SportPress.kz Qazaqstan sport jańalyqtary
Bıyl Qazaqstan fýtbol federaııasynyń prezıdenti laýazymyna Marat Omarov taǵaıyndalǵanyna jarty jyl toldy. Osy ýaqyt aralyǵynda otandyq fýtbol júıesinde aýqymdy ózgerister bastaldy, dep habarlady Qazaqstan fýtbol federaııasy.
Bul suhbatta QFF prezıdenti strategııalyq basymdyqtar, klýbtardy jekeshelendirý, bıznes áriptestik, ulttyq quramalar jáne adal oıyn prınıpteri týraly aıtty.
– Marat Talǵatuly, federaııany basqarǵanyńyzǵa jarty jyl boldy. Osy ýaqyt ishinde ózińiz úshin qandaı basty maqsattar men basym baǵyttardy aıqyndadyńyz?
– IV Ulttyq quryltaıda Memleket basshysy Qasym-Jomart Kemeluly Toqaev sport salasyndaǵy strategııalyq baǵytty aıqyndap berdi: bular buqaralyq, densaýlyq jáne tárbıe. Bul vektor tek jańa maqsatty emes, elimizdegi sport saıasatynyń fılosofııasyn qaıta qarastyrady. Qazaqstan fýtbol federaııasy dál osy logıkaǵa súıene otyryp jumys isteıdi. Fýtbol tek tartysty oıyn emes, qoǵamdyq damýdyń bir bóligi bolýy kerek.
Ashyǵyn aıtý qajet: Fýtbol Qazaqstanda uzaq jyldar boıy damyǵan joq, kerisinshe júıeli túrde quldyrady. Premer-lıgada túrli janjal boldy, federaııa óz múddesin kózdegen túrli toptyń yqpalynda qaldy. Bólingen bıýdjette ashyqtyq bolmady. Ol balalar fýtbolyn damytýǵa, alańdar salýǵa nemese jattyqtyrýshylarǵa emes, basqa maqsattarǵa jumsaldy. Turaqtylyq bolǵan joq. Infraqurylym, strategııa, ashyq irikteý júıesi, jattyqtyrýshylardy daıyndaıtyn mehanızm bolǵan joq. О́kinishke qaraı, ony qalypqa keltirýge eshkim tyryspady.
Men bulardy júıeni ótkergen adam retinde aıtyp otyrmyn. Jas kezimde aımaqtyq komandalarda oınap, Qazaqstan ishinde túrli dodalarǵa qatystym. Oıynǵa barý úshin kýpede emes, plakart vagonda qatynadyq. Durys tamaqtanbaq túgili, forma da berilmedi. Biraq biz bar erik-jigerimizdi salyp oınadyq. Al jattyqtyrýshymyz ári ákimshi, ári dáriger boldy. Qarjy jetispeıtin, al bolǵan kúnniń ózinde alańdaǵylarǵa deıin emes, «joǵaryǵa» ketetin. Biz óz komandamyzdyń namysyn qorǵap júrmiz be, álde «jospardy oryndap jatyrmyz ba» dep túsinbeıtinbiz. Bul – fýtbolǵa, balalar men jattyqtyrýshylarǵa jasalǵan ádiletsizdik edi.
Men bul ádiletsizdikterdi ótkerip, qazir federaııa prezıdenti bolǵan soń, osyny joıýdan bastadym. Jańa býyn fýtbolshylary bul joldy qaıtalamaýy kerek. Tarazdan, Aqtóbe nemese Semeıden shyqqan bala bolsyn teń dárejedegi alańǵa, jattyqtyrýshyǵa birdeı múmkindigi bolýy qajet. Fýtbol lotoreıa emes, júıe bolýy tıis. Sondyqtan biz aldymen fýtboldyń irgetasyn qaıta qalaı bastadyq. Bıznestiń senimin qaıtarý, tóreshiler júıesin reformalaý, lıgalardy jańartý, akademııalar salý, ınfraqurylym júrgizý, salany ıfrlandyrý, buqaralyq fýtboldy damytý proesi jaı ǵana joba emes, jańa júıeniń kirpishi.
Biz Eýropa men Álem chempıonattaryna shyǵýdy maqsat ettik. Biraq ol bir rettik naýqanmen nemese jasandy serpilispen júzege aspaıdy. Grýzııa men О́zbekstandy qarasaq, olar alǵashqy iri týrnırlerge ondaǵan jyl boıy daıyndaldy. Bul – júıeli eńbektiń jemisi. Biz de osy jolmen júremiz. Aldymen negizin quramyz, sodan keıin baryp ulttyq quramada nátıje bolady.
Biz bir maýsymǵa nemese bapker men basshynyń tegine qaraı qabyldanatyn sheshimderden túbegeıli bas tarttyq. Áldebir tulǵalardyń atyna qaramastan jumys isteıtin táýelsiz júıe quramyz. Eger osyny jasasaq, bul búkil qazaqstandyq fýtbol úshin naǵyz jeńis bolady.
– Memleket basshysy klýbtar qarjylaı táýelsiz bolýy qajettigin birneshe ret atap ótti. Qazir klýbtardy jekeshelendirý ne úshin mańyzdy?
– Prezıdent Qasym-Jomart Kemeluly Toqaev: «Klýbtar tek oblys bıýdjetine úmit artyp otyrmaı, tabys tabýdy úırenýi tıis. Jekeshelendirýsiz bul másele alǵa jyljymaıtynyn álemdik tájirıbe aıqyndap berdi», degen bolatyn. Bul – sport salasyndaǵy búkil saıasatqa negiz bolatyn naqty baǵdar.
Búginde kóptegen klýb tek bıýdjet qarajatyna táýeldi. Bul – turaqsyz model. Mundaı júıede alǵa jyljý bolmaıdy. Sportshylardy da básekelestikke yntalandyrmaıdy. Oǵan qosa, naryqtyq oılaı alatyn menedjmentti tartpaıdy. QFF jekeshelendirý baǵytyn tolyǵymen qoldaıdy. Endi sózben emes, iske kóshtik.
Qazir biz otandyq jáne halyqaralyq iri kompanııalarmen kelissózder júrgizip jatyrmyz. Bul tek deklaraııalyq nıet emes, biz kapıtalǵa qatysý parametrlerinen bastap, korporatıvtik basqarý men ınvestıııalyq mindettemelerge deıingi naqty mazmunda dıalog qurdyq. Atap aıtqanda, bólshek saýda, qurylys sektorynyń jáne ınvestıııalyq kompanııalardyń ókilderimen uzaq merzimdi damýǵa baǵyttalǵan jobalar boıynsha kelisip jatyrmyz.
Biz demeýshiler men ınvestıııalar tartý qajet klýbtardyń tizimin jasap, naqty mehanızm usyndyq. Úkimet bul tizimdi bekitkennen keıin, Memleket basshysy Qasym-Jomart Kemeluly Toqaevtyń tapsyrmasyn iske asyrýǵa birden kirisemiz. Tamyzdyń sońyna deıin alǵashqy nátıjelerdi jarııalaýdy josparlap otyrmyz.
Jekeshelendirý – bul naýqan emes. Bul – otandyq fýtboldyń turaqtylyǵy men sapasyn, básekege qabilettiligin arttyrýdyń jalǵyz joly. Jekemenshik model arqyly bolashaqta Qazaqstandy fýtbol derjavasy retinde kóremiz.
– Al jarty jyldyq jumysty qorytyndylasaq, bul kezeń sizge jáne federaııaǵa qandaı boldy?
– Bul kezeń – tereń daǵdarystan shyǵý men júıeni qaıta qurý kezeńi boldy. Biz eń aldymen ınstıtýıonaldyq qurylymdy rettedik: jarǵylyq qujattardy retke keltirip, atqarýshy qurylymdy ońtaılandyrdyq. Premer lıga, Birinshi jáne Ekinshi lıga chempıonattaryn Federaııa basqarýyna qaıtardyq. Buǵan deıin kásibı klýbtar arasyndaǵy jarystar táýelsiz sýbektiler sanaldy. Ol birtutas fýtbol keńistigin qurýǵa kedergi boldy. Qazir bizde balalar akademııalarynan bastap úlken fýtbolǵa deıin anyq vertıkaldy qurylym qalyptasty. Múddeler qaqtyǵysynyń oshaqtaryn joıdyq, basqarý komandasyn qaıta jınadyq, proesterge ıfrlyq jáne quqyqtyq baqylaýdy kúsheıttik. Endi Federaııa damýda kózboıaýshylyq jasamaı, ony júıeli túrde qurýdy maqsat etken komanda retinde jumys isteıdi. Eń bastysy – bıznestiń senimine ıe boldyq. Qazaqstandyq fýtbol uzaq úzilisten keıin alǵash ret iri kólemdegi ınvestıııany býkmekerlik sektordyń qatysýynsyz ulttyq jáne halyqaralyq kompanııalardan aldy. Jyl basynda ýáde etkenimdeı, biz lıga ataýlarynan býkmekerlik brendterdi alyp tastadyq. Bul QFF-ny uzaq jyldar boıy júıelik táýeldilikten shyǵarǵan sımvolıkalyq ári tájirıbelik mańyzy bar sheshim boldy.
Buǵan deıin federaııa ÝEFA-nyń, memlekettiń jáne býkmekerlik sektordyń qarjysy esebinde jumys istep keldi. Qazir QFF tarıhynda alǵash ret turaqty bıznesten iri qarjylandyrý aldyq. Bıznes emoııaǵa emes, kásibı biliktilik pen boljamǵa qaraıdy. Kapıtal basqarý sapasyna, júıeli tásilge jáne salynǵan qarjy nátıje bererine sengen kezde ǵana salynady. Búginde jeke seriktesterdiń fýtbolǵa qaıta oralýy bir adamnyń emes, árqaısysy óz róli men jaýapkershiligin túsinetin kásibı komandanyń ortaq jumysynyń nátıjesi.
Meniń oıymsha, bul qazaqstandyq fýtboldyń sózben emes, ispen naqty nátıje kórsetken qurylym ekenine sengenin bildiretin basty belgi. Bul bizge toqtamaı, alǵa jyljý úshin úlken jaýapkershilik júkteıdi. Endi damý kezeńine ótetin ýaqyt keldi. Negizgi basymdyq ınfraqurylymdy nyǵaıtýǵa, bilikti mamandar daıyndaýǵa jáne turaqty nátıje kórsetýge beriledi.
– Bıznes tarapynan tartylǵan qarajatty qalaı bólesizder? Siz úshin qarajatty paıdalanýdaǵy basty basymdyq nede?
– Biz ınfraqurylym men júıelik turaqtylyqqa basymdyq beremiz. UEFA elderinde ár 10 000 adamǵa tolyq qurylymdy fýtbol alańyn salý usynylady, Anglııada – 1 500 adamǵa bir stadıon. Al Qazaqstanda 28 000 adamǵa bir ǵana tolyqqandy fýtbol nysany. Onyń ózinde klımattyq jáne tehnıkalyq shekteýlerge baılanysty jarty maýsym ǵana oınaıdy.
Bul statıstıkany resmı emes, naqty qoljetimdilik turǵysynan qarastyrsaq, Qazaqstannyń fýtbol ınfraqurylymymen qamtylýy halyq sany 2 mıllıonǵa jýyq eldiń deńgeıimen birdeı. О́ıtkeni dál sol shamadaǵy adamdar ǵana tolyq ólshemdi alańda turaqty túrde jattyǵa alady. Buny tek alań tapshylyǵy dep qoıýǵa kelmeıdi. Ol buqaralyq sporttan bastap, ulttyq qurama deńgeıine áser etetin shekteý. Sondyqtan ınfraqurylymdy damytý jaı ǵana baǵyttardyń biri emes, basty mindet.
Eger balanyń óz aýdanynda fýtbol oınaıtyn alańy bolmasa, buqaralyq fýtbol týraly sóz qozǵaýymyz durys emes. Sondyqtan birinshi kezekte barlyq jaǵdaı jasaýymyz qajet.
—Al óńirlerdegi ınfraqurylymnyń jaǵdaıy qalaı? QFF jaǵdaıdy jaqsartý úshin ne istep jatyr?
– Biz ınfraqurylym máselesine júıeli túrde qaraımyz. Qazir úsh baǵyt qatar júrip jatyr: ÝEFA-nyń «HatTrick» baǵdarlamasy aıasynda «Alań» jobasy boıynsha tolyq ólshemdi toǵyz alańnyń qurylysy aıaqtalyp jatyr. «KFF Arena» dep atalatyn jańa model iske qosamyz. Sondaı-aq «FIFA Arena» jobasy aıasynda 100 alańnyń qurylysy bastaımyz.
«Alań» jobasyna toqtalsaq: bul durys baǵyttaǵy qadam, biraq onyń bir kemshiligi bar. Alańdar paıdalanýǵa berilgen soń jergilikti atqarýshy organdardyń menshigine ótedi. Al ol kezde balalardyń jattyǵý jasaýyna ruqsat berilmeı, kersinshe Premer-lıga klýbtarynyń fýtbol ortalyqtaryna berilip ketedi. Ol klýbtar ınfraqurylymdy ózderi qurýy tıis. Biz munymen kelispeımiz.
Budan bólek, biz buny áldeqaıda tıimdi júzege asyryp otyrmyz. Byltyr bólingen qarjyǵa 7 alań salynsa, bıyl dál sondaı qarajatpen 9 alań salynýda. Onyń ústine, proestiń barlyǵy ashyq ári qoljetimdi bolady. Bul bólingen qarjyǵa júıeli tásil bolsa, bárin de nátıjeli iske asyrýǵa bolatynyn kórsetedi.
Elimizde ınfraqurylymdy qalaı tez jáne jappaı júrgizýge bolatyny týraly kóp suraq qoıylady. Biz úshin bul suraqtyń jaýaby aıqyn: bıýdjet qarjysyn kútpeı, kásipkerlerdi tartý kerek. Jeke sektor ǵana jyldam ári tıimdi jumys istep, naqty nátıje kórsetedi.
Bizdiń mindetimiz – kásipkerlerge qajettiniń bárin, ıaǵnı tıptik jobalardy usynyp, jer berip, qarjylyq quraldardy rettep, salynǵan qarajatty qaıtarý modelin ashyq júrgizý. KFF Arena arqyly biz ınvestıııalyq turaqtylyqqa negizdelgen sport ınfraqurylymynyń franshızasyn damytamyz. Ár arena – bul:
- daıyn arhıtektýralyq jáne qarjylyq joba;
- jeke bıznespen áriptestik;
- jalǵa berý, sekııalar, marketıng arqyly ınvestıııany qaıtarý modeli;
- standarttalǵan IT-júıe jáne brend qalyptastyrý.
Bul – jańa úlgidegi memlekettik-jekemenshik áriptestik joba. Munda ár obekt naqty qaıtarymy men áleýmettik mańyzy bar aktıv retinde qarastyrylady.
Biz álemniń úzdik tájirıbelerine súıendik. Mysaly:
- Ulybrıtanııadaǵy Football Foundation – Premer-lıga men jeke sektor qarjylandyratyn fýtbol ortalyqtarynyń jelisi;
- Franııadaǵy UrbanSoccer – franshıza retinde jumys isteıtin fýtbol alańdary;
- Germanııadaǵy DFB Mini-Pitch – qala men aýyldyq jerlerdegi qoljetimdi shaǵyn alańdar;
Biz osy modelderden shabyt alyp, ony Qazaqstan jaǵdaıyna beıimdedik. Biz salatyn arenalardyń qurylysy ońaı, paıdalaný shyǵyny az ári kásipker úshin tıimdi ınfraqurylym jobasy bolady. Kásipker jer telimin, qarjyny, brendti, operaııalyq qoldaýdyń bárin daıyn kúıinde alady.
Bul jaı ǵana alań emes, bıznestiń áleýmettik jaýapkershiligine baǵyttalǵan jańa joba. Biz osy úlgi arqyly elimizde memlekettik dotaııasyz jáne ákimshilik kedergilersiz ınfraqurylymdy jyldam ári jappaı damytýǵa bolatynyna senemiz.
Alǵashqy pılottyq jobalar tańdaldy. Aldaǵy aılarda biz zamanaýı ınfraqurylymnyń aýdan ortalyqtarynda da qalaı júzege asatynyn kórsetemiz.
– Siz FIFA Arena jobasyn da atap óttińiz. Bul bastama nemen erekshelenedi jáne onyń róli qandaı?
– Elimizde alǵash ret FIFA-dan mektepterge 100 júz shaǵyn alań salýǵa tolyq qarjy aldyq. Bul jabyq sport zaly men alańy joq aýyldyq eldi mekender men shaǵyn qalalarda salynady. Bul – naǵyz grassroots ınfraqurylym.
Qazir biz mektepterdi áleýmettik tapshylyǵy, halyq tyǵyzdyǵy jáne ınfraqurylymdyq jetispeýshilik krıterııleri boıynsha irikteýdemiz. Eki jyl ishinde júz alań salyp, paıdalanýǵa berýdi josparlap otyrmyz. Alǵashqy alań qurylysy Hromtaý men Kókshetaý qalalarynda bastalady.
Mundaı sheshimder bir kúnde qabyldanbaıdy. Biz ótinimder daıyndap, dálelder jınap, Qazaqstannyń múddesin qorǵadyq. Eń bastysy, júıeli jumys isteı alatynymyzdy kórsettik. Bizge FIFA senim bildirdi.
Bul – halyqaralyq uıymnyń naqty áleýmettik damýda seriktes bola alatynyn kórsetetin eń úzdik mysaldardyń biri.
– Akademııalar máselesi de ózekti. Bul baǵytta qandaı tásil qoldanylyp jatyr?
– Akademııa balalar turatyn sándi ǵımarat bolmaý kerek. Akademııa – óz ádistemesi, irikteý júıesi, biryńǵaı baǵalaý standarty men daıyndaý sapasy bar bilim ordasy.
Talǵardaǵy akademııany salý – balalar men jasóspirimder fýtbolyn nyǵaıtý men jańa býyndy daıarlaýda turaqty ınfraqurylym qurýdaǵy mańyzdy qadam. Jańa akademııa sportty damytýdaǵy sapaly jumystyń úlgisine aınaldy.
Budan keıin Astana qalasynda jáne Soltústik, Shyǵys, Ońtústik, Batys aımaqtarda akademııa qurylysy bastalady. Qazirgi tańda biz osyndaı akademııa salatyn demeýshiler tartýda belsendi jumys istep jatyrmyz.
Qazaqstan fýtbolynyń tarıhynda alǵash ret ulttyq deńgeıde daryndy fýtbolshylardy anyqtaý men irikteýde tolyqqandy júıe qalyptasýda. Bul úshin federaııa quramynda arnaıy talanttardy anyqtaý bólimi quryldy, kásibı skaýttar men selekıonerlerden turatyn shtat jasalýda, oıynshylardy baǵalaý krıterııleri men óńirlik qamtý prınıpteri ázirlenýde. Bul júıe arqyly bolashaqta ulttyq akademııalar men Qazaqstan quramalaryna úmitker oıynshylardy anyqtaıdy.
Sonymen qatar, biz jattyqtyrýshylar sanyn kóbeıtý boıynsha da aýqymdy jumys júrgizip jatyrmyz. Qazirgi tańda Qazaqstanda 1 164 maman daıyndaldy:
- UEFA «C» sanatynda – 549 jattyqtyrýshy;
- UEFA «B» – 191 jattyqtyrýshy;
- UEFA «B Goalkeeper» (qaqpashy jattyqtyrýshysy) – 73 maman;
- UEFA «B Futsal» (fýtzal jattyqtyrýshysy) – 29 maman;
- UEFA «A» – 202 jattyqtyrýshy;
- UEFA «A Elite Youth» – 18 maman;
- UEFA «Pro» – 69 jattyqtyrýshy.
Bıyldan bastap óńirlik formatta UEFA «C» sanatyna oqytý baǵdarlamasy iske qosylady. Jaqynda jattyqtyrýshylardy daıarlaıtyn 6 aımaqtyq ortalyq ashý josparda bar. 2030 jylǵa deıin UEFA «S» jáne «V» lıenzııalary esebinen lıenzııasy bar jattyqtyrýshylardyń sanyn eki esege arttyrýdy josparlap otyrmyz.
– Buqaralyq fýtbol men áýesqoı lıgalar týraly ne aıtasyz? Bul baǵytta ilgerileý bar ma?
– Sáýir men maýsym aralyǵynda uldar men qyzdar arasyndaǵy mektep lıgasynyń fınaldyq oıyndary ótti. Ony Ulttyq ǵylymı-praktıkalyq dene tárbıesi ortalyǵymen birlesip uıymdastyrdyq. Týrnırdiń irikteý jáne fınaldyq kezeńderine elimizdiń barlyq óńirinen 850 000-nan astam bala qatysty.
Bıyl biz Qazaqstannyń áýesqoılar arasyndaǵy chempıonatyn reformaladyq. Endi ol «Qazaqstan áýesqoı lıgasy» dep atalady. Týrnır elimizdiń barlyq aımaǵyn qamtıdy jáne áýesqoı fýtboldy júıeli damytýda turaqty model qurýdy maqsat etedi.
«Qazaqstan áýesqoı lıgasy» elimizdegi fýtboldyń grassroots deńgeıinen bastap kásibı deńgeıge deıingi biryńǵaı vertıkaldy júıesin qalyptastyrýǵa negiz bolady. Bul – QFF-nyń klýbtyq ınfraqurylymdy damytý jáne aımaqtardaǵy fýtboldyń áleýmettik rólin arttyrý jolyndaǵy strategııalyq baǵytynyń kórinisi.
Lıga jeńimpazy Ekinshi lıgaǵa joldama alady, sondaı-aq 2026 jylǵy Qazaqstan kýbogyna qatysý quqyǵyna ıe bolady. Budan bólek, chempıon komanda halyqaralyq deńgeıdegi ÝEFA aımaqtar kýbogynda el namysyn qorǵaıdy.
Atalǵan chempıonatqa 263 komanda qatysyp jatyr. Biz úshin fýtbol – bul tek ulttyq qurama emes, bul – densaýlyq pen áleýmettený ekenin kórsetkimiz keledi. Biz qarapaıym qaǵıdadan shyǵamyz: fýtbol – bul artyqshylyq emes, árbir azamattyń quqyǵy bolýy tıis.
– Tóreshiler máselesi – árqashan ótkir taqyryp. Bul baǵytta qandaı ózgerister jasaldy?
– Biz eń jabyq jáne sezimtal salanyń birine kiristik – tóreshilik júıesi daǵdarysta ekeni birden belgili boldy. Daıyndaý standarttary, ádil baǵalaý jáne senimdi ortasy joq edi. Biz negizinen bastadyq. Halyqaralyq tájirıbeli maman Nýný Kashtrýdy shaqyryp, oǵan tolyq erkindik berip, jaǵdaıdy obektıvti baǵalaýdy suradyq. Ol jasaǵan qorytyndy bizdiń ishki túısigimizdi rastady: júıe ınerııamen jumys istep turdy, VAR durys qoldanylmady, daıyndyq eýropalyq deńgeıden qalyp qoıǵan.
Biz reformany bastadyq. Únemi kýrstar, vıdeo-sessııalar, VAR trenıngteri, teorııany, fızıkalyq daıyndyqty jáne beıneanalızdi qamtıtyn biryńǵaı emtıhan qalypty tájirıbege aınaldy. Biz halyqaralyq erejeni engizýdemiz: alańda tóreshimen tek kapıtan sóılese alady. Sonymen qatar, biz keıbir matchtarǵa sheteldik tóreshilerdi tartamyz – bul sapa kepili jáne syrtqy baqylaýdan qoryqpaıtynymyzdyń belgisi.
Alaıda reforma – tek oqytý ǵana emes. Biz irgeli máselelerdi ózgerttik. Birinshiden, bas jáne qosalqy tóreshilerdiń jalaqysyn eki ese arttyrdyq. Ekinshiden, tólemderdiń turaqtylyǵyn qalpyna keltirdik: buryn eńbekaqy aptalap, keıde aılap keshiktiriletin. Bul – táýeldilik, manıpýlıaııa jáne moraldyq qysymǵa ákeletin. Endi tóreshi jalaqysyn ýaqytyly alady jáne onyń eńbegi baǵalanatynyn biledi.
Biz sondaı-aq múddeler qaqtyǵysyn joıdyq: buryn klýbtar tóreshilerdiń ushý, turý jáne tamaqtaný shyǵyndaryn tóleıtin. Búginde bul shyǵyndardyń bárin federaııa ortalyqtandyrylǵan túrde óz moınyna aldy. Tóreshi ózin sol klýbqa táýeldi sezinbeýi kerek. Bul – adaldyqtyń negizgi standarty.
Biraq qoldaýmen qatar jańa talaptar da bar. Biz ashyq aıttyq: sizderdi oqytýǵa, damytýǵa, yntalandyrýǵa daıynbyz. Biraq talap qatań bolady. Qatelik – qalypty dúnıe. Biraq júıeli biliksizdik, daıyn bolmaý, ózgerýge nıetsizdik – jańa jaǵdaıda oryn almaıdy.
Jaqynda bolǵan «Turan» – «Qyzyljar» matchynan keıingi jaǵdaı sony kórsetti. Aıqyn qatelikterden keıin tóreshilik jáne qadaǵalaý departamentiniń dırektory Nýný Kashtrýdyń sheshimimen bas tóreshi men VAR tóreshisi maýsymnyń sońyna deıin qyzmetinen shettetildi. Ishki tergeý bastaldy. Bul – chempıonat ótý barysyna áser etýshi áreketterge jol berilmeıdi degen anyq belgi.
Iá, júıe uzaq ýaqyt qysymmen ómir súrdi. Tóreshiler «qońyraýlarǵa», «ymdaýǵa» úırengen. Al ony toqtatqanda, kóbi ne isteý keregin bilmeı qaldy, biraq birqatary beıimdele bastady. Tóreshiler eshkimniń joǵarydan aralaspaıtynyn, al sheshim qabyldaý óziniń jaýapkershiliginde ekenin sezindi. Biz olarǵa ýaqyt pen múmkindik berdik. «Turan» — «Qyzyljar» oıyny eski áreketterdiń qaıtalanýy múmkin ekenin kórsetti. О́zgeriske beıimdelgisi kelmegen tóreshi júıede qalmaıdy.
Biz máseleni jasyrmaımyz, ony sheshý ústindemiz. Nýný Kashtrýdyń basshylyǵymen tóreshilerdi daıarlaý men baǵalaýdyń jańa júıesi qurylyp, jumysyn bastap ketti. Qazir ashyq ári qorǵalatyn orta qalyptastyrý ústindemiz. Baqylaýdy qorqytý úshin emes, sapany arttyrý úshin jasap jatyrmyz. Eger tóreshi adal, bilikti ári kásibı óskisi kelse, federaııa ony qoldaıdy. Tóreshiler jaýapkershiligi jańa deńgeıge kóterildi. Biz ony kásibı deńgeıge shyǵaramyz.
— Siz jaýaptaryńyzda jıi «júıe» degen sózdi qoldanasyz. Biraq kópshilik úshin fýtbol – bul eń aldymen ulttyq qurama. Búginde el quramasynyń jaǵdaıyn qalaı baǵalaısyz? Onyń damýyna qatysty qandaı ózgerister júrip jatyr?
– Durys aıtasyz, halyq úshin fýtbol degen – ulttyq qurama. Biraq shyn máninde, qurama – bul búkil qurylymnyń shyńy. Ol berik bolý úshin aldymen negizin durys qalaý kerek: ınfraqurylym, akademııalar, ádisteme, kadr mádenıeti. Qazir biz osy irgetasty qaıta jasap jatyrmyz.
Bizdiń maqsatymyz – Qazaqstandy Eýropa men álem chempıonattarynda kórý. Biraq bul bir sáttik naýqandarmen emes, júıeli daıyndyq arqyly júzege asýy tıis. Biz sol jolǵa uranmen emes, naqty josparmen jańadan aıaq bastyq.
QFF basshylyq quramyn kúsheıttik. Bas hatshy bolyp Davıd Lorııa taǵaıyndaldy. Ol – ulttyq quramanyń burynǵy qaqpashysy, UEFA MIP magıstri, fýtboldy ishinen jaqsy biletin maman. Qazir ishki tártip, halyqaralyq baılanys pen operaııalyq jumystarǵa jaýap beredi.
Tehnıkalyq dırektor retinde ÝEFA-dan Gennadıı Skýrtýl keldi. Onyń baǵyty – balalar men jasóspirimder fýtboly, áıelder fýtboly jáne buqaralyq fýtbol. Sonymen qatar, ol jasóspirimder quramalaryn úılestirip otyr. Eń mańyzdy jobalardyń biri – elıtalyq jastar fýtbolyn damytý. Bul baǵytta QFF akademııasy bazasynda birneshe joba iske asyrylýda.
Al ulttyq quramalar departamentin Rýslan Baltıev basqarady. Ol – Qazaqstan fýtbol tarıhyndaǵy eń ataqty oıynshy, ulttyq quramanyń burynǵy kapıtany. Quramanyń ishki problemalaryn, daıyndyqtaǵy qıyndyqtardy, klýbtarmen qarym-qatynas pen logıstıkany jaqsy biledi. Qazir ol bul qurylymdy qaıta júıelep, oqý-jattyǵý jıyndarynyń kestesin, tamaqtaný, transfer jáne qalpyna kelý úderisterin rettep otyr.
Bas bapkerge kelsek, otandyq fýtbolmen jaqsy tanys maman Álı Álıevke múmkindik berdik. Qazir biz onyń jumysyna sabyrmen ári muqııat qarap otyrmyz. Cherchesovtyń kezindegideı kelisimshart somasy joǵary emes. Eń bastysy – ol tehnıkalyq jáne saraptamalyq bólimmen birlesip jumys isteıdi. Biz sheshimdi emoııamen emes, saraptama jasap qabyldaımyz.
Qazir ulttyq qurama jasaryp keledi. Aqpan-naýryz aılarynda jattyqtyrýshylar shtaby rezervtegi oıynshylarmen oqý-jattyǵý jıyndaryn ótkizdi. Jalpy 30 fýtbolshy shaqyrylyp, joǵary motıvaııa men jaqsy áleýet kórsetti.
Álı Álıev basshylyǵymen ótken alǵashqy resmı tórt oıynda myna jańa esimder paıda boldy: Muhamedjan Seısen, Naýryzbek Jagorov, Alııap Muhammed, Dastan Sátpaev, Ǵalymjan Kenjebek, Ádilbek Jumahanov jáne Dáýren Jumat.
Jalpy, biz quramanyń aınalasynda jańa mádenıet qalyptastyryp jatyrmyz. Buryn fýtbol ákimshilik nemese qarjylyq múddelerdiń alańy edi. Qazir bári basqasha. Biz progresti jasandy túrde kórsetpeımiz, ony naqty josparlaımyz. PR-men emes, jaýapkershilikpen aınalysamyz. Tek sonda ǵana nátıje turaqty bolady.
Bizdiń mindet – Álem jáne Eýropa chempıonattaryna shyǵýǵa qabiletti jańa býyn fýtbolshylaryn qalyptastyrý.
Mysal retinde О́zbekstandy alyńyz. Olar reformany federaııadan bastady: júıe qurdy, baza jasady. Sonyń arqasynda alǵash ret álem chempıonatyna shyqty. Bul – sáttilik emes, júıeli jumystyń jemisi. Biz olardy shyn júrekten quttyqtaımyz. Qazaqstan da úlken nátıjege qabiletti dep senemiz.
Árıne, ÝEFA arqyly álem chempıonatyna shyǵý ońaı emes. Azııada joldama sany 4-ten 8-ge deıin kóbeıdi, al Eýropada tek 3-ge artty. ÝEFA-da básekelestik joǵary, sonyń arqasynda oıynshylardyń da deńgeıi ósedi.
– Álem chempıonatyna qatysý týraly aısaq, Qazaqstan bul týrnırge qashan shyǵa alady dep oılaısyz?
– Bul – eń jıi qoıylatyn ári qıyn suraqtardyń biri. Álem chempıonatyna shyǵý – bir sáttik jetistikpen ne bapker aýystyrýmen sheshilmeıdi. Bul búkil fýtbol qurylymynyń uzaq ári júıeli jumysynyń nátıjesi.
Biz qazir basty nazardy ınfraqurylymǵa, balalar-jasóspirimder akademııalaryna, bilikti bapkerler daıyndaýǵa, buqaralyq fýtbolǵa jáne ishki jarystardyń deńgeıin arttyrýǵa aýdaryp otyrmyz.
Álem chempıonatyna jalǵyz motıvaııamen shyǵa almaısyń. Ol úshin naqty ádisteme, saraptama, turaqty klýbtyq júıe, jas oıynshylardy kásibı deńgeıge shyǵarý qajet. Bul jyldar boıy jasalatyn josparly jumys.
Sondyqtan biz dańǵaza ýáde bergimiz kelmeıdi. Qysqa merzimdi josparlar qurmaımyz. Maqsatymyz – naqty nátıje beretin júıe jasaý. Eger osy joldan taımasaq, qurama bir kúni álem chempıonatyna shyǵady. Biraq ol kezdeısoqtyq emes, kásibı jumys nátıjesi bolýy qajet.
– Halyqaralyq deńgeıde FIFA jáne UEFA-men qandaı jumys atqarylyp jatyr? Bolashaqqa qandaı josparlar bar?
– 25 sáýirde Qazaqstan fýtboly kúnine oraı Eýropa fýtbol qaýymdastyqtary odaǵynyń (ÝEFA) prezıdenti Aleksandr Cheferın elimizge resmı saparmen keldi. Sapar aıasynda ÝEFA basshysy Qazaqstan Respýblıkasynyń Prezıdenti Qasym-Jomart Kemeluly Toqaevpen kezdesti. Memleket basshysy elimizdegi fýtboldy damytýǵa kórsetip otyrǵan qoldaýy men nazaryn joǵary baǵalady.
Qazaqstan fýtbol federaııasy FIFA jáne UEFA uıymdarymen tyǵyz áriptestikte jumys isteıdi. Bul uıymdar buqaralyq fýtboldan bastap ulttyq quramalarǵa deıingi ulttyq qaýymdastyqtardy jan-jaqty qoldap keledi. Biz bul bastamalardyń qatysýshy retinde naqty qoldaý kórip otyrmyz.
Aldaǵy ýaqytta ÝEFA Konferenııalar lıgasynyń fınaly nemese ÝEFA Sýperkýbogy, sondaı-aq U-17 nemese U-19 jasóspirimder Eýropa chempıonatyn ótkizýge ótinim berýdi josparlap otyrmyz.
FIFA-men birge FIFA Forward baǵdarlamasy boıynsha ótinish berdik. Bul – óńirlik akademııalardyń birine ınfraqurylymdyq granttar tartý. Sonymen qatar, FIFA Arena aıasynda stadıondardy sertıfıkattaý jumysy júrip jatyr.
Munyń bári ınfraqurylym talaptaryna baılanysty. Sol sebepti QFF Mádenıet jáne sport mınıstrligimen, ákimdiktermen, stadıon ıelerimen birlesip jumys istep, jańa nysandardy halyqaralyq standarttarǵa saı etip salý máselesin úılestirip otyr.
– Siz aıtyp otyrǵan bastamalardyń aýqymy óte keń. Biraq qoǵam bul jobalardyń jaı ýáde bolyp qalmaıtynyna qalaı senedi? Qarajat, jobalar men nátıjeler týraly ashyq aqparat bola ma?
– Bul – biz úshin asa mańyzdy másele. Senim sózben emes, ispen qalyptasaryna senemiz. Búginde QFF tolyq adrestik model boıynsha jumys isteıdi. Tartylǵan qarajattyń bári naqty jobalarǵa bekitildi. Birde-bir demeýshilik aqsha negizsiz nemese baqylaýsyz basqa maqsatqa jumsalmaıdy.
Federaııa negizgi shyǵys baǵyttary boıynsha ıfrlyq teńge júıesin engizýdi bastady. Jóneltý aqysyn tóleý, ınfraqurylym jobalaryn qoldaý, demeýshilik kelisimsharttar. Biz bul tehnologııany jaı synap qana qoımaımyz, ony ákimshilik mádenıetimizdiń bir bóligine aınaldyryp jatyrmyz. Qazirdiń ózinde mundaı operaııalardyń úlesin keńeıtip, ishki esep júıesimen biriktirý ústindemiz. Bul qarajat qozǵalysyn tolyq baqylaýǵa jáne ashyqtyqty qamtamasyz etýge múmkindik beredi. Al ol PR emes, taza basqarý quraly.
Jyl sońyna deıin biz «úlken tórttik» quramyna kiretin halyqaralyq aýdıt kompanııalarynyń biri daıyndaǵan tolyq qarjylyq esepti usynamyz. Bul esep ashyq, egjeı-tegjeıli bolady jáne jyl saıynǵy turaqty praktıkaǵa aınalady. Qazaqstan fýtbolyna ashyq bıýdjet burynnan qajet boldy. Biz sony qamtamasyz etemiz.
– Eger barlyq aıtylǵandy qorytyndylasaq, osy laýazymdaǵy basty basqarýshylyq maqsatyńyzdy qalaı tujyrymdar edińiz? Siz úshin ne mańyzdy?
– Meniń basty maqsatym – berik júıe qurý. Iaǵnı, emoııamen emes, naýqanmen emes, bárin qolmen basqaryp emes, turaqty ári senimdi tártippen jumys isteý. Ol úshin tolyq ınfraqurylym, bilikti mamandar, durys ádis, sapaly baqylaý, ıfrlyq júıe jáne senim kerek. Biz kózboıaýshylyqpen aınalysýdy toqtatyp, myqty negiz qalaýdy bastaýymyz kerek.
Foto: Nıkıta BASOV
