Almatyda japondar jastardy dzıýdodan jattyqtyrady

Qazirgi tańda búkil álem halqy dzıýdo kúresin jaqsy biledi. О́ıtkeni, aıtýly jekpe-jek túrinen Olımpıadalyq, álemdik, eýropalyq jáne kóptegen dúnıejúzilik jarystar úzbeı ótkizilip keledi. Eger dzıýdonyń túpki tarıhyna úńilsek, bul kúres túri alǵashynda urys óneri retinde bastaý alǵanyn bilemiz.

Bul jekpe-jek Japonııada XIX ǵasyrdyń aıaǵynda dúnıege kelgen. El ishindegi dúmpýden samýraılardyń jaǵdaıy tyǵyryqqa tireledi. 1871 jyly samýraılardyń qynabyna qylysh qystyryp júrýine qarsy buıryq shyǵady. Osy jáne ózge de  qoǵamdaǵy oqıǵalar ózderiniń ulttyq kúresin nasıhattaýǵa múmkindik  ashady. Alǵashynda dzıý-dzıýdýmen aınalysatyndar memlekette sany esepsiz kóbeıip, árbir mektep bir-birimen ashyq aıqastarǵa shyǵyp, tipti kisi ólimine deıin barady. Dál osy kezde dzıýdonyń negizin qalaǵan  Dzıgoro Kano halyq nazaryna shyǵady. Daryndy jan kóptegen mektepterdiń kúresteriniń elementterin qosa otyryp, dene men rýhtyń garmonııasy arqyly jańa kúres túri Kodakan Dzıýdony oılap tabady. Bul 1882 jyl edi. Dzıgoro Kanonyń negizgi maqsaty kúres tehnıkasynda balýannyń ózin-ózi damytý jaǵyna basymdyq bergen. Do degen sóz «jol» degendi bildirýiniń sebebi sodan bolsa kerek. Degenmen eski mekteptiń ókilderi Kanony aıyptap, nebir balaǵat sózder aıtady. Bul másele 1886 jyly oń sheshimin tabady.

Bılik bul kúresti bir júıege keltirý úshin eki mekteptiń, ıaǵnı Kodakan men Dzıý-dzıýdýmen mektepteri arasynda jekpe-jek uıymdastyrady. Básekede Dzıgoro Kanonyń 15 shákirtiniń  ekeýi ǵana teń túsip, al qalǵany jeńiske jetedi. Mine, osy kezden bastap dzıýdo áskerler men polıeıler arasyna, sonymen qatar orta mektepter men joǵary oqý oryndarynyń baǵdarlamasyna enip, keńinen tarala bastaıdy. Al, Qazaqstan jerinde de bul sport túri damyp qana qoımaı, Olımpıada, álem jarystarynda balýandarymyz jemisti óner kórsetip, elimizdiń atyn álemge tanytty. Aıtalyq, Ashat Jıtkeev, Eldos Smetov synda sańlaqtarymyz Olımpıada oıyndarynda kúmis júldelerdi ıelenip, kók baıraǵymyzdy kókten jelbiretti. Osy balýandarymyz Karken Ahmetov atyndaǵy Olımpıada rezerviniń respýblıkalyq mamandandyrylǵan mektep-ınternat kolledjiniń  túlekteri. Sonymen qatar, aıtýly sport mektebiniń qabyrǵasynan dáris alyp, dzıýdo sportynda aldyńǵy býyn aǵalarynyń jolyn abyroımen jalǵastyrýshy jastar qatary ósip keledi. Solardyń biri jáne biregeıi Bekarys Sádýaqas. Ol Argentınanyń astanasy Býenos-Aıreste jasóspirimder arasynda ótken III Olımpıada oıyndarynyń altyn júldegeri.

Sol bir tórtjyldyqtyń baıraqty saıysynda  Qazaqstan quramasynyń qorjynyna dzıýdodan  chempıon atanǵan balamyz  Karken Ahmetov atyndaǵy Olımpıada rezerviniń respýblıkalyq mamandandyrylǵan mektep-ınternat kolledjiniń  oqýshysy. Bekarys 100 kg salmaqta des bermeı jeńistiń bas tuǵyryna kóterilip, elimizdiń ánuranyn Argentına tórinde oınatýǵa májbúr etti. Daryndy jas balýan osylaısha ózi kúndelikti jattyǵyp júrgen mektep-ıntrenattyń ǵana emes, búkil qazaq eliniń abyroıyn asqaqtatyp oraldy. Babalarymyz: «Uıada ne kórseń ushqanda sony ilesiń», – dep jatady. Bul sóz Bekarystaı anadan dara týǵan balaǵa arnalǵan shyǵar. О́ıtkeni, týmysynan kúreske  beıim jas, óse kele qanatynyń qataıýyna birden-bir sebepker bolatyn oqý-jattyǵý uıasyn dál tapqan dep aıta alamyz. Oqýda da sportta da alda júretin Bekarystyń Karken Ahmetov atyndaǵy Olımpıada rezerviniń respýblıkalyq mamandandyrylǵan mektep-ınternat kolledjinde bilimi men birge dzıýdo kúresindege asqar bıikterge jetýine aıtýly altyn uıa mektep-ınternatyndaǵy bapkerleri men basshylardyń qamqorlyqtary da sheksiz bolǵany  sózsiz. Aıtpaqshy, bul mektepte Japonııadan arnaıy shaqyrylǵan maman balýandardy jattyqtyryp keledi. At jiberip aldyra almaıtyn japonııalyq bes dan ıegeri, Shıntorý Chıharanyń K.Ahmetov mektebine arnaıy at basyn tirep, jasópirim dıýdoshylarǵa sheberlik sabaǵyn ótkizýiniń máni zor. О́ıtkeni, aıtýly mektep qabyrǵasynan attarynan at úrketin álemdik deńgeıdegi balýandar birinen keıin biri túlep ushýda. Japon mamanynan dzıýdo kúresiniń tehnıkasyn qyr-syryn úırenip qalý úshin, bota balýandar mektep aýlasynda oryn tepken, záýlim dzıýdo akademııasynyń ǵımaratynda  shúmektep ter tógip, jattyǵýdan bir sát qalmaýǵa tyrysady eken.

Búgingi tańda mektep-ınternat kolledjiniń dırektory Seıilhan Baqtyǵalıuly Qaraqov myrzanyń belsendi jumysynyń nátıjesinde boı kótergen záýlim dzıýdo akademııasynda balýandar sheberlikterin  shyńdaýda. Bul akademııa elimizdegi dzıýdo kúresine arnalǵan kóshbasshy sport saraıynyń biri biregeıi dep aıtýǵa tolyq negiz bar. О́ıtkeni, tabaldyryqtan basyp kirgen yntaly jasqa dzıýdo kúresinde úlken jetistikke jetý úshin barlyq jaǵdaı janjaqty jasalǵan. «Aǵaǵa qarap ini óser» demekshi, attary áıgili aǵalarynyń izin basar jastar qalaıda Olımpıada bıigin baǵyndyrýdy maqsat etken. Sondyqtan da dzıýdo kúresine erekshe qoldaý jasap, kóńil bólip otyrǵan Karken Ahmetov atyndaǵy Olımpıada rezerviniń respýblıkalyq mamandandyrylǵan mektep-ınternat kolledjiniń alar asýy áli alda dep bilemiz. Al, Qazaqstan jerinde de dzıýdo kúresi osylaısha damyp qana qoımaı, Olımpıada álem jarystarynda balýandarymyz jemisti óner kórsetip, elimizdiń atyn álemge tanytyp keledi.

Aqyn ORDABAIULY,

ALMATY