«وزەن جاعالاعاننىڭ…» …جەڭىسى قالتاسىندا!

قىتايدىڭ حانچجوۋ قالاسىندا باستالعان XIX جازعى ازيا ويىندارى اۋىزدىعىن سۇزە تارتقان سايگ ۇلىكتەي زاۋلاپ ءبىر بەردى دەيسىڭ! كوزدى اشىپ-جۇمعانشا كوپتەگەن جارىس مارەگە جەتىپ،جەڭىمپازدار مەن جۇلدەگەرلەر ءماز-ءمايرام بولىپ،اسپانعا سەكىرىپ جاتىر.

ويىنداردىڭ كوماندالىق ەسەپتەگى جەڭىمپازىن ويلاپ باس قاتىرىپ كەرەگى جوق: ول — قىتاي ۇلتتىق قۇراما كومانداسى!!! العاشقى كۇنگى جارىستان سوڭ-اق 20-دان اسا التىن جۇلدە الىپ قويعان قىتايلىقتار،بۇگىن،دۇيسەنبىنىڭ كۇنى جارتىلاماي-اق ول التىندارىن وتىزدان اسىردى! ولاردىڭ قاراسىن الىستان بولسا دا كورىپ وتىرعان جاپونيا مەن وڭتۇستىك كورەيا قۇراما كوماندالارى دا وسى ورىندارعا سايلانعان كوماندالار. بۇل تىزىمدە ءدال وسى ءسات كىم تاڭقالدىرىپ تۇر دەسەڭىزدەر — وزبەكستان سپورتشىلارى دەيمىن مەن. ولار قازىرگە دەيىن 3 بىردەي التىن مەدال جەڭىپ الىپ،ازىرشە ءتورتىنشى كوماندالىق ەسەپتە ورىنعا قونجيا جايلاسىپ الىپتى. بۇل تاڭداناتىن دا، شىركىن-اي دەپ تاڭداي قاعاتىن دا وقيعا. كومانداسى التىن الا العان العاشقى جەتىلىكتە تاعى ءۇش قىتاي تەكتەس كوماندالار تۇر قاسقايىپ: ولار — گونكونگ، تايپەي مەن ماكاو.

… مەن جارىستىڭ ناتيجەلەرىن ايتىپ قارا تەر بولۋدان اۋلاقپىن. ءبىر ساتتە 30-40 جەردە بولىپ جاتقان جارىستاردان جاڭالىق ىزدەپ جۇگىرۋ جىندى ادامنىڭ ءىسى. ءبارىبىر جاڭالىقتى بولعان ساتىندە حابارلاي سالاتىن ينتەرنەتتەن جىلدام ەمەسپىن! مەن ءبىر ارەناعا بارىپ-كەلەمىن دەگەنشە، ءجۇز جاڭالىق بولىپ ۇلگەرەدى. بۇل ويىندار باياعىدا ءبىز سپورت جۋرناليستيكاسىنا العاش كەلگەندەگىدەي وگىز اياڭ جۋرناليستيكا ەمەس: ول كەزدە ءبىز، ءوز باسىمدى ايتايىن، جارىستان ەلگە حابار بەرۋ ءۇشىن رەداكتسياداعى تەلەفونعا زاكاز بەرىپ، جارتى-ءبىر ساعات كۇتىپ وتىرىپ سويلەسەتىنبىز. سوندا تەلەفونمەن بايلانىسۋ قانداي قيىن: يماندى بولعىر ءبۇبىحان اپايىمىز تەلەفون ترۋبكاسىن قۇلاعىنا ورامالىمەن بايلاپ الىپ، مەنىڭ تەلەفونمەن ايتقان رەپورتاجىمدى ماشينكەگە باسىپ، «لەنينشىل جاس» گازەتىنە شىعارىپ وتىراتىن. كەي كۇنى گازەتتىڭ باس رەداكتورى، مەنىڭ ۇلى ۇستازىم، بۇگىندە 90 جاسقا تولىپ، ەل بولىپ اتاپ وتەتىن داتانى الماتى وبلىسى عانا ورتاشالاپ تويلاپ جاتقان قازاق جۋرناليستيكاسىنىڭ قايتالانباس تۇلعاسى، سەيداحمەت اعا بەردىقۇلوۆتىڭ ءوزى تەلەفونعا كەلىپ، مەنىڭ حال-جاعدايىمدى بىلگەننەن كەيىن، داۋىسى دىرىلدەپ: «نەسىپ، سەن قازاق جۋرناليستيكاسىندا سونى ءىز قالدىرىپ جاتقان قالامگەرسىڭ! امان بول، ەلگە امان ورال!» دەپ، مەنى قىرعىن سوعىستا جۇرگەن جاۋىنگەردەي الىستان ارقامنان سيپاپ قوياتىن. وي، اسقارتاۋداي اعاتاي-اي!!. …ە، ازيا ويىندارىنان ناتيجە قۋىپ، ونى حابارلاۋدان قاشامىن دەدىم عوي. بىراق مۇنداي كەشەندى جارىسقا جولىم ءتۇستى مە، اينالامدى تىرمالاپ، ەرتەڭگى قازاق سپورتىن دامىتۋعا قاجەت وي-تولعامدار جاساماسام مەنىڭ تاجىريبەلى جۋرناليستىگىم قايسى، كوزكورگەندىگىمە سىن ەمەس پە؟! ءبىزدىڭ 20-عا تاياۋ جۋرناليستەرىمىز جارىس وتەتىن جەرلەرگە تارىداي شاشىلىپ شاپقىلايدى تاڭ اتا. نەگىزىنە ءبارى دە كۇرەس، بوكس، دزيۋدو، ۆولەيبول، فۋتبول، تاعى سول سياقتى قازاقستان ءتاۋىر ەدى دەگەن ارەنالارعا شاباتىنى زاڭدى. ايىبى جوق. جاستاۋ كەزىمىزدە ءبىز دە سويتەتىنبىز.

مەن بۇل جولى ەسكەك ەسۋ سپورتىن تاڭدادىم. بۇل بىلگەن ادامعا مەدال قورى مول سپورت ءتۇرى. مۇندا ەرلەر مەن ايەدەر اراسىنداعى جەكەلەي دە، جۇپتاسىپ ەسۋ دە، تورتىك پەن سەگىزدىك تە، سارقىرامادان قۇلديلاۋ دا،قايشىلاپ ەسۋ دە بار. ءبىزدىڭ ەلىمىزدەن كەلگەن ەسكەك ەسۋشىلەردىڭ ۇزىن سانى 36 ادام. از ەمەس! ايتسە دە سانعا ەمەس ساپاعا قارايتىن سپورت جارىستارىنىڭ زاڭى باسقا. بۇگىن تاڭ اتقاننان ءوتىپ جاتقان ءتۇرلى ەسكەك ەسۋ جارىستارىندا ازىرشە ءبىز قۇرالاقانبىز… ەسەسىنە،ايەلدەر اراسىنداعى 1000 مەترگە جەكەلەي سىندا وزبەكستاندىق سپورتشى اننا پروكاتينا التىن جۇلدە الدى! قىتاي مەن جاپونيا ەسكەكشىلەرى اننانىڭ ارتىنا ءتىزىلدى. ەرلەر اراسىنداعى 1500 مەترگە بولعان سىنعا ءبىزدىڭ ۆياچەسلاۆ ياكوۆلەۆ قاتىسقان. ول التى ادامنىڭ اراسىندا بەسىنشى كەلدى. بولدى. ءا،ايەلدەر اراسىندا 1500 مەترگە جارىسقان تورتتىكتىڭ اراسىندا قازاقستان سپورتشىلارى بەس كوماندا ىشىندە …بەسىنشى كەلدى. بۇل ناتيجەلەر ويلاندىرماي قويمايدى. ارينە، بار التىن جۇلدەنى الىپ جاتقان قىتايلار! ولاردىڭ بالالارى اناسىنان برازيلياداعى دوپ ۇستاپ تۋاتىن ۇلدارداي، قولىنا ەسكەك ۇستاپ تۋادى دەۋگە كەلمەيدى. سوندا بۇل نە! سوندا بۇل قالاي؟ سوندا بۇل نە قۇدىرەت؟ سەبەبىن سۇراستىرىپ ءجۇرىپ، ءبىلىپ الدىق: قىتايدا بىزدەگى سەكىلدى «ۇلتتىق سپورتىمىز كۇرەس، بوكس، اۋىر اتلەتيكا، تاعى باسقالار» دەپ سىڭارجاقتاماي، مەدالدى ءۇيىپ-توگىپ بەرەتىن سپورتتىڭ بارىنە قامقورلىق كورسەتىپ، وزگەلەرمەن تەڭ دامىتادى ەكەن! ءبىز قىمس ەتسە «سۋ جوق،  دوپ جوق،شاڭعى جوق، مۇز جوق…» دەپ جوقتاردىڭ ءتىزىمىن جەردەن ايعا جەتكىزىپ قويامىز عوي. ولاردا ونداي «جوقتىقتى» ايتۋ اتىمەن جوق! قىتايدى بىلاي قويايىق، قازاق «اياعىڭ جەتپەيتىن جەرگە باسىڭدى سالما» دەيدى وزگەلەرمەن-اق سالىستىرايىق ءوزىمىزدى.

كورشىلەس وزبەكستان ەسكەك ەسۋدەن ءبىر التىن الىپ ۇلگەردى! ولاردىڭ 1000 مەترگە جارىسقان قوساقتاپ ەسۋشى قىزدارى قىتايدان كەيىن ەكىنشى كەلدى! سوندا… وزبەكستاندا سۋ بار دا قازاقستان تاقىر جەردە وتىر ما؟! تارتىلسا دا ارال بار، شالقىپ جاتقان كاسپي بار، ەلدىڭ تۋرا ورتاسىندا مەن تۋعان بالقاش كولى بار، بايلاپ ۇستاپ، جايىلىم ەتكەن ىلەنىڭ سالاسى قاپشاعاي بار، ودان وزگە دە وزەن-كولدەر، قۇدايعا شۇكىر، تولىپ جاتىر… جوق بولسا سول سپورت ءتۇرىن جاقسىلاپ قولعا الىپ، ءتيىستى دارەجەدە وركەندەتۋ جوق بولار! ەسكەك ەسۋ دە تەگىن سپورت ەمەس. بىراق عۇمىر بويى بالىقشى بولعان اتا-انانىڭ بالاسى رەتىندە مەن بىلەتىن شىندىق: توزىمدىلىك، توزىمدىلىك جانە توزىمدىلىك!!! قايىق ەسۋگە ودان وزگە تۇك تە كەرەك ەمەس!!! سەن تولقىندى تەڭىزبەن الىسىپ جاتقان جوقسىڭ، اعىسقا قارسى ءجۇزىپ، القىنىپ جاتقان جوقسىڭ… بالىقشىنىڭ بالاسى رەتىندە دە، كەيىننەن ءومىر ءسۇرۋ ءۇشىن بىرەر جىل بالىقشى بولعان بالا رەتىندە دە ءبىر بىلەتىنىم: بالىقتان باسقا كۇنكورىس كوزى جوق الىستاعى بالىقشى اۋىلداردىڭ بالالارى ۆەلوسيپەدكە مىنۋدەن بۇرىن ەسكەك ەسىپ ۇيرەنەدى. اتتەڭ، بۇگىندە ەرىنشەكتىك دەگەن سۇمىراي شەت جاتقان ەلدى مەكەنگە دەيىن موتورلى قايىق جەتكىزىپ بەردى عوي. شىركىن، ءبىزدىڭ بالا كەزىمىزدە «كوپبىرلىك» اۋىلىنا ەسكەكشىلەر ىزدەپ عىلىمي-باپكەرلەر توبى كەلدى مە، مىنا جەلقايىق تۇگىلى تومارداي اۋىر قايىقتاردى ءۇي قۇلاتاتىن داۋىلدارعا قارسى ەسىپ قوزعالتا بەرەتىن نەبىر چەمپيون-بالاردى كوزىنەن ءتىزىپ الىپ كەتەر ەدى-اۋ… ءالى دە كەش ەمەس: قايىق ەسۋ اتادان بالاعا مۇرا بوپ قالعاندا ولاردىڭ بالالارى ەسكەكشى بوپ تۋماي كوسموناۆت بوپ تۋىپ جاتىر دەيمىسىز؟! مەن باپكەرلەرگە مىقتى ەسكەكشىلەردى قايدان ىزدەۋ كەرەكتىگىن ايتىپ بەرىپ قانا جاتىرمىن.

…ويىندارداعى ەسكەك ەسۋ سپورتىنىڭ بارىسىن تالداپ وتىرىپ مەن مىناعان تاڭ قالدىم: ەسكەكشىلەردىڭ اراسىنان وزبەكتەردەن باسقا يران ەلىنىڭ، ۆەتنام مەن يراكتىڭ، پاكىستاننىڭ،تايلاندتىڭ،  شري-لانكا،فيلليپپين، اسىرەسە، ءۇندىستاننىڭ سپورتشىلارى تاڭ قالدىردى! ارينە، الەمدە قۇرعاق جەردەن سۋ باسقان جەرلەر ءۇش ەسە كوپ. شولدەمىز دەگەن جەرلەردىڭ وزىندە وزەن-كولدەر بارشىلىق. بىراق ەسكەك ەسۋ سەكىلدى مەدالداردى مول ۇلەستىرەتىن سپورت تۇرىمەن مەملەكەتتىك دارەجەدە اينالىسۋ باسقا ماسەلە. سوناۋ بەيجىڭ وليمپياداسى كەزىندە وسى ەلدەگى داڭقتى باپكەرلەردىڭ ءبىرى بوپ ۇلگەرگەن تۇقىمى قازاق ابدوللا قوبدا ۇلى ءبىزدىڭ جەڭىپ العان مەدالداردى ازسىنىپ، كۇيىپ تۇرعاندا: «سەندەر قىزىقسىڭدار، باۋىرلار، مەن وسى وليمپيادانىڭ باسىنان اياعىنا دەيىن بايقاپ ءجۇرمىن، سەندەر سول باياعى بوكس كۇرەس، شتانگا دەپ قىزىلتاناۋ بولاسىڭدار دا جۇرەسىڭدەر. ول سپورت تۇرلەرىنىڭ مەدالدارىنىڭ ءبارىن قوسساڭدار دا ءبىر عانا سۋ سپورتى تۇرلەرىنە جەتپەيدى: ونىڭ ۇستىنە ول سپورتتاعى بار مەدالداردى سەندەرگە بەرمەيدى عوي! مىنە، سۋ سپورتىمەن جاقسىلاپ تۇرىپ شۇعىلدانىپ، قازاقستاندا كەڭ كولەمدە دامىتۋ كەرەك. بايقايسىز با، سۋ سپورتىندا سۋعا ءبىر رەت شولپ ەتە قالدىڭ — ءبىر مەدال، ەكى رەت شولپ ەتە قالدىڭ — ەكى مەدال! جۇزسەڭ — مەدال، سەكىرسەڭ — مەدال، سۇڭگىسەڭ — مەدال، سۋدا بيلەسەڭ — مەدال! سۋدىڭ ءىشى تولعان مەدال!!!» دەپ ەدى. مۇنى سول كەزدە قازاقشا دا، ورىسشا دا ايتتىق تا، جازدىق تا… وكىنىشكە قاراي، سۋدان مەدالداردى ءسۇزىپ الاتىن سپورتشىلارىمىز سول كۇيى — ازدان جوققا دەيىن عانا…

…ەسكەك ەسۋ سپورتى جايلى ايتتىق قوي،سول سپورت جايلى قويايىق نۇكتەنى دە: ەلىمىزدە سپورت ءوندىرىسىن دۇرىس جولعا قوياتىن ۋاقىت جەتتى. «ەسەكتىڭ ەڭبەگى ادال دا ەتى ارام!» دەگەندەي، جەڭىسىمىزگە حالقىمىز بەن پرەزيدەنتىمىز قاتار قۋاناتىن سپورت ونەرىن قاعاجۋ قالدىرماي، بۇگىنگى وركەنيەتتى زامان تالاپ ەتكەندەي جاڭاشا وركەندەتۋدى شۇعىل قولعا الۋ قاجەت! ول جايلى كەڭىنەن اڭگىمەلەۋدىڭ كەزەگى دە كەلەر. ەسكەك ەسۋ دە سول ۇلى شاۋانىڭ ءبىر سالاسى بوپ اتقارىلسا قۇبا قۇپ.

نەسىپ جۇنىسباەۆ،

سپورت ءجۋرناليسى، جازۋشى، سپورت قايراتكەرى

حانچجوۋ