеу нәтижесі бойынша ТШО-ның жергілікті компанияларды қолдауға жұмсаған 1 доллары экономикаға қосымша 1 доллар түсуін қамтамасыз етеді.
Жалпы сатылымдар ТШО-ның тікелей жергілікті шығындарының және кез келген кейінгі жанама және индукцияланған сатулардың сомасын білдіреді. Белгілі бір аймақ үшін ынталандырылған сатудың жалпы көлемі ТШО-ның жергілікті шығындарынан шамамен екі есе көп. Бұған қоса, кеңейтілген жеткізу тізбегі бірнеше аумақтың шекарасын кесіп өтуі мүмкін болғандықтан, ТШО-ның бір аймақта тікелей сатып алуы басқа аймақтағы жеткізу тізбегінен төменірек сатуды ынталандыруы мүмкін. Мысалы, Атырауда құрылыс қызметтерін сатып алу, сайып келгенде, Маңғыстаудың өндірістік секторындағы сатылымға түрткі болуы мүмкін.
Жалпы, ТШО-ның жергілікті шығындары Атыраудың жалпы өңірлік өнімінің 7,5%-ға жуығын құрады (ЖІӨ-нің аймақтық баламасы). ТШО-ның жергілікті шығыстары есебінен ынталандырылған жұмыс орындарының шамамен 57,4%-ы немесе 88 375-і Атырауға тиесілі, бұл ТШО-ның аймаққа түсетін тікелей жергілікті шығыстарының көлеміне шамамен пропорционалды. Негізгі қорытынды: Алматы облысы/Алматы қаласы (39 360) және Маңғыстау (13 691) бастаған ел бойынша басқа облыстармен қоса 65 500-ге жуық жұмыс орны қамтамасыз етілуде.
Білікті маман – ел болашағы
«Теңізшевройлдың» ең басты байлығы әрқашан қызметкерлері болды. Теңіз кен орны бүкіл әлемге пайдалану жағынан ең күрделі кен орындарының бірі ретінде белгілі. 1990 жылдардың басында шетелдік мамандардың білімі мен тәжірибесі кәсіпорынның ақаусыз жұмысын қамтамасыз ету үшін маңызды болды, ал жергілікті кадрларды дамыту компания қызметінің негізгі бағыты болды.
30 жыл ішінде компания жоғары білікті, әлемдік деңгейдегі мамандардың бірнеше буынын дайындады. Осы мақсатта кәсіпорын өмір сүруінің бастапқы кезеңінде жас мамандарды бейімдеу бағдарламасын қамтитын персоналды дамыту стратегиясын әзірледі. Сондай-ақ тәжірибелі қызметкерлер оларға тәлімгер болып, кәсіби және жеке өсу жолында бағыт-бағдар береді.
«Теңізшевройлда» тәлімгерлік мәдениеті дамыған. Бұл алдыңғы буынның тәжірибесін үйренуге және осы білімді заманауи технологияларға қолдануға мүмкіндік береді. Жастар тезірек үйреніп, жұмысқа бейімделеді. 10 жыл жұмыс істеп, әртүрлі бөлімдерден келген тәлімгерлерімнен тәжірибе мен білім алдым. Оның үстіне біз әлі де байланысып тұрамыз, мен кез келген уақытта оларға хабарласа аламын. Менің ойымша, «Теңізшевройлдың» артықшылығы – мұнда кәсіби сауаттылығы жоғары мамандардың тұтас буыны жұмыс істейді , – деді КТЛ зауытының супервайзері Айдар Святов.
Сонымен қатар, қызметкерлерге компания ішінде түрлі курстар ұсынылады. ТШО технологиялық қауіпсіздік, кен орындарын игеруді басқару, технологиялық процесті жобалау, сондай-ақ бұрғылау және т.б. сияқты маңызды салаларда қызметкерлердің техникалық мүмкіндіктерін дамытуға инвестициялайды. Акционерлердің, соның ішінде «Шеврон» компаниясының мүмкіндіктері қызметкерлерді ТШО-дан тыс жерлерге іссапарға жіберу арқылы белсенді түрде пайдаланылады, осылайша олар озық тәжірибелерді үйреніп, Теңізде қолдана алады.
Бір кездері біз ағылшын тілін әліпбиден бастап оқыдық – « A , B , C …», – дейді жоба жетекшісі Нысанбай Молдағалиев. – Қазір, әрине, жасымызға қарамастан, мүлтіксіз меңгеріп жатырмыз. Алғашында бәрі жаңа болды – 90-шы жылдары Теңіз жоғары технологиялық жоба болатын, қазір ол қарқынды дамып келеді. Барлық өзгерістерді қадағалап отыру үшін сіз үнемі өзіңіздің қолыңызда болуыңыз керек және жаңа нәрселерді үйренуіңіз керек. Бұл үшін Теңізде барлық жағдай жасалған, негізгі жұмысыңыздан үзбей-ақ біліміңізді шыңдай аласыз.
Нәтижесінде ТШО шетелдік қызметкерлердің санын біртіндеп азайтты және қазіргі уақытта ТШО қызметкерлерінің 95%-ы Қазақстан азаматтары құрайды, 1993 жылғы көрсеткішпен салыстыртыратын болсақ — олардың үлесі 50%-ды құрады. Ал жоғары және орта буын басшыларының арасында қазақстандықтардың үлесі 87 пайызға жуықтады. Бұл компания мақтан тұтатын әсерлі жетістік.
«Игіліктің» игілігі мол
Құрылған күннен бастап «Теңізшевройл» әлеуметтік жауапты компания ретінде бірнеше әлеуметтік және инфрақұрылымдық бағдарламаларды жүзеге асырып, сол арқылы өз қызметкерлері тұратын және жұмыс істейтін өңірдің дамуына өз үлесін қосып келеді. Осылайша, 1993-1998 жылдар аралығында жалпы бюджеті 50 миллион АҚШ долларын құрайтын «Атырау бонустық қоры» бағдарламасы жүзеге асырылды. Сол жылдары Қазақстанда бұл бір кәсіпорынның облыстың әлеуметтік саласының мәселелерін шешуге арналған ауқымды бағдарламаның алғашқы үлгісі болды.
«Атырау бонустық қоры» 1999 жылы «Игілік» ерікті әлеуметтік-инфрақұрылымдық бағдарламасына ауыстырылды. Неліктен тақырыпта ерікті сөзіне екпін берілген? Себебі ТШО мемлекеттен қосымша жеңілдіктер мен субсидиялар алмайды, компанияның табысы есебінен әлеуметтік бағдарламаларын жүзеге асырады.
Бағдарламаның бастапқы бюджеті 4 миллион АҚШ долларын құраса , ТШО инвестиция көлемін 25 миллион доллар деңгейіне жеткенге дейін үнемі арттырып отырды.
Осы бағдарлама аясында ТШО мектептер, ауруханалар, демалыс орындары, балабақшалар, мәдениет үйлері, спорт және сауықтыру орталықтары сияқты әлеуметтік маңызы бар нысандардың құрылысын қаржыландырады. 1993 жылдан бері 120-дан астам әлеуметтік инфрақұрылымдық жобаларға 360 миллион АҚШ долларынан астам инвестиция салынды және дәрігерлер, мұғалімдер және техникалық қызметкерлер үшін 1000-нан астам жаңа жұмыс орындары ашылды.
Әлеуметтік инвестициялар бағдарламасының болашағы зор
2010 жылы ТШО мүлдем жаңа форматтағы «Әлеуметтік инвестициялар» бағдарламасын енгізді және оның аясында үкіметтік емес ұйымдардың өзі аймақтағы білім беру, азаматтық қоғамдастықты дамыту немесе мәдени тарихи мұраны сақтау саласындағы негізгі проблемаларды шешуге ықпал ете алатын әлеуметтік жобаларды ұсынады.
2010-2022 жылдар аралығында ТШО Атырау және Маңғыстау облыстарындағы денсаулық сақтау, білім беру, экономика және азаматтық қоғамды дамыту салаларындағы қоғамдастықтың әл-ауқатын жақсартуға бағытталған үкіметтік емес ұйымдардың 123 әлеуметтік жобасын қолдады. Бағдарламаның 2023 жылғы бюджеті 2,5 миллион доллар болды.
«Әлеуметтік инвестициялар» және «Игілік» бағдарламаларын жүзеге асырумен қатар, ТШО көп жылдар бойы жедел жәрдем өтініштеріне қаражат беріп келеді.
2023 мерейтойлық жылы ТШО Атырау облысы мен Жылыой ауданына 2 миллион доллардан астам демеушілік қолдау көрсетті, оның ішінде ККЖ-ҰЕҚБЖ бюджетінен 1,6 миллион доллар. Сатып алынған және сыйға тартылған техникалардың ішінде: мүгедектерді тасымалдауға арналған инватакси, 4 бірлік арнайы техника, оның ішінде қар тазалағыш, көшелерді суару және тазалауға арналған машиналар, 6 жедел жәрдем көлігі, «Кең Жылыой» мәдениет үйіне музыкалық аппаратура және сахналық киімдер, спорт пен биге және басқаларға арналған арнайы мүгедектер арбаларын атап өтуге болады.
Нұрлан БАҚДӘУЛЕТҰЛЫ,
АЛМАТЫ
