Ǵusman Qosanov

Tarıh qoınaýyna kóz salsaq, Qazaq eli úsh ǵasyr bederinde patshalyq Reseıdiń  otary bolypty. Qazaqtyń táıki taǵdyr keship, óziniń tilinen, salt-dástúrinen, dilinen aıyryla jazdaǵany da tarıh paraqtarynan belgili. Tipti, óziniń ult-tyq sporttyq oıyndary da ataýsyz qala jazdaǵany da anyq.

Qarap otyrsaq, sonaý aq patshanyń kezinde halyqaralyq, elishilik jarystarǵa resmı túrde qatysqan jalǵyz qazaq –  kúsh atasy Qajymuqan Muńaıtpasuly eken. Onda da ırk oıynymen el aralaǵan kóbine.  Peterbordaǵy ataqty orys palýany, álem chempıony Ivan Poddýbnyı attaı qalap shaqyrmasa, Qajymuqan atamyzdyń aty shyǵýy neǵaıbyl edi. Odan keıingi KSRO kezinde de qazaq sportshylarynyń shetqaqpaı etilgeni jasyryn emes. Sonda da sańlaqtarymyz úlken sporttyń bıik belesterine kóterile bildi.

Qazirgi ýaqytta ertegilerdi eske alyp: «Aý, aıaǵyna tas baılap kıikti qýyp jetken jelaıaqtarymyz qaıda?» dep muńaıatynymyz bar. Kezinde Ámın Tuıaqov, Ǵusman Qosanov, Sovet Isambekov, Beken Kúreńkeev sııaqty ardager-sportshylarymyz, aıaǵymen qum keship, aýylda ósken qaradomalaqtar emes pe edi?! Ilıa Erenbýrg: «Bul qazaq keremet. Shyndasa shyńnan da asyp ketedi», – degen edi ǵoı sol kezderi. О́kinetiniń anyq…

Búgin biz quraqtaı jelkildep ósken  ul-qyzdarymyzdy oılandyratyn shyǵar dep, Olımpıada oıyndaryna qatysqan tuńǵysh qazaq Ǵusman Qosanov atalaryń jaıly azdaǵan syr sherteıik.

Ǵusman Syıtyquly Qosanov 1935 jyly 25 mamyrda Shyǵys Qazaqstan oblysy, Besqaraǵaı aýdany, Izatýlla aýylynda dúnıege kelgen. Aýyldyń shańdaq jolyn burqyrata júgirgen qaratory bala jastaıynan jelaıaq atanypty. Arada jyldar ótedi. Ǵusman atalaryń ásker qataryna shaqyrylyp, alystaǵy Moldavııa jerinde azamattyq boryshyn óteıdi. Onyń has sańlaq, naǵyz sportshy retinde tanylǵan kezi osy kez edi. Bir oıǵa alarlyǵy,  Ǵusman baıraqty básekelerdiń birinde  taǵy bir dańqty jelaıaǵymyzben kezdesip qalady.

– Sonaý qashyqta júrip, qandasyńdy kórgenińde týǵan jerińdi kórgendeı bolasyń. Tuıyqtaý, kóp sóılemeıtin jigit eken. Qýana qarsy aldy. Biraz áńgimelesip sher tarqattyq. Keıinde 1964 jyly Tokıoda ótken HVIII olımpıadalyq oıynda KSRO komandasynyń quramynda birge boldyq. Dúnıeden erte ótti ǵoı, qaıran jigit, – dep eske alady Ámın Tuıaqov atalaryń.

Ǵusman Qosanovtyń juldyzy 1960 jyly Rımde ótken HVII olımpıadalyq oıyndarynda jarqyrady. Alǵashynda Ýkraına astanasy Kıevte ótken Olımpıada aldyndaǵy jarysta jeńimpaz atanyp, artynsha 4h100 estafetalyq jarysta KSRO qurama komandasy sapyna engen edi. Bul kezde sport salasynda da saıasat órship turǵan. «Uly halyqtyń» ókilderi ǵana alda bolýy jazylmaǵan zań edi. Álemniń túkpir-túkpirinen kelgen atyshýly sportshylardyń sapynda óner kórsetý – qıynnyń qıyny. Aýzymen qus tistegen AQSh, Germanııa, Ulybrıtanııa, Franııa komandalary ońaı shaǵylatyn jańǵaq emes-ti. О́zderiń kóz aldyńa elestetińdershi. Fınal. Alǵashqy oryndarǵa talas. О́ńsheń yǵaı men syǵaı. Amerıkanyń jelmen jarysqan «qara marjandary» aıaqtaryna tas baılap júgiretinder sapynda ekeni beseneden belgili. Sórede KSRO komandasynyń quramy: E.Ozolın, L.Bartenov, Iý.Konovalov jáne Ǵusman atalaryń. Úsh orys, bir qazaq. Pıstolet daýysy estilisimen jelaıaqtar quıyn bolyp ushty. Sál attam  jer ǵana qalyp qoıdy. Biraq olımpıadada kúmis júldege ıe bolýdyń ózi úlken jeńis emes pe? Bul – qazaq balasyna buıyrǵan tuńǵysh Olımpıada medali edi.

Ǵusman atalaryń munan keıingi jyldary da jeńis tuǵyrynan kórinip júrdi. 1965 jyly Kıev qalasynda ótken KSRO – AQSh matchynda jeńimpaz atanyp, olımpıadadaǵy sátsizdiktiń esesin qaıtardy. Ol 100 metrge júgirýden Moldavııa, Ýkraına, Qazaqstannyń chempıony boldy. Elge oralǵan soń, 1965 jyly Qazaq memlekettik dene tárbıesi ınstıtýtyn bitirip, sol jyly qazaq sportshylary ishinen birinshi bolyp jeńil atletıkadan KSRO sport sheberi ataǵyn aldy. Ol kezde mundaı ataqty alý qıynnyń qıyny bolatyn. 1967 jyldan bastap jattyqtyrýshylyq qyzmetke aýysty. Eńbegi eskerýsiz qalmady. «Eńbek Qyzyl Tý» ordenimen marapattaldy. 1968 jyly oǵan Qazaqstanǵa eńbegi sińgen jattyqtyrýshy ataǵy berildi. 1990 jyly 13 maýsymda dúnıeden ótti. 1991 jyldan bastap ataqty sportshy qurmetine «Qosanov memorıaly» atty halyqaralyq jarys ótip keledi.

Shaımurat TELIBAITEGI

(«Ulan», №6,12.02.2013)