عۇسمان قوسانوۆ

تاريح قويناۋىنا كوز سالساق، قازاق ەلى ءۇش عاسىر بەدەرىندە پاتشالىق رەسەيدىڭ  وتارى بولىپتى. قازاقتىڭ تايكى تاعدىر كەشىپ، ءوزىنىڭ تىلىنەن، سالت-داستۇرىنەن، دىلىنەن ايىرىلا جازداعانى دا تاريح پاراقتارىنان بەلگىلى. ءتىپتى، ءوزىنىڭ ۇلت-تىق سپورتتىق ويىندارى دا اتاۋسىز قالا جازداعانى دا انىق.

قاراپ وتىرساق، سوناۋ اق پاتشانىڭ كەزىندە حالىقارالىق، ەلىشىلىك جارىستارعا رەسمي تۇردە قاتىسقان جالعىز قازاق –  كۇش اتاسى قاجىمۇقان مۇڭايتپاس ۇلى ەكەن. وندا دا تسيرك ويىنىمەن ەل ارالاعان كوبىنە.  پەتەربورداعى اتاقتى ورىس پالۋانى، الەم چەمپيونى يۆان پوددۋبنىي اتتاي قالاپ شاقىرماسا، قاجىمۇقان اتامىزدىڭ اتى شىعۋى نەعايبىل ەدى. ودان كەيىنگى كسرو كەزىندە دە قازاق سپورتشىلارىنىڭ شەتقاقپاي ەتىلگەنى جاسىرىن ەمەس. سوندا دا ساڭلاقتارىمىز ۇلكەن سپورتتىڭ بيىك بەلەستەرىنە كوتەرىلە ءبىلدى.

قازىرگى ۋاقىتتا ەرتەگىلەردى ەسكە الىپ: «اۋ، اياعىنا تاس بايلاپ كيىكتى قۋىپ جەتكەن جەلاياقتارىمىز قايدا؟» دەپ مۇڭاياتىنىمىز بار. كەزىندە ءامين تۇياقوۆ، عۇسمان قوسانوۆ، سوۆەت يسامبەكوۆ، بەكەن كۇرەڭكەەۆ سياقتى ارداگەر-سپورتشىلارىمىز، اياعىمەن قۇم كەشىپ، اۋىلدا وسكەن قارادومالاقتار ەمەس پە ەدى؟! يليا ەرەنبۋرگ: «بۇل قازاق كەرەمەت. شىنداسا شىڭنان دا اسىپ كەتەدى»، – دەگەن ەدى عوي سول كەزدەرى. وكىنەتىنىڭ انىق…

بۇگىن ءبىز قۇراقتاي جەلكىلدەپ وسكەن  ۇل-قىزدارىمىزدى ويلاندىراتىن شىعار دەپ، وليمپيادا ويىندارىنا قاتىسقان تۇڭعىش قازاق عۇسمان قوسانوۆ اتالارىڭ جايلى ازداعان سىر شەرتەيىك.

عۇسمان سىيتىق ۇلى قوسانوۆ 1935 جىلى 25 مامىردا شىعىس قازاقستان وبلىسى، بەسقاراعاي اۋدانى، يزاتۋللا اۋىلىندا دۇنيەگە كەلگەن. اۋىلدىڭ شاڭداق جولىن بۇرقىراتا جۇگىرگەن قاراتورى بالا جاستايىنان جەلاياق اتانىپتى. ارادا جىلدار وتەدى. عۇسمان اتالارىڭ اسكەر قاتارىنا شاقىرىلىپ، الىستاعى مولداۆيا جەرىندە ازاماتتىق بورىشىن وتەيدى. ونىڭ حاس ساڭلاق، ناعىز سپورتشى رەتىندە تانىلعان كەزى وسى كەز ەدى. ءبىر ويعا الارلىعى،  عۇسمان بايراقتى باسەكەلەردىڭ بىرىندە  تاعى ءبىر داڭقتى جەلاياعىمىزبەن كەزدەسىپ قالادى.

– سوناۋ قاشىقتا ءجۇرىپ، قانداسىڭدى كورگەنىڭدە تۋعان جەرىڭدى كورگەندەي بولاسىڭ. تۇيىقتاۋ، كوپ سويلەمەيتىن جىگىت ەكەن. قۋانا قارسى الدى. ءبىراز اڭگىمەلەسىپ شەر تارقاتتىق. كەيىندە 1964 جىلى توكيودا وتكەن ءحVىىى وليمپيادالىق ويىندا كسرو كومانداسىنىڭ قۇرامىندا بىرگە بولدىق. دۇنيەدەن ەرتە ءوتتى عوي، قايران جىگىت، – دەپ ەسكە الادى ءامين تۇياقوۆ اتالارىڭ.

عۇسمان قوسانوۆتىڭ جۇلدىزى 1960 جىلى ريمدە وتكەن ءحVىى وليمپيادالىق ويىندارىندا جارقىرادى. العاشىندا ۋكراينا استاناسى كيەۆتە وتكەن وليمپيادا الدىنداعى جارىستا جەڭىمپاز اتانىپ، ارتىنشا 4ح100 ەستافەتالىق جارىستا كسرو قۇراما كومانداسى ساپىنا ەنگەن ەدى. بۇل كەزدە سپورت سالاسىندا دا ساياسات ءورشىپ تۇرعان. « ۇلى حالىقتىڭ» وكىلدەرى عانا الدا بولۋى جازىلماعان زاڭ ەدى. الەمنىڭ تۇكپىر-تۇكپىرىنەن كەلگەن اتىشۋلى سپورتشىلاردىڭ ساپىندا ونەر كورسەتۋ – قيىننىڭ قيىنى. اۋزىمەن قۇس تىستەگەن اقش، گەرمانيا، ۇلىبريتانيا، فرانتسيا كوماندالارى وڭاي شاعىلاتىن جاڭعاق ەمەس-ءتى. وزدەرىڭ كوز الدىڭا ەلەستەتىڭدەرشى. فينال. العاشقى ورىندارعا تالاس. وڭشەڭ ىعاي مەن سىعاي. امەريكانىڭ جەلمەن جارىسقان «قارا مارجاندارى» اياقتارىنا تاس بايلاپ جۇگىرەتىندەر ساپىندا ەكەنى بەسەنەدەن بەلگىلى. سورەدە كسرو كومانداسىنىڭ قۇرامى: ە.وزولين، ل.بارتەنوۆ، يۋ.كونوۆالوۆ جانە عۇسمان اتالارىڭ. ءۇش ورىس، ءبىر قازاق. پيستولەت داۋىسى ەستىلىسىمەن جەلاياقتار قۇيىن بولىپ ۇشتى. ءسال اتتام  جەر عانا قالىپ قويدى. بىراق وليمپيادادا كۇمىس جۇلدەگە يە بولۋدىڭ ءوزى ۇلكەن جەڭىس ەمەس پە؟ بۇل – قازاق بالاسىنا بۇيىرعان تۇڭعىش وليمپيادا مەدالى ەدى.

عۇسمان اتالارىڭ مۇنان كەيىنگى جىلدارى دا جەڭىس تۇعىرىنان كورىنىپ ءجۇردى. 1965 جىلى كيەۆ قالاسىندا وتكەن كسرو – اقش ماتچىندا جەڭىمپاز اتانىپ، وليمپياداداعى ساتسىزدىكتىڭ ەسەسىن قايتاردى. ول 100 مەترگە جۇگىرۋدەن مولداۆيا، ۋكراينا، قازاقستاننىڭ چەمپيونى بولدى. ەلگە ورالعان سوڭ، 1965 جىلى قازاق مەملەكەتتىك دەنە تاربيەسى ينستيتۋتىن ءبىتىرىپ، سول جىلى قازاق سپورتشىلارى ىشىنەن ءبىرىنشى بولىپ جەڭىل اتلەتيكادان كسرو سپورت شەبەرى اتاعىن الدى. ول كەزدە مۇنداي اتاقتى الۋ قيىننىڭ قيىنى بولاتىن. 1967 جىلدان باستاپ جاتتىقتىرۋشىلىق قىزمەتكە اۋىستى. ەڭبەگى ەسكەرۋسىز قالمادى. «ەڭبەك قىزىل تۋ» وردەنىمەن ماراپاتتالدى. 1968 جىلى وعان قازاقستانعا ەڭبەگى سىڭگەن جاتتىقتىرۋشى اتاعى بەرىلدى. 1990 جىلى 13 ماۋسىمدا دۇنيەدەن ءوتتى. 1991 جىلدان باستاپ اتاقتى سپورتشى قۇرمەتىنە «قوسانوۆ مەموريالى» اتتى حالىقارالىق جارىس ءوتىپ كەلەدى.

شايمۇرات تەلىبايتەگى

(«ۇلان»، №6،12.02.2013)